Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Archaik (ang. Archean , od gr. arche archeozoik (z gr. dzoe azoik (z gr. ‛bez życia’)
Archaik stanowi najstarszy etap dziejów litosfery . Bardzo często jest łączony z proterozoikiem i określany wspólną nazwą prekambru . Temperatura powierzchni we wczesnym archaiku wynosiła mniej niż 100 °C. Stygnąca lawa utworzyła cienką, pękającą skorupę , powstały pierwsze skały magmowe i metamorficzne , a później skały osadowe . Atmosfera składała się głównie z wodoru , metanu , amoniaku i pary wodnej . Trwały nieustanne procesy górotwórcze i wybuchy wulkanów . Skały archaiczne występują w najstarszych fragmentach skorupy kontynentalnej – tarczach . Rozpoznano w nich ślady deformacji – orogenez : saamijskiej , białomorskiej , kenorańskiej , a na pograniczu z proterozoikiem – algomijskiej . Następowały wtedy wielkie intruzje skał magmowych.
Gęsta atmosfera, w skład której mogły wchodzić również takie związki jak: cyjanowodór , siarkowodór , dwutlenek i tlenek węgla , nie przepuszczała promieni słonecznych. Panowało przy tym olbrzymie ciśnienie rzędu 300–400 MPa [potrzebny przypis ] . (Dla porównania obecnie ciśnienie atmosferyczne wynosi ok. 0,10 MPa.)
Skały, niepokryte roślinnością, ulegały szybkiej erozji.
Liczne wyładowania atmosferyczne i erupcje wulkaniczne były jedynymi źródłami światła na Ziemi[potrzebny przypis ] .
W archaiku powstało życie na Ziemi . Pojawiły się archeany (archeobakterie) i bakterie (w tym sinice ).
W lewych kolumnach znajdują się eony ; prawa kolumna: pogrubionym tekstem zaznaczone są ery ; zwykłym tekstem zaznaczone są okresy Hadeik (4,567 – 4,0 mld lat temu)
Archaik (4,0 – 2,5 mld lat temu)
Eoarchaik (4 – 3,6 mld lat temu) Paleoarchaik (3,6 – 3,2 mld lat temu) Mezoarchaik (3,2 – 2,8 mld lat temu) Neoarchaik (2,8 – 2,5 mld lat temu) Proterozoik (2,5 mld lat temu – 538,8 mln lat temu)
Paleoproterozoik (2,5 – 1,6 mld lat temu) Sider (2,5 – 2,3 mld lat temu) Riak (2,3 – 2,05 mld lat temu) Orosir (2,05 – 1,8 mld lat temu) Stater (1,8 – 1,6 mld lat temu) Mezoproterozoik (1,6 – 1 mld lat temu) Kalim (1,6 – 1,4 mld lat temu) Ektas (1,4 – 1,2 mld lat temu) Sten (1,2 – 1 mld lat temu) Neoproterozoik (1 mld lat temu – 542 mln lat temu) Ton (1 mld lat temu – 720 mln lat temu) Kriogen (720 – 635 mln lat temu) Ediakar (635 – 538,8 mln lat temu)
Poziomo zaznaczono ery ; W lewych kolumnach znajdują się okresy ; prawa kolumna: pogrubionym tekstem zaznaczone są epoki ; zwykłym tekstem zaznaczone są wieki Kambr (538,8 – 485,4 mln lat temu)
Terenew (538,8 – 521 mln lat temu) Fortun (538,8 – 529 mln lat temu) wiek 2 (529 – 521 mln lat temu) Epoka 2 (521 – 509 mln lat temu) wiek 3 (521 – 514 mln lat temu)
wiek 4 (514 – 509 mln lat temu) Miaoling (509 – 497 mln lat temu) Wuliuan (509 – 504,5 mln lat temu) Drum (504,5 – 500,5 mln lat temu) Gużang (500,5 – 497 mln lat temu) Furong (497 – 485,4 mln lat temu) Paib (497 – 494 mln lat temu) Dziangszan (494 – 489,5 mln lat temu) wiek 10 (489,5 – 485,4 mln lat temu) Ordowik (485,4 – 443,8 mln lat temu)
Wczesny ordowik (485,4 – 470,0 mln lat temu) Tremadok (485,4 – 477,7 mln lat temu) Flo (477,7 – 470,0 mln lat temu) Ordowik środkowy (470,0 – 458,4 mln lat temu) Daping (470,0 – 467,3 mln lat temu) Darriwil (467,3 – 458,4 mln lat temu) Ordowik późny (458,4 – 443,8 mln lat temu) Sandb (458,4 – 453,0 mln lat temu) Kat (453,0 – 445,2 mln lat temu) Hirnant (445,2 – 443,8 mln lat temu) Sylur (443,8 – 419,2 mln lat temu)
Landower (443,8 – 433,4 mln lat temu) Ruddan (443,8 – 440,8 mln lat temu) Aeron (440,8 – 438,5 mln lat temu) Telicz (438,5 – 433,4 mln lat temu) Wenlok (433,4 – 427,4 mln lat temu) Szejnwud (433,4 – 430,5 mln lat temu) Homer (430,5 – 427,4 mln lat temu) Ludlow (427,4 – 423,0 mln lat temu) Gorst (427,4 – 425,6 mln lat temu) Ludford (425,6 – 423,0 mln lat temu) Przydol (423,0 – 419,2 mln lat temu) Dewon (419,2 – 358,9 mln lat temu)
Wczesny dewon (419,2 – 393,3 mln lat temu) Lochkow (419,2 – 410,8 mln lat temu) Prag (410,8 – 407,6 mln lat temu) Ems (407,6 – 393,3 mln lat temu) Dewon środkowy (393,3 – 382,7 mln lat temu) Eifel (393,3 – 387,7 mln lat temu) Żywet (387,7 – 382,7 mln lat temu) Dewon późny (382,7 – 358,9 mln lat temu) Fran (382,7 – 372,2 mln lat temu) Famen (372,2 – 358,9 mln lat temu) Karbon (358,9 – 298,9 mln lat temu)
Missisip (358,9 – 323,2 mln lat temu) Wczesny missisip Turnej (358,9 – 346,7 mln lat temu) Środkowy missisip Wizen (346,7 – 330,9 mln lat temu) Późny missisip Serpuchow (330,9 – 323,2 mln lat temu) Pensylwan (323,2 – 298,9 mln lat temu) Wczesny pensylwan Baszkir (323,2 – 315,2 mln lat temu) Środkowy pensylwan Moskow (315,2 – 307,0 mln lat temu) Późny pensylwan (307,0 – 298,9 mln lat temu) Kasimow (307,0 – 303,7 mln lat temu) Gżel (303,7 – 298,9 mln lat temu) Perm (298,9 – 251,9 mln lat temu)
Cisural (298,9 – 273,0 mln lat temu) Assel (298,9 – 293,5 mln lat temu) Sakmar (293,5 – 290,1 mln lat temu) Artinsk (290,1 – 283,5 mln lat temu) Kungur (283,5 – 273,0 mln lat temu) Gwadalup (273,0 – 259,5 mln lat temu) Road (273,0 – 266,9 mln lat temu) Word (266,9 – 264,3 mln lat temu) Kapitan (264,3 – 259,5 mln lat temu) Loping (259,5 – 251,9 mln lat temu) Wucziaping (259,5 – 254,1 mln lat temu) Czangsing (254,1 – 251,9 mln lat temu)
Trias (251,9 – 201,3 mln lat temu)
Wczesny trias (251,9 – 247,2 mln lat temu) Ind (251,9 – 251,2 mln lat temu) Olenek (251,2 – 247,2 mln lat temu) Środkowy trias (247,2 – 235 mln lat temu) Anizyk (247,2 – 242 mln lat temu) Ladyn (242 – 237 mln lat temu) Późny trias (237 – 201,3 mln lat temu) Karnik (237 – 227 mln lat temu) Noryk (227 – 208,5 mln lat temu) Retyk (208,5 – 201,4 mln lat temu) Jura (201,4 – 145,0 mln lat temu)
Jura wczesna (201,4 – 174,7 mln lat temu) Hettang (201,4 – 199,5 mln lat temu) Synemur (199,5 – 192,9 mln lat temu) Pliensbach (192,9 – 184,2 mln lat temu) Toark (184,2 – 174,7 mln lat temu) Jura środkowa (174,7 – 161,5 mln lat temu) Aalen (174,7 – 170,9 mln lat temu) Bajos (170,9 – 168,2 mln lat temu) Baton (168,2 – 165,3 mln lat temu) Kelowej (165,3 – 161,5 mln lat temu) Jura późna (161,5 – 145,0 mln lat temu) Oksford (161,5 – 154,8 mln lat temu) Kimeryd (154,8 – 149,2 mln lat temu) Tyton (149,2 – 145,0 mln lat temu) Kreda (145,0 – 66 mln lat temu)
Wczesna kreda (145,0 – 100,5 mln lat temu) Berrias (145,0 – 139,8 mln lat temu) Walanżyn (139,8 – 132,6 mln lat temu) Hoteryw (132,6 – 125,77 mln lat temu) Barrem (125,77 – 121,4 mln lat temu) Apt (121,4 – 113,0 mln lat temu) Alb (113,0 – 100,5 mln lat temu) Późna kreda (100,5 – 66 mln lat temu) Cenoman (100,5 – 93,9 mln lat temu) Turon (93,9 – 89,8 mln lat temu) Koniak (89,8 – 86,3 mln lat temu) Santon (86,3 – 83,6 mln lat temu) Kampan (83,6 – 72,1 mln lat temu) Mastrycht (72,1 – 66 mln lat temu)
Paleogen (66 – 23,03 mln lat temu)
Paleocen (66 – 56 mln lat temu) Dan (66 – 61,6 mln lat temu) Zeland (61,6 – 59,2 mln lat temu) Tanet (59,2 – 56 mln lat temu) Eocen (56 – 33,9 mln lat temu) Iprez (56 – 47,8 mln lat temu) Lutet (47,8 – 41,2 mln lat temu) Barton (41,2 – 37,71 mln lat temu) Priabon (37,71 – 33,9 mln lat temu) Oligocen (33,9 – 23,03 mln lat temu) Rupel (33,9 – 27,82 mln lat temu) Szat (27,82 – 23,03 mln lat temu) Neogen (23,03 – 2,58 mln lat temu)
Miocen (23,03 – 5,332 mln lat temu) Akwitan (23,03 – 20,44 mln lat temu) Burdygał (20,44 – 15,97 mln lat temu) Lang (15,97 – 13,82 mln lat temu) Serrawal (13,82 – 11,63 mln lat temu) Torton (11,63 – 7,246 mln lat temu) Messyn (7,246 – 5,333 mln lat temu) Pliocen (5,333 – 2,58 mln lat temu) Zankl (5,333 – 3,600 mln lat temu) Piacent (3,600 – 2,58 mln lat temu) Czwartorzęd (2,58 mln lat temu – dziś)
Plejstocen (2,58 mln lat temu – 11,7 tys. lat temu) Gelas (2,58 – 1,80 mln lat temu) Kalabr (1,80 mln lat temu – 774 tys. lat temu) Chiban (774 – 129 tys. lat temu) Późny plejstocen (129 – 11,7 tys. lat temu) Holocen (11,7 tys. lat temu – dziś) Grenland (11,7 – 8,2 tys. lat temu) Northgrip (8,2 – 4,2 tys. lat temu) Megalaj (4,2 tys. – dziś)
