Bobrujsk
53°09′N 29°13′E/53,150000 29,216667
| |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Rejon | |||||
| Burmistrz |
Andrej Kawalenka | ||||
| Powierzchnia |
96,4 km² | ||||
| Populacja (2020) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
225 | ||||
| Kod pocztowy |
213801–213830 | ||||
Położenie na mapie obwodu mohylewskiego  | |||||
Położenie na mapie Białorusi  | |||||
| 53°09′N 29°13′E/53,150000 29,216667
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Bobrujsk[2][3][4] (biał. Бабруйск, Babrujsk; ros. Бобруйск) – miasto w środkowej części Białorusi, stolica rejonu bobrujskiego w obwodzie mohylewskim, około 130 km na południowy wschód od Mińska, nad Berezyną; 212,2 tys. mieszkańców (2020).
Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w starostwie niegrodowym bobrujskim w powiecie rzeczyckim województwa mińskiego[5].
Dane ogólne
[edytuj | edytuj kod]- Liczba ludności: 226 900 (2004)
- Gęstość zaludnienia: 3437,87/km²
- Powierzchnia: 66 km²
- Położenie geograficzne: 53°09′N 29°13′E
- Przemysł: drzewny, maszynowy i chemiczny (w tym gumowy – produkcja opon)
- Uzdrowisko balneologiczne
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza wzmianka historyczna o Bobrujsku pochodzi z dokumentu króla Władysława Jagiełły z 1387 roku. Od połowy XIV wieku, znajduje się w Wielkim Księstwie Litewskim, następnie w granicach Rzeczypospolitej, a od 1793 w zaborze rosyjskim. W latach 1919–1991 miasto należało do Białoruskiej SRR, od 1991 jest częścią Białorusi.
W XVI w. powstał tu drewniany zamek – siedziba starosty królewskiego. W latach 1502–1503 oraz w latach 1603, 1603 zniszczony przez Tatarów. Od 1623 wojewoda parnawski i starosta bobrujski Piotr Stanisław Tryzna (zm. 1633) sprowadzał z posługą kapłańską jezuitów z Nieświeża, którzy przy jego dworze założyli stację misyjną. Na prośbę syna Piotra, Kazimierza, starosta wybudował tu kościół jezuicki św. Piotra i Pawła (ok. 1615), a od 1630 roku powstała tu ich stała placówka. Pierwsze msze sprawowali księża: Jakub Rożnowolski, Rafał Kłosowski (późniejszy rektor kolegium w Nieświeżu przed 1660), Michał Kreczmar, Jan Pieńkowski (zm. 1633), Stefan Zaboklicki, zbiegowie ze Smoleńska; ks. Jakub Berent (późniejszy rektor w Wilnie w latach 1647–1652, zm. 1652) i Stanisław Olszewski, a w latach 1630–1633 mianowany przełożony, kaznodzieja i spowiednik – św. Andrzej Bobola oraz po nim przełożony Marcin Rydzewski. W 1626 roku miasto otaczał wał ziemny z drewnianym parkanem i pięcioma bramami. W 1639 roku Władysław IV nadał miastu prawo do jarmarków i potwierdził wcześniejsze przywileje. Starostwo bobrujskie przypadało w udziałach żonie Władysława IV Cecylii Renacie, która ustąpiła czynsz miejscowym jezuitom. W czasie panowania króla Władysława IV miasto liczyło 1880 domów.
W październiku 1648 Bobrujsk w czasie powstania Chmielnickiego został opanowany przez kozaków Poddubickiego, którzy utopili królewskiego starostę. Dopiero w początkach 1649 odbił go Janusz Radziwiłł każąc wbić na pal Poddubickiego[6]. W 1651 roku zbudowany przez Bobolę kościół z klasztorem spalili kozacy podczas kolejnego najazdu. 14 marca 1651 r. Janusz Radziwiłł przybył do obozu pod Bobrujskiem, gdzie wyznaczył główny punkt koncentracji armii. W 1655 r. Bobrujsk spalili kozacy pod dowództwem Iwana Zołotarenki. Ponownie kozacy spalili miasto w 1665 roku. Wojny z Moskwą doprowadziły miasto do upadku i pod koniec XVII wieku było już w ruinie. W 1681 roku do Bobrujska ponownie wrócili jezuici, którzy otworzyli tu w tym samym roku szkołę, a od 1686 r. prowadzili przychodnię lekarską dla ludności. W 1708 roku miasto zostało poważnie zniszczone podczas wojny północnej. W 1738 roku Jezuici otworzyli aptekę.
Po II rozbiorze w 1793 roku miasto zostało wcielone do Rosji. W 1794 roku zostało na krótko wyzwolone przez pułkownika Stefana Grabowskiego. W 1810 roku na miejscu zamku wybudowano twierdzę, która w 1812 była bezskutecznie oblegana przez wojska napoleońskie.
W 1918 Bobrujsk był miejscem walk i koncentracji I Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. W 1918 żołnierze gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego usypali kopiec upamiętniający śmierć towarzyszy broni (fot.). W sierpniu 1919 twierdza i miasto zostały zajęte przez Kombinowaną Dywizję Wielkopolską gen. Konarzewskiego m.in. z pomocą czołgów (po raz pierwszy użytych w tej wojnie). W okolicach miasta toczyły się walki z bolszewikami. W październiku 1919 wielkopolanie z 1. Dywizji Strzelców Wielkopolskich – 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty rozbili radziecki kontratak, biorąc do niewoli 1500 jeńców. Wojsko Polskie w Bobrujsku pozostawało do lipca 1920 r.
Od czerwca 1941 do czerwca 1944 miasto znajdowało się pod okupacją niemiecką. Przez Armię Czerwoną zostało zdobyte 29 czerwca 1944. W latach 1941–1942 w twierdzy Niemcy urządzili obóz śmierci dla jeńców rosyjskich (zginęło ich ok. 40 tys.).
Podczas okupacji hitlerowskiej 30 lipca 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 16000 osób. 30 grudnia 1941 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowali w getcie, na wojskowym lotnisku, oraz koło wsi Kamenka. Sprawcami zbrodni było: Einsatzkommando 8 (dowódca dr Bradfisch), oddziały Brygady Kawalerii SS, 316 batalion policji oraz białoruska policja[7].
Bobrujsk w kulturze
[edytuj | edytuj kod]Opis Bobrujska znalazł się w powieści Floriana Czarnyszewicza pt. Nadberezyńcy. Autor przedstawił miasto jako ważny ośrodek religijny Polaków z ziem zabranych, cel pielgrzymek i miejsce organizacji świąt katolickich, które zarazem były manifestacjami polskości. Wygląd opisał następująco:
Niemałym był miastem Bobrujsk i nieszpetnie się prezentował, zwłaszcza od strony rzeki. (…) Teraz już był miastem dużym, powiatowym, ale nie ustępował wielu gubernialnym. (…) Większą część miasta – jak zwykle na kresach – stanowiły budynki drewniane, jednak nie brakło już i pięknych wielopiętrowych kamienic. Były ulice eleganckie o mozaikowych chodnikach, dużych, wystawowych oknach. (…) Lwią część, jak zwykle, stanowili Żydzi, potem mieszkali Moskale najezdni, starowiercy i Białorusini tubylcy, Polacy, Tatarzy, Niemcy i po trochu wszelakiej innej narodowości. Były różne fabryki, urzędy, kilka szkół średnich ruskich (…) były cerkwie, (…) synagogi, chram starowierski, kirka i domy modlitwy innych wyznań. I kościół też był (…)[8].
Pomniki
[edytuj | edytuj kod]- Pomnik ofiar represji – upamiętnia ofiary represji politycznych z czasów sowieckich. Znajduje się na placu Zwycięstwa. Zaprojektowany został przez Ihara Achmietczyna. Ma formę białego marmurowego kamienia, na którym znajduje się napis w języku rosyjskim: Bobrujczanam / – żertwam / nieobosnowannych / riepriessij (pol. Bobrujczanom – ofiarom nieuzasadnionych represji). Pomnik został wzniesiony 15 czerwca 1998 roku z inicjatywy bobrujskiego oddziału Białoruskiej Asocjacji Ofiar Prześladowań Politycznych i jego przewodniczącej Hanny Bakacz. Jego budowa została sfinansowana ze środków administracji miejskiej Bobrujska. Pierwotnie ku czci ofiar komunizmu planowano budowę w mieście dużego pomnika, jednak zmiany polityczne na Białorusi spowodowały, że projekt został uchylony, a zamiast niego ustawiono kamień pamiątkowy[9].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Kościół św. św. Piotra i Pawła (jezuicki) w stylu barokowym z lat 1732–1747, projekt Tomasz Żebrowski. Od 1773 roku parafialny. Przebudowany podczas budowy twierdzy i spalony w 1885 roku (obecnie w ruinie). Związany z posługą św. Andrzeja Boboli
- Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP z około 1900 roku (pozbawiony wieży)
- Twierdza Bobrujsk z 1810 roku
- Synagoga w Bobrujsku
- Synagoga przy ul. Czanharskiej 10 w Bobrujsku
- Pałacyk Kancelsona w Bobrujsku
- cerkiew św. Jerzego z 1907[10].
niezachowane:
- Zamek starostów królewskich
- Kolegium i klasztor Jezuitów z 1747 roku. Mieściła się w nim m.in. bursa studencka i teatr (1760-68). Kompleks zabudowań obejmował stodoły, stajnie z wozowniami, browar i warsztaty stolarskie.
- Polski cmentarz wojskowy tzw. „Kopiec Dowborczyków” w pobliżu wewnętrznej strony dawnej Bramy Słuckiej Twierdzy w Bobrujsku. Pochowano przy nim w 1918 roku ok. 2 tys. żołnierzy I Korpusu Polskiego gen. Dowbór-Muśnickiego, a w 1919 roku żołnierzy 1 Dywizji Strzelców Wielkopolskich i 1 Pułku Ułanów Wielkopolskich.
- Cerkiew unicka
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]W mieście rozwinął się przemysł drzewny, maszynowy, chemiczny, spożywczy, lekki oraz materiałów budowlanych[11].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]- 1861 – 15 766
- 1897 – 34 336
- 1939 – 84 107
- 1959 – 96 tys.
- 1965 – 116 tys.
- 1968 – 122,5 tys.
- 1970 – 136 tys.
- 1989 – 232 tys.
- 2004 – 226,9 tys.
- 2020 – 212,2 tys.
Ludzie związani z Bobrujskiem
[edytuj | edytuj kod]
- Jazep Adamowicz – białoruski działacz polityczny
- Dzmitryj Alisiejka – białoruski piłkarz
- Tacciana Arciuszyna – białoruska lekarka i polityk
- Mikałaj Azbukin – białoruski geograf, krajoznawca i działacz narodowy
- Aleksander (Białozor) – białoruski biskup prawosławny
- Wiera Charuża – białoruska działaczka komunistyczna
- Florian Czarnyszewicz – polski prozaik, powieściopisarz
- Bronisław Herman-Iżycki herbu Gozdawa – polski działacz społeczny, wileński radny, członek i prezes Konsystorza Ewangelicko-Reformowanego w Wilnie
- Ignacy Hryniewiecki – polski konspirator i rewolucjonista
- Michaś Kukabaka – radziecki dysydent
- Ludwik Lichtarowicz – pułkownik dyplomowany Wojska Polskiego
- Andrej Michniewicz – białoruski lekkoatleta, kulomiot
- Wital Rymaszeuski – białoruski polityk
- Alaksandr Szpileuski – białoruski polityk
- Siamon Walfson – białoruski filozof
- Gary Vaynerchuk – amerykański przedsiębiorca, mówca i osobowość internetowa
Zdjęcia Bobrujska
[edytuj | edytuj kod]-
-
Pałacyk Kancelsohna -
-
kościół św. Piotra i Pawła, stan 2007 -
kościół św. Piotra i Pawła -
cerkiew św. Jerzego -
popularna restauracja Трактиръ (Traktir) -
ruiny hotelu Europa -
-
-
synagoga przy ul. Socjalistycznej 34 -
synagoga przy ul. Dzierżyńskiego
Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]
Włodzimierz, Rosja- Naro-Fominsk, Rosja
Dniepr, Ukraina
Sewliewo, Bułgaria
Anenii Noi, Mołdawia
Öskemen, Kazachstan
Púchov, Słowacja
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Численность населения на 1 января 2020 г. и среднегодовая численность населения за 2019 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и посёлков городского типа. (ros.).
- ↑ Uchwała KSNG nr 5/2013 z dn. 26 czerwca 2013 r. dotycząca przyjęcia, zmiany i skasowania polskich nazw geograficznych świata. ksng.gugik.gov.pl. [dostęp 2015-03-17]. (pol.).
- ↑ Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. ksng.gugik.gov.pl. s. 17. [dostęp 2015-03-17]. (pol.).
- ↑ Nazewnictwo geograficzne świata. Zeszyt 6: Rosja, Białoruś, Ukraina. ksng.gugik.gov.pl. s. 16. [dostęp 2015-03-17]. (pol.).
- ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 102.
- ↑ Po wszystkie dni mieszkania naszego w Bobrujsku tracono więźniów na pal wbijając; wprzód Poddubskiego (Dyaryusz Bogusława Kazimierza Maszkiewicza, w: Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszcze z rękopisów, tudzież dzieł w różnych językach o Polszcze wydanych, oraz z listami oryginalnemi królów i znakomitych ludzi w kraju naszym, Tom 5 1840, s. 82.)
- ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1650.
- ↑ Florian Czarnyszewicz: XIII Na Białą Procesję. W: Nadberezyńcy. T. 1. s. 87–89.
- ↑ Ronny Heidenreich: Uschodniaja Biełaruś. Mahilouskaja wobłasć. W: Miescy pamiaci achwiarau kamunizmu u Biełarusi. s. 257–258.
- ↑ Opis na stronie eparchii bobrujskiej.
- ↑ Bobrujsk, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-12-09].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Florian Czarnyszewicz: Nadberezyńcy. Powieść w trzech tomach osnuta na tle prawdziwych wydarzeń. Wyd. 1. Kraków: ARCANA sp. z o.o., 2010, s. 638. ISBN 978-83-60940-69-3.
- Pod red. Anny Kaminsky: Miescy pamiaci achwiarau kamunizmu u Biełarusi. Lipsk: Fundacja Badań nad Dyktaturą SED, 2011, s. 278. [dostęp 2011-07-26]. (biał.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Oficjalna strona miasta Bobrujsk (ros.)
- Zabytki Bobrujska
- Synagogi w Bobrujsku na portalu Wirtualny Sztetl
- Bobrujsk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 265.
- Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona
