Człuchów

Człuchów
	miasto i gmina
	; Urząd Miasta
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	człuchowski
Prawa miejskie	1348
Burmistrz	Ryszard Szybajło
Powierzchnia	12,48 km²
Wysokość	158,2 – 184 m n.p.m.
Populacja (30.06.2023); • liczba ludności; • gęstość	; 13 106; 1050,16 os./km²
Strefa numeracyjna	59
Kod pocztowy	77–300
Tablice rejestracyjne	GCZ
	Położenie na mapie powiatu człuchowskiego Człuchów
	Położenie na mapie Polski Człuchów
	Położenie na mapie województwa pomorskiego Człuchów
	53°39′52″N 17°21′36″E/53,664444 17,360000
TERC (TERYT)	2203011
SIMC	0977321
	Hasło promocyjne: Poznaj, by pokochać
	Urząd miejskiul. Wojska Polskiego 1; 77–300 Człuchów
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Człuchów (dawniej pol. Słuchów^[2], 1945 Człochów^[3], kaszub. Człuchòwò lub też Człochòwò^[4], niem. Schlochau) – miasto w województwie pomorskim, siedziba gminy miejskiej Człuchów, powiatu człuchowskiego oraz gminy wiejskiej Człuchów.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 30 czerwca 2021 r., Człuchów liczył 13 386 mieszkańców i był pod względem liczby ludności dziewiętnastym miastem w województwie pomorskim^[5].

Położenie

Panorama Człuchowa widziana z wieży zamkowej

Miasto leży pomiędzy jeziorami: Urzędowym, Miejskim Małym, Miejskim Dużym oraz największym – Rychnowskim, w odległości 136 km na południowy zachód od Gdańska.

Pod względem historycznym Człuchów leży na Pomorzu Gdańskim^[6].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto znajduje się na Pojezierzu Północnokrajeńskim^[7].

Kultura

Kino UCIECHA (z funkcją teatralną)

Obiekt może pomieścić ponad 200 osób i oprócz projekcji filmów mogą się w nim odbywać przedstawienia teatralne, prelekcje i konferencje (gruntowna przebudowa kina i dodanie funkcji teatralnej odbyło się w roku 2024). Repertuar w kinie zapewnia firma REAKTYWACJA z Otwocka. Kino organizacyjnie podlega pod Miejski Dom Kultury.

Miejski Dom Kultury (MDK)

Do zadań statutowych MDK należy organizowanie imprez kulturalnych na terenie miasta. Jest organizatorem i współorganizatorem wielu imprez, w tym wystaw, przeglądów, konkursów i warsztatów oraz imprez teatralnych i recytatorskich. Ściśle współpracuje również z wieloma organizacjami pozarządowymi oraz instytucjami działającymi na terenie miasta Człuchowa oraz regionu.

Pracownie merytoryczne działające w Miejskim Domu Kultury:

Pracownia teatralna
Pracownia modelarska
Pracownia muzyczna
Pracownia plastyczna
Pracownia taneczna
Pracownia gier i zabaw
Pracownia haftu kaszubskiego

W Człuchowie co roku organizowane są: Polish Boogie Festival^[8], Człuchów Rap Night oraz Dni Człuchowa.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002 Człuchów ma obszar 12,48 km²^[9], w tym:

użytki rolne: 33%
użytki leśne: 3%

Miasto stanowi 0,79% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2008^[10]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	14 352	100	7532	52,5	6820	47,5
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	1123		589,3		533,6

Piramida wieku mieszkańców Człuchowa w 2014 roku^[11].

Według danych z 30 czerwca 2016 roku miasto liczyło 13 936 mieszkańców^[11].

Historia

Człuchów był starym osiedlem pomorskim, wzmiankowanym w XII wieku. Prawa miejskie posiada od 1348 roku.^{[potrzebny przypis]} Od 1312 roku był własnością Krzyżaków, rezydował tu wielki mistrz zakonu, brat Ulryka, Konrad V von Jungingen. Miasto przystąpiło do Związku Pruskiego, na prośbę którego w 1454 roku król Kazimierz IV Jagiellończyk ogłosił włączenie regionu wraz z miastem do Polski. W 1456 roku najechane, lecz niezdobyte przez Krzyżaków, dopiero w 1466 roku wpadło w ręce krzyżackie, jednakże po kilku dniach zostało odbite przez Polaków. W pokoju toruńskim (1466), kończącym wojnę trzynastoletnią, potwierdzono powrót miasta do Polski. Człuchów przynależał administracyjnie do województwa pomorskiego. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego z 1880 roku podaje, że pierwszym starostą człuchowskim jeszcze przed pokojem toruńskim, był Mikołaj Szarlej, po nim objął starostwo Władysław, kasztelan nakielski, wspominany w roku 1463. W roku 1466 Jerzy z Dąbrowy, o którym pisze Niesiecki, także dostał się do niewoli krzyżackiej. W roku 1510 starostą człuchowskim był Andrzej Górski, podkomorzy poznański. W 1520 roku Rafał Leszczyński, kasztelan łędzki, który potem został biskupem przemyskim i płockim. W 1534 zmarł Stanisław Kościelecki, w 1545 roku zmarł Jan Kościelecki, w 1565 roku Achacy Czema^[12]. Zamek w Człuchowie bezskutecznie próbowali zdobyć Szwedzi w 1627 roku. Udało się im to dopiero podczas potopu szwedzkiego w 1656 roku. Za panowania polskiego zamek był utrzymywany w dobrym stanie. Jeszcze przed potopem szwedzkim starosta człuchowski Jakub Wejher wyremontował zamek, a także ufundował w mieście barokowy kościół św. Jakuba – ob. główną zabytkową świątynię miasta.

Od 1772 roku (I rozbiór Polski) Człuchów należał do Prus. W 1786 roku i 1793 roku miały miejsce pożary miasta, a wskutek działań zaborców zamek popadł w ruinę.

Stacja benzynowa z tworzyw sztucznych (1972)

Podczas II wojny światowej polska organizacja konspiracyjna Odra obserwowała niemiecką działalność gospodarczą w Człuchowie^[13]. Niemcy utworzyli w mieście podobóz pracy przymusowej obozu jenieckiego Stalag II B, w którym przetrzymywali ponad 300 jeńców^[14].

26 lutego 1945 roku Niemcy zostali wyparci z miasta przez oddziały 19 armii II Frontu Białoruskiego^[15] (po wojnie na ówczesnym placu Armii Czerwonej ustawiono Pomnik Braterstwa Broni)^[16]. Od 1945 roku Człuchów znajduje się ponownie w Polsce, obecna nazwa miasta została administracyjnie zatwierdzona 19 maja 1946 roku^[17].

W latach 1945–1999 Człuchów zmieniał przynależność administracyjną. Przed utworzeniem województwa szczecińskiego w 1946 był przejściowo częścią województwa pomorskiego z siedzibą w Bydgoszczy. W latach 1946–1950 był częścią województwa szczecińskiego, w latach 1950–1975 województwa koszalińskiego, w latach 1975–1998 województwa słupskiego. Od 1999 roku należy do województwa pomorskiego.

W 1972 roku oddano w mieście do użytku pierwszą w Polsce stację benzynową (CPN), której budynek był wykonany z prefabrykatów z tworzyw sztucznych^[18].

Jednym z tych, którzy najlepiej udokumentowali historię Ziemi Człuchowskiej, był Edmund Kloskowski. Swój wkład w badania nad dziejami miasta i okolic mają również Marian Fryda i Wiktor Zybajło.

Zabytki

Do rejestru zabytków zostały wpisane^[19]:

zamek w Człuchowie z parkiem – niegdyś drugi po Malborku pod względem wielkości zamek krzyżacki^[20] (a terytorialnie największy). Był on siedzibą komtura i konwentu krzyżackiego. Rezydowali w nim m.in. komtur Ulrich von Jungingen i Konrad von Wallenrode (1377–1382)^[21]. Za czasów I Rzeczypospolitej był to zamek starościński, parokrotnie oblegany przez obce wojska. Pod zaborami w XIX wieku został w większości rozebrany na odbudowę miasta po pożarze. Do dziś przetrwały mury, wieża i nie odkryte jeszcze podziemia. Obecnie Muzeum Regionalne. (nr rej.: A-35/89 z 25.05.1955)
barokowy kościół parafialny pw. św. Jakuba z XVII wieku, z wieżą z XVIII wieku, następnie rozbudowany. Ufundowany był przez ówczesnego starostę Jakuba Wejhera, konsekrowany w 1647 r. (nr rej.: A-295 z 27.09.1960)
park miejski „Lasek Luizy” z XIX w. (nr rej.: A-1820 z 3.12.2007 i z 4.12.2007)
dwór murowano-szachulcowy z 1 poł. XIX w. przy ul. Wojska Polskiego 5 (nr rej.: A-512 z 20.12.1965)
układ urbanistyczny dawnego śródmieścia (nr rej.: A-513 z 20.12.1965)

Pozostałe obiekty zabytkowe:

budynek poczty z 1892 roku;
budynek dawnej szkoły średniej przygotowującej do zawodu nauczyciela „Preporanda” z 1901 roku, ul. Szczecińska (obecnie siedziba Urzędu Gminy);
zabytkowe kamienice z XIX wieku przy ul. Królewskiej;
budynek dawnej szkoły specjalnej dla dzieci głuchoniemych z 1882 roku przy ul. Parkowej (obecnie siedziba ZSA);
wille z końca XIX wieku przy ul. Batorego;
budynek browaru Rudolfa Leya z XIX wieku (obecnie siedziba PKO BP);
budynek dawnej szkoły miejskiej z 1892 roku przy ul. Traugutta (obecnie siedziba CKU).
budynek dworu miejskiego z 2 poł. XIX w., dawniej siedziba starostwa oraz Muzeum Regionalnego, przy al. Wojska Polskiego 3
cmentarz z 1830 roku, ulokowany w centrum miasta pomiędzy budynkami mieszkalnymi i garażami^[22] (ulicami Traugutta, Średnią i Szczecińską)

Muzea

Muzeum Regionalne prezentuje w swym dziale archeologicznym pradzieje Ziemi Człuchowskiej. Zabytki pochodzą z badań nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem w rejonie jeziora Krępsko i Szczytno oraz cmentarzyskami ludności kultury pomorskiej w Olszanowie, Sąpólnie i Gwieździnie^[23].

Organizacje

Religia

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące wyznania:

Sport

W mieście Człuchów od 1984 roku istnieje klub kajakowy: „Polstyr” Człuchów, którego założycielem jest Ryszard Jękot, w swojej historii wytrenował wielu mistrzów polski oraz medalistów międzynarodowych zawodów kajakowych typu Mistrzostwa Polski, Mistrzostwa Europy^[25].

MKS (Miejski Klub Sportowy) Piast Człuchów - V liga (pomorska).

Transport

Człuchów leży na przecięciu dróg krajowych nr 25 i nr 22 oraz drogi wojewódzkiej nr 188. Są to szlaki komunikacyjne na trasach:

Droga krajowa nr 22 (tzw. Berlinka): Kostrzyn n. Odrą PL-D – Gorzów Wlkp. – Człopa – Wałcz – Człuchów – Chojnice – Starogard Gd. – Malbork – Elbląg – Grzechotki PL-RUS
Droga krajowa nr 25: (DK 11 z Koszalina) Bobolice – Biały Bór – Człuchów – Sępólno Kraj. – Bydgoszcz – Inowrocław – Strzelno – Konin – Kalisz – Ostrów Wlkp. – Oleśnica
Droga wojewódzka nr 188: Piła - Złotów - Człuchów

Przez miasto przebiegają następujące linie kolejowe:

Linia kolejowa nr 210: Chojnice – Runowo Pomorskie, przy której znajduje się stacja kolejowa Człuchów.^[26]
Linia kolejowa nr 413: Człuchów - Przechlewo (kiedyś prowadziła do Słosinka, lecz została rozebrana), która obsługuje ruch towarowy.^[27]

Polregio zapewniają połączenia z Chojnicami, Szczecinkiem, Gdynią, Tczewem oraz Słupskiem.

Miasto posiada bezpłatną komunikację miejską.^[28]

Komunikację z miastem zapewniają autobusy Powiatowego Zakładu Transportu Publicznego w Człuchowie, PKS Bytów i inne.

Miasta partnerskie

Ludzie związani z Człuchowem‎ ‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani z Człuchowem‎.

Zobacz też

Przypisy

↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-11-29] (pol.).
↑ Maria Malec: Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13857-2.
↑ Dz.U. 1945 nr 33, poz. 196.
↑ F. Lorentz Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem (ISBN 83-60437-22-X) (ISBN 978-83-60437-22-3).
↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2021-12-22] .
↑ Bolesław Augustowski: Pomorze. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 319. OCLC 3965308. Cytat: Żywy ośrodek polskości stanowił Człuchów, pograniczny gród Pomorza Gdańskiego w XII—XIII w. (pol.).
↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 (pol.).
↑ 19. Polish Boogie Festival [online], 19. Polish Boogie Festival [dostęp 2024-02-24] (pol.).
↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14].
↑ ^a ^b Człuchów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa, wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6, s. 257.
↑ Encyklopedia konspiracji Wielkopolskiej 1939–1945. Poznań: Instytut Zachodni, 1998, s. 625. ISBN 83-85003-97-5.
↑ Les Kommandos. Stalag IIB Hammerstein, Czarne en Pologne. [dostęp 2024-10-18]. (fr.).
↑ CzesławC. Piskorski CzesławC., Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka Warszawa, 1980, s. 123, ISBN 83-217-2292-X, OCLC 8032482 .
↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 686.
↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
↑ Md, Nowe i najnowsze, w: Młody Technik, nr 3/1972, s. 4.
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 12 [dostęp 2015-09-21] .
↑ Archeolodzy i Krzyżacy – Rzeczpospolita.
↑ Konrad von Wallenrode.
↑ Anna, Krzysztof Jakubowscy „Pomorskie cmentarze”, Gdańsk 2012, ISBN 978-83-62129-73-7, s. 74.
↑ http://muzeum.czluchow.pl/ [dostęp 2014-02-21].
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-08-02] .
↑ MałgorzataM. Wojciechowska MałgorzataM., Nie żyje Ryszard Jękot - wieloletni trener MKS Polstyr Człuchów i twórca człuchowskiego ośrodka kajakarskiego [online], naszemiasto.pl, 5 marca 2022 .
↑ Ogólnopolska Baza Kolejowa [online], www.bazakolejowa.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).
↑ Ogólnopolska Baza Kolejowa [online], www.bazakolejowa.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).
↑ NOWY ROZKŁAD KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ W CZŁUCHOWIE | Człuchów [online], czluchow.eu [dostęp 2024-02-24] .
↑ Uslar. czluchow.eu. [dostęp 2020-07-22]. (pol.).
↑ Conches. czluchow.eu. [dostęp 2020-07-22]. (pol.).
↑ Kaniów. czluchow.eu. [dostęp 2020-07-22]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Przewodnik multimedialny po mieście
Historia Żydów w Człuchowie na portalu Wirtualny Sztetl
Człuchowo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 862 .

[populacja2023-1] Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-11-29] (pol.).

[2] Maria Malec: Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13857-2.

[3] Dz.U. 1945 nr 33, poz. 196.

[4] F. Lorentz Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem (ISBN 83-60437-22-X) (ISBN 978-83-60437-22-3).

[populacja-5] Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2021-12-22] .

[6] Bolesław Augustowski: Pomorze. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 319. OCLC 3965308. Cytat: Żywy ośrodek polskości stanowił Człuchów, pograniczny gród Pomorza Gdańskiego w XII—XIII w. (pol.).

[7] Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 (pol.).

[8] 19. Polish Boogie Festival [online], 19. Polish Boogie Festival [dostęp 2024-02-24] (pol.).

[autonazwa1-9] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].

[10] Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14].

[Populacja2018-11] Człuchów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[12] Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa, wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6, s. 257.

[13] Encyklopedia konspiracji Wielkopolskiej 1939–1945. Poznań: Instytut Zachodni, 1998, s. 625. ISBN 83-85003-97-5.

[14] Les Kommandos. Stalag IIB Hammerstein, Czarne en Pologne. [dostęp 2024-10-18]. (fr.).

[pomorze-15] CzesławC. Piskorski CzesławC., Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka Warszawa, 1980, s. 123, ISBN 83-217-2292-X, OCLC 8032482 .

[16] Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 686.

[17] Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).

[18] Md, Nowe i najnowsze, w: Młody Technik, nr 3/1972, s. 4.

[19] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 12 [dostęp 2015-09-21] .

[20] Archeolodzy i Krzyżacy – Rzeczpospolita.

[21] Konrad von Wallenrode.

[22] Anna, Krzysztof Jakubowscy „Pomorskie cmentarze”, Gdańsk 2012, ISBN 978-83-62129-73-7, s. 74.

[23] ttp://muzeum.czluchow.pl/ [dostęp 2014-02-21].

[24] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-08-02] .

[25] MałgorzataM. Wojciechowska MałgorzataM., Nie żyje Ryszard Jękot - wieloletni trener MKS Polstyr Człuchów i twórca człuchowskiego ośrodka kajakarskiego [online], naszemiasto.pl, 5 marca 2022 .

[26] Ogólnopolska Baza Kolejowa [online], www.bazakolejowa.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).

[27] Ogólnopolska Baza Kolejowa [online], www.bazakolejowa.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).

[28] NOWY ROZKŁAD KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ W CZŁUCHOWIE | Człuchów [online], czluchow.eu [dostęp 2024-02-24] .

[29] Uslar. czluchow.eu. [dostęp 2020-07-22]. (pol.).

[30] Conches. czluchow.eu. [dostęp 2020-07-22]. (pol.).

[31] Kaniów. czluchow.eu. [dostęp 2020-07-22]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

Miasta na prawach powiatu	Gdańsk Gdynia Słupsk Sopot
Miasta powiatowe	Bytów Chojnice Człuchów Kartuzy Kościerzyna Kwidzyn Lębork Malbork Nowy Dwór Gdański Pruszcz Gdański Puck Starogard Gdański Sztum Tczew Wejherowo
Miasta gminne	Brusy Czarna Woda Czarne Czersk Debrzno Dzierzgoń Gniew Hel Jastarnia Kępice Krynica Morska Łeba Miastko Nowy Staw Pelplin Prabuty Reda Rumia Skarszewy Skórcz Władysławowo Ustka Żukowo

Wsie	Barkowo Biskupnica Brzeźno Bukowo Chrząstowo Czarnoszyce Dębnica Dobojewo Ględowo Jaromierz Jęczniki Wielkie Kiełpin Kołdowo Krępsk Mosiny Nieżywięć Polnica Rychnowy Sieroczyn Skarszewo Stołczno Wierzchowo
Kolonie	Dąbki Mąkowo Mirogniew Nowosiółki Piaskowo Sokole
Osady	Brzeźno Bukowo Człuchowskie Chrząstówko Czarnoszki Czarze Gębarzewo Gostudz Jęczniki Małe Kiełpinek Krzyżanki Kujanki Murzynowo Nieżywięć Płonica Polniczka Skórzewo Stara Rogoźnica Wierzchowo-Dworzec Zagórki Zielątkowo
Osady leśne	Gozdnica Jeziorno Kątki Krery Śniaty
Części wsi	Barkówko Gościmierz Grzybowo Krępina Łężek Migi Przytok Rogowo
Część kolonii	Zbrzyca
Nieoficjalny przysiółek wsi	Dziewiątka

Miasta	Czarne Człuchów Debrzno
Gminy miejskie	Człuchów
Gminy miejsko-wiejskie	Czarne Debrzno
Gminy wiejskie	Człuchów Koczała Przechlewo Rzeczenica

Przynależność wojewódzka	woj. pomorskie (PRL) (1945–46) woj. szczecińskie (1946–50) woj. koszalińskie (1950–75)
Miasta	Biały Bór (do 1957 →) Czarne Człuchów Debrzno Lędyczek (do 1953 →)
Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75)	Brzezie (do 1954) Chrząstowo (od 1973) Cierznie (do 1954) Czarne (od 1973) Człuchów Debrzno (od 1973) Gwieździn (do 1954) Koczała (do 1954) Łoża (do 1954) Przechlewo Rzeczenica (od 1973) Strzeczona (do 1954) Wierzchowo (do 1954)
Gromady (1954–72)	Barkowo (1954–71) Biały Bór (1954–57 →) Bińcze (1954–59) Brzezie (1954–71) Chrząstowo (1954–72) Cierznie (1954–61) Czarne (1971–72) Człuchów (1961–72) Debrzno (1961–72) Drzonowo (1954–57 →) Jęczniki Wielkie (1954–71) Koczała (1954–57 →) Międzybórz (1954–57) Mosiny (1954–71) Nowa Wieś (1954–59) Pietrzykowo (1954 →) Polnica (1954–61) Przechlewo (1954–72) Rychnowy (1954–61) Rzeczenica (1954–72) Sąpolno (1954–71) Sierpowo (1954–71) ~~Stare Gronowo~~(←~~1971~~) Stołczno (1954–61) Strzeczona (1954–61) Wyczechy (1954–71)