Województwo pomorskie (I Rzeczpospolita)
| ||||
| 1454–1772 | ||||
| ||||
| Sentencja: Victoriam dat sine praeda[1] | ||||
| Państwo | ||||
|---|---|---|---|---|
| Prowincja | ||||
| Data powstania |
1454 | |||
| Siedziba wojewody | ||||
| Wojewoda |
zobacz: wojewodowie pomorscy | |||
| Siedziba sejmiku | ||||
| Powierzchnia |
12 907 km² | |||
| Populacja (1578[2]) • liczba ludności |
| |||
| Podział administracyjny | ||||
| ||||
| Liczba reprezentantów | ||||
| ||||
Położenie na mapie Rzeczypospolitej
| ||||
Województwo pomorskie (łac. Palatinatus Pomeranensis) – jednostka terytorialna Korony Królestwa Polskiego istniejąca w latach 1454–1772. Włączona do prowincji wielkopolskiej.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Zygmunt Gloger ocenił, że województwo pomorskie obejmowało obszar o powierzchni ok. 300 mil kwadratowych (≈ 21 850 km²)[3].
Obejmowało ziemie historycznego Pomorza Gdańskiego na zachód od Wisły, opanowanego przez zakon krzyżacki w 1308 r.
Wschodnią granicą woj. pomorskiego była Wisła, która odgraniczała je od województw: malborskiego i chełmińskiego oraz pomiędzy nimi Pomezanii (należącej do Prus Książęcych). Województwo pomorskie na południu w okolicach Fordonia i Bydgoszczy graniczyło z woj. inowrocławskim. Na południowym zachodnie przebiegała granica w województwem kaliskim (w 1768 r. wydzielono z niego woj. gnieźnieńskie). Od zachodu i północnego zachodu przebiegała długa i łamana granica z księstwem pomorskim[3].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Utworzone przez Kazimierza Jagiellończyka w 1454 r. w wyniku inkorporacji Prus do Królestwa Polskiego[4]. Ostatecznie zostało ukształtowane po II pokoju toruńskim w 1466 r., stając się częścią Prus Królewskich[5].
W 1772 r. prawie całe województwo pomorskie znalazło się w granicach Królestwa Pruskiego, wchodząc w skład prowincji Prusy Zachodnie. W 1793 r. do Prus został przyłączony Gdańsk ze swoim terytorium. Większość terytorium województwa pomorskiego (bez Gdańska, który został Wolnym Miastem) powróciła do Polski w 1920 r. i wraz z dawnym województwem chełmińskim utworzyła nowe województwo pomorskie ze stolicą w Toruniu.
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]Obejmowało obszar 12 907 km²[potrzebny przypis] i dzieliło się na 8 powiatów:
- powiat człuchowski – 2436 km²[potrzebny przypis]
- powiat gdański – 661 km²[potrzebny przypis]
- powiat mirachowski – 1137 km²[potrzebny przypis]
- powiat nowski – 720 km²[potrzebny przypis]
- powiat pucki – 981 km²[potrzebny przypis]
- powiat świecki – 1437 km²[potrzebny przypis]
- powiat tczewski – 3038 km²[potrzebny przypis]
- powiat tucholski – 1818 km²[potrzebny przypis]
- niezależne terytorium miasta Gdańska – 643 km²[potrzebny przypis]
W latach 1637–1657 w skład województwa pomorskiego wchodziły też ziemie lęborska i bytowska, które traktowano jako jeden, dziewiąty powiat.
W 1764 r. zreformowano system administracyjny Prus Królewskich. W woj. pomorskim miały znaleźć się powiaty: człuchowski, gdański, kościerski, mirachowski, nowski, pucki, skarszewski, świecki, tczewski, tucholski[3] oraz niezależne terytorium miasta Gdańska[potrzebny przypis]. Wobec I rozbioru Polski w 1772 r. reforma administracyjna nie zdążyła wejść w życie.
W pierwszej połowie XVII wieku 86,1% mieszkańców Gdańska stanowili Luteranie, 6,4% Katolicy, oraz 7,5% Kalwini.[6]
Herb
[edytuj | edytuj kod]Herbem województwa pomorskiego był czerwony gryf na białym polu.
Stolica
[edytuj | edytuj kod]Przez długi okres województwo pomorskie nie posiadało wyraźnie wykształconego ośrodka administracyjnego. Największym miastem w województwie był Gdańsk (liczący w 1. poł. XVII w. ponad 70 tys. mieszkańców), ale nie został on stolicą z racji swej niezależności, którą zawdzięczał królewskim przywilejom i pozycji gospodarczej. Dopiero w 1613 r. nastąpiło połączenie funkcji starosty skarszewskiego i wojewody pomorskiego. Odtąd uznaje się Skarszewy za stolicę województwa pomorskiego[potrzebny przypis]. Na tamtejszym zamku rezydował wojewoda, tam obradował sąd ziemski i tam znajdowało się archiwum województwa.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Stefan Krzysztof Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 215.
- ↑ http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/Content/18436/Historia%20Polski%20w%20Liczbach_1994%20198147.pdf
- ↑ a b c Część II: Podział na prowincje i województwa, Województwo Pomorskie. W: Zygmunt Gloger: Geografia historyczna ziem dawnej Polski. Kraków: 1903.
- ↑ Zdzisław Kaczmarczyk, Bogusław Leśnodorski: Historia państwa i prawa Polski. T. II: od połowy XV wieku do r. 1795. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966, s. 161.
- ↑ Zdzisław Kaczmarczyk, Bogusław Leśnodorski: Historia państwa i prawa Polski. T. II: od połowy XV wieku do r. 1795. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966, s. 162.
- ↑ http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/Content/18436/Historia%20Polski%20w%20Liczbach_1994%20198147.pdf
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Gloger Z., Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903; rozdział: Województwo Pomorskie
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000 (mapa kartograficzna I Rzeczypospolitej z II połowy XVI wieku), autorzy, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin: Atlas Fontium: (1) http://atlasfontium.pl/index.php?article=corona (mapa i indeks do pobrania); (2) http://hgisb.kul.lublin.pl/azm/pmapper-4.2.0/map_default.phtml?config=korona&language=pl&resetsession=ALL
