Przejdź do zawartości

Jan Gadomski (astronom)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jan Gadomski
Ilustracja
Jan Gadomski ok. 1960 roku
Data i miejsce urodzenia

24 czerwca 1889
Czatkowice

Data i miejsce śmierci

2 stycznia 1966
Warszawa

Zawód, zajęcie

astronom

Odznaczenia
Medal 10-lecia Polski Ludowej
Multimedia w Wikimedia Commons

Jan Gadomski (ur. 24 czerwca 1889 w Czatkowicach (obecnie osiedle Krzeszowic), zm. 2 stycznia 1966 w Warszawie) – polski astronom, popularyzator astronomii i kosmonautyki.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w rodzinie Kazimierza i Marii z Wieniawa-Długoszowskich[1]. W Krakowie ukończył Szkołę św. Barbary, następnie w 1908 r. III Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego[2], po czym podjął studia astronomiczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, które ukończył w 1914 r. Ukończył także jednoroczny kurs abiturientów Akademii Handlowej w Krakowie[1].

Ruiny stacji na Lubomirze

Od 1919 r. pracował jako asystent Tadeusza Banachiewicza w Obserwatorium Astronomicznym UJ, a od roku 1927 był adiunktem w Obserwatorium Warszawskim. W 1922 r. założył Stację Obserwacyjną na Lubomirze (Przygolezi), w której pracował (wraz z żoną Marią) przez dwa lata[2]. Brał też aktywny udział w tworzeniu pierwszego w Polsce wysokogórskiego (na szczycie Pop Iwan) Obserwatorium Astronomiczno-Meteorologicznego im. Marszałka J. Piłsudskiego[3][4]. W 1925 r. obronił pracę doktorską napisaną pod kierunkiem prof. Tadeusza Banachiewicza[2]. W 1929 r. odbył studia praktyczne z fotometrii wizualnej w obserwatorium astronomicznym Uniwersytetu Wiedeńskiego pod kierunkiem prof. Kazimierza Graffa[1].

Jego badania naukowe obejmowały obserwacje gwiazd zmiennych zaćmieniowych, dokonał m.in. obserwacji 857 zaćmień Algola[potrzebny przypis]. W 1937 r. odbył dwumiesięczną ekspedycję fotometryczną do Dalmacji[5].

Zajmował się popularyzacją astronomii. Od 1930 r. zastąpił Tadeusza Banachiewicza w redagowaniu dodatku astronomicznego do Kalendarza Ilustrowanego Kuriera Codziennego[6]. Był autorem podręczników astronomii dla liceów ogólnokształcących, wydanego w 1938 r. we Lwowie, współautorem (wraz z Eugeniuszem Rybką) podręcznika kosmologii z roku 1931 oraz licznych monografii astronomicznych.

W czasie okupacji niemieckiej był współorganizatorem lotniczej służby meteorologicznej z ramienia AK pod ps. Radca)[2].

Po wojnie wraz z Michałem Kamieńskim współtworzył obserwatorium przy Uniwersytecie Warszawskim, po rozpoczęciu działalności uczelni został pełniącym obowiązki kierownika[7]. Założył filię obserwatorium w Ostrowiku, gdzie umieścił instrumenty uratowane z obserwatorium na Popie Iwanie[potrzebny przypis]. W ramach powojennej odbudowy przejął instrumentarium astronomiczne z I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Gdańsku[8]. W latach 1946–1950 redagował czasopismo Urania - Postępy Astronomii. W latach 1948–1949 był pierwszym prezesem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii jako jego powojenny założyciel. W uznaniu zasług poniesionych dla PTMA i Uranii w 1949 r. otrzymał godność członka honorowego[2].

W 1953 r. został członkiem Komisji Gwiazd Zmiennych, a w roku 1963 członkiem Komisji Badania Fizycznego Planet Międzynarodowej Unii Astronomicznej[9]. 19 stycznia 1955 r. został odznaczony Medalem 10-lecia Polski Ludowej[10]. W 1964 r. otrzymał Nagrodę „Problemów” za osiągnięcia w dziedzinie popularyzowania nauki[11].

Założyciel i członek honorowy Akademickiego Związku Sportowego w Krakowie (w latach 1916–1922 prezes sekcji narciarskiej i wioślarskiej). Przed I wojną światową prowadził wycieczki zbiorowe w Tatry. W 1912 r. uczestniczył w zawodach narciarskich w Zakopanem. W 1918 r. był z ramienia AZS w Krakowie jednym z inicjatorów utworzenia Kompanii Wysokogórskiej Wojska Polskiego[1][12].

Od 21 października 1922 r. był mężem Marii (Marianny) ze Skaleckich (1898–1982), pisarki i chemiczki[1][13].

Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 57-2-8)[13].

Wybrane publikacje

[edytuj | edytuj kod]
  • Kosmografja: podręcznik dla szkół średnich (1931, wspólnie z Eugeniuszem Rybką)
  • Astronomia: dla 2 kl. liceów ogólnokształcących, wydział humanistyczny i klasyczny (Książnica, Lwów, 1938)
  • Zarys historii astronomii polskiej (Kraków, 1948)
  • Człowiek tworzy własny firmament (Wydawnictwo „Iskry”, 1959)
  • Na kosmicznych szlakach (Nasza Księgarnia, Warszawa, 1961)
  • Powstanie kosmosu i jego życie (Nasza Księgarnia, Warszawa 1963)
  • Poczet wielkich astronomów (1965)
  • Astronomia popularna (współautor, 1967)

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Imię Jana Gadomskiego od 1970 r. nosi krater Gadomski, położony na niewidocznej z Ziemi stronie Księżyca[14].

Jan Gadomski jest patronem ulic w Łodzi (od 1994)[15], Toruniu[16] i Krzeszowicach[17].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 188.
  2. ↑ a b c d e Janusz Pagaczewski. Jan Gadomski - wspomnienie pośmiertne. „Urania”. Rok XXXVII, Nr 5, s. 130–132, maj 1966. Warszawa: Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii. [dostęp 2024-02-14]. 
  3. ↑ Jan Gadomski. Budowa pierwszego w Polsce wysokogórskiego Obserwatorium im. Marszałka J. Piłsudskiego w Czarnohorze. „Urania”. Rok XVI, Nr 1 (58), s. 1–4, luty 1938. Lwów: Polskie Towarzystwo Przyjaciół Astronomii. [dostęp 2024-02-14]. 
  4. ↑ Andrzej Woszczyk: Jan GADOMSKI, 1889–1966. W: Andrzej Woszczyk: Sylwetki astronomów polskich XX wieku. Toruń: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, 2008, s. 47–48. ISBN 978-83-7285-385-1.
  5. ↑ Michał Kamieński, Zarys dziejów Obserwatorium Warszawskiego 1815–1945, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, Seria C (zeszyt 2), 1959, s. 69–116, ISSN 0023-589X.
  6. ↑ Kalendarze astronomiczne i astrologiczne, Ewa Wójcik, Konspekt nr 2/2005. [dostęp 2006-11-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-11-04)].
  7. ↑ Michał Kamieński. In Memoriam Krzysztof Ziołkowski, Urania – Postępy Astronomii nr 6/2007.
  8. ↑ Ernest Świerczyński, Z lunetą Sendtnera przez burzliwy XX wiek [online], Gdańsk Strefa Prestiżu, 22 marca 2020 [dostęp 2023-10-20].
  9. ↑ Ewa Gadomska-Szczepankowska, Barbara Scudder, Wspomnienia rodzinne w 40-lecie Jego śmierci, [w:] Andrzej Woszczyk, Sylwetki Astronomów Polskich XX w., Toruń: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, 2008, s. 48–50, ISBN 978-83-7285-385-1.
  10. ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/201 - na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.
  11. ↑ Józef Hurwic, Czasopismo „Problemy” w polskim życiu intelektualnym po drugiej wojnie światowej, „Analecta”, 8/2 (16), 1999, s. 20.
  12. ↑ Gadomski Jan [online], z-ne.pl [dostęp 2024-02-14].
  13. ↑ a b Cmentarz Stare Powązki: JAN ROLA GADOMSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2024-02-14].
  14. ↑ Krater Gadomski auf der Mondoberfläche [online], www.der-mond.de [dostęp 2024-02-14].
  15. ↑ Słownik nazewnictwa miejskiego Łodzi [online], www.log.lodz.pl [dostęp 2024-02-14].
  16. ↑ Ulica Jana Gadomskiego w Toruniu [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2024-02-14] (pol.).
  17. ↑ Ulica Jana Gadomskiego w Krzeszowicach [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2024-02-14] (pol.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Gadomski_(astronom)&oldid=72903565”
pFad - Phonifier reborn

Pfad - The Proxy pFad of © 2024 Garber Painting. All rights reserved.

Note: This service is not intended for secure transactions such as banking, social media, email, or purchasing. Use at your own risk. We assume no liability whatsoever for broken pages.


Alternative Proxies:

Alternative Proxy

pFad Proxy

pFad v3 Proxy

pFad v4 Proxy