Joe Eszterhas
| Imię i nazwisko |
József A. "Joe" Eszterhas |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Lata aktywności |
1978- |
Joe Eszterhas, właściwie József A. Eszterhás (ur. 23 listopada 1944 w Csákánydoroszló na Węgrzech) – amerykański scenarzysta węgierskiego pochodzenia, znany głównie jako autor scenariusza Nagiego instynktu.
Biografia
[edytuj | edytuj kod]Urodził się 23 listopada 1944 roku we wsi Csákánydoroszló w Królestwie Węgier, kiedy jego rodzice ewakuowali się z Budapesztu przed Armią Czerwoną[1]. Jego ojciec István Eszterhás był węgierskim pisarzem i publicystą, udzielającym się także politycznie po stronie węgierskiego rządu profaszystowskiego[2]. Po zakończeniu II wojny światowej jego rodzina przebywała w obozach dla uchodźców w Austrii[1].
W 1950 roku razem z rodzicami wyemigrował do Stanów Zjednoczonych i zamieszkał w Clevelandzie[3] w stanie Ohio. Po ukończeniu college'u pracował jako reporter kryminalny w gazecie Cleveland Plain Dealer[4]. Po przenosinach do San Francisco na początku lat 70. pracował w tygodniku Rolling Stone[5]. Zaczął też pisać książki, z których Charlie Sipson's Apocalypse była nominowana do nagrody National Book Award, kiedy w 1974 roku otrzymał propozycję pisania scenariuszy filmowych[6].
Jako scenarzysta debiutował filmem F.I.S.T. (1978), dramatem o tematyce związkowej w reżyserii Normana Jewisona. Film nie odniósł dużego sukcesu finansowego, ale przyniósł Eszterhasowi uznanie w branży, a przy tym zainteresowanie prasy popularnej z powodu jego konfliktu z odtwórcą głównej roli Sylvestrem Stallonem, który wniósł niewielkie zmiany i ostatecznie został dopisany jako współscenarzysta[7]. Scenariusz przyniósł Eszterhasowi 80 tysięcy dolarów, lecz późniejsza adaptacja książkowa, na mocy ugody z wytwórnią, 240 tysięcy[7]. Wkrótce potem Eszterhas sprzedał scenariusz City Hall jego współautorstwa (ostatecznie niezrealizowany) wytwórni Warner Bros. za 500 tysięcy dolarów, co było wówczas rekordową sumą za scenariusz napisany nie na zamówienie[8]. Sukces finansowy przyniósł film Flashdance (1983) według scenariusza poprawionego przez Eszterhasa[9].
Najsłynniejszym filmem według scenariusza Eszterhasa stał się Nagi instynkt z 1992 roku (sam Eszterhas jednak przyznawał, że najbardziej znana scena z przesłuchania postaci granej przez Sharon Stone, kiedy nie ma ona na sobie bielizny, była pomysłem reżysera Paula Verhoevena)[10]. Duży sukces komercyjny odniósł również Sliver (1993)[11].
Eszterhas stał się jednym z pierwszych szeroko znanych i wpływowych scenarzystów w amerykańskim przemyśle filmowym; umieszczony jako 78. na liście 100 najbardziej wpływowych osób w Hollywood przez magazyn Premiere[12]. Na początku lat 90. był uznawany za najlepiej opłacanego scenarzystę w historii Hollywood[13]. Znany był z bezkompromisowości w obronie swoich wersji scenariuszy[13]. Osiągnął status zbliżony do celebryty, połączony z zainteresowaniem, ale także ostrą krytyką ze strony prasy, czemu sprzyjały sumy negocjowanych przez niego kontraktów oraz kontrowersyjne wypowiedzi i bezceremonialne zachowanie, w tym publiczne konflikty z ludźmi branży filmowej i wytwórniami[13].
W 1995 roku dwa filmy według scenariuszy Eszterhasa, Showgirls i Jade, odnotowały spektakularne porażki, przy czym w drugim przypadku scenariusz został zmieniony wbrew wizji autora[13]. Uznanie krytyków zdobył natomiast niskobudżetowy film według jego scenariusza Jak kłamać w Ameryce (1997), oparty na dorastaniu autora jako imigranckiego dziecka[14]. Kolejna komedia jego autorstwa Spalić Hollywood (1998), będąca satyrą na amerykański przemysł filmowy w konwencji mockumentu, została uznana powszechnie za zły film i nominowana do antynagród Złotych Malin[15].
W 2004 roku napisał skandalizującą autobiografię opisującą swoje życie na tle przemysłu filmowego Hollywood: Hollywoodzkie zwierzę[16].
Życie osobiste
[edytuj | edytuj kod]Był żonaty przez 24 lata z Gerri Javor (pochodzenia afroamerykańskiego), z którą mieli dwoje dzieci, Suzie i Steve′a[4]. Mieszkał przez kilkanaście lat z rodziną poza Hollywood, w hrabstwie Marin[5]. W 1994 roku rozwiódł się z żoną i ożenił z Naomi Macdonald (z d. Baka, pochodzenia polsko-włoskiego), z którą następnie mieli czworo synów[17]. Zamieszkali następnie w Malibu[18].
W marcu 2001 roku opuścił Californię i przeniósł się z rodziną do Clevelandu[19]. W tym samym czasie też zdiagnozowano u niego raka krtani (według niego samego, codziennie od 12. roku życia palił papierosy, a od 14. roku życia spożywał alkohol)[20]. Operacyjne usunięcie nowotworu i rehabilitacja powiodły się, mimo usunięcia większości krtani, po czym Eszterhas stał się wrogiem palenia tytoniu i apelował o zaprzestanie promocji palenia przez pokazywanie go w filmach, przyznając że także on ponosi za to odpowiedzialność[21]. Stał się też wówczas religijny[21].
W 1990 roku dowiedział się, że jego ojciec podczas II wojny światowej pracował w ministerstwie propagandy węgierskiego rządu profaszystowskiego i od lat 30. publikował antysemickie treści, co ukrył składając zgłoszenie imigracyjne[22]. W związku z tym prowadzone było postępowanie przez Biuro Dochodzeń Specjalnych Departamentu Sprawiedliwości pod kątem deportacji jego ojca na Węgry pod zarzutem udziału w zbrodniach wojennych, lecz z uwagi na pozycję Joe Eszterhasa i jego zaangażowanie w tworzenie filmów dotyczących antysemityzmu, nie doszło do deportacji ani formalnego oskarżenia w USA[22]. Kilka lat przed tym Joe Eszterhas, nie wiedząc o przeszłości ojca, napisał scenariusz filmu Pozytywka (1989), opisujący podobną sytuację oskarżenia węgierskiego emigranta po latach o zbrodnie wojenne[22].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Eszterhas 2005 ↓, s. 59-64.
- ↑ Eszterhas 2005 ↓, s. 59-64, 355.
- ↑ Eszterhas 2005 ↓, s. 35.
- ↑ a b Eszterhas 2005 ↓, s. 22-23.
- ↑ a b Eszterhas 2005 ↓, s. 31-33.
- ↑ Eszterhas 2005 ↓, s. 87.
- ↑ a b Eszterhas 2005 ↓, s. 107-116.
- ↑ Eszterhas 2005 ↓, s. 145-147.
- ↑ Eszterhas 2005 ↓, s. 195-196.
- ↑ Eszterhas 2005 ↓, s. 42.
- ↑ Eszterhas 2005 ↓, s. 570.
- ↑ Eszterhas 2005 ↓, s. 28.
- ↑ a b c d Eszterhas 2005 ↓, s. 639-653.
- ↑ Eszterhas 2005 ↓, s. 679-694.
- ↑ Eszterhas 2005 ↓, s. 697-714.
- ↑ Eszterhas 2005 ↓, s. całość.
- ↑ Eszterhas 2005 ↓, s. 10, 380-381, 610-611.
- ↑ Eszterhas 2005 ↓, s. 587.
- ↑ Eszterhas 2005 ↓, s. 748-765.
- ↑ Eszterhas 2005 ↓, s. 765-788.
- ↑ a b Eszterhas 2005 ↓, s. 784-802.
- ↑ a b c Eszterhas 2005 ↓, s. 535-550.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Joe Eszterhas: Hollywoodzkie zwierzę. Warszawa: Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, 2005. ISBN 83-7163-425-0.