Przejdź do zawartości

Krystyna Janda

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Krystyna Janda
Ilustracja
Krystyna Janda
Data i miejsce urodzenia

18 grudnia 1952
Starachowice

Zawód

aktorka

Współmałżonek

Andrzej Seweryn
(1974−1979; rozwód)
Edward Kłosiński (1981−2008; jego śmierć)

Lata aktywności

od 1973

Zespół artystyczny
Teatr „Polonia” w Warszawie
Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Oficer Orderu Sztuki i Literatury (Francja) Kawaler Orderu Sztuki i Literatury (Francja)
Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”
Faksymile
Strona internetowa

Krystyna Jolanta Janda (ur. 18 grudnia 1952[a][1] w Starachowicach) – polska aktorka filmowa i teatralna, reżyserka, prozaiczka, felietonistka i piosenkarka. Współzałożycielka i prezeska Fundacji Krystyny Jandy na rzecz Kultury, dyrektorka artystyczna teatrów: Polonia i Och-Teatru w Warszawie.

Karierę rozpoczęła w trakcie studiów, występując w serialach telewizyjnych. Jej debiutem kinowym była główna rola reżyserki Agnieszki w filmie Andrzeja Wajdy Człowiek z marmuru (1976), która zapewniła jej popularność w kraju. Od tamtej pory wystąpiła w siedmiu wielokrotnie nagradzanych fabularnych i dokumentalnych filmach tego reżysera. Pozycję w branży aktorskiej wzmocniła występem w filmach. Granica (1977) Jana Rybkowskiego, Golem (1979) Piotra Szulkina, Kochankowie mojej mamy (1985) Radosława Piwowarskiego, Dekalog II (1988) Krzysztofa Kieślowskiego, Stan posiadania (1988) i Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową Krzysztofa Zanussiego (2000) oraz miniserialu Modrzejewska (1989). Międzynarodowe uznanie przyniosła jej rola Antoniny Dziwisz w filmie Ryszarda Bugajskiego Przesłuchanie (1982). Zagrała również w kilku filmach produkcji niemieckiej, francuskiej i węgierskiej, m.in. w nagrodzonym Oscarem filmie Mefisto (1981). Zagrała około 50 ról w filmach fabularnych. Wyreżyserowała film Pestka (1995) na podstawie prozy Anki Kowalskiej.

Była etatową aktorką w Teatrze Ateneum w Warszawie (1975–1987) i Teatrze Powszechnym w Warszawie (1987–2005). Zagrała około 60 ról teatralnych, od antyku przez Szekspira do współczesnego repertuaru teatralnego polskiego i światowego, w tym wiele monodramów, a także około 45 ról od klasycznych do współczesnych w Teatrze Telewizji. Wyreżyserowała liczne spektakle sceniczne i spektakle telewizyjne.

Brała udział w kilku projektach muzycznych. Nagrała pięć albumów studyjnych, m.in. W malinowym chruśniaku (1984) w duecie z Markiem Grechutą. Napisała pięć książek. Przyjaźniła się z Agnieszką Osiecką, a owocem tej relacji jest m.in. grany przez nią monodram Biała bluzka (2010)[2].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się i wychowała w Starachowicach. Jest córką Zdzisławy z d. Janickiej (zm. 2019) i Ryszarda Jandy, inżyniera pochodzenia czeskiego[3]. Gdy miała półtora roku, zamieszkała z dziadkami, ponieważ ojca przeniesiono służbowo do Ursusa[4]. Skończywszy siedem lat, zamieszkała z rodzicami[5]. W dzieciństwie uczęszczała do szkoły muzycznej[6].

Jest absolwentką warszawskiego Państwowego Liceum Plastycznego, uczyła się również w studium baletowym[7]. W 1975 ukończyła z wyróżnieniem studia magisterskie na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie[8].

Na szklanym ekranie po raz pierwszy pojawiła się jakk dziewczyna tańcząca na chłopskim weselu w serialu Czarne chmury (1973). Jako aktorka teatralna zadebiutowała rolą Maszy Kułyginy w dramacie Trzy siostry Antona Czechowa (reż. Aleksander Bardini wystawianym w Teatrze Telewizji w 1974[9]. W tym samym roku zagrała rolę Manekina 34 w ulicznej grotesce scenicznej Bal manekinów Brunona Jasieńskiego w reżyserii Janusza Warmińskiego[9]. W 1976 zagrała Doriana Graya w Portrecie Doriana Graya Oscara Wilde’a w adaptacji Johna Osborne’a i reżyserii Andrzeja Łapickiego w Teatrze Małym w Warszawie[10]. W latach 1976–1987 była aktorką Teatru Ateneum w Warszawie.

Przełomem w jej karierze aktorskiej była rola Agnieszki w filmie Andrzeja Wajdy Człowiek z marmuru (1976)[11][12]. Grywa najczęściej postacie kobiet silnych i zdecydowanych o bogatym życiu wewnętrznym, do najbardziej znanych należą jej role w filmach: Człowiek z żelaza, Przesłuchanie i Kochankowie mojej mamy.

Na estradzie zadebiutowała w 1977 występem z piosenką „Guma do żucia” autorstwa Marka Grechuta, za której wykonanie otrzymała nagrodę na 15. Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu[9][13].

Wyreżyserowała film fabularny Pestka według kultowej powieści Anki Kowalskiej.

Za rolę w Przesłuchaniu otrzymała nagrodę dla najlepszej aktorki na 43. MFF w Cannes. Za rolę w filmie Zwolnieni z życia Waldemara Krzystka dostała Srebrną Muszlę na MFF w San Sebastián. Za rolę w filmie niemiecko-francuskim Laputa knerii Helmy Sanders-Brahms została nagrodzona na MFF w Montrealu.

Pisze felietony m.in. do magazynu „Poradnik Domowy[14], a wcześniej także do miesięczników „Pani” i „Uroda”[15]. Prowadzi blog[16].

Wielokrotnie nagradzana jako najpopularniejsza i najbardziej ceniona aktorka w Polsce. W 1998 w ankiecie „Koniec wieku” przeprowadzonej przez tygodnik „Polityka” została wybrana do grona najwybitniejszych aktorów XX wieku[17]. W maju 2006 otrzymała nagrodę Medaille Charlemagne pour des Medias Européens (Medal Karola Wielkiego Europejska nagroda mediów) za wybitny dorobek aktorski, zaangażowanie w europejskie porozumienie między Wschodem i Zachodem oraz walkę o równouprawnienie kobiet. W tym samym roku za rolę Tonki Babić w spektaklu Ucho, gardło, nóż (w jej własnej reżyserii) została nagrodzona prestiżowym Feliksem Warszawskim.

W 2000 odbyła jedną z największych tras teatralnych w historii polskiego teatru ze spektaklem Sto twarzy Krystyny Jandy – w ciągu dwóch miesięcy zagrała 48 spektakli w ośmiu polskich miastach.

W 2005 stworzyła – pierwszy w Polsce całkiem prywatny[13]Teatr Polonia w Warszawie[18], który prowadzi z ramienia Fundacji Krystyny Jandy na rzecz Kultury[19]. 16 stycznia 2010 otworzyła Och-Teatr w Warszawie[20].

Zasiada w Radzie Nadzorczej Fundacji Okularnicy[21].

We wrześniu 2015 na rynku pojawiły się kosmetyki sygnowane jej nazwiskiem[22][23]. Pojawiała się w kampaniach reklamowych marek: Art & Diamonds Soraya, Eurobanku, Telekomunikacji Polskiej SA czy Lipton[24].

30 grudnia 2020, po tym, jak poinformowała w mediach społecznościowych, że zaszczepiła się poza kolejnością przeciw COVID-19 na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym, stała się centralną postacią tzw. afery szczepionkowej[25][26][27]. W 2022 wzięła udział w europejskim filmie animowanym na rzecz zdrowia publicznego i budowania pierwszego aliansu przeciw depresji w Polsce[28][29].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

W latach 1974–1979 była żoną aktora Andrzeja Seweryna, z którym ma córkę, Marię. W 1981 poślubiła Edwarda Kłosińskiego (zm. 5 stycznia 2008), z którym ma dwóch synów, Adama i Jędrzeja[30][31]. Mieszka w podwarszawskim Milanówku[32].

Dorobek artystyczny

[edytuj | edytuj kod]
Krystyna Janda w spektaklu "Shirley Valentine" (adaptacja sztuki Willy’ego Russella), 1991

Filmografia

[edytuj | edytuj kod]

Spektakle (jako aktorka - wybór)

[edytuj | edytuj kod]

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]
Portret autorstwa Zbigniewa Kresowatego
  • Krystyna Janda: Gwiazdy mają czerwone pazury. Warszawa: W.A.B., 1998. ISBN 83-87021-39-3.
  • Krystyna Janda: Moja droga B. Warszawa: W.A.B., 2000. ISBN 83-88221-41-8.
  • Krystyna Janda: Różowe tabletki na uspokojenie. Warszawa: Świat Książki, 2003. ISBN 83-7311-879-9.
  • Krystyna Janda: WWW.MAŁPA.PL. Warszawa: W.A.B., 2004. ISBN 83-89291-89-4.
  • Krystyna Janda: WWW.MAŁPA2.PL. Warszawa: W.A.B., 2005. ISBN 83-7414-079-8.
  • Krystyna Janda: Moje rozmowy z dziećmi. Warszawa: Krystyna Janda, 2008. ISBN 978-83-927777-0-0.
  • Krystyna Janda: Pani zyskuje przy bliższym poznaniu / Krystyna Janda w rozmowie z Katarzyną Montogomery. Warszawa: Prószyński Media, 2016. ISBN 978-83-8069-352-4.
  • Krystyna Janda: Dziennik 2000–2002. Warszawa: Prószyński Media, 2017. ISBN 978-83-8097-124-0.
  • Krystyna Janda: Dziennik 2003–2004. Warszawa: Prószyński Media, 2017. ISBN 978-83-8097-237-7.
  • Krystyna Janda: Dziennik 2005−2006. Warszawa: Prószyński Media, 2018. ISBN 978-83-8123-251-7.
  • Krystyna Janda: Dziennik 2007−2010. Warszawa: Prószyński Media, 2019. ISBN 978-83-8123-875-5.

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]
Odcisk dłoni i podpis Jandy na Promenadzie Gwiazd w Międzyzdrojach
Gwiazda Krystyny Jandy w Alei Gwiazd w Łodzi
Gwiazda Krystyny Jandy na Alei Gwiazd w Krakowie
Inne nagrody i wyróżnienia
Miejsce na liście najcenniejszych osobowości show-biznesu w Polsce według Forbesa
  • 2009 – miejsce 19[64]
  • 2010 – miejsce 24[64]

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]
  1. W rzeczywistości już po północy w dniu 19 grudnia.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Dziennik – wpis na 30 maja 2012 [online], krystynajanda.pl, 30 maja 2012 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-10].
  2. a b BIAŁA BLUZKA - spektakl Och-Teatr, Warszawa [online], ochteatr.com.pl [dostęp 2022-03-13].
  3. Powroty do rodzinnego gniazda. Interia.pl. [dostęp 2019-04-15].
  4. Janicka i Janda 2004 ↓, s. 14.
  5. Janicka i Janda 2004 ↓, s. 17.
  6. Janicka i Janda 2004 ↓, s. 18.
  7. Janicka i Janda 2004 ↓, s. 21.
  8. Krystyna Janda: Kwarantanna remanenty. instagram.com, 2020-04-07. [dostęp 2020-04-07]. (pol.).
  9. a b c Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny. Lubomir Mackiewicz (red.), Anna Żołna (red.). Warszawa: Wydawnictwo „Interpress”, 1993, s. 239. ISBN 83-223-2644-0.
  10. Kamila Łapicka, Andrzej Łapicki: Łapa w Łapę. Z Andrzejem Łapickim rozmawia Kamila Łapicka. Warszawa: Wydawnictwo Czerwone i Czarne, 2012, s. 103. ISBN 978-83-7700-039-7.
  11. Tomasz Raczek: Karuzela z idolami. Michałów – Grabina: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2006, s. 125. ISBN 978-83-60000-15-1.
  12. Jacek Szczerba: Wykuwanie „Człowieka z marmuru”. Rozmowa z Krystyną Jandą. wyborcza.pl, 2016-08-22. [dostęp 2016-08-26].
  13. a b Tomasz Raczek: Karuzela z idolami. Michałów – Grabina: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2006, s. 126. ISBN 978-83-60000-15-1.
  14. „Felietony Krystyny Jandy”. kobieta.gazeta.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-26)]., kobieta.gazeta.pl/poradnik-domowy.
  15. K. Janda, Różowe tabletki na uspokojenie, wyd. WAB, Warszawa 2003, s. 4.
  16. „Dziennik” – blog Krystyny Jandy.
  17. Ankieta „Polityki”. krystynajanda.pl, 17 sierpnia 1998. [dostęp 2019-07-15].
  18. Teatr „Polonia”.
  19. Fundacja Krystyny Jandy na rzecz Kultury.
  20. Historia fundacji. ochteatr.com.pl. [dostęp 2016-10-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-24)].
  21. http://www.krs-online.com.pl/fundacja-okularnicy-imienia-agnieszki-krs-85688.html.
  22. Krystyna Janda wchodzi na rynek kosmetyków. [dostęp 2015-08-31].
  23. Janda. janda.pl. [dostęp 2015-08-31].
  24. Janda, Mann i Lipnicka w kampanii 'Lipton. Łyk inspiracji'. wirtualnemedia.pl. [dostęp 2016-10-23].
  25. Afera szczepionkowa: wszystkie wersje wydarzeń wg Krystyny Jandy [online], fakt.pl, 5 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-10].
  26. Szczepienia gwiazd. Ujawniono treść e-maila, którego miała rozsyłać fundacja Krystyny Jandy [online], Bankier.pl, 3 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-10].
  27. Krystyna Janda przeprasza rektora WUM. "Wprowadziłam w błąd opinię publiczną" [online], wiadomosci.onet.pl, 5 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-10].
  28. Instytut Teatralny, Warszawa. Krystyna Janda w europejskim filmie animowanym zachęca do zrobienia sobie testu na depresję | e-teatr.pl [online], Teatr w Polsce - polski wortal teatralny [dostęp 2022-08-15] (pol.).
  29. Warszawa: Alians Przeciw Depresji [online], aliansprzeciwdepresji.org [dostęp 2022-08-15] (pol.).
  30. JL: Krystyna Janda i Andrzej Seweryn: O ich rozstaniu zdecydowała gosposia. film.interia.pl, 2016-09-16. [dostęp 2020-08-22]. (pol.).
  31. Beata Rowicka: Zrób to sama, nie umiesz? Rozmowa z Krystyną Jandą. newsweek.pl, 2011-09-28. [dostęp 2020-08-22]. (pol.).
  32. Milanówek czyta – Spotkanie z Krystyną Jandą [online], obiektywna.pl, 14 października 2016 [dostęp 2022-11-30] (pol.).
  33. Trzy siostry, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia) [dostęp 2022-03-13].
  34. UCHO, GARDŁO, NÓŻ - spektakl Teatr Polonia, Warszawa [online], teatrpolonia.pl [dostęp 2022-03-17].
  35. BOSKA! - spektakl Teatr Polonia, Warszawa [online], teatrpolonia.pl [dostęp 2022-03-21].
  36. DANCING - spektakl Teatr Polonia, Warszawa [online], teatrpolonia.pl [dostęp 2022-03-21].
  37. PAN JOWIALSKI - spektakl Teatr Polonia, Warszawa [online], teatrpolonia.pl [dostęp 2022-11-30].
  38. WEEKEND Z R. - spektakl Och-Teatr, Warszawa [online], ochteatr.com.pl [dostęp 2022-03-21].
  39. DANUTA W. - spektakl Teatr Polonia, Warszawa [online], teatrpolonia.pl [dostęp 2022-03-21].
  40. ZMIERZCH DŁUGIEGO DNIA - spektakl Teatr Polonia, Warszawa [online], teatrpolonia.pl [dostęp 2022-03-21].
  41. MARIA CALLAS. MASTER CLASS - spektakl Och-Teatr, Warszawa [online], ochteatr.com.pl [dostęp 2022-04-05].
  42. MATKI I SYNOWIE - spektakl Teatr Polonia, Warszawa [online], teatrpolonia.pl [dostęp 2022-03-13].
  43. POMOC DOMOWA - spektakl Och-Teatr, Warszawa [online], ochteatr.com.pl [dostęp 2022-11-30].
  44. ZAPISKI Z WYGNANIA - spektakl Teatr Polonia, Warszawa [online], teatrpolonia.pl [dostęp 2022-03-13].
  45. LILY - spektakl Och-Teatr, Warszawa [online], ochteatr.com.pl [dostęp 2022-11-30].
  46. ALEJA ZASŁUŻONYCH - spektakl Teatr Polonia, Warszawa [online], teatrpolonia.pl [dostęp 2022-03-13].
  47. MY WAY - monolog Krystyny Jandy - spektakl Teatr Polonia, Warszawa [online], teatrpolonia.pl [dostęp 2022-11-30].
  48. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 18 października 2002 r. o nadaniu orderów i odznaczeń (M.P. z 2003 r. nr 6, poz. 81).
  49. Wręczono złote medale „Gloria Artis”. e-teatr.pl, 2005-09-10. [dostęp 2012-12-03].
  50. 14 lat temu aktorki Krystyna Janda i Maja Komorowska zostały odznaczone francuskim Orderem Sztuki i Literatury. ifrancja.fr, 22 listopada 2024. [dostęp 2024-11-25].
  51. Prezydent odznaczył ludzi kultury. prezydent.pl, 17 stycznia 2011. [dostęp 2011-03-03].
  52. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 stycznia 2011 r. o nadaniu orderów i odznaczenia (M.P. z 2011 r. nr 32, poz. 384).
  53. Hiacynt – Nagroda Fundacji Równości. krystynajanda.pl, 2007-05-19. [dostęp 2021-02-13].
  54. Nagroda Prezydenta Miasta Gdańska „Neptuny”. gdansk.pl. [dostęp 2015-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-31)]. (pol.).
  55. Działalność Fundacji [online], zacnyuczynek.pl [dostęp 2019-09-24].
  56. Nagrody m. st. Warszawy przyznane w 2011 roku. Urząd m. st. Warszawy, 16 czerwca 2011. [dostęp 2012-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 lipca 2018)]. (pol.).
  57. Laureaci z poprzednich edycji: Polish Market [online], polishmarket.com.pl [dostęp 2015-12-04] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-19].
  58. Zdrojewski, Smolar i Janda nagrodzeni przez Lewiatana, „WPROST.pl”, 18 maja 2011 [dostęp 2017-07-25] (pol.).
  59. Złoty artKciuk [online], miastogwiazd.pl [dostęp 2017-06-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-06-01] (pol.).
  60. Krystyna Janda Laureatką Nagrody Gustaw. zasp.pl. [dostęp 2020-03-25].
  61. Warszawa. Krystyna Janda z Nagrodą im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego [online], e-teatr.pl [dostęp 2018-06-02].
  62. Janda, Umer, Korzeniak i Kleczewska wygrały Boską Komedię. rp.pl, 16 grudnia 2018. [dostęp 2021-01-06].
  63. Krystyna Janda z nagrodą aktorską festiwalu Sundance. tvn24.pl, 3 lutego 2019. [dostęp 2021-01-06].
  64. a b https://web.archive.org/web/20150319085749/http://www.forbes.pl/rankingi/100-najcenniejszych-gwiazd-polskiego-show-biznesu-2010,5627,1 100 najcenniejszych gwiazd polskiego show-biznesu 2010.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Andrzej Tadeusz Kijowski: Opis obyczajów w 15-leciu międzysojuszniczym 1989-2004. Cz. 3: Teatr to miejsce spotkania. T. Paradoks o Ogródkach. Wydawnictwo AnTraKt, 2010. ISBN 978-83-923292-8-2.
  • Bożena Janicka, Krystyna Janda: Gwiazdy mają czerwone pazury. W.A.B., 2004, s. 14. ISBN 83-87021-39-3.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
pFad - Phonifier reborn

Pfad - The Proxy pFad of © 2024 Garber Painting. All rights reserved.

Note: This service is not intended for secure transactions such as banking, social media, email, or purchasing. Use at your own risk. We assume no liability whatsoever for broken pages.


Alternative Proxies:

Alternative Proxy

pFad Proxy

pFad v3 Proxy

pFad v4 Proxy