Prawosławna metropolia kijowska

Eparchia kijowska
Київська єпархія
	; Ławra Pieczerska
Państwo	Ukraina
Miasto wydzielone	Kijów
Siedziba	Kijów
Data powołania	988
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Moskiewskiego
Cerkiew	Świętych Antoniego i Teodozjusza Pieczerskich w ławrze Pieczerskiej
Biskup diecezjalny	metropolita kijowski i całej Ukrainy Onufry (Berezowski)
Biskup pomocniczy	metropolita wyszhorodzki i czarnobylski Paweł (Łebid); metropolita poczajowski Włodzimierz (Moroz); arcybiskup jagodziński Serafin (Demianiw); arcybiskup horodnicki Aleksander (Nesterczuk); arcybiskup buczański Pantelejmon (Baszczuk); arcybiskup obuchowski Jonasz (Czerepanow); arcybiskup putywelski Antoni (Kripak); arcybiskup wasylkowski Mikołaj (Pocztowy); arcybiskup iwankowski Kasjan (Szostak); biskup fastowski Damian (Dawydow); biskup worzelski Izaak (Andronik); biskup biłhorodzki Sylwester (Stojczew); biskup makarowski Gedeon (Charon); biskup perejasławsko-chmielnicki Dionizy (Pyłypczuk); biskup wiszniewski Spirydon (Romanow); biskup irpiński Ławr (Berezowski); biskup byszowski Cyryl (Biłan); biskup borodiański Marek (Andriuk)
	Dane statystyczne (2017)
Liczba kapłanów	777
Liczba osób zakonnych	1035
Liczba parafii	396
Liczba klasztorów	9
	Położenie na mapie Kijowa Kijów
	Położenie na mapie Ukrainy Kijów
	Położenie na mapie Kijowa i obwodu kijowskiego Kijów
	50°26′06″N 30°33′27″E/50,435000 30,557500
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Prawosławna metropolia kijowska – prowincja administracyjna Kościoła prawosławnego z siedzibą w Kijowie. Metropolia została założona między 976 a 998. Jej metropolici uznawali zwierzchność patriarchy konstantynopolitańskiego. Organizacja wewnętrzna była wzorowana na kościele w Cesarstwie Bizantyjskim.

Zarys historii

Metropolia kijowska zajmowała sześćdziesiąte miejsce w hierarchii eparchii Patriarchatu Konstantynopolitańskiego. Pierwszym znanym z imienia jej ordynariuszem był metropolita Teofilakt, przeniesiony z metropolii Sebasty. Jeszcze za panowania Włodzimierza Wielkiego w ramach metropolii powstała sufragania w Białogrodzie^[1]. Z kolei w okresie panowania Jarosława Mądrego powstało podlegające metropolii biskupstwo juriewskie^[1]. W 989 r.powstała eparchia nowogrodzka, przed 1063 – czernihowska (po 1246 przemianowana na briańską i tamże przeniesiona), na początku XI w. – perejasławska^[1]. Dwie ostatnie z wymienionych struktur posiadały przez pewien czas statut metropolii, jednak zostały ostatecznie zlikwidowane (odpowiednio w 1088 i 1100 r.)^[2].

W wyniku rozpadu Rusi Kijowskiej i jej podboju przez Polskę, Litwę i Moskwę, w XIV w. metropolia kijowska rozpadła się na trzy ośrodki: kijowski (faktycznie włodzimierski), halicki i litewski.

W XVI w. metropolia kijowska składała się z dziewięciu diecezji. Na skutek wojen z Moskwą, w 1514 r., została utracona Eparchia smoleńska, w 1563 – połocka. W 1578 r. Stefan Batory przywrócił diecezję połocką. W dniu 25 lutego 1585 roku król Batory potwierdził przywileje dotyczące wolności i praw cerkwi prawosławnej w metropolii kijowskiej^[3]. Przed unią brzeską metropolia kijowsko-halicka była podzielona na osiem eparchii: kijowską, włodzimiersko-brzeską, łucko-ostrogską, połocko-witebską, przemysko-samborską, halicko-lwowsko-kamieniecką^[4]. Od 1508 r. metropolici kijowscy tytułowali się metropolitami Kijowa, Halicza i całej Rusi^[5]. Mimo że stolicą metropolii był Kijów, metropolita przeważnie tam nie przebywał. Rezydował w Nowogródku, Wilnie lub w swojej poprzedniej diecezji, jeżeli był biskupem przed nominacją^[4].

W myśl postanowień unii brzeskiej od 15 grudnia 1596 r. legalnie istniała w Kijowie tylko metropolia unicka. W październiku 1620 r. zaczęła nieoficjalnie funkcjonować prawosławna metropolia, prawnie zatwierdzona dopiero 14 marca 1633 r. przez sejm elekcyjny z 1632 r. i nowo wybranego króla Władysława IV.

W 1685 r. metropolita Gedeon (Czetwertyński) jako pierwszy metropolita kijowski przyjął godność od patriarchy moskiewskiego i całej Rusi Joachima i złożył mu przysięgę kanoniczną, co oznaczało przejście całej administratury do Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej^[6]. W 1686 r. ekumeniczny patriarcha Konstantynopola Dionizy IV i Święty Synod Kościoła Konstantynopolitańskiego wydał tomos, którym przekazał metropolię kijowską pod kanoniczną jurysdykcję patriarchatu moskiewskiego^[7]. W związku ze zmianą jurysdykcji nastąpiła również zmiana tytułu metropolity kijowskiego, wyrażająca uznanie przez niego prymatu Moskwy jako najważniejszego ośrodka prawosławnego na ziemiach ruskich. Tytuł metropolity został zmieniony z „metropolita kijowski i halicki i całej Rusi” na „metropolita kijowski i halicki i Małej Rosji”^[8]. W kolejnych latach różnice liturgiczne między metropolią kijowską a innymi eparchiami Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego były stopniowo likwidowane, ryt unifikowano według wzorca moskiewskiego. Metropolia kijowska straciła również szczególną autonomię administracyjną^[9].

Metropolici kijowscy^[10]

Podporządkowani Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu

Teofilakt 988–1018
Michał 988–992 (?)
Leoncjusz, lata 90. X wieku, postać kwestionowana^[11]
Jan 1018–1035
Teopempt 1035–1051
Hilarion ok. 1051 – ok. 1054
Efrem ok. 1054–1061
Jerzy 1062–1076
Jan II 1077–1089
Jan III 1090–1091
Efrem II 1091–1093
Mikołaj 1093–1104
Nikifor 1104–1122
Nikita 1122–1126
Michał II 1128–1147
Klemens 1147–1156
Konstanty I 1156–1159
Teodor 1160–1163
Jan IV 1163–1166
Konstanty I 1167–1170
Michał III, 1171–1173
Jan V 1174–1179
Konstanty III 1179–1183
Nikifor II 1183–1201
Mateusz 1201–1220
Cyryl 1224–1233
Józef 1236–1242
Piotr I 1243–1247
Cyryl II 1247–1281
Maksym 1283–1305
Piotr II 1305–1326, w 1325 przenosi siedzibę metropolii do Moskwy
Teognost 1328–1353
Aleksy 1354–1377
Cyprian 1377–1406, przyjął tytuł metropolity Moskwy
Focjusz 1408–1415
Grzegorz 1415–1419
Focjusz, ponownie, 1419–1431
Gerazym 1433–1435
Izydor, 1437–1447, uwięziony w Moskwie po podpisaniu aktu unii florenckiej
Jonasz, 1448–1458, nieuznany w Wielkim Księstwie Litewskim
Grzegorz II, 1458–1473
Mizael 1475–1480
Symeon 1480–1488
Jonasz II 1489–1494
Makary 1495–1497
Józef II 1499–1501
Jonasz III 1502–1507
Józef III 1507–1521
Józef IV 1522–1534
Makary II 1534–1556
Sylwester I 1556–1567
Jonasz IV 1568–1577
Eliasz 1577–1579
Onezyfor Dziewoczka 1579–1588
Michał Rahoza (Rahoża), sygnował przyjęcie prawosławnego Kościoła ruskiego do Kościoła rzymskiego (unia brzeska) – zob. zwierzchnicy Kościoła greckokatolickiego (Ukraińskiej Cerkwi greckokatolickiej) – 1588–1596
1596–1620 brak prawosławnego metropolity kijowskiego, istnieje jedynie hierarchia unicka
Hiob (Borecki) 1620–1631 (wyświęcony wbrew postanowieniom unii brzeskiej przez Teofanesa III)
Izajasz (Kopiński) 1631–1632 (wybrany bez zgody króla)
Piotr Mohyła 1632–1647
Sylwester Kossow 1647–1657

Rezydujący w Czehryniu, nieuznani przez lewobrzeżną starszyznę kozacką

Dionizy Bałaban 1657–1663
Józef Nielubowicz-Tukalski 1663–1676 (popierany przez atamana Piotra Doroszenkę)
Antoni Winnicki 1663–1679 (popierany przez Rzeczpospolitą Obojga Narodów, zakres władzy – Halicz, Wołyń i Podole)

Piastujący urząd metropolity w Kijowie i na lewobrzeżnej Ukrainie

Łazarz (Baranowicz) 1659–1661 i 1670–1685, arcybiskup czernihowski, administrator metropolii
Metody (Filimonowicz) 1661–1668

Podporządkowani bezpośrednio Patriarchatowi Moskiewskiemu^[12]

W jurysdykcji Patriarchatu Moskiewskiego, w Egzarchacie Ukraińskim

Antoni (Chrapowicki) 1918–1919
Michał (Jermakow) 1924–1929
Dymitr (Werbycki) 1930–1932
Sergiusz (Griszyn) 1932–1934
Konstantyn (Diakow) 1934–1937
Mikołaj (Jaruszewicz) 1941–1944
Jan (Sokołow) 1944–1964
Joazaf (Leluchin) 1964–1966
Filaret (Denysenko) 1966–1990

W jurysdykcji Patriarchatu Moskiewskiego, w Ukraińskim Kościele Prawosławnym Patriarchatu Moskiewskiego

Filaret (Denysenko) 1990–1992
Włodzimierz (Sabodan) 1992–2014
Onufry (Berezowski) od 2014^[13]

Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Kijowskiego (nieuznawany przez część kanonicznych Kościołów prawosławnych, uznany w 2018 przez Patriarchat Konstantynopola)

Filaret (Denysenko) 1995–2018

W jurysdykcji Kościoła Prawosławnego Ukrainy

Epifaniusz (Dumenko) od 2018

Sytuacja na początku XXI w.

Eparchia kijowska na tle podziału administracyjnego UKP PM

Od 2013 jurysdykcja eparchii kijowskiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego obejmuje miasto Kijów oraz rejony borodziański, kijowsko-swiatoszyński, wasylkowski, iwankowski, makarowski, obuchowski, fastowski, poleski^[15]. Katedrą eparchii jest cerkiew Świętych Antoniego i Teodozjusza Pieczerskich w ławrze Pieczerskiej^[15]. Czynne są następujące klasztory:

Pustelnia Gołosiejewska, męska
Monaster Świętej Trójcy w Kijowie, męski
Monaster Trójcy Świętej i św. Jonasza w Kijowie, męski
Monaster Wprowadzenia Matki Bożej do Świątyni w Kijowie, męski
Monaster Opieki Matki Bożej w Kijowie, żeński

filia: monaster św. Pantelejmona w Kijowie

Monaster Przemienienia Pańskiego w Kniażyczach, męski
Monaster Złożenia Szat w Tomaszowce, męski
Monaster św. Flora w Kijowie, żeński^[15]

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c A. Mironowicz, Metropolia kijowska w strukturze patriarchatu konstantynopolitańskiego (988–1685) [w:] red. A. Mironowicz, U. Pawluczuk, P. Chomik, Autokefalie Kościoła prawosławnego w Polsce, Uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2006, ISBN 978-83-7431-062-8, ss. 24–25
↑ A. Mironowicz, Metropolia..., s. 26
↑ https://www.zapiskihistoryczne.pl/files/5/Vol._87_2022/ZH_87-1_08_Rec-Kempa_N.pdf
↑ ^a ^b T. Śliwa, Kościół wschodni w Monarchii Jagiellonów w latach 1506–1596, w: Historia Kościoła w Polsce, T. 1, Do roku 1764, Cz. 2, Od roku 1506, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań – Warszawa 1974, s. 89.
↑ T. Śliwa, Kościół wschodni w Monarchii Jagiellonów w latach 1506–1596, w: Historia Kościoła w Polsce, T. 1, Do roku 1764, Cz. 2, Od roku 1506, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań – Warszawa 1974, s. 90.
↑ M. Bendza, Inkorporacja metropolii kijowskiej do patriarchatu moskiewskiego [w:] red. Mironowicz A., Pawluczuk U., Chomik P.: Autokefalie Kościoła prawosławnego w Polsce. Białystok: Uniwersytet w Białymstoku, 2006, s. 106–107. ISBN 978-83-7431-062-8.
↑ Mironowicz A.: Diecezja białoruska w XVII i XVIII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2008, s. 133. ISBN 978-83-7431-150-2.
↑ W. Mokry, Stosunek państwowych i cerkiewnych władz moskiewskich do ukraińskiej Cerkwi prawosławnej i unickiej w wiekach XVII–XX [w:] red. R. Łużny, F. Ziejka, A. Kępiński, Unia brzeska. Geneza, dzieje i konsekwencje w kulturze narodów słowiańskichTowarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „UNIVERSITAS”, Kraków 1994, ISBN 83-7052-220-3, s.85
↑ L. Ćwikła: Polityka władz państwowych wobec Kościoła prawosławnego i ludności prawosławnej w Królestwie Polskim, Wielkim Księstwie Litewskim oraz Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1344–1795. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2006, s. 252. ISBN 83-7363-350-2.
↑ Lista została opracowana na podst.: A. Mironowicz, Kościół prawosławny w państwie Piastów i Jagiellonów, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2003
↑ A. Mironowicz, Metropolia kijowska w strukturze patriarchatu konstantynopolitańskiego (988–1685) [w:] red. A. Mironowicz, U. Pawluczuk, P. Chomik, Autokefalie Kościoła prawosławnego w Polsce, Uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2006, ISBN 978-83-7431-062-8, s. 24
↑ Киевская епархия. [dostęp 2015-07-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-12)]. (ros.).
↑ Блаженніший Митрополит Київський і всієї України Онуфрій (Орест Володимирович Березовський)
↑ ^a ^b ^c Предстоятель Украинской Православной Церкви возглавил ежегодное епархиальное собрание духовенства Киевской епархии. patriarchia.ru, 26 grudnia 2017. [dostęp 2017-12-27]. (ros.).
↑ ^a ^b ^c Киевская епархия

Bibliografia, linki

Jakowenko N., Historia Ukrainy, 2000.
Historia Kościoła w Polsce, T. 1, do roku 1764, Cz. 2, Od roku 1506, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań – Warszawa 1974.
Paweł Przeciszewski, Prawosławna Metropolia Kijowska (988–1686) – pomiędzy Konstantynopolem, Rzymem a Moskwą

[aut2425-1] A. Mironowicz, Metropolia kijowska w strukturze patriarchatu konstantynopolitańskiego (988–1685) [w:] red. A. Mironowicz, U. Pawluczuk, P. Chomik, Autokefalie Kościoła prawosławnego w Polsce, Uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2006, ISBN 978-83-7431-062-8, ss. 24–25

[2] A. Mironowicz, Metropolia..., s. 26

[3] ttps://www.zapiskihistoryczne.pl/files/5/Vol._87_2022/ZH_87-1_08_Rec-Kempa_N.pdf

[autonazwa1-4] T. Śliwa, Kościół wschodni w Monarchii Jagiellonów w latach 1506–1596, w: Historia Kościoła w Polsce, T. 1, Do roku 1764, Cz. 2, Od roku 1506, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań – Warszawa 1974, s. 89.

[5] T. Śliwa, Kościół wschodni w Monarchii Jagiellonów w latach 1506–1596, w: Historia Kościoła w Polsce, T. 1, Do roku 1764, Cz. 2, Od roku 1506, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań – Warszawa 1974, s. 90.

[6] M. Bendza, Inkorporacja metropolii kijowskiej do patriarchatu moskiewskiego [w:] red. Mironowicz A., Pawluczuk U., Chomik P.: Autokefalie Kościoła prawosławnego w Polsce. Białystok: Uniwersytet w Białymstoku, 2006, s. 106–107. ISBN 978-83-7431-062-8.

[7] Mironowicz A.: Diecezja białoruska w XVII i XVIII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2008, s. 133. ISBN 978-83-7431-150-2.

[8] W. Mokry, Stosunek państwowych i cerkiewnych władz moskiewskich do ukraińskiej Cerkwi prawosławnej i unickiej w wiekach XVII–XX [w:] red. R. Łużny, F. Ziejka, A. Kępiński, Unia brzeska. Geneza, dzieje i konsekwencje w kulturze narodów słowiańskichTowarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „UNIVERSITAS”, Kraków 1994, ISBN 83-7052-220-3, s.85

[9] L. Ćwikła: Polityka władz państwowych wobec Kościoła prawosławnego i ludności prawosławnej w Królestwie Polskim, Wielkim Księstwie Litewskim oraz Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1344–1795. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2006, s. 252. ISBN 83-7363-350-2.

[10] Lista została opracowana na podst.: A. Mironowicz, Kościół prawosławny w państwie Piastów i Jagiellonów, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2003

[11] A. Mironowicz, Metropolia kijowska w strukturze patriarchatu konstantynopolitańskiego (988–1685) [w:] red. A. Mironowicz, U. Pawluczuk, P. Chomik, Autokefalie Kościoła prawosławnego w Polsce, Uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2006, ISBN 978-83-7431-062-8, s. 24

[12] Киевская епархия. [dostęp 2015-07-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-12)]. (ros.).

[13] Блаженніший Митрополит Київський і всієї України Онуфрій (Орест Володимирович Березовський)

[pat2017-14] Предстоятель Украинской Православной Церкви возглавил ежегодное епархиальное собрание духовенства Киевской епархии. patriarchia.ru, 26 grudnia 2017. [dostęp 2017-12-27]. (ros.).

[pat-15] Киевская епархия

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Podporządkowani Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu	Teofilakt (988–1018) Michał (988–992 ?) Leoncjusz, (lata 90. X wieku) Jan (1018–1035) Teopempt (1035–1051) Hilarion (ok. 1051 – ok. 1054) Efrem (ok. 1054–1061) Jerzy (1062–1076) Jan II (1077–1089) Jan III (1090–1091) Efrem II (1091–1093) Mikołaj (1093–1104) Nikifor (1104–1122) Nikita (1122–1126) Michał II (1128–1147) Klemens (1147–1156) Konstanty I (1156–1159) Teodor (1160–1163) Jan IV (1163–1166) Konstanty I (1167–1170) Michał III, 1171–1173 Jan V (1174–1179) Konstanty III (1179–1183) Nikifor II (1183–1201) Mateusz (1201–1220) Cyryl (1224–1233) Józef (1236–1242) Piotr I (1243–1247) Cyryl II (1247–1281) Maksym (1283–1305) Piotr II (1305–1326) Teognost (1328–1353) Aleksy (1354–1377) Cyprian (1377–1406) Focjusz (1408–1415) Grzegorz (1415–1419) Focjusz, 1419–1431 Gerazym (1433–1435) Izydor, 1437–1447 Jonasz, 1448–1458 Grzegorz II, 1458–1473 Mizael (1475–1480) Symeon (1480–1488) Jonasz II (1489–1494) Makary (1495–1497) Józef II (1499–1501) Jonasz III (1502–1507) Józef III (1507–1521) Józef IV (1522–1534) Makary II (1534–1556) Sylwester I (1556–1567) Jonasz IV (1568–1577) Eliasz (1577–1579) Onezyfor Dziewoczka (1579–1588) Michał Rahoza (Rahoża) 1588–1596 Hiob (Borecki) (1620–1631) Izajasz (Kopiński) (1631–1632) Piotr Mohyła (1632–1647) Sylwester Kossow (1647–1657)
Rezydujący w Czehryniu, nieuznani przez lewobrzeżną starszyznę kozacką	Dionizy Bałaban (1657–1663) Józef Nielubowicz-Tukalski (1663–1676) Antoni Winnicki (1663–1679)
Piastujący urząd metropolity w Kijowie i na lewobrzeżnej Ukrainie	Łazarz (Baranowicz) (1659–1661) Metody (Filimonowicz) (1661–1668) Łazarz (Baranowicz) (1670–1685)
Podporządkowani bezpośrednio Patriarchatowi Moskiewskiemu	Gedeon (Czetwertyński) (1686–?) Warłaam (Jasiński) (1690–1707) Joazaf (Krokowski) (1708–1718) Warłaam (Wonatowicz) (1722–1730) Rafał (Zaborowski) (1731–1747) Tymoteusz (Szczerbacki) (1748–1757) Arseniusz (Mohylański) (1757–1770) Gabriel (Kremenecki) (1770–1783) Samuel (Mysławski) (1783–1796) Hieroteusz (Malicki) (1796–1799) Gabriel (Bănulescu-Bodoni) (1799–1803) Serapion (Aleksandrowski) (1803–1822) Eugeniusz (Bołchowitinow) (1822–1837) Filaret (Amfitieatrow) (1837–1857) Izydor (Nikolski) (1858–1860) Arseniusz (Moskwin) (1860–1876) Filoteusz (Uspienski) (1876–1882) Platon (Gorodiecki) (1882–1891) Joannicjusz (Rudniew) (1891–1900) Teognost Lebiediew (1900–1903) Flawian (Gorodiecki) (1903–1915) Włodzimierz (Bogojawleński) (1915–1918)
W jurysdykcji Patriarchatu Moskiewskiego, w Egzarchacie Ukraińskim	Antoni (Chrapowicki) (1918–1919) Michał (Jermakow) (1924–1929) Dymitr (Werbycki) (1930–1932) Sergiusz (Griszyn) (1932–1934) Konstantyn (Diakow) (1934–1937) Mikołaj (Jaruszewicz) (1941–1944) Jan (Sokołow) (1944–1964) Joazaf (Leluchin) (1964–1966) Filaret (Denysenko) (1966–1990)
W jurysdykcji Patriarchatu Moskiewskiego, w Ukraińskim Kościele Prawosławnym Patriarchatu Moskiewskiego	Filaret (Denysenko) (1990–1992) Włodzimierz (Sabodan) (1992–2014) Onufry (Berezowski) (od 2014)
Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Kijowskiego	Filaret (Denysenko) (1995–2018)
W jurysdykcji Kościoła Prawosławnego Ukrainy	Epifaniusz (Dumenko) (od 2018)