Synagoga w Gwoźdźcu
Synagoga w Gwoźdźcu – drewniana żydowska budowla sakralna, która znajdowała się w Gwoźdźcu (do 1945 powiat kołomyjski województwo stanisławowskie), obecnie Ukraina[1].
Synagoga została wzniesiona około 1640[2][3]. Częściowo spalona w czasie I wojny światowej podczas pogromu wywołanego przez wojska rosyjskie. W okresie międzywojennym przystąpiono do odbudowy. Podczas II wojny światowej została całkowicie zniszczona przez Niemców[2][4][5].
W 2014 fragmenty zabytku kultury żydowskiej zostały zrekonstruowane w postaci sklepienia i bimy w warszawskim Muzeum Historii Żydów Polskich Polin[3][6].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Budynek o wysokości około 15 metrów został oryginalnie wzniesiony na planie kwadratu o wymiarach 11,30 × 11,30 m. Wówczas składał się jedynie z sali głównej o ścianach wykonanych w konstrukcji przysłupowej i sklepieniu kolebkowym. Zostało ono w 1729 przebudowane na sklepienie namiotowe o ośmiokątnej podstawie i kwadratowej górze, zwężające się do formy ślepo zakończonej „latarni”, również dołem ośmiobocznej, a górą kwadratowej. W XVIII wieku dobudowano również sień, babiniec i bóżniczkę zimową przy południowo-zachodnim narożu, służącą jako cheder oraz jako pomieszczenie modlitewne w okresie zimowym. Sień i babiniec były wzniesione w konstrukcji łątkowo-sumikowej, przedsionek w szkieletowej z deskowaniem, natomiast bóżniczka zimowa jako jedyna była murowana i posiadała ogrzewanie. W wyniku tych zmian powstała ostateczna asymetryczna bryła budynku. Przed 1910 budynek został odnowiony, lecz już w czasie I wojny światowej został spalony przez wojsko rosyjskie[2][7][5].
Wyposażeniem synagogi był dwukondygnacyjny, polichromowany aron ha-kodesz oraz bima w formie również polichromowanej ośmiobocznej altany z latarnią na szczycie. Ściany i sufity w całości pokryte były wielobarwnymi malowidłami o motywach biblijnych[8]. Przedstawiały głównie rośliny i zwierzęta otaczające tablice z napisami, m.in. świętymi tekstami modlitw i pouczeń, a także z nazwiskami fundatorów. Wykonany po roku 1652 wystrój malarski wnętrza jest dziełem Icchaka Bera, jego syna, Izraela ben Mordechaja Liśnickiego z Jaryczowa, Izraela ben Mordechaja Szena[8] i został odnowiony w 1729 przez Izaaka, syna Jehudy-ha-Kohena z Jaryczowa[2].
Rekonstrukcja
[edytuj | edytuj kod]Wykonana w latach 2010–2014 rekonstrukcja sklepienia była możliwa dzięki zachowanemu rękopisowi Karola Zyndrama Maszkowskiego (1868–1938). Maszkowski przebywał w Gwoźdźcu na jesieni roku 1891 zajmując się studium wystroju malarskiego synagogi. W latach 1898–1899 uzupełnił on swoje opracowanie rysunkami na zlecenie Polskiej Akademii Umiejętności[3]. Wyniki badań Maszkowski przedstawił w pracy „Bożnica drewniana w miasteczku Gwóźdźcu”[2].
Rekonstrukcja została zrealizowana staraniem Żydowskiego Instytutu Historycznego we współpracy z Handshouse Studio z Massachusetts (Stany Zjednoczone)[3][9][10].
Prace rekonstrukcyjne zostały przeprowadzone z zastosowaniem tradycyjnych narzędzi i materiałów[9] i były w znacznej części sponsorowane przez Irenę Platke. Roboty ciesielskie wykonano głównie na terenie Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, prace malarskie w wielu miejscowościach na terenie Polski i Stanów Zjednoczonych z udziałem studentów uczelni artystycznych[3][11].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
-
-
-
-
-
Dekoracje naścienne -
Dekoracje naścienne -
Dekoracje naścienne -
Dekoracje naścienne -
Dekoracje naścienne -
Bima
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Gwoździec, Wirtualny sztetl [dostęp 2018-05-02].
- ↑ a b c d e The wooden synagogue in Gwoździec. sztetl.org.pl. [dostęp 2022-06-13].
- ↑ a b c d e Beata Kost, Boska polichromia z Gwoźdźca, Kurier Galicyjski, 14 lutego 2014 [dostęp 2018-05-02].
- ↑ Maria i Kazimierz Piechotkowie: Bramy Nieba – Bóżnice drewniane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Muzeum Historii Żydów Polskich, Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, 2015, s. 671, seria: Sztuka żydowska w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej. ISBN 978-83-942048-5-3.
- ↑ a b Tadeusz Szydłowski: Ruiny Polski – opis szk.d wyrządzonych przez wojnę w dziedzinie zabytk.w sztuki na ziemiach Małopolski i Rusi Czerwonej. Warszawa–Kraków–Lublin–Łódź: 1919, s. 156.
- ↑ Rekonstrukcja wnętrza synagogi w Gwoźdźcu. Fragment wystawy stałej w Muzeum Historii Żydów Polskich – Polin, Wirtualny sztetl [dostęp 2018-05-02].
- ↑ Maria i Kazimierz Piechotkowie: Bramy Nieba – Bóżnice drewniane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Muzeum Historii Żydów Polskich, Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, 2015, s. 671, seria: Sztuka żydowska w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej. ISBN 978-83-942048-5-3. ISBN 978-83-942344-0-9.
- ↑ a b Synagoga drewniana w Gwoźdzcu, Wirtualny sztetl [dostęp 2018-05-02].
- ↑ a b Replika dachu synagogi zainstalowana w Muzeum Historii Żydów Polskich.
- ↑ Thomas Hubka & Gwoździec synagogue.
- ↑ Wooden synagogue replica to be built in Sanok Poland. sztetl.org.pl. [dostęp 2022-06-13].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]
- Maria i Kazimierz Piechotkowie: Bramy nieba. Bożnice drewniane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, Wydawnictwo Krupski i S-ka, 1996. ISBN 83-86117-02-8.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- https://sketchfab.com/3d-models/gwozdziec-synagoga-wooden-synagogue-ad7e78762c794789883100f898ac1f35 | Rekonstrukcja w 3D synagogi w Gwoźdźcu