Zofia Moraczewska

Zofia Moraczewska

Zofia Moraczewska, ok. 1937 r.
Data i miejsce urodzenia	4 lipca 1873 Czerniowce
Data i miejsce śmierci	16 listopada 1958 Sulejówek
Posłanka na Sejm Ustawodawczy
Okres	od styczeń 1919 do maj 1922
Przynależność polityczna	Polska Partia Socjalistyczna
Małżonek	Jędrzej Moraczewski
Posłanka III kadencji Sejmu (II RP)
Okres	od 1930 do 10 lipca 1935
Przynależność polityczna	Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem
Odznaczenia

Zofia Anna Moraczewska z domu Gostkowska (ur. 4 lipca 1873 w Czerniowcach, zm. 16 listopada 1958 w Sulejówku) – polska działaczka społeczna i polityczka lewicy, posłanka na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm III kadencji w II RP, żona Jędrzeja Moraczewskiego.

Życiorys

Urodziła się jako córka rektora Politechniki Lwowskiej Romana Gostkowskiego i Wandy z Dylewskich. Dzieciństwo i młodość spędziła we Lwowie oraz w należącej do jej dziadków (Aleksandry z domu Graf i lekarza wojskowego Juliana Dylewskich) wsi Ostra pod Czerniowcami.

Początkowo uczyła się w domu, w 1889 ukończyła Zakład Wyższy Naukowy Żeński W. Niedziałkowskiej, a następnie Seminarium Nauczycielskie Żeńskie we Lwowie. W 1893 z odznaczeniem zdała egzamin dojrzałości, zaś w 1895 złożyła egzamin na nauczyciela języka niemieckiego w szkołach powszechnych. Od 1891 do 1893 wykonywała pracę nauczycielki w gimnazjum W. Niedziałkowskiej we Lwowie, następnie do 1895 odbyła praktykę w szkole ćwiczeń przy tym gimnazjum.

Już we wczesnej młodości zaangażowała się w działalność społeczną i polityczną – w 1896 wstąpiła do Galicyjskiej Partii Socjaldemokratycznej, a w tym samym roku wyszła za mąż za Jędrzeja Moraczewskiego. W czasie zamieszkania w okręgu wyborczym Moraczewskiego w Stryju z jej inicjatywy powstały organizacje „Związek Kobiet” i „Praca”, które szerzyły idee socjalistyczne i niepodległościowe, propagowały zasady spółdzielczości.

Po wybuchu I wojny światowej rozpoczęła działalność utworzonej w 1915 Ligi Kobiet Galicji i Śląska. W latach1916–1918 była jej przewodniczącą. W 1918 wraz z działaczkami Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego działającej na terenie Królestwa Polskiego utworzyła Ligę Kobiet Polskich. W okresie 1917–1918 pracowała w Związku Sanitariuszek, następnie w 1919 w redakcji „Głosu Kobiet” w Warszawie, organu Wydziału Kobiecego PPS w Warszawie. Od 1920 na stałe mieszkała w Sulejówku k. Warszawy.

W styczniu 1919 została wybrana z listy nr 1 (PPSD) w okręgu wyborczym nr 36 (Kraków) i weszła w skład Sejmu Ustawodawczego RP zasiadając jako jedyna kobieta w klubie Związku Polskich Posłów Socjalistycznych. Na 10 sesji Sejmu 5 marca 1919. wystąpiła z interpelacją przeciw dyskryminacji kobiet, jaką było zamierzone zwolnienie z pracy urzędniczek w Ministerstwie Spraw Zagranicznych.

Wraz z Julianem Smulikowskim głosowała za uchwaleniem konstytucji marcowej, za co otrzymała naganę partyjną – na znak protestu wystąpiła z klubu i na kilka lat zawiesiła działalność polityczną, we wrześniu 1922 (pięć lat później wystąpiła z PPS).

Po przewrocie majowym dokonanym w 1926 przez Józefa Piłsudskiego, stanęła w grudniu 1927 na czele „Demokratycznego Komitetu Wyborczego Kobiet Polskich”. Po zakończonych wyborach parlamentarnych, w marcu 1928 z inicjatywy Moraczewskiej został on przekształcony w Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet, który szybko stał się największą organizacją kobiecą w kraju. Dzięki jej zabiegom przedstawicielki Związku weszły w skład delegacji rządowych na sesje Międzynarodowego Biura Pracy, sesję Ligi Narodów w Genewie w 1931. oraz na Konferencję Rozbrojeniową w Genewie w 1932.

W 1930 ponownie wybrana z listy państwowej BBWR do Sejmu, nie przejawiała większej aktywności w życiu politycznym. W Sejmie była kierowniczką grupy w Komisji Imigracyjnej.

W 1933 zrzekła się stanowiska przewodniczącej Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet i wraz z grupą współpracowniczek wystąpiła z organizacji protestując przeciw zbyt prorządowemu stanowisku Związku. W 1935 powołała do życia „Samopomoc Społeczną Kobiet”.

Zofia i Jędrzej Moraczewscy po ślubie, 1896 r.

W czasie wojny była członkinią Rady Nadzorczej Spółdzielni Spożywców „Społem” w Sulejówku i organizatorką Komitetu Obywatelskiego pomocy ofiarom wojny. W grudniu 1940 usunięta przez Niemców z własnego domu zamieszkała wraz z mężem w drewnianej oficynie dworku Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. Po wojnie nie angażowała się w życie publiczne. Władze komunistyczne pozwoliły jej na zatrzymanie willi w Sulejówku, w którym mieszkała od 1920. Po wojnie, od 1947 przygotowywała do druku Encyklopedię Polskiego Ruchu Kobiecego. Zmarła 16 listopada 1958 w Sulejówku. Pochowana na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie (kwatera A27-2-22).

Życie prywatne

Zamężna z Jędrzejem Moraczewskim (premierem). Mieli czworo dzieci, z których pierwszy syn Tadeusz (1901–1902) zmarł w niemowlęctwie, natomiast drugi syn Kazimierz (1903–1920) poległ 1 sierpnia 1920 pod Nowogrodem, czasie wojny polsko-bolszewickiej jako 17-letni ochotnik. Trzeci syn Adam (1907–1941) był doktorem historii, a w czasie wojny kurierem (zginął w KL Auschwitz), a ich córka Wanda (1905–1942) była nauczycielką łaciny i żołnierką AK, więzioną na Pawiaku; zginęła w 1942 w KL Auschwitz-Birkenau.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Niepodległości (12 maja 1931)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1930)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (30 kwietnia 1927)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)

Upamiętnienie

• Imię Jędrzeja i Zofii Moraczewskich noszą prywatne szkoły (gimnazjum i szkoły podstawowe) w Sulejówku.
• W lutym 2014 imię Zofii Moraczewskiej nadano sali nr 25 w gmachu „G” w kompleksie budynków Sejmu i Senatu.
• Festiwal „Zofiówka” w Sulejówku; cykl wydarzeń kulturalnych zainspirowanych aktywną, społeczną postawą Zofii Moraczewskiej.
• W 2023 jej imię nadano ulicy w dzielnicy Ursus w Warszawie.

Bibliografia

• Jacek Majchrowski (red.), Kto był kim w II RP, Warszawa, 1994.
• Ilona Florczak, Zofia Moraczewska (1873–1958). Kobieta-polityk II Rzeczypospolitej, „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Historica, t. 77, s. 2003, s. 125–145 wersja elektroniczna.
• Kamila Cybulska, O niepodległość i prawa kobiet. Zofia Moraczewska 1873–1958. Życie i działalność, Warszawa 2021, s. 1–367, ISBN 978-83-8229-286-2.
• Biogram Zofii Moraczewskiej na stronie Biblioteki Sejmowej.