Эстония ССР
| Эстония Сэбиэскэй Социалистичискэй Республиката Eesti Nõukogude Sotsialistlik Vabariik |
|||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
| Ыҥырыыта: Kõigi maade proletaarlased, ühinege! (Аан дойду пролетариаттара, холбоһун!) | |||||
 |
|||||
| Киин куората | Таллин | ||||
| Ил тыла | Эстон тыла, Нуучча тыла | ||||
| Иэнэ | |||||
| - | Бүтүн | 45 200 km² 17 452 sq mi |
|||
| Олохтоохторо | |||||
| - | estimate | 1.565.000 | |||
| Валюта | Солкуобай (RUB) |
||||
| Кэм зоната | UTC +2 | ||||
Эстония Сэбиэскэй Социалистичискэй Республика (нуч. Эстонская Советская Социалистическая Республика, эст. Eesti Nõukogude Sotsialistlik Vabariik) - ССРС өрөспүүбүлүкэтэ. Киин куората - Таллин[1].
Остуоруйа
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Эстония ССРС састаабыгар киирэр (1940)
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]1940-с сылга, от ыйын 14 уонна 15 күнүгэр, парламеҥҥа выбордара ааспыттара, итиннэ 591 тыһ. киһи кыттыбыта[2]. Итиннэ коммунистар 93% ылбыттара, ол эбэтэр парламеҥҥа 80 миэстэ - 100%.
От ыйын 21 күнүгэр Эстония парламена Сэбиэскэй Сойууска киирэри куоластаабыта, ол кэнниттэн Эстония бэрэсидьиэнэ Константин Пятс уурайбыта. VII сессия ВКП(б) советын, ССРСка Эстония ССРы киллэрэри талбыттара[3].
Эстония аҕа дойду улуу сэриитин кэмигэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]1941-с сылга, атырдьах ыйыгар, Эстония ССР территориятын үксүн Нацист Германия баһыйбыта этэ.
Эстония олохтоохторо үксүн, бу сэриини ССРС былааһыттан босхолонуу диэн ааттыыр этилэр, Эстония территориятыгар Рейхскомиссариат Остланд диэн тэриллибитэ. "Омакайтсе" диэн, ньиэмэстэри кытта бииргэ үлэлээбит коллаборационисткай организация тэриллибитэ.
1941-1944 сылларга, Эстония территорияларыгар 946 киһи холокоскка түбүспүүттэр[4].
Сэрии кэниттэн
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Сэрии бүппүтүн кэннэ ЭКП (ССКП) уонна ССРС былааһа саҥаттан тилиннэриллибиттэр. Сэрии буолуон иннинэ саҕаламмыт национализация түмүктэммит: промышленноска 1946 бас билии суох буолбут, атыыга — 1947. 1947 сылтан коллективизация саҕаламмыт, 1950 дойдуга 2213 колхоз баар эбит. Колхозтары бөдөҥсүтүү кэнниттэн 1960 сылга - 908 колхоз уонна 97 совхоз баар эбит. Коллективизацияны утарсан Эстонияҕа сэриилээх утарсыы тахсыбыт, утарсааччылар бэйэлэрин «Тыа бырааттара» диэн ааттаммыттар (эст. metsavennad), утарсыы 1953 дылы дьайбыт.
Сэрии кэнниттэн репрессия салҕаммыт. Сүрүннээн коллаброцианистары уонна «тыа бырааттары» кытта сибээстэрин иһин 36 тыһ киһи репрессияҕа хабыллыбыт (атын дьон суруйарынан 67 тыһ — 124 тыһ)[5].
Сэрии кэнниттэн индустриализация саҕаламмыт. Улахан инвестиция уонна квалификациялаах үлэһиттэр кэлэннэр олох тэтимэ үрдээбит. Государство сүрүн соругунан оҥорор промышленность уонна сир баайын хостооһуна (нууч. горючий сланец) буолбут. Ол курдук Кохтла-Ярве куоракка Аан дойдуга бастакы горчай сланец кэмбинээтэ тутуллубут. Эстонияҕа олох таһыма ССРС орто таһымыттан үрдүк эбит[6]. 1970-с сылларга диссиденнар хамсааһыннара саҕаламмыт. 1980 балаҕан ыйыгар - алтынньыга сэбиэскэй былаас утары студеннар аймалҕана буолуталаабыттар. Ити сылга алтынньы 28 «40 киһи суруга» тахсыбыт — советизация утары Эстония интеллектуалларын манифеста. Арҕаа Дойдулар сэбиэскэй кэмҥэ Эстонияны уонна атын прибалтика дойдуларын холбоһуутун билиммэтэхтэрэ. 1983 Европа парламена прибалтика государстволарын туһунан резолюция ылыммыт, онно холбоһууну билиммэтин уонна ССРС күүс өттүнэн холбооһуна «аан дойду быраабыгар» эппиэттээбэтин бэлиэтээбит[7].
Эстония Республиката
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]1990 ыам ыйын 8 Эстония тутулуга суоҕа чөлүгэр түһэриллиитин туһунан сокуон ылыммыт[8]. 1991 балаҕан ыйын 6 ССРС госсовета Эстонияны тутулуга суоҕун официальнайдык билиммит. 1991 балаҕан ыйын 17 Эстония ХНТ холбоспут[9].
Олохтоохтор
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]| Норуот | 1970 | 1979 | 1989 |
|---|---|---|---|
| Эстоннар | 925.000 | 948.000 | 963.000 |
| Нууччалар | 334.000 | 409.000 | 475.000 |
| Украиннар | 28.000 | 36.000 | 48.000 |
| Фииннэр | 19.000 | 18.000 | 17.000 |
| Дьэбириэйдэр | 5.000 | 5.000 | 4.000 |
Быһаарыылар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- ↑ https://old.bigenc.ru/geography/text/4916043
- ↑ https://runivers.ru/doc/d2.php?SECTION_ID=6763&PORTAL_ID=6763
- ↑ https://web.archive.org/web/20191023033112/http://www.cccp-gw.su/USSR/estonskaja-ssr/
- ↑ https://inosmi.ru/20100126/157807010.html
- ↑ https://estemb.ru/estonija/istorija/aid-226
- ↑ http://www.estonica.org/ru/История/1945-1985_гг_Советский_период/Командная_экономика_и_ее_последствия/ Архыыптаммыт 2013, Бэс ыйын 14 күнүгэр.
- ↑ http://www.letton.ch/lvx_eur2.htm
- ↑ http://estonia.news-city.info/docs/sistemsf/dok_ierskz.htm
- ↑ https://www.un.org/ru/sc/repertoire/89-92/89-92_7.pdf
- ↑ https://www.demoscope.ru/weekly/ssp/census.php?cy=4
 |
Бу географияҕа туһунан сиппэтэх ыстатыйа. Көннөрөн уонна эбэн биэрэн Бикипиэдьийэҕэ көмөлөһүөххүн сөп. |
| ||||||||||||||||
