دماغ

نظر ھيٺ مضمون سڀني قسم جي جانورن جي دماغن تي آهي. انساني دماغ جي باري ۾ خاص معلومات جي لاءِ انساني دماغ ڏسو. ٻين استعمالن لاءِ ٻيا استعمال دماغ (ضد ابهام) ۽ مغز (ضد ابهام) ڏسو.

دماغ Brain
هڪ چمپئنزي جو دماغ
تفصيل
حصو	اعصابي نظام
سڃاڻپ ڪندڙ
لاطيني ٻولي	سيريبرم (cerebrum)
يوناني ٻولي	انسيڦالون (encephalon)
تنتي نالا	21
ائناٽامي جا محاورا	A14.1.03.001
ائناٽامي جا محاورا

دماغ (Brain) هڪ عضوو آهي جيڪو، سڀني ڪرنگهي وارا جانورن ۽ اڪثر غير ڪرنگھيدار جانورن ۾ اعصابي نظام جي مرڪز جي طور تي ڪم ڪري ٿو. اهو اعصابي تاندورن (Tissues) تي مشتمل آهي ۽ عام طور تي مٿي ۾ واقع هوندو آهي، عام طور تي خاص حواس جهڙوڪ ڏسڻ، ٻڌڻ ۽ چکڻ لاءِ مخصوص عضون جي ويجهو هوندو آهي. سڀ کان وڌيڪ خاص عضوو هجڻ جي ڪري، اهو حس واري اعصابي نظام (Sensory Nervous System) کان معلومات حاصل ڪرڻ، انهن معلومات کي پروسيسنگ ڪرڻ (سوچ، ادراڪ ۽ ذهانت) ۽ حرڪي ڪنٽرول (عضلات جي سرگرمين ۽ غدود جي نظام) جي ڪوآرڊينيشن جو ذميوار آهي.

جڏهن ته غير ڪرنگھيدار جانورن جو دماغ وينٽرل اعصابي ڪورڊ (ventral nerve cord) جي الگ الگ ٿيل گئنگليا جي جوڙن (paired segmental ganglia) (جنهن مان هر هڪ صرف لاڳاپيل جسم جي حصي لاءِ ذميوار هوندو آهي) مان پيدا ٿئي ٿو، ڪرنگھيدار جانورن جو دماغ، سڀني جسم جي حصن تي مرڪزي ڪنٽرول سان گڏ، محوري طور تي وچولي ڊورسل اعصاب جي ڪنڊ، جيئن نيورل ٽيوب جي روسٽرل آخر ۾ ويسيڪيولر اينلارجمينٽ مان نڪرندو آهي. سڀني ڪرنگھي واري جانورن جي دماغن کي جينياتي طور ٽن حصن ۾ ورهائي سگھجي ٿو: اڳوڻو دماغ (prosencephalon)، ذيلي طور تي ٽيلنسيڦالون (telencephalon) ۽ ڊائنسيڦالون (diencephalon) ۾ ورهايل، وچولو دماغ (mesencephalon) ۽ پٺيان وارو دماغ (rhombencephalon)، ميٽنسيڦالون (metencephalon) ۽ مائلنسيڦالون (myelencephalon) ۾ ورهايل. اسپائينل ڪنڊ، جيڪو سڌو سنئون سر جي هيٺان صومياتي ڪمن سان رابطو ڪري ٿو، کي ريٺ جي هڏي جي ڪالمن جي اندر بند ٿيل، مائلنسيڦالون جي ڪواڊل توسيع (caudal extension) سمجهي سگھبو آهي. گڏو گڏ، دماغ ۽ اسپينل ڪنڊ سڀني ڪرنگھيدار جانورن ۾ مرڪزي اعصابي نظام ٺاهيندا آهن.

انسانن ۾، اڳوڻي دماغي سانچي ۾ تقريبن 14 کان 16 بلين نيورون شامل آهن ۽ سيريبيلم ۾ نيورون جو اندازي مطابق تعداد 55 کان 70 بلين آهي. هر هڪ نيورون synapses ذريعي ڪيترن ئي هزارن ٻين نيورونن سان ڳنڍيل آهي، عام طور تي هڪ ٻئي سان رابطو ڪري ٿو روٽ جهڙو پروٽريشنز جن کي ڊينڈرائٽس سڏيو وڃي ٿو ۽ ڊگهي فائبر جهڙو ايڪسٽينشن جنهن کي axons سڏيو وڃي ٿو، جيڪي عام طور تي مائلين ٿيل آهن ۽ تيز رفتار مائڪرو اليڪٽرڪ سگنل پلس جي ٽرينن کي کڻندا آهن جن کي ايڪشن پوٽينشنز سڏيو ويندو آهي. دماغ جي ٻين علائقن يا جسم جي ڏور حصن ۾ مخصوص وصول ڪندڙ سيلز کي نشانو بڻائڻ لاء. اڳوڻو پرانتڪس، جيڪو انتظامي ڪمن کي سنڀاليندو آهي، خاص طور تي انسانن ۾ ترقي يافته آهي.

جسماني طور تي، دماغ جسم جي ٻين عضون تي مرڪزي ڪنٽرول کي وڌايو. اهي جسم جي باقي حصي تي عمل ڪن ٿا ٻنهي عضون جي سرگرمي جي نمونن کي پيدا ڪندي ۽ هارمونز نالي ڪيميائي جي رطوبت کي هلائڻ سان. هي مرڪزي ڪنٽرول ماحول ۾ تبديلين لاء تيز ۽ هموار جوابن جي اجازت ڏئي ٿو. ردعمل جي ڪجهه بنيادي قسمن جهڙوڪ ريفليڪسس اسپينل ڪنڊ يا پرديري گينگيا جي وچ ۾ ٿي سگهي ٿو، پر پيچيده حسي ان پٽ جي بنياد تي رويي جو نفيس مقصدي ڪنٽرول مرڪزي دماغ جي معلومات کي گڏ ڪرڻ جي صلاحيت جي ضرورت آهي.

انفرادي دماغي سيلن جي آپريشن کي هاڻي ڪافي تفصيل سان سمجھايو ويو آهي پر انهن جي تعاون جو طريقو لکين جي تعداد ۾ اڃا تائين حل نه ڪيو ويو آهي. جديد نيورو سائنس ۾ تازو ماڊل دماغ کي هڪ حياتياتي ڪمپيوٽر وانگر سمجهن ٿا، هڪ ڊجيٽل ڪمپيوٽر کان ميڪانيزم ۾ بلڪل مختلف، پر ان لحاظ سان ته اهو ڀرپاسي جي دنيا کان معلومات حاصل ڪري ٿو، ان کي ذخيرو ڪري ٿو، ۽ ان کي مختلف طريقن سان پروسيس ڪري ٿو.

دماغ (Brain) اهو عضوو آهي جنهن سان سوچڻ ۽ سمجهڻ جو ڪم وٺبو آهي. دماغ عام طور تي جسم جي منڍي واري حصي ۾ هوندو آهي ۽ اربين نيورانز مان ٺهيل هوندو آهي.

In humans, the cerebral cortex contains approximately 14–16 billion neurons, and the estimated number of neurons in the cerebellum is 55–70 billion. Each neuron is connected by synapses to several thousand other neurons, typically communicating with one another via root-like protrusions called dendrites and long fiber-like extensions called axons, which are usually myelinated and carry trains of rapid micro-electric signal pulses called action potentials to target specific recipient cells in other areas of the brain or distant parts of the body. The prefrontal cortex, which controls executive functions, is particularly well developed in humans.

Physiologically, brains exert centralized control over a body's other organs. They act on the rest of the body both by generating patterns of muscle activity and by driving the secretion of chemicals called hormones. This centralized control allows rapid and coordinated responses to changes in the environment. Some basic types of responsiveness such as reflexes can be mediated by the spinal cord or peripheral ganglia, but sophisticated purposeful control of behavior based on complex sensory input requires the information integrating capabilities of a centralized brain.

The operations of individual brain cells are now understood in considerable detail but the way they cooperate in ensembles of millions is yet to be solved. Recent models in modern neuroscience treat the brain as a biological computer, very different in mechanism from a digital computer, but similar in the sense that it acquires information from the surrounding world, stores it, and processes it in a variety of ways.

This article compares the properties of brains across the entire range of animal species, with the greatest attention to vertebrates. It deals with the human brain insofar as it shares the properties of other brains. The ways in which the human brain differs from other brains are covered in the human brain article. Several topics that might be covered here are instead covered there because much more can be said about them in a human context. The most important that are covered in the human brain article are brain disease and the effects of brain damage.

ساخت

ترقي: فزيالوجي: ڪم: تحقيق: سماج ۽ ثقافت: پڻ ڏسو: خارجي لنڪس:

اسان جا سمورا حواس پنهنجا احساس، اولڙا، عڪس، فوٽو ڪٿي ٿا پهچائن؟ ڏسڻ، ٻڌڻ، ڇهڻ، چکڻ ۽ سنگهڻ جا حواس جيڪي به عڪس قبولين ٿا، اهي دماغ تائين پهچائين ٿا. هر تصور، هر احساس، هر اولڙو، هر عڪس، هر خيال، هر سوچ، عقيدو، ايمان، وهم، وسوسو، ارادو، عزم، جوش جذبو وغيره سڀ ڄاڻ دماغ ۾ آهي. آڱر ڪٽجي وڃڻ سان سمجهه، ڄاڻ گهٽجي نه ويندي، اکيون نڪرڻ، ٻوڙو ٿيڻ وغيره وقت به اڳ موجود ڄاڻ ۾ کوٽ ڪا نه ٿيندي، پر جيڪڏهن ڪو ڊاڪٽر آپريشن ڪري ميڄالي جو مٿيون تهه يا ياد وارو مرڪز کوٽي، ڪپي ٻاهر ڪڍي ته ماڻهوءَ وٽ سڀ عضوا هئڻ باوجود ڪا به ڄاڻ، ڪا به ياد موجود نه رهندي.

اڄ کان پنج لک سال اڳ ٽيهن سالن جي نوجوان جي جسماني قد بت جي ڀيٽ ۾ ان جي کوپڙيءَ يا دماغ جو جيڪو وزن هو ان جي ڀيٽ ۾ اڄوڪي ٽيهن سالن جي نوجوان جو دماغ گهڻو وڏو آهي. ان جو سبب اهو آهي ته پنج لک سال اڳوڻي نوجوان جيتري ڄاڻ ماڻي پئي ان جي ڀيٽ ۾ اڄوڪي انسان جي ڄاڻ لکين ڀيرا وڌيڪ سڌريل آهي.

جڏهن کان انسان اپائڻ، پيدا ڪرڻ، پورهيو ڪرڻ سکيو آهي، تڏهن کان هن وٽ دنيا ۾ موجود شين بابت ٻين ساهوارن جي ڀيٽ ۾ نئين ڄاڻ به وڌي.

پورهيي جو ڪو هڪ گهڙيءَ جو عمل سوين نوان تصور پيدا ڪري سگهي ٿو، سوين ڀيرا ساڳيو ڪم سوين ڀيرا ساڳيا تصور ۽ سوين ڀيرا مختلف تصور ڏئي سگهي ٿو. انهن جي ڀيٽ، فرق وغيره وري اڃا نوان تصور ڏي ٿو.

اسان پنهنجي حياتيءَ ۾ هر ڏيهاڙي ڪيترا ئي نوان تصور ايندا رهن ٿا. هن وقت ڌرتيءَ جي آبادي پنج يا ڇهه ارب آهي ۽ اڄوڪي ڏينهن ۾ هر هڪ انسان جي ذهن وٽ ڪيترا نوان تصور اُڀريا هوندا ۽ اهي سڀ گڏ ڪجن ته ڪيترا نوان تصور ٿيندا. انسان جو هر ڏهاڙي سوين هزارين نون تصورن سان واسطو پوندو رهي ٿو ۽ اهو عمل ماڻهوءَ جي معاملي ۾ گذريل ٽيهن سالن کان هلي رهيو آهي. نون نون عڪسن جو ٺهڻ، انهن جي ٽوڙ ڦوڙ، انهن جو ميلاپ، انهن جي ڪجهه حصن جي ٽٽوڙ ڦوڙ، انهن جي ڪجهه حصن جو ميلاپ، نون عڪسن جو ٻاهرين معاملن سان عمل وسيلي واهپو.

جڏهن ٻار ڄمي ٿو تڏهن وٽس ٻين عضون جيان هڪ عضوو، دماغ به آهي. جيئن ڏسڻ يا ٻڌڻ جي عضوي جو ڪم حواسن وسيلي پهچندڙ عڪسن کي سانڍڻ، سنڀالڻ ۽ ياد رکڻ آهي. جيڪڏهن ڪنهن به عضوي کان ڪو به عڪس دماغ تائين نه پهچندو، ته دماغ وٽ ڪو به تصور، ڪو به خيال نه هوندو. نئين ڄاول ٻار وٽ دماغ آهي، جيئرو آهي، حياتياتي ڪم ڪري ٿو پر وٽس ڪو به تصور، خيال، سوچ، ڄاڻ، سمجهه ڪانهي. جيڪڏهن سمورا حواس بيڪار هجن ته دماغ وٽ پنهنجي ليکي ڪو تصور ڪونهي. دماغ خيالَ، تصور، عڪس، اولڙا پنهنجو پاڻ پيدا نه ٿو ڪري پر حواسن وسيلي حقيقتن کان وٺي ٿو، سانڍي ٿو، سنڀالي ٿو، ياد ٿو ڪري.