1780
- Ovo je članak o godini 1780.
| Milenijum: | 2. milenijum |
|---|---|
| Vjekovi: | 17. vijek – 18. vijek – 19. vijek |
| Decenija: | 1750-e 1760-e 1770-e – 1780-e – 1790-e 1800-e 1810-e |
| Godine: | 1777 1778 1779 – 1780 – 1781 1782 1783 |
| Gregorijanski | 1780. (MDCCLXXX) |
| Ab urbe condita | 2533. |
| Islamski | 1193–1195. |
| Iranski | 1158–1159. |
| Hebrejski | 5540–5541. |
| Bizantski | 7288–7289. |
| Koptski | 1496–1497. |
| Hindu kalendari | |
| • Vikram Samvat | 1835–1836. |
| • Shaka Samvat | 1702–1703. |
| • Kali Yuga | 4881–4882. |
| Kineski | |
| • Kontinualno | 4416–4417. |
| • 60 godina | Yang Metal Miš (od kineske Ng.) |
| Holocenski kalendar | 11780. |
| Podrobnije: Kalendarska era | |
Godina 1780 (MDCCLXXX) bila je prijestupna godina koja počinje u subotu po gregorijanskom kalendaru odn. prijestupna godina koja počinje u srijedu po julijanskom kalendaru.
- 8. 1. - Tabriz na severozapadu Persije razoren u zemljotresu, možda 50.000 mrtvih.
- 16. 1. - Američki rat za nezavisnost: Bitka na mjesečini u kojoj britanska mornarica nanosi poraz španskoj floti ispred obala Portugala i omogućava opskrbu Gibraltara opsadom; poznata kao jedna od rijetkih bitaka Doba jedrenjaka koja se odigrala noću.
- 1. 3. - Pennsylvanijska legislatura usvaja Akt za postepeno ukidanje ropstva.
- 11. 3. - Ruska carica Katarina proglašava tzv. oružanu neutralnost i obavezuje se da će štititi pomorsku trgovinu država neutralnih u Američkom ratu za nezavisnost; deklaraciju će ubrzo podržati Danska-Norveška i Švedska, stvorivši tako tzv. Ligu oružane neutralnosti.
- 24. 3. - San Juanska ekspedicija: Britanci su se usidrili ispred obale današnje Nikaragve (Generalna kapetanija Gvatemala) - ostvaruju početni uspeh ali većina vojnika će im umreti od žute groznice do povlačenja u novembru.
- 7. 4. - Otvoreno je Grand Théâtre de Bordeaux.
- 4. 5. - Prvi Epsom Derby.
- 12. 5. - Britanci zauzimaju Charleston, South Carolina nakon mjesec i pol dana opsade - jedan od najtežih američkih poraza u ratu.
- maj - Susret ruske carice Katarine i austrijskog suvladara Josifa u Mogiljevu.
- 19. 5. - Mračni dan u Novoj Engleskoj, verovatno izazvan šumskim požarima.
- 29. 5. - Bitka u Waxhawsu, na severu Južne Karoline, pobeda je Britanaca nad patriotima - pronosi se glas da se radilo o masakru, što podstiče nezadovoljstvo prema Britancima.
- 2 - 7. 6. - Gordonovi neredi u Londonu prilikom kojih pokušaj radikalnih protestanata da spriječe emancipaciju britanskih katolika dovodi do nasilja i vojne intervencije u kojoj je ubijeno nekoliko stotina ljudi.
- 23. 6. - Bitka kod Springfielda u New Jerseyu je američki uspeh i kraj britanskih ambicija u toj državi.
- 11. 7. - Američki rat za nezavisnost: Francuske trupe, Expédition Particulière, prvi se put iskrcavaju na tlu Trinaest kolonija kako bi podržale sjevernoameričke pobunjenike.
- jul - Mysorski vladar Hyder Ali započinje Drugi anglo-mysorski rat (do 1784) na jugu Indije.
- 4. 8. - Prvi anglo-maratski rat: Britanci su zauzeli Gwalior na severu Indije.
- 9. 8. - Špansko-francuska flota admirala de Cordove zarobila 55 od 63 trgovačka broda u britanskom konvoju kod rta St. Vincent.
- 16. 8. - Bitka kod Camdena u Južnoj Karolini: Britanci su porazili mnogobrojnije američke snage.
- 24. 8. - Francuski kralj Louis XVI donosi ukaz kojim je ukinuto korištenje torture u svrhu dobijanja priznanja u krivičnim postupcima.
- 10. 9. - Bitka kod Pollilura je veliki britanski poraz u mysorskom ratu u Indiji.
- 23. 9. - Amerikanci su uhapsili britanskog obaveštajca Johna Andréa, koji je nosio planove utvrđenja West Point, koje mu je predao Benedict Arnold - ovaj je sutradan prebegao Britancima, André je obešen 2. 10..
- 3. 10. - Savanna-la-Marski uragan: hiljade ljudi stradale na Jamajci i britanskim brodovima u okolini.
- 4. 10. - Ekspedicija pokojnog Jamesa Cooka se vratila u Britaniju.
- 7. 10. - Bitka na Kings Mountain na severu Južne Karoline: patrioti su razbili lojaliste, što je povratilo američki moral nakon mnogih poraza na jugu.
- 10. 10. - Počela je gradnja tvrđave Theresienstadt (do 1790), današnji Terezín na severozapadu Češke. Istovremeno se gradi i Josefstadt, danas u Jaroměřu, na severu Češke.
- 10 - 16. 10. - Veliki uragan je najžešća poznata atlantska oluja - stradalo je 20 - 24.000 ljudi na Malim Antilima. Britanska Kraljevska mornarica je doživela velike gubitke.
- 19. 10. - Umro vaseljenski patrijarh Sofronije II, nasleđuje ga Gavrilo IV (do 1785).
- 20. 10. - Solanov uragan: stradale dve hiljade ljudi španske flote blizu britanske Zapadne Floride.
- 23. 10. - Još jedan uragan pogađa Barbados i Santa Luciju.
- 25. 10. - Massachusetts je dobio ustav - odredba o jednakosti i slobodi ljudi vodi skorom nestanku ropstva u državi.
- 31. 10. - Britanski ratni brod HMS Ontario potonuo u oluji na istoimenom jezeru sa 80 ljudi.
- 3. 11. - Hyder Ali je zauzeo Arcot u dan. Tamil Naduu.
- 4. 11. - Počinje pobuna Túpac Amarua II u španjolskom Vicekraljevstvu Peru.
- 16. 11. - U Mletačkoj republici je ukinuta obaveza pravoslavnih episkopa i sveštenika da ispovedaju firentinsku uniju.[1]
- 29. 11. - Nakon smrti austrijske carice Marije Terezije njen sin rimsko-njemački car Josip II preuzima formalnu vlast nad svim habsburškim teritorijama (do 1790).
- 30. 11. - Carski reskript uvjerava ugarsko-hrvatske staleže da će poštivati njihova prava.
- 11. 12. - Britanci uzeli Maratama Bajipur, kasniji Bassein, danas Vasai na zapadnoj obali Indije.
- 20. 12. - Nakon što se Nizozemska priključila Ligi oružane neutralnosti Velika Britanija joj objavljuje rat čime započinje Četvrti anglo-nizozemski rat - ekonomska katastrofa za Nizozemce.
- 28. 12. - Pošto je ovladao većim delom južnog Perua, Tupac Amaru opseda Cuzco, ali je odbijen već 10. januara - pobuna počinje slabiti.
- Donesen je konačni hrvatski urbar, za zagrebačku, varaždinsku i križevačku županiju (ukinut 1848). Većina plemstva vara narod pri evidenciji obaveza i okrutna je ako ovi prigovore.[2]
- Početkom '80-tih, Bečka banka prodaje banatske pustare vlasteli (Kiss, Karácsonyi, Lázár, Buttler, Nákó i dr.) a ovi naseljuju seljake na novim posedima, i tzv. "duhandžije", "kertise", većinom Mađare i Slovake.[3]
- Izvozna trgovina preko Rijeke iznosi 2.781.000 forinti a uvozna 1.341.000 forinti; cifre za Bakar su 83.000 uvoza i 368.000 izvoza. Trgovina prema Turskom carstvu preko Hrvatske i Slavonije iznosi 1.042.000 forinti uvoza i 325.000 uvoza; tranzit prema austrijskim nasljednim zemljama je 1.700.000 uvoza i 490.000 izvoza.[4]
- Carinski prihodi kod Zemuna donose Austriji 100.000 forinti godišnje.[5]
- Seljaci u inkorporiranom Banatu su dobili urbar znatno povoljniji nego u ostatku Ugarske, rabota je većim delom pretvorena u novčanu obavezu.[6]
- U Rudama kraj Samobora reorganizirana rudarska bratimska blagajna.[7]
- 1780-81 - Teodor Kračun i Jakov Orfelin slikaju ikonostas Saborne crkve u Sremskim Karlovcima.
- Iz Bosne je u Austriju prešlo nekoliko grupa sa manjim brojem porodica.[8]
- Kuga u Sarajevu: za tri godine umire 8.000 Sarajlija, na vrhuncu je bilo oko 100 mrtvih na dan.[9]
- Bosanski paša je Sarajlija Abdulah-paša Teftedarović (do 1785) - "bio je raji dobar".[10]
- Crnogorci se sukobljavaju sa mletačkim podanicima; u zemlji je nesloga između vladike Save i guvernadura Radonjića i mnogih glavara.[11]
- Neredi u Makedoniji: razbojnička banda upala u manastir Slepče, ubila igumana, opljačkala crkvene stvari i manastirsku stoku.[12]
- Antun Kanižlić: "Sveta Rožalija".
- Crkve: župna crkva Majke Božje od Svete krunice u Ličkom Lešću, crkva Anđela Čuvara u Lunu, župna crkva Uznesenja Blažene Djevice Marije u Starim Jankovcima, katedralna crkva Navještenja Blažene Djevice Marije u Gospiću, župna crkva Ranjenog Isusa u Gradecu
- Jozefinski patent obavezuje na upisivanje imena u knjige.
- Luigi Galvani je primetio da elektricitet pokreće noge mrtvih žaba.
- Objavljen Mémoire sur la chaleur sa Lavoisier-Laplaceovim zakonom: začetak termohemije.
- 18. 3. - Miloš Obrenović (rođ. Teodorović), srpski knez († 1860)
- 29. 4. - Charles Nodier, književnik († 1844)
- 14. 5. - Jules de Polignac, francuski premijer († 1847)
- 20. 5. - Bernardino Rivadavia, prvi predsednik Argentine († 1845)
- 1. 7. - Carl von Clausewitz, pruski general i vojni teoretičar († 1831)
- 4. 7. - Angelo Antonio Frari, dalmatinski liječnik († 1865)
- 21. 8. - Jernej Kopitar, slovenački slavista, pomagač Vuka Karadžića († 1844)
- 29. 8. - Jean-Auguste-Dominique Ingres, slikar († 1867)
- 20. 10. - Pauline Bonaparte, vojvotkinja Guastalle († 1825)
- 13. 11. - Ranjit Singh, osnivač Sičkog carstva († 1839)
- 14. 12. - Karl Nesselrode, ruski ministar ino. poslova († 1862)
- Milovan Vidaković, književnik († 1841)
- Stefan Živković, pisac, prevodilac († 1831)
- c. Hajduk Veljko, krajinski vojvoda († 1813)
- c. Tudor Vladimirescu, vlaški revolucionar († 1821)
- 18. 2. - Vićentije Jovanović Vidak, mitropolit karlovački (* 1730)
- 15. 4. - Emerik Pavić, franjevac, književnik (* 1716)
- 4. 7. - Karlo Aleksandar Lotarinški, habsburški feldmaršal, guverner Nizozemske (* 1712)
- 14. 7. - Charles Batteux, teoretičar estetike (* 1713)
- 3. 8. - Étienne Bonnot de Condillac, filozof, svećenik (* 1714)
- 19. 8. - Johann de Kalb, američki general (* 1721)
- 29. 8. - Jacques-Germain Soufflot, arhitekt (* 1713)
- 6. 9. - Françoise Basseporte, slikarka (* 1701)
- 2. 10. - John André, britanski obaveštajni oficir (* 1750)
- 12. 11. - Julije Bajamonti, splitski polihistor (* 1744)
- 17. 11. - Bernardo Bellotto, slikar (* 1721)
- 29. 11. - Marija Terezija, austrijska nadvojvotkinja, carica rimsko-njemačkog carstva, kraljica Ugarske, Češke, Hrvatske i Slavonije (* 1717)
- 14. 12. - Ignatius Sancho, britanski crni abolicionista i pisac (* ca. 1729)
- 1780/81 - Baba-Alija, sarajevski tamburaš[13]
- ↑ Istorija s. n. IV-2, 57-8
- ↑ Historija n. J. II, 1077
- ↑ Historija n. J. II, 1170
- ↑ Historija n. J. II, 1088
- ↑ Historija n. J. II, 1360
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 213
- ↑ Historija n. J. II, 1082
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 354
- ↑ Historija n. J. II, 1337
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 447
- ↑ Istorija s. n. IV-1, 523
- ↑ Historija n. J. II, 1307
- ↑ Istorija s. n. IV-2, 112
- Literatura
- Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
- Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1), drugi tom (IV-2)
