Bangladesh

Bangladesh (孟加拉)

hananay nu binacadan nikapulungan a mapatideng a kanatal, mapanganganay i hekal sa u Bangladesh han, satimulan nu Asia (亞洲) a kanatal, u saka nu walianay a nikaidaw, u kitidaan sa sakaamisan nu Bangladesh a lupikutan, i nu walian kalatimulan nu buyu’ay, masaadidingay nu kalcapian nu Burma (緬甸) hananay a kanatal, nu dumaay a nikaidaw sa malalitin atu nu Indiaay a lala’. nu kanatalay a lala’ nu i Chima jima (Po-la-ma-pu-te-la 布拉馬普特拉) a sauwac nikabalatan a nikala enalan, u nikitidaan nu Bangladesh a salupikut nikaahebalan nu bayu sikalcad nu enalay kaahebal.

孟加拉人民共和國，通稱孟加拉國，南亞國家，為孟加拉（Bônggôdeś）的東部部分，位於孟加拉灣之北；東南山區一小部份與緬甸為鄰，其他部份都與印度接壤。國土絕大部分為布拉馬普特拉河沖積平原，位於孟加拉灣的海域面積大致等同於陸地面積。

u nu Bangladesh a tademaw sa makala tu 98 a palasubu nu tademaw, mamin musakamu tu nu Bangladeshay a kamu, nu kanatalay a singu sa u Islam (I-se-lan 伊斯蘭) hananay a kiwkay, 1.7 nu yik kayadahan nu tademaw, nipasilacan i kitakit sa, sakatatulu i nu Muslim (Mu-se-lin 穆斯林), mikilul tu nu dikudan nu Indonesia (印度尼西亞) atu nu Pakistan (巴基斯坦) a kanatal, nikacelcelan nu kitidaan nu tademaw sa paydepaan nu kung-li sa, idaw 1138 a nikayadahan nu muenengay (i ti kitakit a nipasilsilan sa makala tu sakapapitu), i nu caay kau nu adidingayay a nipasilac sa sakaiayaway. satabakiay a tuse’ sa ya Dhaka han, ya sakatatusa nikatabakian a tuse’ Ci-ta hananay sa, kaidawan nu satabakiay a minatu nu tuse’ a papabalungaan i kanatal.

孟加拉國98%的人口使用孟加拉語，國教為伊斯蘭教；人口1.7億，排名世界穆斯林國家第三、僅次於印度尼西亞和巴基斯坦，人口密度1138人/平方公里（世界排名第七），在非袖珍國中排名第一。第一大城市是首都達卡，而第二大城市吉大港市同時是該國最大的港口。

u siwkay nu kanatal

u Bangladesh sa i labu nu Ya-cuo, i tiza i 24 00 N, 90 00 E

u ahebal nu lala’ mapulung sa 148,460 km²

u ahebal nu lalaay sa 130,170 km², u ahebal nu nanumay sa 18,290 km²

hamin nu tademaw sa 156,186,882.

kakalukan umah sa 70.10%, kilakilangan umah sa 11.10%, zumaay henay umah sa 18.80%

tapang tusu nu kanatal (首都)

u tapang tusu nu kanatal sa u Dhaka (達卡).

kakininan nu kanatal demiad (國家紀念日)

kakining nu kanatal demiad sa 26 bulad 3 demiad.

tabakiay a tapang nu kanatal (元首)

u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Md. Abdul Hamid, micakat a demiad sa i 2013 a mihca 4 bulad 24 demiad.u cunli nu Bangladesh ayza sa ci Sheikh Hasina, micakat a demiad sa i 2009 a mihca 1 bulad 6 demiad.

u hata (國旗)

u kulit nu hata nu kanatal sa, situsa a kulit, u landaway atu sumanahay.

u sulit nu zuma a kamu

u sulit nu Hulam: 孟加拉

u sulit nu Lipun: ベンガル地方

u sulit nu Amilika: Bengal

likisi (歷史)

Bangladesh a binacadan sa i ti kalatimulan nu Asia, mikilulay tu nu Ta-lu kalatuasan nu binacadan. kitidaan nu Bangladesh sa u satabalay nikatayni a tademaw sa ya Ya-aw hananay. nadikudan sa i tawya idaw ku nu sakamuay tu nu Tibeto-Burman (Can-miyen 藏緬) hananay a kamuay, namakay nu Mongolia (Mun-ku 蒙古) a kasasiduma a binacadan, nu i walian kalaamisan micumud tayni, satusa idaw aca ku Dravidians (Ta-lo-pi-tu 達羅毗荼) hananay a binacadan macacamul tu ya Aryan (Ya-li-an 雅利安) a binacadan malimad tayni. ina kasasiduma a nikatenesan a kalalacalan mapulung a maudip sa, haymaw satu mala nu aydaay a Bangladesh hananay a tademaw.

孟加拉族是南亞次大陸古老民族之一。孟加拉地區的最早居民是亞澳人。爾後有使用藏緬語族的蒙古種人從東北部進來，再後又有與達羅毗荼人混血的雅利安人遷入。這幾部分人經過長期融合，逐漸形成今天的孟加拉人。

i siwaay a seci idaw tu ku nipalecadanay a kanatal kalulangatan ku nadatengan. u Bangladesh i kasumamadan sa, u singu nu heni sa sakayadahay ku misa o-mi-tu-hu-tay a tademaw atu nu India a kiwkay. katukuh i sabaw tulu a seci sa malawilaw nu hekalay kakayda satu sisingu tu nu Islam (I-se-lan 伊斯蘭) hananay a kiwkay, i sabaw tu enem a seci sa, i tidaay a kenis sa nikasilaculan, mala nu kalatimulanay kiadidingan ku Ta-lu a tademaw a kalacelcelan nu tademaw, u nipakalisiwan sa kabangbangan, sakay nu lalangawan kasakacumelak sananay a kenis. i sabaw pitu a seci sa namadebung nu Mu-u’-ul nu hungtiay nipidemec. 1757 a mihcaan na malalais kakayda satu palatubangen nu United kingdom a kanatal a mikuwan, na dikudan sa mala nu United kingdom a India hananay a nikaini.

9世紀已有統一的封建國家。孟加拉地區人民早期多信奉佛教、印度教。13世紀受外來影響改信伊斯蘭教，16世紀時，該地區已經發展成南亞次大陸上人口最稠密、經濟最發達、文化昌盛的地區。17世紀被莫臥兒帝國征服。1757年普拉西戰役後遭受英國殖民統治，日後成為英屬印度一部分。

1765 a mihcaan sa, nipatidengan tu nu Bangladeshay a kapulungan a mamikuwan a kitidaan sa, au ya Calcutta (Cya-el-ke-ta 加爾各答) hananay a kasateban nu sikalaluungan. i ti 1905 a mihcaan nu Bangladesh a kenis sa, palatusaan nu mamikuwanay a cenhu sawalian atu nutipan han a palcinuwas, nu dikudan sa malcapu aca. i ti 1947 a mihcaan sa ya In-Pa nikalucinas a nipikuwan sa, nu Yinguay a India mala nu India kunida sananay a mukelid, atu nu Pakistan a kunida sananay a pikuwan. i aydaay nu India satipanay a Bangladesh a kanatal, sawalianay a Bangladesh kenis sa u nu Pakistan kunida sananay ku mamikuwanay. ya walianay a Bangladesh sa pasumadan a pangangan tu walian a Pakistan han, ya nutipan a Pakistan sa nu aydaay tu a Pakistan. sipakay nu lala’ay a masasubalad, binacadan laylay, atu nu nakamuwan sa, tabakitabaki ku caay kalecad, sisa katukuh tu i nu dikudan sa, u nikabatadan kalaay tu tusa a malebut nu kung-li, kakayda satu ku walian atu nutipanay a Pakistan kala u ti’ihan tu ku nikalawilawan sakunida satu.

1765年，以加爾各答為中心的孟加拉管轄區建立。1905年孟加拉地區曾被英國殖民政府分割成東西兩部，後來復合。1947年印巴分治時，英屬印度分為印度自治領及巴基斯坦自治領。孟加拉地區亦被再次分割：西孟加拉地區歸印度自治領（今印度西孟加拉邦），東孟加拉地區歸巴基斯坦自治領。東孟加拉地區改稱東巴基斯坦，西巴基斯坦即今巴基斯坦。由於地理上的相互隔絕，民族、文化和語言的巨大差異終於使相距約2000公里的東、西巴基斯坦內部矛盾走向不可調和的地步。

i 1971 a mihcaan tulu a bulad tusa a bataan idaw ku enem a demiad, ya sawalianay a Pakistan pabinawlan tu a sakaku asa mlalasakaku tu, i ti sepatay a bulad nu Indiaan ya Calcutta (Cya-el-ke-ta 加爾各答) patideng tu nu Bangladesh hananay a kananunudan a cenhu, kilul satu kay walianay a Bangladesh idaw ku nikalalekal tu tabakiay nu nikasasula’cusan atu muninangay a kakawaw. kyu ya India sipakay kalalaisan a paybalucu’, pacuked tu Bangladesh a sakunidaan maylangat tu Pakistan. i ti sabaw cacay a bulad tusa a bataan idaw ku cacay a demiad sa, u hitay nu India sa nipacukatan nu Soviet Union (Su-liyen 蘇聯) sa, kabelengan sa ku nipidebung tu walianay a Pakistan, sikalingatuan tu nu sakatulu a kalpacawan. sabaw tusa a bulad, nikalalaisan mulatlat sikatukuh i nu tipan a Pakistan, u nikalekalan sa mala nu hamin hananay a nikangangayaw. i sabaw tusa a bulad kalapituan a demiad, u nu kapulungan nu kitakit a masakaputay nilalubangan sa u kiyadahay ku nikaawasan tu, maylunguc tu mahtatusaay a kasatedep mangangayaw piliyasi sananay pangiha, nika ya hitay nu India caay pisikul pacici sa tatulitulis sa mungayaw, i ti sabaw tusa a bulad sabaw enem a demiadan kacebisan nu heni kida Ta-ka hananay, tuyda sa ya nu walianay a Pakistan sa nayay ku lalungucan a pahata tu salengacay a nikademec.

1971年3月26日東巴基斯坦宣布獨立，並在4月於印度加爾各答成立孟加拉人民共和國臨時政府，隨後東巴基斯坦發生大規模動亂和難民潮。印度以戰爭手段支持孟加拉獨立以牽制巴基斯坦。11月21日，印軍在蘇聯的支持下，大舉入侵東巴基斯坦，第三次印巴戰爭爆發。12月，戰爭擴大到西巴基斯坦，發展成全面戰爭。12月7日，聯合國大會以壓倒多數票通過決議，要求印巴雙方停火和撤軍。印軍仍持續大舉進攻，於12月16日攻占達卡，東巴駐軍無條件投降。

1972 a mihcaan cacay a bulad patideng tu nu Bangladesh nu tademaway a nikapulung hananay a kanatal, ya cungtung nu Pakistan ci Zulfikar Ali Bhutto (Co-le-huy-ka-el. Ali. po-tu 佐勒菲卡爾·阿里·布托) hulaken nida kya namuciliay tu kanatal hananay, ya nu walianay Pakistan masakaputay a tatapangan, ci Sheikh Mujibur Rahman (Sye-he. mu-ci-pu. la-he-man 謝赫·穆吉布·拉赫曼), ina tademaw sa i nu dikudan sa mala nu Bangladesh a sayaway a cungtung.

1972年1月成立孟加拉人民共和國，巴基斯坦總統佐勒菲卡爾·阿里·布托釋放了被以「叛國罪」逮捕的東巴人民聯盟領袖謝赫·穆吉布·拉赫曼，此人就任孟加拉國首任總統。

ya Malaysia hananay a kanatal atu belaway a kanatal ya Indonesia i ti 1972 a mihcaan tusa a bulad tusa a bataan idaw ku sepat a demiadan, tatenga’ paheci tu nikakunidaan nu Bangladesh, i ti Muslim (Mu-se-lin 穆斯林) hananay a kayadah nu kanatalay sa mala u sayaway a paheci. 1999 a mihcaan sa ya Malaysia a satalakaway a tapang ci Tun Dr. Mahathir bin Mohamad (Ma-ha-ti. mu-ha-mo 敦馬哈迪·莫哈末博士) na mutayda tu mizizaw misadamsay a nikalalacal, i mahida sa u nu Bangladesh a satalakaway a tapang milihida tu masasuzizaw tu Malaysia. nikatatusaan a nikalalacal sa kakayda satu miteka tu kapulungan a maaedapedap tu sakikawaw, sikaidaw nu Bangladesh a musakawaway taneng tayda i Malaysia.

馬來西亞和其鄰國印度尼西亞於1972年2月24日正式承認孟加拉國的獨立，也是首批承認孟國的穆斯林居多國家。1999年，馬來西亞首相敦馬哈迪·莫哈末博士曾經訪問孟加拉國，同時孟加拉國總理謝赫·哈西娜也於2000年訪問馬來西亞。兩次訪問使得兩國開始進行合作，使孟加拉國勞工能夠出口至馬來西亞。

1974 a mihcaan sa kalaidaw nu satabakiay nu kainayiay nu kakaenenan.

1974年爆發獨立以來首次大規模飢荒。

1975 a mihcaan walu a bulad sabaw lima a demiad sa, u Bangladesh nu binawlanay a masakaputay a tapang nu siangilay, ya sayaway a cungtung ci Sheikh Mujibur Rahman (Sye-he. mu-ci-pu. la-he-man 謝赫·穆吉布·拉赫曼) sunuk hananay a mipacuk kabelecan tu. 1981 a mihcaan lima a bulad sadikuday a demiad, nu Bangladesh ya binawlanay a masakaputay a mamikeliday, ci Ziaur Rahman (Ci-ya. la-he-man 齊亞·拉赫曼) malacungtungay, i ti Chittagong (Ci-ta a minatu 吉大港) kalitemuhan tu pipacukan kakayda satu mabelec, kilul satu ci Abdus Sattar (Apu-tu-le. Sa-ta-el 阿卜杜勒·薩塔爾) mala nu nanunuday a pikutayay a cungtung.

1975年8月15日，孟加拉國人民聯盟領袖、首任總統謝赫·穆吉布·拉赫曼遇刺身亡。1981年5月30日，孟加拉國民族主義黨領袖齊亞·拉赫曼總統在吉大港遇刺身亡，阿卜杜勒·薩塔爾出任代總統。

malalitin tu ihekalay atu zumaay a natinengan