Нобелий

Элементсен периодла тытăмĕ H He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba * Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra ** Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og * La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu ** Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Сĕлтĕлле металсем	Сĕлтĕлле-çĕрле металсем	Куçăмлă металсем
Çăмăл металсем	Металлоидсем	Инертлă газсем
Металмаррисем Галогенсем Лантаноидсем Актиноидсем

No	102
259,1009
[Rn] 5f14 7s2
Нобели

Нобели — 102 атом номерлĕ хими элеменчĕ. Атом масси 259,1009; No тесе паллă тăваççĕ(лат. Nobelium]), актиноидсен шутне кĕрет.

Истори

Чи малтан 102-мĕш элемента тупни çинчен 1957-мĕш çулта Швецири Нобель институтĕнчи тĕпчевçĕсем пĕлтернĕ. Вĕсем 10 минут яхăн çурма аркану тапхăрĕллĕ 8,5 МзВ хăватлă альфа-пайăркасем кăларакан изотопа ²⁴⁴Cm тĕшĕсене ¹³C тĕшĕсемпе персе туни çинчен каланă. Çак пайăркасене ²⁵¹102 е ²⁵³102 изотопсемпе çыхăнтарнă, элемент ятне Нобели (No) пама сĕннĕ. Каярах вĕсем ку пулăмсене фон эффекчĕсемпе ăнлантарса элемент уçнине çирĕплетмен. Америка тĕпчевçисем (Гиорсо, Сиборг, Уолтон, Сиккеланд) Беркли хулинче 1958-мĕш çулхи ака уйăхĕнче 102-мĕш элемента ситнтезланă çинчен пĕлтернĕ. Вĕсем çĕнĕ йывăр ион ускорительĕнче кюри тĕшĕсене ²⁴⁴Cm тата 5% ²⁴⁶Cm) ¹³C тата ¹²C ионĕсемпе пенĕ. Вĕсем 8,5 МэВ хăватлă альфа-пайăркасене (шведсем пĕлтернине) тупайман, анчах ²⁵⁰Fm (²⁵⁴102-ран альфа арканупа пулать, çурма аркану тапхăрĕ 3 çекунт панелле,) арканнине çирĕплетнĕ. 1959-мĕш çулта ушкăн ĕçĕсене малалла тăснă. Вĕсем 8,5 МзВ хăватлă альфа-пайăркасем кăларакан изотопа тупма пултарнă, çурма аркану тапхăрĕ 3 çекунта яхăн тата 30% хăйне-хăй пайланнине палăртнă. Малтан ку хастарлăха ²⁵⁴No çыхăнтарнă, каярах ²⁵²No изотоппа. Ку элемента Нобели ят пама сĕннĕ.

$\,_{96}^{244}\mathrm {Cm} +\,_{6}^{12}\mathrm {C} \to \,_{102}^{256}\mathrm {No} ^{*}\to \,_{102}^{252}\mathrm {No} +4\,_{0}^{1}\mathrm {n}$

1961-мĕш çулта, 103-мĕш элемента синтезлама хăтланнă май, 8,2 МзВ хăватлă альфа-пайăркасем кăларакан ²⁵⁵No (çурма аркану тапхăрĕ 15 çеккунт) тупнине çирĕплетнĕ. Çурма аркану тапхăрĕ 50 çекунт яхăн, Беркли лабораторипе килĕшмест. Каярах вĕсем sup>254No арканнине те курнă, хăвачĕ 8,1 МэВ, çурма аркану тапхăрĕ ~ 35 çекунт.

$\,_{92}^{238}\mathrm {U} +\,_{10}^{22}\mathrm {Ne} \to \,_{102}^{260}\mathrm {No} ^{*}\to \,_{102}^{254}\mathrm {No} +6\,_{0}^{1}\mathrm {n}$

Ячĕ пулни

Совет тĕпчевçисем элемента Jl (жолиотий) ят, Фредерик Жолио-Кюри асăнса, пама сĕннĕ. Американĕцсем Нобелий (No), Альфред Нобель ятне пама сĕннĕ. ИЮПАК элемента Нобелий ят пама йышăннă.

Изотопĕсем

Çăлкуçĕ	No изотопĕсем
262Lr	262No
269Hs, 265Sg, 261Rf	257No
267Hs, 263Sg, 259Rf	255No
254Lr	254No
261Sg, 257Rf	253No
264Hs, 260Sg, 256Rf	252No
255Rf	251No

Изотопсене уçнин хронологийĕ

Изотоп	Уçнă çул	Уçнă реакци
250Nom	2001	204Pb(48Ca,2n)
250Nog	2006	204Pb(48Ca,2n)
251No	1967	244Cm(12C,5n)
252Nog	1959	244Cm(12C,4n)
252Nom	~2002	206Pb(48Ca,2n)
253Nog	1967	242Pu(16O,5n),239Pu(18O,4n)
253Nom	1971	249Cf(12C,4n)
254Nog	1966	243Am(15N,4n)
254Nom1	1967?	246Cm(13C,5n),246Cm(12C,4n)
254Nom2	~2003	208Pb(48Ca,2n)
255No	1967	246Cm(13C,4n),248Cm(12C,5n)
256No	1967	248Cm(12C,4n),248Cm(13C,5n)
257No	1961? , 1967	248Cm(13C,4n)
258No	1967	248Cm(13C,3n)
259No	1973	248Cm(18O,α3n)
260No	?	254Es + 22Ne,18O,13C - transfer
261No	unknown
262No	1988	254Es + 22Ne - transfer (EC of 262Lr)

Каçăсем

• Нобели Webelements çинче
• Нобели хими элеменчĕсен вулавăшĕнче 2007 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 9-мӗшӗнче архивланӑ.
• ОИЯИ сайчĕнче элемента синтезлани çинчен 2007 ҫулхи Ҫурла уйӑхӗн 12-мӗшӗнче архивланӑ.

Ку вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр. Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла.