Dziadoszanie

Lokalizacja plemion śląskich w IX i X wieku

Pomnik Bitwy w Lesie Dziadoszan odsłonięty w Parku Słowiańskim w Szprotawie w 2019

Dziadoszanie, Dziadoszyce, Dziadosicze (lat. Dadosesani, Diedesisi, Diedesi, Diedesa, Dedosize, Dedosese) – plemię słowiańskie lokalizowane na obszarze środkowego Bobru, w okolicach Szprotawy oraz Głogowa, gdzie rzekomo miałby znajdować się ich gród centralny. Liczne grodziska plemienne znane z okolic Głogowa świadczą o tym, że osadnictwo dziadoszańskie w IX – X w. miało zdecentralizowany charakter^[1].

Lokalizacja

Dokładna lokalizacja plemienia Dziadoszan nie jest znana, jednak łączy się ich z obszarem północnej części Dolnego Śląska, umieszczając w szeroko rozumianej okolicy Głogowa^[2]^[3]. W świetle najnowszych studiów archeologicznych ustalono, że na obszarze zasiedlonym przez Dziadoszan funkcjonowało 31 mniejszych terytoriów osadniczych, w tym 17, w obrębie których występowały grody^[1]. Według niektórych źródeł poprzez Bóbr graniczyli na zachodzie z serbołużyckim plemieniem Żarowian^[4].

Z plemieniem Dziadoszan wiąże się grodziska w miejscowościach: Bartodzieje, Bieńków (część Dużej Wólki), Chobienia, Dalków, Dankowice, Dobrzejowice, Gostyń, Grodziec Mały (miejsce grodu głogowskiego w czasach plemiennych), Grodziszcze (część Krzydłowic), Lipowiec, Moszowice, Obiszów, Olszany, Orsk, Popęszyce, Przedmoście, Rudziny i Stara Rudna^[5]. Wymieniane również bywa stanowisko w Klenicy^[6].

Wzmianki o plemieniu

Annały wymieniają plemię Dziadoszan czterokrotnie:

Połowa IX wieku n.e., w spisie plemion Geografa Bawarskiego jako Dadosezani/Dadosesani^[7], mieli posiadać 20 grodów, być może zależne od nich było plemię Bobrzan;
1000, kronika Thietmara wspomina o spotkaniu władcy polskiego Bolesława Chrobrego z cesarzem Ottonem III na granicy okręgu plemiennego Diadesisi w miejscowości Ilva, obecnej Iławie^[8]^[9]^[10]^[11]^[12]^[13]^[14] mylonej niekiedy z Iłową^[15]^[16]^[17];
1015, kronika Thietmara wspomina o bitwie pomiędzy wojami Chrobrego a rycerstwem niemieckim w puszczy Diadesisi, lokalizowanej przez historyków na wschód od Szprotawy;
1086, tzw. dokument praski określający północne granice biskupstwa wymienia Dedosize^[18].

Nazwa plemienia

Przedrostki dad, diad, ded językoznawcy tłumaczą jako dziad, a ten zaś w polskim i litewskim folklorze oznaczał umarłego. Na cześć zmarłych odbywały się wśród Słowian święta zwane właśnie dziadami. Analogia może sugerować kult Flinsa wśród Dziadoszyców, zwłaszcza że jedno ze szprotawskich podań mówi o czczeniu w dawnych czasach bożka Flinsa na wzgórzu, gdzie obecnie stoi kościół św. Andrzeja.

Przypisy

↑ ^a ^b AndreasA. Kieseler AndreasA., FelixF. Biermann FelixF., DominikD. Nowakowski DominikD., Grodzisko plemienne w Chobieni gm. Rudna w świetle badań archeologicznych 2010 r. In: K. Chrzan/Krz. Czapla/S. Moździoch (Hrsg.), Funkcje grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy Środkowej. Społeczeństwo, gospodarka, ideologia (Wrocław-Głogów 2014) 269–334. [online] [dostęp 2019-01-22] (ang.).
↑ Hilczerówna Z., Urbańska-Łosińska A., Rozwój terenów osadniczych u schyłku starożytności i we wczesnym średniowieczu w południowej części województwa zielonogórskiego, [w:] Z. Kaczmarczyk, A. Wędzki (red.), Studia nad początkami i rozplanowaniem miast nad środkową Odrą i dolną Wartą, t. II (województwo zielonogórskie), Zielona Góra 1970, s. 84.
↑ Lodowski J., Dolny Śląsk na początku średniowiecza (VI – X w.). Podstawy osadnicze i gospodarcze, Wrocław 1980, s. 118 nn.
↑ Mały atlas historyczny, PPWK, Warszawa 1980, ISBN 83-7000-012-6, mapa 5, aut. Władysław Semkowicz.
↑ KrzysztofK. Czapla KrzysztofK., Dziadoszanie plemię zamieszkujące ziemię głogowską w X wieku, Głogów – Wietszyce: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, 2007, ISBN 978-83-63349-06-6, OCLC 900171301 [dostęp 2020-08-30] (pol.).
↑ Grodzisko plemienne w Chobieni gm. Rudna w świetle badań archeologicznych 2010 r. In: K. Chrzan/Krz. Czapla/S. Moździoch (Hrsg.), Funkcje grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy Środkowej. Społeczeństwo, gospodarka, ideologia (Wrocław-Głogów 2014) 269–334.
↑ Lech AntoniL.A. Tyszkiewicz Lech AntoniL.A., Słowianie i Awarowie. Organizacja plemienna Słowian, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2009, s. 164, ISBN 978-83-04-05023-5, OCLC 750836214 .
↑ Hieronim Szczegóła: A jednak Iława szprotawska, Nadodrze 1960, nr 6.
↑ Słownik starożytności słowiańskich, t. 2, Wrocław 1964.
↑ Hieronim Szczegóła: Historyczna Ilua najstarszą częścią Szprotawy, [w:] Szprotawski epizod Zjazdu Gnieźnieńskiego, Szprotawa 2000 (ISBN 83-7268-002-7).
↑ Andrzej Wałkówski: Stosunki polsko-niemieckie do 1000 roku, [w:] Szprotawski epizod Zjazdu Gnieźnieńskiego, Szprotawa 2000 (ISBN 83-7268-002-7).
↑ Hieronim Szczegóła: Szprotawski epizod Zjazdu Gnieźnieńskiego w 1000 roku, [w:] Szprotawa 1000–2000. W kręgu europejskich idei zjednoczeniowych (ISBN 83-7268-003-5), Szprotawa 2000.
↑ J.G. Worbs: Geschichte des Herzogthums Sagan, Züllichau 1795.
↑ Felix Matuszkiewicz: Geschichte der Stadt Sprottau, Sprottau 1908.
↑ Iława, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 263 .
↑ Joachim Lelewel Polska wieków średnich, czyli Joachima Lelewela w dziejach narodowych polskich postrzeżenia, t. II, s. 25.
↑ Wacław Aleksander Maciejowski Pierwotne dzieje Polski i Litwy, s. 380.
↑ Lech AntoniL.A. Tyszkiewicz Lech AntoniL.A., Słowianie i Awarowie. Organizacja plemienna Słowian, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2009, s. 165, ISBN 978-83-04-05023-5, OCLC 750836214 .

Literatura

Matuszkiewicz F., Geschichte der Stadt Sprottau, 1908
Szczegóła H., Szprotawa w kręgu europejskich idei zjednoczeniowych, 2000 (ISBN 83-7268-003-5)
Czapla K., Terytorium plemienne Dziadoszan w świetle źródeł archeologicznych, [w:] M. Dworaczyk, A.B. Kowalska, S. Moździoch, M. Rębkowski (red.), „Świat Słowian wczesnego średniowiecza”, Szczecin-Wrocław 2006, 141–148.
Paternoga M., Rzeźnik P., Budownictwo obronne plemienia Dziadoszan w świetle badań grodziska w Obiszowie, [w:] XIV Śląskie spotkania archeologiczne, 19–21.05.2005 Polanica-Zdrój. Streszczenia komunikatów i referatów, Wrocław 2005, 52–54.

Linki zewnętrzne

Ekomuzeum Dziadoszan w Wietszycach. ekomuzea.eko.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].

[:0-1] AndreasA. Kieseler AndreasA., FelixF. Biermann FelixF., DominikD. Nowakowski DominikD., Grodzisko plemienne w Chobieni gm. Rudna w świetle badań archeologicznych 2010 r. In: K. Chrzan/Krz. Czapla/S. Moździoch (Hrsg.), Funkcje grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy Środkowej. Społeczeństwo, gospodarka, ideologia (Wrocław-Głogów 2014) 269–334. [online] [dostęp 2019-01-22] (ang.).

[2] Hilczerówna Z., Urbańska-Łosińska A., Rozwój terenów osadniczych u schyłku starożytności i we wczesnym średniowieczu w południowej części województwa zielonogórskiego, [w:] Z. Kaczmarczyk, A. Wędzki (red.), Studia nad początkami i rozplanowaniem miast nad środkową Odrą i dolną Wartą, t. II (województwo zielonogórskie), Zielona Góra 1970, s. 84.

[3] Lodowski J., Dolny Śląsk na początku średniowiecza (VI – X w.). Podstawy osadnicze i gospodarcze, Wrocław 1980, s. 118 nn.

[4] Mały atlas historyczny, PPWK, Warszawa 1980, ISBN 83-7000-012-6, mapa 5, aut. Władysław Semkowicz.

[:4-5] KrzysztofK. Czapla KrzysztofK., Dziadoszanie plemię zamieszkujące ziemię głogowską w X wieku, Głogów – Wietszyce: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, 2007, ISBN 978-83-63349-06-6, OCLC 900171301 [dostęp 2020-08-30] (pol.).

[6] Grodzisko plemienne w Chobieni gm. Rudna w świetle badań archeologicznych 2010 r. In: K. Chrzan/Krz. Czapla/S. Moździoch (Hrsg.), Funkcje grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy Środkowej. Społeczeństwo, gospodarka, ideologia (Wrocław-Głogów 2014) 269–334.

[7] Lech AntoniL.A. Tyszkiewicz Lech AntoniL.A., Słowianie i Awarowie. Organizacja plemienna Słowian, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2009, s. 164, ISBN 978-83-04-05023-5, OCLC 750836214 .

[8] Hieronim Szczegóła: A jednak Iława szprotawska, Nadodrze 1960, nr 6.

[9] Słownik starożytności słowiańskich, t. 2, Wrocław 1964.

[10] Hieronim Szczegóła: Historyczna Ilua najstarszą częścią Szprotawy, [w:] Szprotawski epizod Zjazdu Gnieźnieńskiego, Szprotawa 2000 (ISBN 83-7268-002-7).

[11] Andrzej Wałkówski: Stosunki polsko-niemieckie do 1000 roku, [w:] Szprotawski epizod Zjazdu Gnieźnieńskiego, Szprotawa 2000 (ISBN 83-7268-002-7).

[12] Hieronim Szczegóła: Szprotawski epizod Zjazdu Gnieźnieńskiego w 1000 roku, [w:] Szprotawa 1000–2000. W kręgu europejskich idei zjednoczeniowych (ISBN 83-7268-003-5), Szprotawa 2000.

[13] J.G. Worbs: Geschichte des Herzogthums Sagan, Züllichau 1795.

[14] Felix Matuszkiewicz: Geschichte der Stadt Sprottau, Sprottau 1908.

[15] Iława, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 263 .

[16] Joachim Lelewel Polska wieków średnich, czyli Joachima Lelewela w dziejach narodowych polskich postrzeżenia, t. II, s. 25.

[17] Wacław Aleksander Maciejowski Pierwotne dzieje Polski i Litwy, s. 380.

[18] Lech AntoniL.A. Tyszkiewicz Lech AntoniL.A., Słowianie i Awarowie. Organizacja plemienna Słowian, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2009, s. 165, ISBN 978-83-04-05023-5, OCLC 750836214 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]