Karlików

Karlików
	wieś
	; Greckokatolicka cerkiew parafialna św. Paraskiewy (zbudowana w 1840, spalona w 1946)
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	sanocki
Gmina	Bukowsko
Liczba ludności (2020)	105
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-505
Tablice rejestracyjne	RSA
SIMC	0346626
	Położenie na mapie gminy Bukowsko Karlików
	Położenie na mapie Polski Karlików
	Położenie na mapie województwa podkarpackiego Karlików
	Położenie na mapie powiatu sanockiego Karlików
	49°26′08″N 22°04′01″E/49,435556 22,066944
	Multimedia w Wikimedia Commons

Karlików (j. łemkowski Карликів) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Bukowsko^[4]^[5].

W latach 1340–1772 wieś położona była w ziemi sanockiej, w województwie ruskim. Następnie w latach 1772–1852 leżała w cyrkule leskim, później sanockim. Od 1867 miejscowość leży w powiecie sanockim, w gminie Bukowsko w Galicji.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.

Geografia

Wieś położona jest przy drodze wojewódzkiej nr 889 z Sieniawy, przez Bukowsko do Szczawnego. Droga ta łączy się drogą 892 prowadzącą do przejścia granicznego przez Radoszyce na Słowację, na Pogórzu Bukowskim i częściowo w Beskidzie Niskim.

Najniższe wzniesienie tego obszaru to szczyt Płonna o wysokości 439 m n.p.m., najwyższym jest szczyt Tokarnia wznoszący się na wysokość 777 m n.p.m.

Historia

Właścicielem tej miejscowości w 1529 r. był Mikołaj Herburt Odnowski. Wieś była częścią kompleksu dóbr hrabiów Ossolińskich i Stadnickich. W XIX wieku należała do Katarzyny z Bołoz-Antoniewiczów Romaszkanowej, żony Piotra Romaszkana, od której w 1832 roku kupili ją Wiktor (1792-1840) i Łucja z Ostaszewskich (1802-1894) Gniewoszowie. W połowie XIX wieku właścicielami posiadłości tabularnej w Karlikowie był Ludwik Gniewosz i rodzeństwo^[6]. Pod koniec XIX wieku^[7] dziedzicem Karlikowa był syn Wiktora i Łucji, Feliks Gniewosz (1836–1901). W 1905 Janina Gniewosz wraz z dwoma współwłaścicielami posiadała we wsi obszar 162,5 ha^[8]. W 1911 właścicielem tabularnym był syn Feliksa, Wiktor Gniewosz, posiadający 70 ha^[9]. W 1916 Wiktor Gniewosz odsprzedał dobra w Karlikowie Eustachemu Ściborowi-Rylskiemu.

W roku 1898 wieś liczyła 343 mieszkańców zamieszkujących 53 domostwa, powierzchnia wsi wynosiła 6,23 km², dodatkowo obszar dworski zajmował 1,27 km² powierzchni, przeważała ludność rusińska oraz niewielka społeczność żydowska (<5%). W roku 1900 wieś liczyła 388 mieszkańców, całkowita pow. wsi wynosiła 629 ha oraz 56 domy^[10]. Od listopada 1918 do stycznia 1919 Republika Komańczańska. Po roku 1944 miejscowi Rusini zostali przesiedleni na Ukrainę i na tzw. ziemie Odzyskane^[11].

We wrześniu 1944 na przyległych wzgórzach toczyły się ciężkie walki między oddziałami AK i SS, wieś została zdobyta 18 września 1944^[12].

W 1946 toczyły się tu walki pomiędzy oddziałem "Stiaha" (UPA) a WP. 24 stycznia 1946 roku 34 pułk piechoty WP wkroczył do wsi Karlików z zamiarem zlikwidowania przebywającego tam oddziału powstańców UPA. W trakcie walk zabity został współpracujący z UPA ksiądz greckokatolicki Ołeksander (Aleksander) Malarczyk^[13]. W tym czasie zostały zniszczone również ukryte na terenie wsi liczne schrony UPA.

Dawne nazwy

Karlykow – rok 1483
Karlowa – rok 1488
Karlikow – rok 1557
Karlikow – rok 1589
(ukr. Karlikiv, Карликiв, łem. Karłykiw, s-c-s. Карликôвъ) – rok 1867

Nazwa pochodzi od osoby Karla lub karlika (karzełka).

Religia

W Karlikowie znajdowała się w XIX w. cerkiew parafialna św. Paraskiewy, do której uczęszczało 467 wiernych, tj. cała populacja wsi, zamieszkiwanej wyłącznie przez Rusinów^[14] (erygowany ok. 1840 roku, należący do dekanatu sanockiego). Parafia greckokatolicka w Karlikowie posiadała filie w Przybyszowie (w roku 1867 było 453 wiernych) oraz w Woli Piotrowej (w 1867 roku 282 wiernych)^[14]. Terytorium wsi należało równocześnie do łacińskiej parafii w Bukowsku^[15].

Pod koniec XIX wieku parafia liczyła ok. 1200 wiernych. Kolatorką świątyni była Łucja Gniewosz. Cerkiew nie zachowała się - pozostało po niej cerkwisko, murowana plebania sprzed I wojny światowej oraz cmentarz z zachowanymi nielicznymi nagrobkami.

Turystyka

W sezonie zimowym czynny był wyciąg narciarski (wcześniej należący do klubu piłkarskiego Stal Sanok). Jest to najdłuższy wyciąg orczykowy na Pogórzu Bukowskim. Obecnie (2020 r) wyciąg nie jest czynny.
Przez wieś przebiega szlak śladami dobrego wojaka Szwejka.

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 50623
↑ Raport o stanie gminy Bukowisko za 2020 rok [online], Biuletyn Informacji Publicznej, Urząd Gminy Bukowisko, 21 maja 2021 [dostęp 2021-07-23] (pol.).
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 420 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b GUS. Wyszukiwarka TERYT
↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 84.
↑ Tadeusz Pilat: Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem. Lwów: 1890, s. 82.
↑ Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995. s. 405.
↑ Skorowidz powiatu sanockiego : wydany na podstawie dat zebranych w roku 1911. Sanok: 1911, s. 8.
↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder. Tom XII. Galizien. 10 grudnia 1900. Wien 1907.
↑ Dnia 28 kwietnia 1947 o godz. 4:00 rozpoczęto wysiedlanie miejscowej ludności ukraińskiej i mieszanej z miejscowości Płonna, Tokarnia, Przybyszów, Wola Sękowa, Roztoki, Karlików i Wola Piotrowa. Ogółem wysiedlono 1252 osoby. Z tego 228 osób przewieziono do punktu zbornego Bukowsko. [w:] Eugeniusz Misiło. Akcja "Wisła": dokumenty. 1993. str. 172, 185, 204.
↑ ВОВ-60 - Сводки. [dostęp 2012-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-18)].
↑ Eugeniusz Misiło, Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USSR 1944–1946, t. 2, s. 124
↑ ^a ^b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom III, s. 841.
↑ Historia Parafii [online], Parafia Bukowsko, 26 lutego 2015 [dostęp 2019-12-07] (pol.).

Linki zewnętrzne

Karlików, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 841 .
Strona wyciągu narciarskiego w Karlikowie
Stephen Rapawy: WAR COMES TO KARLYKIV. [dostęp 2024-02-26]. (ang.).

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 50623

[rap-2] Raport o stanie gminy Bukowisko za 2020 rok [online], Biuletyn Informacji Publicznej, Urząd Gminy Bukowisko, 21 maja 2021 [dostęp 2021-07-23] (pol.).

[poczta-3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 420 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-4] GUS. Wyszukiwarka TERYT

[roz-5] Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)

[6] Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 84.

[7] Tadeusz Pilat: Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem. Lwów: 1890, s. 82.

[8] Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995. s. 405.

[9] Skorowidz powiatu sanockiego : wydany na podstawie dat zebranych w roku 1911. Sanok: 1911, s. 8.

[10] Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder. Tom XII. Galizien. 10 grudnia 1900. Wien 1907.

[11] Dnia 28 kwietnia 1947 o godz. 4:00 rozpoczęto wysiedlanie miejscowej ludności ukraińskiej i mieszanej z miejscowości Płonna, Tokarnia, Przybyszów, Wola Sękowa, Roztoki, Karlików i Wola Piotrowa. Ogółem wysiedlono 1252 osoby. Z tego 228 osób przewieziono do punktu zbornego Bukowsko. [w:] Eugeniusz Misiło. Akcja "Wisła": dokumenty. 1993. str. 172, 185, 204.

[12] ВОВ-60 - Сводки. [dostęp 2012-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-18)].

[13] Eugeniusz Misiło, Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USSR 1944–1946, t. 2, s. 124

[:0-14] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom III, s. 841.

[15] Historia Parafii [online], Parafia Bukowsko, 26 lutego 2015 [dostęp 2019-12-07] (pol.).

[2]

[3]

[4]

[1]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Wsie	Bełchówka Bukowsko Dudyńce Kamienne Karlików Nadolany Nagórzany Nowotaniec Pobiedno Przybyszów Ratnawica Tokarnia Wola Piotrowa Wola Sękowa Wolica Zboiska
Osada	Płonna
Części wsi	Brogówka Dwór Granice Kolonia Łazy Miasteczko Modrza Nędze Równie Sanoczki (Bukowisko) Sanoczki (Nagórzany) Wodnica Wola Jaworowa Wólka Wygnanka