Zduny

Zduny
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Ratusz w Zdunach z 1684 r.
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	krotoszyński
Gmina	Zduny
Prawa miejskie	1261, ponownie 1267
Burmistrz	Miłosz Zwierzyk
Powierzchnia	6,2 km²
Wysokość	119,12 – 157,9 m n.p.m.
Populacja (2022); • liczba ludności; • gęstość	; 4360; 703 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 62
Kod pocztowy	63-760
Tablice rejestracyjne	PKR
	Położenie na mapie gminy Zduny Zduny
	Położenie na mapie Polski Zduny
	Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Zduny
	Położenie na mapie powiatu krotoszyńskiego Zduny
	51°38′47″N 17°22′40″E/51,646389 17,377778
TERC (TERYT)	3012064
SIMC	0937439
	Urząd miejskiul. Rynek 2; 63-760 Zduny
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Zduny – miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie krotoszyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zduny.

Według danych z 31 grudnia 2009 r. miasto miało 4498 mieszkańców^[3].

Położenie

Zduny leżą w zachodniej części Wysoczyzny Kaliskiej (Koźmińskiej), w odległości około 7 km od Krotoszyna i ok. 39 km od Ostrowa Wielkopolskiego. Przez miasto przebiegają:

droga krajowa nr 15: Trzebnica-Zduny-Krotoszyn-Gniezno-Inowrocław-Toruń-Brodnica-Ostróda,
linia kolejowa Wrocław-Oleśnica-Zduny-Krotoszyn-Gniezno.

Nazwa

Miejscowość pod nazwą Sduncow zanotowana jest w łacińskojęzycznym dokumencie Przemysła I z 1249 roku^[4].

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest jako civitas Sdunki^[5]^[6].

Historia

Współczesne Zduny są właściwie trójmiastem, składającym się z trzech historycznie odrębnych miast, położonych bardzo blisko siebie:

Zduny Stare (prawa miejskie 1267–1772) – zachodnie skupisko z rynkiem na obecnym Placu Kościuszki;
Zduny Nowe (prawa miejskie 1637–1772) – środkowo skupisko z rynkiem na obecnym Rynku z ratuszem;
Sieniutowo (prawa miejskie 1646–1703) – wschodnie skupisko z rynkiem na obecnym Placu Skargi.

Powstanie w Zdunach ośrodka miejskiego silnie wiąże się z osobą Tomasza I, biskupa wrocławskiego. Położona na pograniczu Śląska i Wielkopolski miejscowość pozostawała własnością książęcą, sąsiadowała jednak z kompleksem dóbr biskupów wrocławskich wokół Milicza. Wskutek zabiegów biskupa książę Bolesław Pobożny polecił w 1261 sołtysowi Lamprechtowi lokowanie tu miasta na prawie średzkim. Brak zaangażowania władcy spowodował jednak zapewne niepowodzenie całej akcji, bowiem w 1266 Tomasz I uzyskał od księcia prawo własności Zdun ponownie określonych jako wieś, otrzymując wkrótce także zgodę na ponowną lokację miasta, do której doszło ostatecznie w 1267^[7]. Zduny pozostały miastem biskupim do 1355, kiedy to przeszły w ręce prywatne.

Specyfiką Zdun stało się w następnych skupienie w jednym miejscu kilku samodzielnych ośrodków miejskich. Drugie miasto – Zduny Nowe, zwane również Zdunami Niemieckimi – otrzymało prawa miejskie w roku 1637, a trzecie – Sieniutowo – w roku 1646 (włączone je do Zdun Nowych w 1703 roku). Scalenie wszystkich organizmów miejskich nastąpiło w roku 1772. Rozkwit Zdun przypada na wieki XVII i XVIII i później jeszcze w drugiej połowie wieku XIX, ze względu na położenie w bezpośrednim sąsiedztwie granicy śląskiej oraz, po 1875 roku, wybudowanie linii kolejowej.

W czasie zaboru pruskiego Zduny należały do powiatu Krotoszyn^[8]. Według spisu urzędowego z 1837 roku miasto liczyło 3144 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 672 dymy (domostwa)^[8].

W czasie Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 w pobliskiej Borownicy toczyły się zaciekłe walki o wyzwolenie Zdun, w których brał udział między innymi Władysław Nawrocki. W czasie II wojny światowej władzę nad Zdunami sprawował Amtskomisar Karl Kambach, a po nim Gustaw Reiman. 18 maja 1943 roku Niemcy zmienili nazwę miasta na Treustadt (wierne miasto).

W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Zduny”^[9].

22 maja 1925 roku w mieście gościł prezydent II Rzeczypospolitej Stanisław Wojciechowski. Był on podejmowany przez burmistrza Zdun Czesława Surmacewicza uroczystym obiadem w restauracji emisariusza i radnego Zdun Walentego Danielaka^[10]. Spotkał się tam z przedstawicielami Towarzystwa Powstańców i Wojaków im. Gen. Józefa Hallera oraz mieszkańcami miasta.

Przesunięcie w 1945 roku granic państwa na zachód przyczyniło się do ograniczenia roli Zdun. Przed rokiem 1975 i od roku 1999 miasto należy administracyjnie do powiatu krotoszyńskiego, a w latach 1975-1998 do woj. kaliskiego.

Głównym zakładem przemysłowych miasta przez ponad 120 lat była cukrownia, której pierwsze budynki wybudowano w roku 1882. Z początkiem XXI wieku zaczęto szukać inwestora zagranicznego. Został nim niemiecki koncern cukierniczy Pfeifer & Langen KG z Kolonii. Cukrownia została jednak zamknięta, a ostatnia kampania odbyła się w roku 2003^[11].

W latach 1952–1983 proboszczem w zdunowskiej parafii pw. św. Jana Chrzciciela był prokurator Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Poznaniu i zastępca rektora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, ksiądz Marian Kwiatkowski^[12].

Zabytki

ratusz z 1684 roku, rozbudowywany w XIX wieku, murowany z cegły, z szachulcową wieżą z barokowym hełmem i latarnią,
kościół parafialny rzymskokatolicki św. Jana Chrzciciela z 1719 roku, barokowy,
kościół ewangelicki z XVIII wieku, posiada cechy baroku i klasycyzmu,

Koncepcja reaktywacji trzech miast

W 2017 roku Rada Miejska w Zdunach przegłosowała uchwałę w sprawie przeprowadzenia konsultacji z mieszkańcami miasta Zduny w sprawie utworzenia Rad Osiedlowych w mieście Zduny i nadania statutów powstałym osiedlom i treści tych statutów. Pojawiła się inicjatywa utworzenia trzech osiedli na osnowie trzech historycznych miast wchodzących obecnie w skład Zdun:

Osiedle nr 1 „Zduny Stare” – miałoby obejmować obszar okręgów wyborczych nr 1, nr 2 oraz nr 3;
Osiedle nr 2 „Zduny Nowe” – miałoby obejmować obszar okręgów wyborczych nr 4, nr 5 oraz nr 6;
Osiedle nr 3 „Sieniutowo” – miałoby obejmować obszar okręgów wyborczych nr 7, nr 8 oraz nr 9.

Włodarze chcieli, aby społeczności zaczęły się silniej z sobą integrować i miały lepsze poczucie tożsamości. Liczyli także na szerszą aktywizację kulturotwórczą jako namiastka budżetu obywatelskiego^[13].

Koncepcję zrealizowano decyzją Rady Miejskiej w 2018 roku, kiedy to po raz pierwszy wybrano rady wszystkich trzech osiedli^[14].

Przyroda

Rezerwat Mszar Bogdaniec
Rezerwat Rezerwat przyrody Baszków

Edukacja

W gminie Zduny znajdują się cztery szkoły i dwa przedszkola.

Przedszkola

Publiczne Przedszkole w Zdunach (z oddziałami w Bestwinie i Konarzewie)
Niepubliczne Przedszkole Parafialne

Szkoły

Szkoła Podstawowa w Baszkowie
Szkoła Podstawowa w Zdunach
Zespół Szkół Ponadpodstawowych w Zdunach
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Konarzewie

Sport w Zdunach

UKS Pionier Zduny
UKS Bila Zduny
UKS Impuls
UKS Shodan
CKS Zduny
Basen
Kręgielnia

Komunikacja miejska

Zduny nie posiadają własnej komunikacji miejskiej, lecz na terenie miasta regularnie kursują linie komunikacji miejskich z pobliskich miejscowości:

Linia 1 – Krotoszyn – Zduny – Cieszków – Zduny – Krotoszyn obsługiwana przez MZK Krotoszyn
Linia 26 – Ostrów Wielkopolski – Zduny – Ostrów Wielkopolski obsługiwana przez MZK Ostrów Wlkp. → wycofany

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie^[15]:

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Zdun w 2014 roku^[16].

Ludzie związani ze Zdunami‎ ‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani ze Zdunami‎.

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
↑ Rejestr TERYT [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-10-18] .
↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2010-06, s. 104. ISSN 1734-6118. [dostęp 2010-07-16].
↑ "Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski", tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, str.243.
↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, "Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis", Breslau 1889
↑ Zbyszko Górczak: Najstarsze lokacje miejskie w Wielkopolsce (do 1314 r.), Poznań 2002, s. 102.
↑ ^a ^b Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego. Lipsk: Jan Nepomucen Bobrowicz, Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 248.
↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 23. ISBN 83-87424-77-3.
↑ Kurier Zdunowski nr 24 z czerwca 2013 roku, s. 6 i 7; Światowid – Kuryer Tygodniowy z 25 czerwca 1925 r., artykuł pt. Uczczenie Powstańców w Zdunach.
↑ Cukrownia w Zdunach
↑ Krzysztof Nawrocki: Marian Kwiatkowski. zduny.wordpress.com, 18 kwietnia 2015. [dostęp 2016-10-26].
↑ ŁukaszŁ. Cichy ŁukaszŁ., Znów będą Zduny Stare, Zduny Nowe i Sieniutowo? [online], Nasze Miasto Krotoszyn, 30 października 2017 [dostęp 2024-06-30] (pol.).
↑ ŁukaszŁ. Cichy ŁukaszŁ., O TYM SIĘ MÓWI: Znów mamy Zduny Stare, Zduny Nowe i Sieniutowo! [ZDJĘCIA] [online], Nasze Miasto Krotoszyn, 29 czerwca 2018 [dostęp 2024-06-30] (pol.).
↑ Współpraca międzynarodowa [online], Urząd Miejski w Zdunach [dostęp 2018-03-31] (pol.).
↑ Zduny w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

Linki zewnętrzne

Oficjalny portal miasta i gminy Zduny
Zduny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 549 .

[gus2022-1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .

[2] Rejestr TERYT [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-10-18] .

[3] Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2010-06, s. 104. ISSN 1734-6118. [dostęp 2010-07-16].

[4] "Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski", tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, str.243.

[5] Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online

[6] H. Markgraf, J. W. Schulte, "Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis", Breslau 1889

[7] Zbyszko Górczak: Najstarsze lokacje miejskie w Wielkopolsce (do 1314 r.), Poznań 2002, s. 102.

[Bobrowicz-8] Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego. Lipsk: Jan Nepomucen Bobrowicz, Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 248.

[9] Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 23. ISBN 83-87424-77-3.

[10] Kurier Zdunowski nr 24 z czerwca 2013 roku, s. 6 i 7; Światowid – Kuryer Tygodniowy z 25 czerwca 1925 r., artykuł pt. Uczczenie Powstańców w Zdunach.

[11] Cukrownia w Zdunach

[12] Krzysztof Nawrocki: Marian Kwiatkowski. zduny.wordpress.com, 18 kwietnia 2015. [dostęp 2016-10-26].

[13] ŁukaszŁ. Cichy ŁukaszŁ., Znów będą Zduny Stare, Zduny Nowe i Sieniutowo? [online], Nasze Miasto Krotoszyn, 30 października 2017 [dostęp 2024-06-30] (pol.).

[14] ŁukaszŁ. Cichy ŁukaszŁ., O TYM SIĘ MÓWI: Znów mamy Zduny Stare, Zduny Nowe i Sieniutowo! [ZDJĘCIA] [online], Nasze Miasto Krotoszyn, 29 czerwca 2018 [dostęp 2024-06-30] (pol.).

[15] Współpraca międzynarodowa [online], Urząd Miejski w Zdunach [dostęp 2018-03-31] (pol.).

[populacja2016-16] Zduny w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

Miasta na prawach powiatu	Kalisz Konin Leszno Poznań
Miasta powiatowe	Chodzież Czarnków Gniezno Gostyń Grodzisk Wielkopolski Jarocin Kępno Koło Kościan Krotoszyn Międzychód Nowy Tomyśl Oborniki Ostrów Wielkopolski Ostrzeszów Piła Pleszew Rawicz Słupca Szamotuły Śrem Środa Wielkopolska Turek Wągrowiec Wolsztyn Września Złotów
Miasta gminne	Bojanowo Borek Wielkopolski Budzyń Buk Chocz Czempiń Czerniejewo Dąbie Dobra Dobrzyca Dolsk Golina Gołańcz Grabów nad Prosną Jaraczewo Jastrowie Jutrosin Kaczory Kleczew Kłecko Kłodawa Kobylin Kostrzyn Koźmin Wielkopolski Koźminek Kórnik Krajenka Krobia Krzywiń Krzyż Wielkopolski Książ Wielkopolski Luboń Lwówek Łobżenica Margonin Miasteczko Krajeńskie Miejska Górka Mieścisko Miłosław Mikstat Mosina Murowana Goślina Nekla Nowe Skalmierzyce Obrzycko Odolanów Okonek Opalenica Opatówek Osieczna Ostroróg Pniewy Pobiedziska Pogorzela Poniec Przedecz Puszczykowo Pyzdry Rakoniewice Raszków Rogoźno Rychtal Rychwał Rydzyna Sieraków Skoki Sompolno Stawiszyn Stęszew Sulmierzyce Swarzędz Szamocin Ślesin Śmigiel Trzcianka Trzemeszno Tuliszków Ujście Wieleń Wielichowo Witkowo Wronki Wyrzysk Wysoka Zagórów Zbąszyń Zduny Żerków

Miasta	Zduny
Wsie	Baszków Bestwin Chachalnia Konarzew Perzyce Ruda
Osady	Dziewiąte Katarzynów Ostatni Grosz Piaski Rochy Siejew Trzaski Zielony Dąb
Osady leśne	Baszków Helenopol Lila Rochy
Integralne części miejscowości	Borownica Hadrianów Marynin Piekło Szczerków Ujazd Polski

Miasta	Kobylin Koźmin Wielkopolski Krotoszyn Sulmierzyce Zduny
Gminy miejskie	Sulmierzyce
Gminy miejsko-wiejskie	Kobylin Koźmin Wielkopolski Krotoszyn Zduny
Gminy wiejskie	Rozdrażew

Przynależność wojewódzka	woj. poznańskie (II RP) (1919–39) woj. poznańskie (1945–75)
Miasta (1919–75)	Borek (← 1932–34 →) Dobrzyca (do 1934) Kobylin Koźmin (← od 1932) Krotoszyn Pogorzela (← od 1932) Sulmierzyce (← 1934–72 i od 1973) Zduny
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–54 i 1973–75)	Dobrzyca (do 1954) Kobylin Koźmin Krotoszyn Ligota (do 1954) Pogorzela Rozdrażew Zduny
Gromady (1954–72)	Baszków (1954–59) Benice (1954–59) Biadki (1954–71) Borzęciczki (1954–59) Bułaków (1954–59) Dobrzyca (1954–55 →) Gorzupia (1954–59) Kobierno (1954–59) Kobylin (1954–72) Koźmin (1958–72) Koźmin-Zachód (1960–71) Koźminiec (1954–55 →) Kromolice (1954–59) Krotoszyn (1971–72) Krotoszyn-Południe (1960–71) Krotoszyn-Północ (1960–72) Krotoszyn Stary (1954–59) Kuklinów (1954–59) Ligota (1954–55 →) Lipowiec (1954–57) Lutogniew (1954–59) Mokronos (1954–59) Nowawieś (1954–61) Orpiszew (1954–71) Pogorzela (1954–72) Rozdrażew (1954–72) Smolice (← 1958) Sośnica (1954–55 →) Staniew (1954–57) Trzebin (1954–55 →) Trzemeszno (1954–58) Wałków (1954–59) Zalesie Wielkie (1954–59) Zduny (1954–72)