Neopifaqorçuluq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Antik fəlsəfə
Yunan fəlsəfəöncəsi dövrü
(e. ə. VII yüzilliyə qədər)

Orfizm  • Homer  • Hesiod  • Ferekid  • Yeddi yunan müdriki  • Epixarm

Qədim yunan fəlsəfəsi
(e. ə. VII–IV yüzilliklər)
Müstəqil filosoflar
Heraklit  • Anaksaqor  • Empedokl
Qədim yunan atomçuları
Levkipp  • Demokrit
Sofistlər

"Böyük" sofistlər → Protaqor  • Prodikus  • Qorqias  • Hippias

"Kiçik" sofistlər → Trasimaxus  • Likofron  • Kritius  • Alkidamas
Ellinizm dövrünün fəlsəfəsi
(e. ə. IV–I yüzilliklər)
Qədim Roma dövrünün fəlsəfəsi
I–V yüzilliklər
Stoaçılıq

Seneka  • Epiktet  • Mark Avreli  • Siseron

Orta platonizm
Alkinous  • Apuleyus  • Qalen  • Plutarx  • Maksim  • Filon  • Selsus  • Teon
Neoplatonizm

Roma məktəbi → Ammonius Sakkas  • Plotin  • Porfirius  • Amelius
Apameya məktəbi → Yamblix  • Sopater
Perqama məktəbi → Sallustius  • Yulian Avqust
Afina məktəbi → Afinalı Plutarx  • Proklus  • Marinus  • Simplikius  • Damaskius

İskəndəriyyə məktəbi → Hierokles  • Hipatiya  • İoann Filoponus
Antik dini təlimlər

Qnostisizm  • Hermetizm  • Mitraizm
Neopifaqorçuluq → Apollonius  • Nikomaxus  • Numenius  • Moderatus

Erkən Xristian fəlsəfəsi

Klement  • Origen  • Avqustin Avrelius  • Boesius  • Saxta Dionisius Areopagit

Yeni pifaqorçulúq, Neopifaqorçulúq — yunan fəlsəfəsində pifaqorçuluğu Platon, Aristotel və stoaçıların təlimi ilə birləşdirən dini-fəlsəfi təlim təlim.

Yaranması

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Yeni pifaqorçuluq miladdan öncə I yüzillikdə İskəndəriyyədə yaranmış mistik dini-fəlsəfi təlimdir. M. ö. IV yüzillikdən sonra qədim pifaqorçuların fəaliyyətinə son qoyulmuşdur. Roma imperiyası dövründə isə bu təlim yenidən dirçəlsə də, onun qədim məktəbinin təlimi ilə çox az bağlılığı olmuşdur. Sadəcə bu məktəbin filosofları hansısa tanınmış ənənəyə bağlı olmasını sərgiləmək üçün öz təlimlərini qədim pifaqorçuluqla bağlayırdılar. Bu səbəbdən də, o zaman pifaqorçuluğa aid edilən çoxlu sayda saxta ədəbiyyat yazılmışdır.

Yeni pifaqorçuluğun ilk nümayəndəsi kimi araşdırmaçılar Publius Nigidius Fiqulus’un (lat. Publius Nigidius Figulus, təxminən m. ö. 98 – 45) adını çəkirlər. O, filosof Siseronun yaxın dostu idi. O, bir çox elmlər haqqında kitablar yazmışdır. Siserona görə, o qədim pifaqorçuluğu yenidən dirçəltmək istəmişdir. Publius Fiqulus mistikaya çox meylli idi. Sisero xəbər vermişdir ki, o öncədəngörənlik edərək Oktavianus Avqustusun doğum günündə onun imperator olacağını bəyan etmişdir. Fiqulusun ən tanınmış əsərlərindən biri dilçiliyə aid olan “Qrammatikaya aid şərhlər” (lat. Commentarii grammatici) kitabı idi. Bundan başqa o tanrılara tapınma və onlara ehtiram etmə haqqında “Tanrılar haqqında” (lat. “De diis”), eləcə də münəccimlik, öncədəngörənlik və yuxu yozumları sahəsində də əsərlər yazmışdır. Onların yalnız bəzi fraqmentləri günümüzə gəlib çatmışdır.[1]

Təlimi

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Yeni pifaqorçuluq bir çox əlamətlərinə görə fəlsəfi cərəyandan daha çox dini təlim idi. Onun hətta Pifaqora aid edilən vəhy kitabları da mövcud olmuşdur. Bu təlimin əsasında kəskin dualizm dururdu. Maddi aləm şərlə, ruhi və səmavi başlanğıclar isə xeyirlə əlaqələndirilirdi. Bu baxımdan onlar düşünürdülər ki, Tanrı dünyanı rəqəmlərlə eyniləşdirilən ideyaların əsasında qurmuşdur.[2]

Yeni pifaqorçular Bir rəqəmini xeyir olan və hər şeyin başlanğıcında duran Tanrı ilə eyniləşdirirdilər. Şərin təcəssümü olan İki rəqəmindən isə artıq çoxluq, dəyişkənlik, xaos başlayır. Bütün rəqəmlər ideyalarla eyniləşdirilir və onların nisbətinə görə dünyada hər şey var olur. Ancaq, rəqəmlərin sərbəst varlığı yoxdur, onlar Birdən çıxırlar.[2]

Yeni pifaqorçular həm də dünyanın əbədiliyinə inanırdılar. İnsana isə “mikrokosm” kimi baxırdılar. Yeni pifaqorçuluqda tək tanrılığın əlamətləri olsa da, onunla maddi dünya arasında vasitəçi olan kiçik tanrıların və şər qüvvələrin varlığı da inkar edilmirdi. Həqiqi Tanrı ən yüksək mənəvi təbəqələrdə sonsuz uzaqlardadır. Vasitəçi kiçik tanrılar isə kamil olmadıqlarına görə, insanlara özlərinə tapınmağı buyururlar. Əbədiyyətə çatmaq üçün isə onlara deyil, həqiqi Tanrıya doğru mənəvi cəhətdən yönəlmək lazımdır. Bunun üçün əxlaqlı abid həyatı yaşanmalı, qidalanma, and içmə, qüsul və dəstəmaz alma qaydalarına riayət edilməli idi.[2]

Əsas nümayəndələri

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. Apollonius (Tianalı)
  2. Nikomaxus (Gerasalı)
  3. Numenius (Apameyalı)
  4. Moderatus (Qadesli)

Mənbə

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  • Aydın Əlizadə. Xristianlıq: tarix və fəlsəfə (PDF). Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar. 2007. s. 235-237. ISBN 5-87459-013-7. 2016-08-22 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-08-16.

Ədəbiyyat

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  • Aydın Əlizadə. Xristianlıq: tarix və fəlsəfə (PDF). Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar. 2007. s. 235-237. ISBN 5-87459-013-7. 2016-08-22 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-08-16.
  • Encyclopædia Britannica/Neopythagoreanism
  • Publius Nigidius Figulus // Encyclopædia Britanica, 1911.
  • Thesleff H. An introduction to the Pythagorean writings of the hellenistic period. Abo, 1961; O'MearaD. Pythagoras Revived. Mathematics and Philosophy in Late Antiquity. Oxf, 1989.
  • Неопифагореизм // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 4 томах. СПб., 1907-1909.
  • Новопифагореизм // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. СПб, 1890-1907.

Həmçinin bax

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Istinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ Publius Nigidius Figulus // Encyclopedia Britanica, 1911.
  2. ↑ 1 2 3 Новопифагореизм Arxivləşdirilib 2021-11-27 at the Wayback Machine // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 4 томах. СПб., 1907-1909.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Neopifaqorçuluq&oldid=7010200"