Prawda

	Informacje w projektach siostrzanych
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach
	Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Alegoria prawdy, marmurowa rzeźba w Ogrodzie Letnim, Sankt-Petersburg

Prawda – według klasycznej definicji właściwość sądów polegająca na ich zgodności z faktycznym stanem rzeczy, których dotyczą^[1]. W potocznym rozumieniu jest to stwierdzenie w formie zdania oznajmiającego, wyrażone o określonym fakcie, tak jak ma czy miało to miejsce w rzeczywistości.

Definicje

Ta sekcja od 2023-11 wymaga zweryfikowania podanych informacji: Treści sensowne, wzięte z opracowania, chodzi tylko o podanie jakiego..

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Problemem zdefiniowania tego pojęcia zajmowali się filozofowie od starożytności. Klasyczna definicja prawdy pochodzi od Arystotelesa i jest to zgodność sądów z rzeczywistym stanem rzeczy, którego ten sąd dotyczy.

Definicja arystotelesowska (definicja klasyczna)

Arystoteles tak próbował przybliżać istotę prawdy w swojej Metafizyce:

Powiedzieć, że istnieje, o czymś, czego nie ma, jest fałszem. Powiedzieć o tym, co jest, że jest, a o tym, czego nie ma, że go nie ma, jest prawdą.

Definicja ta (zwana dziś korespondencyjną definicją prawdy) oznacza, że:

dane zdanie A jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy stan faktyczny opisany przez zdanie A ma rzeczywiście miejsce,

tzn. zdanie „Ala ma kota” jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy Ala rzeczywiście posiada jakiegoś kota.

Powyższe rozumienie prawdy prowadzi jednak do kilku trudności. Jedną z nich jest tzw. paradoks kłamcy. Bez względu na to, jaką z dwóch wartości logicznych przypiszemy jednemu z poniższych zdań:

Z1 = Z2 jest zdaniem prawdziwym,

Z2 = Z1 jest zdaniem fałszywym,

to, przy założeniu powyższej definicji prawdy, dojdziemy do wniosku, że zdaniu przysługuje inna (od założonej) wartość logiczna.

Przez wieki filozofowie nie potrafili znaleźć definicji prawdy, która z jednej strony byłaby formalnie poprawna (nie prowadziłaby do sprzeczności), a z drugiej adekwatna, czyli bliska nieścisłemu, potocznemu rozumieniu słowa „prawda”.

Definicja św. Tomasza

Klasyczna koncepcja prawdy jest najlepiej przedstawiona u św. Tomasza z Akwinu. Słowo „prawda” może być rozumiane trojako:

metafizycznie – verum est id, quod est (prawdą jest to, co jest). Prawdziwe jest to, co istnieje. Prawda jest zamienna z bytem. Każda rzecz, o ile istnieje, jest prawdziwa. Prawda jest transcendentalium.
teoriopoznawczo – veritas est adaequatio rei et intellectus. (Suma teologiczna I q16 a1 co) Prawda zachodzi wówczas, jeżeli to, co jest w naszym intelekcie, jest zgodne z rzeczywistością.
logicznie – verum est manifestativum et declarativum esse. Wszystko, co wskazuje na prawdę, ukazuje ją, prowadzi do niej.

Definicja Tarskiego

Jedna z takich prób została przedstawiona w XX wieku przez polskiego logika Alfreda Tarskiego, choć miała ograniczony zasięg – odnosiła się mianowicie wyłącznie do języków formalnych.

Tarski określił prawdę jako pewną cechę zdań, wyrażalną jednak w języku zewnętrznym (czyli w metajęzyku) wobec języka, w jakim wypowiadane są owe zdania. Definicja Tarskiego dla zdań języka angielskiego – wyrażona w języku polskim jako metajęzyku dla języka angielskiego – byłaby nieskończoną koniunkcją zdań typu:

zdanie Grass is green jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy TRAWA JEST ZIELONA;
zdanie Jan loves Ania jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy JAN KOCHA ANIĘ;
zdanie Warsaw is the capital of Poland jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy WARSZAWA JEST STOLICĄ POLSKI;

przy czym „wtedy i tylko wtedy” jest prawdziwościowym spójnikiem logicznym, natomiast zdania pisane dużymi literami są przekładem odpowiednich zdań języka angielskiego na zdania języka polskiego z zachowaniem (z dokładnością co do) ich ekstensji.

Antynomia kłamcy nie ima się tej definicji, gdyż zdanie „ja kłamię” byłoby zdaniem nie z języka polskiego, lecz właśnie z owego zewnętrznego języka, opisującego stan faktyczny i jako takie nie podlegałoby definicji Tarskiego.

Definicja Tarskiego odnosiła się jedynie do języków formalnych (do których język polski będący językiem naturalnym się nie zalicza) i była konstruowana nie tyle przez nieskończoną koniunkcję, co przez indukcję.

Wartość prawdy

Neokantowska szkoła badeńska rozwijała koncepcję prawdy jako powszechnie obowiązującej wartości poznawczej^[2]. Prawda w tym ujęciu stanowi naczelną wartość poznania, a w szczególności poznania naukowego. Podstawowym nośnikiem wartości prawdy jest sąd w sensie logicznym.

Przeciwieństwo prawdy

Prawda w filozofii chrześcijańskiej

Chrześcijaństwo ma soteriologiczny pogląd na prawdę. W Ewangelii Jana Jezus powiedział:

Ja jestem drogą, prawdą i życiem: nikt nie przychodzi do Ojca, jak tylko przeze mnie.

Jezus Chrystus, Ewangelia Jana 14:6

W filozofii chrześcijańskiej prawda jest fundamentem wolności człowieka^[4]. Do współcześnie najlepiej znanych stwierdzeń zawartych w Nowym Testamencie, należą słowa^[5]:

Poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli.

Jezus Chrystus, Ewangelia Jana 8:32

Zobacz też

prawda (logika)
prawda materialna – pojęcie prawne

Przypisy

↑ prawda, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-10-02] .
↑ Tomasz.T. Kubalica Tomasz.T., Prymat rozumu praktycznego w logice : teoria prawdy neokantowskiej szkoły badeńskiej., Katowice: Wydawn. Uniw. Śląskiego, 2009, ISBN 978-83-226-1889-9, OCLC 634330772 [dostęp 2019-05-17] .
↑ Oxford Living Dictionaries: Word of the Year 2016 is.... 2016. [dostęp 2016-12-26].
↑ Karol Wojtyła - Elementarz etyczny - Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1983, s. 5
↑ Adam Kubiś: „Poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli”. Związek między Janowymi koncepcjami prawdy i wolności w świetle J 8,31-36. [w:] Scripturae Lumen 4. Biblia i jej oddziaływanie [on-line]. Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos. [dostęp 2021-08-06].

Linki zewnętrzne

Łukasz Lamża, Prawda, Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych – Uniwersytet Jagielloński, kanał „Copernicus” na YouTube, 1 marca 2020 [dostęp 2024-10-07].
BradleyB. Dowden BradleyB., NormanN. Swartz NormanN., Truth, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27] (ang.).

Artykuły na Routledge Encyclopedia of Philosophy (ang.), rep.routledge.com [dostęp 2023-05-10]:

Artykuły na Stanford Encyclopedia of Philosophy (ang.) [dostęp 2018-08-20]:

MichaelM. Glanzberg MichaelM., Truth, 16 sierpnia 2018 . (Prawda)
MarianM. David MarianM., Correspondence theory of truth, 28 maja 2015 . (Korespondencyjna teoria prawdy)
WilfridW. Hodges WilfridW., Tarski's Truth Definitions, 20 sierpnia 2018 . (Tarskiego definicje prawdy)
DanielD. Stoljar DanielD., NicN. Damnjanovic NicN., The Deflationary Theory of Truth, 4 października 2010 . (Deflacyjna teoria prawdy)
James O.J.O. Young James O.J.O., The Coherence Theory of Truth, 26 czerwca 2018 . (Koherencyjna teoria prawdy)
RichardR. Gaskin RichardR., The Identity Theory of Truth, 1 maja 2015 . (Tożsamościowa teoria prawdy)
Nikolaj Jang Lee LindingN.J.L.L. Pedersen Nikolaj Jang Lee LindingN.J.L.L., CoryC. Wright CoryC., Pluralist Theories of Truth, 19 marca 2013 . (Pluralistyczne teorie prawdy)
PhilipP. Kremer PhilipP., The Revision Theory of Truth, 2 czerwca 2015 . (Rewizyjna teoria prawdy)
GrahamG. Oddie GrahamG., Truthlikeness, 30 stycznia 2014 . (Przypominanie prawdy)
FraserF. MacBride FraserF., Truthmakers, 23 lutego 2013 . (Czynniki czyniące prawdą)

[epwn-1] prawda, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-10-02] .

[2] Tomasz.T. Kubalica Tomasz.T., Prymat rozumu praktycznego w logice : teoria prawdy neokantowskiej szkoły badeńskiej., Katowice: Wydawn. Uniw. Śląskiego, 2009, ISBN 978-83-226-1889-9, OCLC 634330772 [dostęp 2019-05-17] .

[oxf-3] Oxford Living Dictionaries: Word of the Year 2016 is.... 2016. [dostęp 2016-12-26].

[4] Karol Wojtyła - Elementarz etyczny - Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1983, s. 5

[Lumen-5] Adam Kubiś: „Poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli”. Związek między Janowymi koncepcjami prawdy i wolności w świetle J 8,31-36. [w:] Scripturae Lumen 4. Biblia i jej oddziaływanie [on-line]. Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos. [dostęp 2021-08-06].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]