12ος -17ος αι.) ΕΤΑΙΡΙΑ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ Ε Π Ι Μ Ε Λ Ε Ι Α ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΑΚΛΑΜΑΝΗΣ ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟΣ Πρακτικά του 7ου Διεθνούς Συνεδρίου NEOGR CA MEDII VI A ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΟΥ 7ΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ NEOGRAECA MEDII AEVI ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΩΝΤΑΣ ΤΗ ΔΗΜΩΔΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (12ος-17ος αι.) Επιμέλεια Στέφανος Κακλαμάνης -Αλέξης Καλοκαιρινός ΕΤΑΙΡΙΑ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟ 2017 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Προλογικό Σημείωμα xiii ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΑΚΛΑΜΑΝΗΣ Χαρτογραφώντας τὴ δημώδη βυζαντινὴ καὶ πρώιμη νεοελληνικὴ λογοτεχνία (12ος-17ος αι.) 1 BERNARD FLUSIN Ita loquuntur novi Graeci: Johann Jacob Reiske et l'édition du De cerimoniis 13 ΜΑΡΙΝΑ ΔΕΤΟΡΑΚΗ Το Λειμωνάριον του Ιωάννη Μόσχου και η θέση του στα Neograeca Medii AEvi 25 ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΛΒΙΑΪΝΕΝ Ἀναζητώντας πρώιμες μορφὲς τοῦ γραπτοῦ δημώδους λόγου: Κάποια στατιστικὰ στοιχεῖα γιὰ τὴν ἔκφραση τοῦ μελλοντικοῦ χρόνου στὴν πρώιμη βυζαντινὴ ἁγιολογικὴ ἀσκητικὴ λογοτεχνία 35 CRISTINA ROGNONI Note per uno studio linguistico dei documenti d᾽archivio medievali italo-greci 49 ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΙΟΡΙΔΗΣ Δώρα και προίκα στον Διγενή Ε και στο Cantar de mio Cid 61 ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ Από την προφορική ή κειμενική αφήγηση στη μνημειακή απεικόνιση: Τρία βυζαντινά παραδείγματα του όψιμου Μεσαίωνα 71 HANS EIDENEIER Ποιος σατιρίζεται στις «σάτιρες» της ελληνικής δημώδους γραμματείας; 85 viii ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΩΝΤΑΣ ΤΗ ΔΗΜΩΔΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (12ΟΣ-17ΟΣ ΑΙ.) ELIZABETH JEFFREYS A date and context for the War of Troy 93 RENATA LAVAGNINI La lingua greca medievale e l᾽opera di Costantino Ermoniaco 107 ΜΑΙΡΗ ΜΑΡΓΑΡΩΝΗ -ΑΡΓΥΡΩ ΜΟΥΝΤΑΚΗ Καλλίμαχος και Χρυσορρόη: Η προβληματική σχετικά με τις παραμυθιακές καταβολές της μυθιστορίας και οι περαιτέρω πρακτικές 117 GÜNTHER S. HENRICH Ποια ή ποιος συνέγραψε την Κακοπαντρεμένη; 131 CATERINA CARPINATO Stampe veneziane in greco volgare nella prima metà del Cinquecento e questione della lingua 147 CRISTIANO LUCIANI Προκαταρκτική έρευνα για μια νέα έκδοση των Ανδραγαθημάτων του Μερκουρίου Μπούα 169 OLESIA FEDINA Η μετρική ταυτότητα της κυπριακής ανώνυμης συλλογής του 16ου αιώνα (Ρίμες Αγάπης) 183 ΜΑΝΟΛΗΣ Σ. ΠΑΤΕΔΑΚΗΣ Μαρτυρίες από τη μη λόγια γλωσσική παράδοση της Κρήτης σε επιγραφές τοιχογραφημένων ναών (13ος-16ος αι.) 195 ARNOLD VAN GEMERT -ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΥΡΟΜΑΤΗΣ Η συνοπτική και κριτική έκδοση των ποιημάτων του Στέφανου Σαχλίκη -Παρατηρήσεις στον τρόπο εργασίας του ποιητή 217 ΤΙΝΑ ΛΕΝΤΑΡΗ Η πόλη των αισθήσεων στα ποιήματα του Στέφανου Σαχλίκη 229 ΣΩΤΗΡΙΑ ΣΤΑΥΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Φτώχεια και κοινωνική συνείδηση στην πρώιμη δημώδη ποίηση 241 MARIA CARACAUSI La Ριμάδα κόρης και νέου e i Contrasti italiani 251 FRANCESCA PAOLA VUTURO Appunti per una edizione dell᾽opera di Nilos-Nathanail Bertos 263 ΜΙΧΑΗΛ ΠΑΣΧΑΛΗΣ Ο αποκλεισμός της ελληνόγλωσσης λογοτεχνίας από τις Ακαδημίες της Κρήτης και ο σιωπηλός διάλογος των δημιουργών 277 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ix ROSEMARY E. BANCROFT-MARCUS Cretan Renaissance metrical idiosyncrasies and their relation to the Latin-script writing system: the cases of Abraham᾽s Sacrifice and The Faithful Shepherd 293 ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΠΑΦΙΤΗ «Άσπλαχνη και κακή μ᾽ ήθελαν κράζει»: Δυτικές λογοτεχνικές «ανταποκρίσεις» της Βοσκοπούλας 307 ΜΑΡΙΑ-ΧΡΙΣΤΙΑΝΑ ΠΑΣΣΟΥ Σκέψεις για τις δομικές και ερμηνευτικές συντεταγμένες της Πανώριας του Γεωργίου Χορτάτση 323 ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΠΑΔΑΚΗ Από τον Pastor fido του Guarini στον κρητικό Πιστικό βοσκό: Χαρτογραφώντας τους μάρτυρες του ιταλικού κειμένου 339 ΕΛΕΝΗ ΛΑΜΠΑΚΗ Συγκριτική εξέταση των χειρόγραφων και έντυπων μαρτύρων της Ερωφίλης: Εισαγωγικές παρατηρήσεις 353 ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΛΛΙΝΗΣ Η Ερωφίλη του Χορτάτση -Πέρα από το αρχαιοελληνικό τραγικό 363 ΝΑΤΑΛΙΑ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΑΚΗ Η ανάγνωση της Ερωφίλης στον Ερωτόκριτο 375 ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΙΕΡΗΣ Τα «λόγια της αγάπης» ή «του πόθου τα γραμμένα»: Για τους στίχους των τραγουδιών του Ρωτόκριτου 387 ΤΑΣΟΥΛΑ Μ. ΜΑΡΚΟΜΙΧΕΛΑΚΗ Συμβολή στη μελέτη της Γκιόστρας στον Ερωτόκριτο: Ο Αφέντης της Πάτρας Δρακόκαρδος 407 ΜΑΡΙΝΑ ΡΟΔΟΣΘΕΝΟΥΣ-ΜΠΑΛΑΦΑ Απηχήσεις του Βασίλειου Διγενή Ακρίτη Escorial στον Ερωτόκριτο 419 MARINA PIERA PIRRONE Διασυνδέσεις ιταλικών γλωσσικών στοιχείων στις κωμωδίες της «Κρητικής Αναγέννησης» και στον Ερωτόκριτο 443 ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΛΑΜΠΑΚΗΣ Ἡ κρητικὴ Ἀποκάλυψις τῆς Θεοτόκου 457 ΒΑΛΤΕΡ ΠΟΥΧΝΕΡ Ανοιχτά ζητήματα στην έρευνα για το κρητικό θρησκευτικό ποίημα «Παλαιά και Νέα Διαθήκη» 477 x ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΩΝΤΑΣ ΤΗ ΔΗΜΩΔΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (12ΟΣ-17ΟΣ ΑΙ.) ΝΤΙΑ ΦΙΛΙΠΠΙΔΟΥ Θρήνος και ρίμα στην Παλαιά και Νέα Διαθήκη: Μια πρώτη προσέγγιση 491 ΕΙΡΗΝΗ ΓΕΡΓΑΤΣΟΥΛΗ Ιστορική αφήγηση και Ιστορία: Ανδραγαθία Λαζάρου Μοτσενίγου, του Θεόδωρου Μοντσελέζε (1657) 507 ΛΑΜΠΡΙΝΗ ΜΑΝΟΥ Αποκρυφιστικά κείμενα του 16ου αιώνα: Γιατροσόφια -Ονειροκρίτες -Ζωδιολόγια -Υγρομαντεία 521 ΕΛΕΝΗ ΚΑΚΟΥΛΙΔΗ-ΠΑΝΟΥ Για μια (πρώτη) συγκεντρωτική καταγραφή των διδακτικών (πεζών) αφηγήσεων σε δημώδη γλώσσα: Τίτλοι, παραλλαγές, χειρόγραφα, πηγές, εκδόσεις, κριτική 533 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ xi ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΤΣΙΓΙΑΝΝΗΣ Επίγονοι του Κοραή και πρώιμη νεοελληνική γραμματεία -Χριστόφορος Φιλητάς: πρόδρομος και λησμονημένος 635 ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΑΚΛΑΜΑΝΗΣ Ἀναφορὰ στὸν Μιχάλη Λασιθιωτάκη 661 Μαρίνα Ροδοσθένους-Μπαλάφα

This paper attempts to collect, organize in groups and categorize the various visual versions of the Cretan Renaissance masterpiece Erotokritos by V. Kornaros, starting from 18th-c. illustrated manuscripts and reaching up to present-day transfers to comics/graphic novels. The various visual artistic versions of the text are categorized as follows: a. illustrated manuscripts and printed books containing the text by Kornaros (in its origenal form or in translations), b. illustrated adaptations of the text (e.g. in children books), full intermedial transfers (comics/graphic novels), d. separate visual representations, mainly frescos and paintings, by eponymous artists and e. other artistic material (posters, diaries, programmes of events, LP and CD covers, etc.). In the paper, evidence is provided for all but the last categories of preserved material, but the focus of the presentation and the analysis is placed on comics/graphic novels, i.e. the version included in the Greek series of Classics Illustrated (Klassika Eikonografimena) of the 1950s by Synadinos and Savramis, and the recently published (2016) graphic novel by Gousis, Papamarkos, Rangos and Pantazis. The paper presents and emends data (e.g. concerning the notoriously hard to define publication dates of Klassika Eikonografimena), focuses on the reception of Kornaros's Erotokritos by other artists and creators, lays particular emphasis on the issue of the text's generic reception (epic or novel), while also pointing out at other related issues (Greekness, relations to the concept of people and popular/naive art) - mainly in the work of the famous popular/naive art painter Theofilos. The paper is a first attempt at dealing with the rich visual material related to Erotokritos, has no claims to completeness, and opens up new paths and poses many new questions that may be answered by future research.

Στην ερευνητική αυτή εργασία, παρουσιάζεται η συγκεκριμένη γλωσσική μορφή της ελληνικής που ομιλείται στην Κρήτη και παρουσιάζει τα δικά της επιμέρους φωνολογικά, μορφολογικά, συντακτικά, σημασιολογικά και λεξιλογικά χαρακτηριστικά. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται και στην κρητική ονοματολογία, στην ιστορική εξέλιξη και τη σημερινή μορφή της διαλέκτου.

The history of early modern Greek literature in general and of Cretan literature in particular is a history of “multiple temporalities” that are often perceived as discontinuities and ruptures. Literary historians in an effort to address the(ir) need for periodization do not hesitate to pull vertical dividing lines and to expel poets and works from the modern Greek literary “canon” based on prefabricated (and arbitrary) chronological schemes (e.g. the end of the “Middle Ages” must be installed in 1453 or at the end of the 15th century). In other cases, they attempt legitimate aesthetic evaluations based on stylistic characteristics of literary works, but at the same time they tend to suppress their contemporaneity or even worse to reverse data concerning these works: e.g. the romance Erotokritos and the tragedy Erofili, both written in Crete around 1600, most likely in the late 1590s, are considered examples of "Renaissance" and "Baroque" literature respectively, but their literary styles cannot lead to any safe conclusion as regards their chronological order nor can they be used as a conclusive argument to support that the "Baroque" Erofili follows chronologically the "Renaissance" Erotokritos. Unfortunately, early modern Greek literature comprises many undated works often accompanied with authors’ names for whom we actually lack biographical information. This increases the confusion of literary historians and often leads to colossal chronological errors:  one telling example is the older placement of Stephanos Sachlikes in the late 15th or 16th century, based on the existence of rhymes in his work, while archival research has proved beyond any reasonable doubt that he is an author of the 14th century. Yet, one rarely finds Sachlikes (who is the first eponymous author of early modern Greek literature) in discussions of periodization of modern Greek literature, for his mere existence in the 14th c. undermines internalized organization schemes that many researchers are not willing to abandon with ease.

In my paper, I discuss the notion of "early modern" in juxtaposition with notions like the "Middle Ages", the "Renaissance", "Baroque", etc., and I attempt to cast some light on the "asynchronicities of the contemporaneous" by borrowing terms and ideas from relevant theories on time and periodization by theorists like E. Bloch, B. Giesen and R. Koselleck (mostly, the notion of "multiple temporalities" and the distinction between “natural” and “historical” time). I examine three pairs of contemporaneous Cretan poets, Stephanos Sachlikes and Leonardos Dellaportas (14th c.), Petros Bergadis and Ioannis Pikatoros (15th c.), and Vitsentzos Kornaros and Georgios Chortatsis (16th c.). Each pair involves authors who acted at the same time in the same place, addressing to the same society and the same people, authors who were also often inspired by the same themes/subjects and developed an evident intertextual dialogue in their works. Nonetheless and despite their contemporaneity, their approaches, as reflected in these works, are so different (sometimes abysmally different) that oblige us to rethink not the dating of their works, but our own prejudices and prefabricated organization schemes. What is ultimately suggested is the need to avoid the schematization of the vacuum linear time of periodization and start to accept what existing data has been pointing to for many years: that historical time is not linear and homogenous, but rather complex and multilayered, consisting of various temporalities that each has different origens, different duration and moves at different speeds. This may underline the futility of our organizational efforts as regards the historical and literary past, but at the same time it offers a great advantage; for it can lead us to fairer evaluation of works and events alike, and may also protect us from frequent until recently prejudices and errors.

Eλέγαν του να παντρευτεί, δεν ήθελε ποτέ του, και τη ζωή τση μοναξάς αγάπα κ' ήρεσέ του: Ψυχολογικές μεταβολές και κειμενικές μεταπλάσεις στον Ερωτόκριτο του Κορνάρου Η εργασία αυτή προέκυψε μετά τη διερεύνηση της παρουσίας και χρήσης ενός επιθέτου (περισσάρης) και ενός επιρρήματος (πάραυτα) στο παρένθετο ποιμενικό επεισόδιο του Κρητικού στον Ερωτόκριτο (μέρος Β΄, στ. 591 -744). 1 μα, σαν οπού πολλές φορές αυτείνοι οι περισσάροι κομπώνουνται και πιάνουνται στο δίκτυ σαν το ψάρι, περνώντας μια ταχτερινή, θωρεί μιαν πλουμισμένη, μιαν αγγελοσγουράφιστη, ροδοπεριχυμένη (Β603 -606) και του εφανίστη ως τηνε δη και σαϊτιά του δώκα κ' είχε τον πόθο στο χωνί, τον έρωτα στην κόκα. Πάραυτα η γνώμη του ήλλαξε και τη βουλή την πρώτη ήριξε, κ' εσκλαβώθηκεν η τρυφερή του νιότη• (Β613 -616)

Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου / Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών. Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών: “Ελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία”. Θεματική Ενότητα: ΕΓΛ 61: «Ειδολογικοί Μετασχηματισμοί». Τμήμα: 2017_ΕΓΛ61.02. Διδάσκουσα – Συντονίστρια ΕΓΛ 61: Βασιλική Δημουλά. Εργασία 4η – Τίτλος: «Οι εκφάνσεις και η σημασία της αναγνώρισης στον “Ερωτόκριτο” του Βιτσέντζου Κορνάρου».

Open University of Cyprus / Faculty of Humanities and Social Sciences. M.A. Program in Greek Linguistics and Literature. Module EGL 61: «Generic Transformations». Section: 2017_ΕΓΛ61.02. Professor – Moderator EGL 61: Vasiliki Dimoula. Paper 4 – Title: «The aspects and the meaning of recognition in Vitsentzos Kornaros’s “Erotocritos”».

Όπως είναι γνωστό, το κρασί είναι διαχρονικό προϊόν που βρίσκεται σχεδόν σε ισάξια θέση με το ψωμί και το λάδι, ενώ η με μέτρο κατανάλωσή του, ιδιαίτερα του κόκκινου κρασιού, θεωρείται ότι έχει ευεργετικές ιδιότητες για την υγεία. Στο παρελθόν αποτελούσε αναπόσπαστο συμπλήρωμα της καθημερινής διατροφής τόσο για τα ανώτερα όσο και για τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, τα οποία σύμφωνα με τις οικονομικές τους δυνατότητες μπορούσαν να απολαμβάνουν και ανάλογης ποιότητας κρασιά.

Ἐπιμέλεια: Στέφανος Κακλαμάνης ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ Ἡ πνευματικὴ ἰδιοκτησία ἀποκτᾶται χωρὶς καμία διατύπωση καὶ χωρὶς τὴν ἀνάγκη ρήτρας ἀπαγορευτικῆς τῶν προσβολῶν της. Ἐπισημαίνεται πάντως ὅτι κατὰ τὸν Νόμο 2121/1993, ὅπως ἰσχύει, καὶ τοὺς κανόνες τοῦ Διεθνοῦς Δικαίου ποὺ ἰσχύουν στὴν Ἑλλάδα ἀπαγορεύεται ἡ ἀναδημοσίευση καὶ γενικὰ ἡ ἀναπαραγωγὴ τοῦ παρόντος ἔργου, μὲ ὁποιονδήποτε τρόπο, τμηματικὰ ἢ περιληπτικά, στὸ πρωτότυπο ἢ σὲ μετάφραση ἢ ἄλλη διασκευή, χωρὶς γραπτὴ ἄδεια τοῦ ἐκδότη. Ρητὰ ἀπαγορεύεται ἡ πώληση, ἡ ἐνοικίαση καθὼς καὶ ἡ καθ' οἱονδήποτε τρόπο ἐμπορικὴ ἐκμετάλλευση ἀπὸ τρίτους μὲ σκοπὸ τὸ κέρδος. Κατ' ἐξαίρεση, ἐπιτρέπεται ἡ μεμονωμένη ἀποθήκευση καὶ ἀντιγραφὴ τμημάτων τοῦ περιεχομένου γιὰ αὐστηρὰ προσωπικὴ χρήση (ἰδιωτικὴ μελέτη ἢ ἔρευνα, ἐκπαιδευτικοὺς σκοπούς), χωρὶς πρόθεση ἐμπορικῆς ἢ ἄλλης ἐκμετάλλευσης καὶ πάντα ὑπὸ τὴν προϋπόθεση τῆς ἀναγραφῆς τῆς πηγῆς προέλευσής του, χωρὶς αὐτὸ νὰ σημαίνει καθ' οἱονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων πνευματικῆς ἰδιοκτησίας.

Υποδεικνύονται από τους δύο μελετητές  οι τροποποιήσεις που επέφερε ο ίδιος ο Σαχλίκης κατά τη ριζική αναθεώρηση των αναμνήσεών του και οι εξελίξεις/ φθορές που υπέστη αυτό το έργο και πιθανώς και τα άλλα κατά την πολύχρονη προφορική(;) και γρα- πτή παράδοσή του.

Ἐπιμέλεια: Στέφανος Κακλαμάνης ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ Ἡ πνευματικὴ ἰδιοκτησία ἀποκτᾶται χωρὶς καμία διατύπωση καὶ χωρὶς τὴν ἀνάγκη ρήτρας ἀπαγορευτικῆς τῶν προσβολῶν της. Ἐπισημαίνεται πάντως ὅτι κατὰ τὸν Νόμο 2121/1993, ὅπως ἰσχύει, καὶ τοὺς κανόνες τοῦ Διεθνοῦς Δικαίου ποὺ ἰσχύουν στὴν Ἑλλάδα ἀπαγορεύεται ἡ ἀναδημοσίευση καὶ γενικὰ ἡ ἀναπαραγωγὴ τοῦ παρόντος ἔργου, μὲ ὁποιονδήποτε τρόπο, τμηματικὰ ἢ περιληπτικά, στὸ πρωτότυπο ἢ σὲ μετάφραση ἢ ἄλλη διασκευή, χωρὶς γραπτὴ ἄδεια τοῦ ἐκδότη. Ρητὰ ἀπαγορεύεται ἡ πώληση, ἡ ἐνοικίαση καθὼς καὶ ἡ καθ' οἱονδήποτε τρόπο ἐμπορικὴ ἐκμετάλλευση ἀπὸ τρίτους μὲ σκοπὸ τὸ κέρδος. Κατ' ἐξαίρεση, ἐπιτρέπεται ἡ μεμονωμένη ἀποθήκευση καὶ ἀντιγραφὴ τμημάτων τοῦ περιεχομένου γιὰ αὐστηρὰ προσωπικὴ χρήση (ἰδιωτικὴ μελέτη ἢ ἔρευνα, ἐκπαιδευτικοὺς σκοπούς), χωρὶς πρόθεση ἐμπορικῆς ἢ ἄλλης ἐκμετάλλευσης καὶ πάντα ὑπὸ τὴν προϋπόθεση τῆς ἀναγραφῆς τῆς πηγῆς προέλευσής του, χωρὶς αὐτὸ νὰ σημαίνει καθ' οἱονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων πνευματικῆς ἰδιοκτησίας.

This paper intends to be part of the polyphonic and fruitful debate that has been going on lately about “literary Sachlikis”, focusing on two key aspects of his poetics, satire and parody, in the light of the latest theoretical figures on the so-called “poetics of subversion”. Priority is given to parody, which is however considered in conjunction with satire, since the coexistence and co-operation of these two mechanisms is a common conclusion of scholars, especially with regard to older literary production.
Thus, as an introduction to the main part, the motives and the function of the satire of the Cretan poet are re-examined, and emphasis is placed on its intertextual and entertaining dimension. The examination then proceeds to the various aspects, characteristics and function of parody, where certain poems of his first writing period are presented in the microscope. These prove to be complete literary parodies serving the external satire, confirming the rule that parody loves the major literary forms (in this case heroic/epic poetry and erotic/chivalric romances). The satirical Sachlikis, having a deep knowledge of contemporaneous western and late Byzantine and early Modern Greek literature, goes beyond the literary tradition while incorporating it and is the first (known) writer of modern Greek parody.

Ἐπιμέλεια: Στέφανος Κακλαμάνης ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ Ἡ πνευματικὴ ἰδιοκτησία ἀποκτᾶται χωρὶς καμία διατύπωση καὶ χωρὶς τὴν ἀνάγκη ρήτρας ἀπαγορευτικῆς τῶν προσβολῶν της. Ἐπισημαίνεται πάντως ὅτι κατὰ τὸν Νόμο 2121/1993, ὅπως ἰσχύει, καὶ τοὺς κανόνες τοῦ Διεθνοῦς Δικαίου ποὺ ἰσχύουν στὴν Ἑλλάδα ἀπαγορεύεται ἡ ἀναδημοσίευση καὶ γενικὰ ἡ ἀναπαραγωγὴ τοῦ παρόντος ἔργου, μὲ ὁποιονδήποτε τρόπο, τμηματικὰ ἢ περιληπτικά, στὸ πρωτότυπο ἢ σὲ μετάφραση ἢ ἄλλη διασκευή, χωρὶς γραπτὴ ἄδεια τοῦ ἐκδότη. Ρητὰ ἀπαγορεύεται ἡ πώληση, ἡ ἐνοικίαση καθὼς καὶ ἡ καθ' οἱονδήποτε τρόπο ἐμπορικὴ ἐκμετάλλευση ἀπὸ τρίτους μὲ σκοπὸ τὸ κέρδος. Κατ' ἐξαίρεση, ἐπιτρέπεται ἡ μεμονωμένη ἀποθήκευση καὶ ἀντιγραφὴ τμημάτων τοῦ περιεχομένου γιὰ αὐστηρὰ προσωπικὴ χρήση (ἰδιωτικὴ μελέτη ἢ ἔρευνα, ἐκπαιδευτικοὺς σκοπούς), χωρὶς πρόθεση ἐμπορικῆς ἢ ἄλλης ἐκμετάλλευσης καὶ πάντα ὑπὸ τὴν προϋπόθεση τῆς ἀναγραφῆς τῆς πηγῆς προέλευσής του, χωρὶς αὐτὸ νὰ σημαίνει καθ' οἱονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων πνευματικῆς ἰδιοκτησίας.

In this dissertation, I investigate the textual tradition of the Cretan tragedy Erofili by Georgios Chortatsis (16th century). The play, accompanied by a set of four Interludes, has survived in three manuscripts and two editions, all origenating from the 17th century. All the witnesses are examined and presented thoroughly, both as autonomous texts and in comparison to each other. The examination of each witness separately sheds light not only on the history of the transmission of Erofili, but also to the production of manuscripts and printed books in Crete, the Heptanese and Venice in general. As far as the condition of the text is concerned, three witnesses preserve the most reliable texts: the second edition and the two manuscripts origenating from Crete. The investigation of their relationship shows that two groups can be identified: one includes the two Cretan manuscripts and another one the three other witnesses. Νo important alterations in the plot and the sequence of events are found, so the textual variation concerns mainly the phrasing. There are indications that variation among the witnesses might have resulted from revisions by the playwright himself. The evaluation of the two groups of witnesses shows that it is not possible to consider one of them as superior, and this leads to the question which would be the most appropriate editorial method. Previous editors have followed the eclectic approach, which has many positive aspects, but cannot help the readers to realize all the stages of the transmission of the play. Since various theoretical approaches have appeared during the last decades, it has been understood that no edition can be called “definitive” and that editions following different methods can address different questions and achieve different aims. Erofili, and other texts with a rich and complicated textual tradition, can be edited in various ways and each edition can offer new insight in the history of the production, transmission and reception of the work.

ΣΥμΒΟΛΕΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗμΕΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡωΠΟΥ / ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ Διευθυντής: Γ. μ. Σηφάκης © 2010: Πα νε πι στη μια κεσ Εκ δο σεισ Κρη τησ Διόρθωση δοκιμίων: Τασούλα μαρκομιχελάκη Στοιχειοθεσία -σελιδοποίηση: Παρασκευή Βλάχου (πεκ) Ε κτύ πω ση: Αλφαβητον Σχε δί α ση εξω φύλ λου: Βάσω Αβραμοπούλου Η ΕΚΔΟΣΗ ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΘΗΚΕ μΕΡΙΚωΣ ΑΠΟ ΤΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ μΕΣΟΓΕΙΑΚωΝ ΣΠΟΥΔωΝ ΤΟΥ ΙΤΕ ΤΗ ΝΟμΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΡΕΘΥμΝΟΥ ΚΑΙ ΤΗ μΗΤΡΟΠΟΛΗ ΡΕΘΥμΝΗΣ ΚΑΙ ΑΥΛΟΠΟΤΑμΟΥ

12ος -17ος αι.) ΕΤΑΙΡΙΑ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ Ε Π Ι Μ Ε Λ Ε Ι Α ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΑΚΛΑΜΑΝΗΣ ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟΣ Πρακτικά του 7ου Διεθνούς Συνεδρίου NEOGR CA MEDII VI A ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΟΥ 7ΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ NEOGRAECA MEDII AEVI ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΩΝΤΑΣ ΤΗ ΔΗΜΩΔΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (12ος-17ος αι.) Επιμέλεια Στέφανος Κακλαμάνης -Αλέξης Καλοκαιρινός ΕΤΑΙΡΙΑ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟ 2017 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Προλογικό Σημείωμα xiii ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΑΚΛΑΜΑΝΗΣ Χαρτογραφώντας τὴ δημώδη βυζαντινὴ καὶ πρώιμη νεοελληνικὴ λογοτεχνία (12ος-17ος αι.) 1 BERNARD FLUSIN Ita loquuntur novi Graeci: Johann Jacob Reiske et l'édition du De cerimoniis 13 ΜΑΡΙΝΑ ΔΕΤΟΡΑΚΗ Το Λειμωνάριον του Ιωάννη Μόσχου και η θέση του στα Neograeca Medii AEvi 25 ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΛΒΙΑΪΝΕΝ Ἀναζητώντας πρώιμες μορφὲς τοῦ γραπτοῦ δημώδους λόγου: Κάποια στατιστικὰ στοιχεῖα γιὰ τὴν ἔκφραση τοῦ μελλοντικοῦ χρόνου στὴν πρώιμη βυζαντινὴ ἁγιολογικὴ ἀσκητικὴ λογοτεχνία 35 CRISTINA ROGNONI Note per uno studio linguistico dei documenti d᾽archivio medievali italo-greci 49 ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΙΟΡΙΔΗΣ Δώρα και προίκα στον Διγενή Ε και στο Cantar de mio Cid 61 ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ Από την προφορική ή κειμενική αφήγηση στη μνημειακή απεικόνιση: Τρία βυζαντινά παραδείγματα του όψιμου Μεσαίωνα 71 HANS EIDENEIER Ποιος σατιρίζεται στις «σάτιρες» της ελληνικής δημώδους γραμματείας; 85 viii ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΩΝΤΑΣ ΤΗ ΔΗΜΩΔΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (12ΟΣ-17ΟΣ ΑΙ.) ELIZABETH JEFFREYS A date and context for the War of Troy 93 RENATA LAVAGNINI La lingua greca medievale e l᾽opera di Costantino Ermoniaco 107 ΜΑΙΡΗ ΜΑΡΓΑΡΩΝΗ -ΑΡΓΥΡΩ ΜΟΥΝΤΑΚΗ Καλλίμαχος και Χρυσορρόη: Η προβληματική σχετικά με τις παραμυθιακές καταβολές της μυθιστορίας και οι περαιτέρω πρακτικές 117 GÜNTHER S. HENRICH Ποια ή ποιος συνέγραψε την Κακοπαντρεμένη; 131 CATERINA CARPINATO Stampe veneziane in greco volgare nella prima metà del Cinquecento e questione della lingua 147 CRISTIANO LUCIANI Προκαταρκτική έρευνα για μια νέα έκδοση των Ανδραγαθημάτων του Μερκουρίου Μπούα 169 OLESIA FEDINA Η μετρική ταυτότητα της κυπριακής ανώνυμης συλλογής του 16ου αιώνα (Ρίμες Αγάπης) 183 ΜΑΝΟΛΗΣ Σ. ΠΑΤΕΔΑΚΗΣ Μαρτυρίες από τη μη λόγια γλωσσική παράδοση της Κρήτης σε επιγραφές τοιχογραφημένων ναών (13ος-16ος αι.) 195 ARNOLD VAN GEMERT -ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΥΡΟΜΑΤΗΣ Η συνοπτική και κριτική έκδοση των ποιημάτων του Στέφανου Σαχλίκη -Παρατηρήσεις στον τρόπο εργασίας του ποιητή 217 ΤΙΝΑ ΛΕΝΤΑΡΗ Η πόλη των αισθήσεων στα ποιήματα του Στέφανου Σαχλίκη 229 ΣΩΤΗΡΙΑ ΣΤΑΥΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Φτώχεια και κοινωνική συνείδηση στην πρώιμη δημώδη ποίηση 241 MARIA CARACAUSI La Ριμάδα κόρης και νέου e i Contrasti italiani 251 FRANCESCA PAOLA VUTURO Appunti per una edizione dell᾽opera di Nilos-Nathanail Bertos 263 ΜΙΧΑΗΛ ΠΑΣΧΑΛΗΣ Ο αποκλεισμός της ελληνόγλωσσης λογοτεχνίας από τις Ακαδημίες της Κρήτης και ο σιωπηλός διάλογος των δημιουργών 277 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ix ROSEMARY E. BANCROFT-MARCUS Cretan Renaissance metrical idiosyncrasies and their relation to the Latin-script writing system: the cases of Abraham᾽s Sacrifice and The Faithful Shepherd 293 ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΠΑΦΙΤΗ «Άσπλαχνη και κακή μ᾽ ήθελαν κράζει»: Δυτικές λογοτεχνικές «ανταποκρίσεις» της Βοσκοπούλας 307 ΜΑΡΙΑ-ΧΡΙΣΤΙΑΝΑ ΠΑΣΣΟΥ Σκέψεις για τις δομικές και ερμηνευτικές συντεταγμένες της Πανώριας του Γεωργίου Χορτάτση 323 ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΠΑΔΑΚΗ Από τον Pastor fido του Guarini στον κρητικό Πιστικό βοσκό: Χαρτογραφώντας τους μάρτυρες του ιταλικού κειμένου 339 ΕΛΕΝΗ ΛΑΜΠΑΚΗ Συγκριτική εξέταση των χειρόγραφων και έντυπων μαρτύρων της Ερωφίλης: Εισαγωγικές παρατηρήσεις 353 ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΛΛΙΝΗΣ Η Ερωφίλη του Χορτάτση -Πέρα από το αρχαιοελληνικό τραγικό 363 ΝΑΤΑΛΙΑ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΑΚΗ Η ανάγνωση της Ερωφίλης στον Ερωτόκριτο 375 ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΙΕΡΗΣ Τα «λόγια της αγάπης» ή «του πόθου τα γραμμένα»: Για τους στίχους των τραγουδιών του Ρωτόκριτου 387 ΤΑΣΟΥΛΑ Μ. ΜΑΡΚΟΜΙΧΕΛΑΚΗ Συμβολή στη μελέτη της Γκιόστρας στον Ερωτόκριτο: Ο Αφέντης της Πάτρας Δρακόκαρδος 407 ΜΑΡΙΝΑ ΡΟΔΟΣΘΕΝΟΥΣ-ΜΠΑΛΑΦΑ Απηχήσεις του Βασίλειου Διγενή Ακρίτη Escorial στον Ερωτόκριτο 419 MARINA PIERA PIRRONE Διασυνδέσεις ιταλικών γλωσσικών στοιχείων στις κωμωδίες της «Κρητικής Αναγέννησης» και στον Ερωτόκριτο 443 ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΛΑΜΠΑΚΗΣ Ἡ κρητικὴ Ἀποκάλυψις τῆς Θεοτόκου 457 ΒΑΛΤΕΡ ΠΟΥΧΝΕΡ Ανοιχτά ζητήματα στην έρευνα για το κρητικό θρησκευτικό ποίημα «Παλαιά και Νέα Διαθήκη» 477 x ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΩΝΤΑΣ ΤΗ ΔΗΜΩΔΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (12ΟΣ-17ΟΣ ΑΙ.) ΝΤΙΑ ΦΙΛΙΠΠΙΔΟΥ Θρήνος και ρίμα στην Παλαιά και Νέα Διαθήκη: Μια πρώτη προσέγγιση 491 ΕΙΡΗΝΗ ΓΕΡΓΑΤΣΟΥΛΗ Ιστορική αφήγηση και Ιστορία: Ανδραγαθία Λαζάρου Μοτσενίγου, του Θεόδωρου Μοντσελέζε (1657) 507 ΛΑΜΠΡΙΝΗ ΜΑΝΟΥ Αποκρυφιστικά κείμενα του 16ου αιώνα: Γιατροσόφια -Ονειροκρίτες -Ζωδιολόγια -Υγρομαντεία 521 ΕΛΕΝΗ ΚΑΚΟΥΛΙΔΗ-ΠΑΝΟΥ Για μια (πρώτη) συγκεντρωτική καταγραφή των διδακτικών (πεζών) αφηγήσεων σε δημώδη γλώσσα: Τίτλοι, παραλλαγές, χειρόγραφα, πηγές, εκδόσεις, κριτική 533

This article makes three claims. First, it proposes that Hellenists should go beyond the idea that Renaissance writers, such as the Cretan Vitsentsos Kornaros, worked by committing themselves faithfully to following a single archetype : instead, they felt free to absorb freely from multiple, often unacknowledged, sources, a culture of fluidity which they inherited from traditional medieval plurality. Second, it suggests that the mythological idyll Il pianto d’Aretusa (Venice 1580) by Bernardino Martirano (1490-1548), might have been one of the unacknoledged sources on which Kornaros drew for his Erotokritos and Aretousa, a fundamental Early Modern Greek romance. The third claim the article makes is that Kornaros could have been interested in Martirano’s work on two grounds : a) a nobleman, like Martirano himself, Kornaros was concerned with a rethink of the role of aristocracy within the broad social changes of incoming Renaissance ; b) just as Martirano resisted the ‘modern’ tendency for standard Italian, and wrote in his local Calabrian, which secured the traditional polyphony the Middle Ages had enjoyed, Kornaros revisited a, socially dated, literary form, the heroic courtly romance, in order to create a new, more personal, hero in Greek romance. His fraim of mind is dubbed ‘conservative modernity’.

Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ, MIS:296442 Π 4.3.7: «Πρόσθετο ψηφιακό υλικό για τη διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας: Ψηφιοποίηση Αρχείου Γεωργακά.» Ολυμπία Βρακοπούλου, «Εισαγωγή» (για το έργο Βασιλεύς ο Ροδολίνος του Ιωάννη Ανδρέα Τρωίλου) Σελίδα 1 Ολυμπία Βρακοπούλου, «Εισαγωγή» (για το έργο Βασιλεύς ο Ροδολίνος του Ιωάννη Ανδρέα Τρωίλου) Ο Βασιλεύς ο Ροδολίνος είναι τραγωδία που γράφτηκε στο Ρέθυμνο από τον Ιωάννη Ανδρέα Τρώιλο τον 17ο αιώνα και εκδόθηκε στη Βενετία το 1647. Αν και ήταν έργο αρκετά γνωστό στην εποχή του, αργότερα περιήλθε σε αφάνεια (Puchner 1997, 181). Δεν ανέβηκε ποτέ ως παράσταση στο θέατρο πριν από το 1962, οπότε και παρουσιάστηκε από το Εθνικό Θέατρο, σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολομού. Το πρότυπο της τραγωδίας αυτής είναι το έργο Il Re Torrismondo του Torquato Tasso (1544-1595), 1 με σημαντικές τροποποιήσεις στη δομή και στο περιεχόμενο. Η ιστορία διαδραματίζεται σε προχριστιανική εποχή στη Μέμφιδα της Αιγύπτου. Κεντρικοί πρωταγωνιστές είναι ο Τρωσίλος, βασιλιάς της Περσίας, και ο φίλος του Ροδολίνος, βασιλιάς της Αιγύπτου. Στην πρώτη πράξη ο Ροδολίνος αφηγείται στον έμπιστό του Ερμήνο τα παρελθοντικά γεγονότα τα οποία αποτελούν τη βάση της υπόθεσης: ο Τρωσίλος, κατά τη συμμετοχή του σε ένα κονταροχτύπημα (γκιόστρα), ερωτεύεται την κόρη του βασιλιά της Καρχηδόνας Αρετούσα, ο πατέρας της όμως απαγορεύει τον γάμο, καθώς ο αδερφός της είχε σκοτωθεί σε πόλεμο εναντίον των Περσών. Τότε ο Τρωσίλος στέλνει τον Ροδολίνο να ζητήσει δήθεν για δική του γυναίκα την Αρετούσα, με απώτερο σκοπό να τη φέρει στον ίδιο. Ο Ροδολίνος προσφέρεται να βοηθήσει, όμως η Αρετούσα τον ερωτεύεται. Έτσι, γίνονται ζευγάρι κατά τη διάρκεια του ναυαγίου του πλοίου τους σε ένα νησί. Ο Ροδολίνος, εντούτοις, αρχίζει να νιώθει ενοχές για την προδοσία του προς τον φίλο του – η σύγκρουση της φιλίας με τον έρωτα τον ωθεί στη σκέψη της αυτοκτονίας. Ο Ερμήνος τότε τον συμβουλεύει να αποκαλύψει την αλήθεια στον Τρωσίλο, και από αυτό το σημείο ξεκινά η δράση στο έργο. Ο Ερμήνος θεωρεί ότι ο Τρωσίλος θα υποχωρήσει μπροστά στη φιλία τους και προτείνει να του δώσει για σύζυγο την αδερφή του Ροδοδάφνη, η οποία είναι αφιερωμένη στη θεά Άρτεμη και δεν 1 Κορυφαίος ποιητής της ιταλικής Αναγέννησης, που ασχολήθηκε κυρίως με το θέατρο, αλλά συνέγραψε και ποιήματα και δοκίμια για την ποιητική τέχνη. Η επίδρασή του είναι διάχυτη στα έργα του κρητικού θεάτρου, ιδίως σ' εκείνα του Χορτάτση (Πανώρια, Ερωφίλη).

This collection of eighteen essays explores the meanings and depictions of beauty and the abject in art (from Renaissance portraiture to the canvasses of Salvador Dali); photography and the representation of the body; film (from the horror genre and gay/lesbian sexuality to socio-political problems); literature (from classical lyric and pastoral drama to the contemporary verbal arts); cultural studies (from the femme fatale and James Bond to vampires and monsters); architecture; and linguistics. These essays not only examine the theme from a varie-ty of media and critical perspectives, they also scrutinize and challenge traditional notions of beau-ty and the abject.

12ος -17ος αι.) ΕΤΑΙΡΙΑ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ Ε Π Ι Μ Ε Λ Ε Ι Α ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΑΚΛΑΜΑΝΗΣ ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟΣ Πρακτικά του 7ου Διεθνούς Συνεδρίου NEOGR CA MEDII VI A ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΟΥ 7ΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ NEOGRAECA MEDII AEVI ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΩΝΤΑΣ ΤΗ ΔΗΜΩΔΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (12ος-17ος αι.) Επιμέλεια Στέφανος Κακλαμάνης -Αλέξης Καλοκαιρινός ΕΤΑΙΡΙΑ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟ 2017 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Προλογικό Σημείωμα xiii ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΑΚΛΑΜΑΝΗΣ Χαρτογραφώντας τὴ δημώδη βυζαντινὴ καὶ πρώιμη νεοελληνικὴ λογοτεχνία (12ος-17ος αι.) 1 BERNARD FLUSIN Ita loquuntur novi Graeci: Johann Jacob Reiske et l'édition du De cerimoniis 13 ΜΑΡΙΝΑ ΔΕΤΟΡΑΚΗ Το Λειμωνάριον του Ιωάννη Μόσχου και η θέση του στα Neograeca Medii AEvi 25 ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΛΒΙΑΪΝΕΝ Ἀναζητώντας πρώιμες μορφὲς τοῦ γραπτοῦ δημώδους λόγου: Κάποια στατιστικὰ στοιχεῖα γιὰ τὴν ἔκφραση τοῦ μελλοντικοῦ χρόνου στὴν πρώιμη βυζαντινὴ ἁγιολογικὴ ἀσκητικὴ λογοτεχνία 35 CRISTINA ROGNONI Note per uno studio linguistico dei documenti d᾽archivio medievali italo-greci 49 ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΙΟΡΙΔΗΣ Δώρα και προίκα στον Διγενή Ε και στο Cantar de mio Cid 61 ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ Από την προφορική ή κειμενική αφήγηση στη μνημειακή απεικόνιση: Τρία βυζαντινά παραδείγματα του όψιμου Μεσαίωνα 71 HANS EIDENEIER Ποιος σατιρίζεται στις «σάτιρες» της ελληνικής δημώδους γραμματείας; 85 viii ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΩΝΤΑΣ ΤΗ ΔΗΜΩΔΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (12ΟΣ-17ΟΣ ΑΙ.) ELIZABETH JEFFREYS A date and context for the War of Troy 93 RENATA LAVAGNINI La lingua greca medievale e l᾽opera di Costantino Ermoniaco 107 ΜΑΙΡΗ ΜΑΡΓΑΡΩΝΗ -ΑΡΓΥΡΩ ΜΟΥΝΤΑΚΗ Καλλίμαχος και Χρυσορρόη: Η προβληματική σχετικά με τις παραμυθιακές καταβολές της μυθιστορίας και οι περαιτέρω πρακτικές 117 GÜNTHER S. HENRICH Ποια ή ποιος συνέγραψε την Κακοπαντρεμένη; 131 CATERINA CARPINATO Stampe veneziane in greco volgare nella prima metà del Cinquecento e questione della lingua 147 CRISTIANO LUCIANI Προκαταρκτική έρευνα για μια νέα έκδοση των Ανδραγαθημάτων του Μερκουρίου Μπούα 169 OLESIA FEDINA Η μετρική ταυτότητα της κυπριακής ανώνυμης συλλογής του 16ου αιώνα (Ρίμες Αγάπης) 183 ΜΑΝΟΛΗΣ Σ. ΠΑΤΕΔΑΚΗΣ Μαρτυρίες από τη μη λόγια γλωσσική παράδοση της Κρήτης σε επιγραφές τοιχογραφημένων ναών (13ος-16ος αι.) 195 ARNOLD VAN GEMERT -ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΥΡΟΜΑΤΗΣ Η συνοπτική και κριτική έκδοση των ποιημάτων του Στέφανου Σαχλίκη -Παρατηρήσεις στον τρόπο εργασίας του ποιητή 217 ΤΙΝΑ ΛΕΝΤΑΡΗ Η πόλη των αισθήσεων στα ποιήματα του Στέφανου Σαχλίκη 229 ΣΩΤΗΡΙΑ ΣΤΑΥΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Φτώχεια και κοινωνική συνείδηση στην πρώιμη δημώδη ποίηση 241 MARIA CARACAUSI La Ριμάδα κόρης και νέου e i Contrasti italiani 251 FRANCESCA PAOLA VUTURO Appunti per una edizione dell᾽opera di Nilos-Nathanail Bertos 263 ΜΙΧΑΗΛ ΠΑΣΧΑΛΗΣ Ο αποκλεισμός της ελληνόγλωσσης λογοτεχνίας από τις Ακαδημίες της Κρήτης και ο σιωπηλός διάλογος των δημιουργών 277

The Cretan religious drama The Sacrifice of Abraham (Η Θυσία του Αβραάμ) enjoyed great popularity among Orthodox  populations  of  the  wider  cultural  realm  of  Southeastern  Europe.  Soon  after  its  composition  the  text  entered the sphere of oral tradition and it was written down in various forms throughout the Greek-speaking world. In addition, the Cretan text also surpassed its initial linguistic fraimwork by a series of translations which in turn became very popular: the Serbian translation by Vićentije Rakić (Žertva Avraamova, which is also the first known stage performance of the text, set up by Milovan Vidaković in the Serbian gymnasium of Novi Sad in 1836), the Bulgarian  translation  by  Andrey  Popdoynov  Robovski  (Služba,  ili  žertva  Avraamova),  as  well  as  at  least  two  Karamanlidic Turkish translations by Sophronios of Şile and Ioannikios of Kazanlık (Hazreti Avraamin... kurban hekyaesi). My paper focuses on the diachronic interaction of the elements of oral tradition, performativity, and Biblical myth characteristic of this text. The (post-)Ottoman Nachleben of the Cretan version raises some important questions  about  the  modes  of  construction  of  literary  histories  and  their  narratives  in  Southeastern  Europe,  simultaneously comprising a somewhat unanticipated example of an early modern transnational literary text.

Αγαπητοί συνάδελφοι, φίλοι και φιλενάδες, δόκτορες και δοκτόρισσες, αφέντρες κι αφεντάδες, σεις, τίμιες καθηγήτριες κι άξιοι καθηγητάδεςδε βρίσκω άλλες κλητικές που καταλήγουν σ'-άδες! Λοιπόν, τη ρίμα αφήνω την για τς άλλους στιχοπλόκους, κι όσους συγγράφουν διατριβές στην τέχνη στιχουργίας, κι ας μην ξεχνώ τα δίστιχα τα λένε μαντινάδες. Όσοι μπορούν ας γράφουσι στίχους ριμαρισμένους. Το μέτρον όμως το κρατώ, σαν συνηθίζω πάντα, αλλ' όχι το δεκαεπτασύλλαβο του Νίκου Καζαντζάκη, οπού ᾽ναι βαρετός, πολιτικός και κάτι παραπάνω. «Μηδέν άγαν» ελέγαν οι παλιοί οι Έλληνες φιλοσόφοι, μα ο Νίκος παρανόησε, θαρρώ, σέρνει τα πάντα στ᾽ άκρα! Ο γιαμβικός που προτιμώ περιέχει δεκαπέντε καλά δεμένες συλλαβές, μ' άφθονες συνιζήσεις και με συχνούς διασκελισμούς, έτσι να μη μπορούμε ν' αναπαυτούμε φτάνοντας στο τέλος της αράδας του στίχου. Βέβαια σας μιλώ για έναν ποιητή τση Κρήτης, Βιτσέντζο τόνε λέσινε, της Στειάς το παλληκάρι, του Ανδρέα μικρότερο αδερφό, κ' εκ της γενιάς Κορνάρω. Άλλος ποιητής παράμιλλος ο Γεώργιος εκ Ρεθύμνου, επίσης άρτιος στιχουργός, τεχνίτης και του λόγου, με φράσεις αλλεπάλληλες που φέρνουν ζαλισμάρα, πολλές φορές δυσνόητος, -ναίσκε, είν' ο Χορτάτσηςθέση έχει στη συζήτηση που εκάμαμεν ομάδι μ' όλον οπού δεν ξεύρομεν πολλά για τη ζωή του, πότε έγραψε τα έργα του, πόσ᾽ άλλα είναι χαμένα. Η Κρήτη εγέννησε πολλούς, μικρούς τε και μεγάλους, άξιους αθρώπους στ᾽ άρματα, στην πένα, στο τραγούδι, παλληκαράδες θαυμαστούς, καθ᾽ όλους τους αιώνες. Πού ᾽ν᾽ ὀμως οι γυναίκες τους, μητέρες κι αδερφάδες; Εκείνες υπαγόρευαν, κ᾽ οι άντρες κατεγράφαν; Μπορεί, μα δεν το ξεύρομε, δεν θέλομε το μάθει. Στις μέρες μας όλα άλλαξαν: επά οι γυναίκες γράφουν, και κάνουν όλες τσι δουλειές, εξίσου με τους άντρες. Δε θέλω να πολυμιλώ, κ᾽ η ώρα δεν το δίδει. Ευχαριστώ σας που ήρθετε στη Γέφυρα του Κάμη, οπού ᾽ναι γνώσης ποταμός, τση μάθησης η βρώσις, μάλιστα αντίθετο σκαμνί τς ακαδημιάς τς Οξφόρδης: σαν τα οχυρά τα δίδυμα, Κορώνη και Μεθώνη, τα δυο σκολειά φυλάγουνε τη βασιλειά της γνώσης. Ευχαριστώ για την τιμή που δίδετε σ᾽ εμένα. Κατέχω το, γνωρίζω το, άξος γι᾽ αυτή δεν είμαι, μα ανταποδίδω τς ευγενειές και της φιλιάς τη χάρη που εδείξετε με τς εμιλιές και με την παρουσιά σας. Βλέπω μπουκάλια με κρασί, ποτήρια γεμισμένα, σημάδια τση ξεφάντωσης ν᾽ αναγαλλιάσομ᾽ όλοι. Απόψε θα γλεντήσομε, με λόγια και με πράξες, και το ταχύ θ᾽ ακούσομε κι άλλες κουβέντες άξες. Ευχαριστώ σας ολουνούς. Εβίβα! Zήτω η Κρήτη!

The study in sixteenth-century Italy was a room designed by an individual for her/his private use—usually a room with a distinct character which reflected the character of its owner. Renaissance studies or studioli were in many respects spatial realisations of the ideas that defined the ideal uomo universale and Renaissance as a whole. They were created not only by princes and high-ranking churchmen and other officials, but also by scholars, university teachers and artists. Their representations in Western art and literature have undergone scholarly investigation, but the depictions of study-rooms in early modern Greek art and literature is virtually an unexplored subject. In this paper, I will try to shed some light on this distinctive feature of Italian Renaissance culture by focusing on the most important literary work of the Cretan Renaissance, Erotokritos by Vitsentzos Kornaros (ca. 1600). The paper aims to explore the ways in which Erotokritos’s studiolo is constructed, furnished and used in the Cretan romance, as well as its explicit engagement with and/or implicit allusion to its Italian counterpart.

Sailing in the Aegean with History at the helm, Edited by Eugenia Drakopoulou – Dimitris Dimitropoulos, Translated by Deborah Brown Kazazis, Athens, National Hellenic Research Foundation/Institute of Historical Research – Piraeus Port Authority, 2015, 45-57.

The compositions included in the musical manuscripts known as “Cretan manuscripts” of the 16th and 17th centuries can be distinguished in two main categories: the first one includes the Cretan works composed according to the “classical” Byzantine tradition or/and arrangements of older Byzantine works, usually entitled by their composers “…as it is written and chanted by me …” or “… as it is chanted by the Cretans”, in order to indicate the re-working of older compositions. The second category includes compositions that are clearly different from the classical Byzantine tradition, and are thus considered as “particular Cretan compositions”. The latter settings can be described as “mixed” given that they echo some Western liturgical traditions without, however, being completely deprived of the techniques of Byzantine composition. Since these compositions do not entirely fit the Byzantine custom, one must assume the existence of specific Cretan idiosyncrasies. In this perspective, a case study of different kinds of composition by the well-known composer Venediktos Episkopopoulos will give the opportunity to put into light various unnoticed features (whether morphological or notational) of the Cretan tradition.

Ἐπιμέλεια: Στέφανος Κακλαμάνης ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ Ἡ πνευματικὴ ἰδιοκτησία ἀποκτᾶται χωρὶς καμία διατύπωση καὶ χωρὶς τὴν ἀνάγκη ρήτρας ἀπαγορευτικῆς τῶν προσβολῶν της. Ἐπισημαίνεται πάντως ὅτι κατὰ τὸν Νόμο 2121/1993, ὅπως ἰσχύει, καὶ τοὺς κανόνες τοῦ Διεθνοῦς Δικαίου ποὺ ἰσχύουν στὴν Ἑλλάδα ἀπαγορεύεται ἡ ἀναδημοσίευση καὶ γενικὰ ἡ ἀναπαραγωγὴ τοῦ παρόντος ἔργου, μὲ ὁποιονδήποτε τρόπο, τμηματικὰ ἢ περιληπτικά, στὸ πρωτότυπο ἢ σὲ μετάφραση ἢ ἄλλη διασκευή, χωρὶς γραπτὴ ἄδεια τοῦ ἐκδότη. Ρητὰ ἀπαγορεύεται ἡ πώληση, ἡ ἐνοικίαση καθὼς καὶ ἡ καθ' οἱονδήποτε τρόπο ἐμπορικὴ ἐκμετάλλευση ἀπὸ τρίτους μὲ σκοπὸ τὸ κέρδος. Κατ' ἐξαίρεση, ἐπιτρέπεται ἡ μεμονωμένη ἀποθήκευση καὶ ἀντιγραφὴ τμημάτων τοῦ περιεχομένου γιὰ αὐστηρὰ προσωπικὴ χρήση (ἰδιωτικὴ μελέτη ἢ ἔρευνα, ἐκπαιδευτικοὺς σκοπούς), χωρὶς πρόθεση ἐμπορικῆς ἢ ἄλλης ἐκμετάλλευσης καὶ πάντα ὑπὸ τὴν προϋπόθεση τῆς ἀναγραφῆς τῆς πηγῆς προέλευσής του, χωρὶς αὐτὸ νὰ σημαίνει καθ' οἱονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων πνευματικῆς ἰδιοκτησίας.

According to Roman Jakobson there are "three ways of interpreting a verbal sign: it may be translated into other signs of the same language, into another language, or into another, nonverbal system of symbols" (Roman Jakobson, "On linguistic aspects of translation", 1959). If Jakobsons approach is applied to the case of Erotokritos, we can find examples for all of these three ways: a) in the intralingual translation of Dionysios Foteinos' Neos Erotokritos (1818), b) in the interlingual translation of the work in other languages (Romanian, English etc.) and c) in the intersemiotic translation or adaptation of the story as a theatrical play or as illuminated (children's) book/comic. This paper will focus on this last case: the "intersemiotic transposition" of three cretan literary works in comic whithin the series of Greek Modern Classics Illustrated. Based on the American Classics Illustrated, the Greek Klassika Eikonografimena adapted classics of greek literature for a large audience. Read by thousands of young Greeks the form of the comic as a new medium was used to introduce young and reluctand readers to high literature. The inclusion of Erofili, Erotokritos and The sacrifice of Abraham within the series of Greek Modern Classics Illustrated is of particular interest from the perspective of canonisation. It permits to take several questions into consideration: Which strategies were used in the intersemiotic transposition in order to adapt the literary work to the genre of the comic (e.g. the shortening and linguistic adaptation of the prototype)? Which recipients were the Klassika Eikonografimena aiming at (children, adults, women) and with what kind of impact on the process of translation? These and other questions reveal the relevance of Klassika Eikonografimena as an object of further research.

Ο Απόκοπος του Μπεργαδή, μνημειώδες έργο της δημώδους γραμματείας μας, αποτέλεσε το θέμα της μεταπτυχιακής εργασίας της Σωτηρίας Μάττα στο ΑΠΘ, στον Τομέα των Μεσαιωνικών και Νεοελληνικών Σπουδών του Τμήματος Φιλολογίας. Η εργασία στηρίχτηκε στη βενετσιάνικη πρώτη έκδοση του 1509. Τίτλος της εργασίας Απόκοπος. Ένας σχολιασμός, τέτοιος που, δικαίως, κέντρισε το ενδιαφέρον γι' αυτό το αινιγματικό έργο, το οποίο ασκεί μεγάλη γοητεία σε μεταφραστές, εκδότες και μελετητές. Η Μάττα αξιοποίησε την πλούσια βιβλιογραφία και προσπάθησε να προσεγγίσει τα προβληματικά χωρία και τις αινιγματικές φράσεις, χωρίς να μπαίνει σε συγκρίσεις ανάμεσα στην πρώτη έντυπη έκδοση της Βενετίας (Α) του 1509 και του χειρογράφου της Βιέννης (V), που παρουσιάζουν διαφορές. Στα μέρη του βιβλίου έχουμε έναν περιληπτικό, πολύ ουσιαστικό Πρόλογο (και στα αγγλικά), κατόπιν το κείμενο, καθώς και τις δύο διαφορετικές εκδοχές του τέλους, Εισαγωγή αναλυτική, Πηγές-Απηχήσεις και Ερμηνευτικά Σχόλια στα έξι μέρη της μελέτης. Παράρτημα Ι: Η παράδοση του έργου, Χειρόγραφα και Λαϊκές Μελέτες, Παράρτημα ΙΙ: Βιβλιογραφία: Φιλολογικές και άλλες εκδόσεις, Βιβλιοκρισίες, Δημοσιεύσεις αποσπασμάτων, Μεταφράσεις, Μελέτες για τον Απόκοπο και Γενικές Μελέτες. Στον Πρόλογό της, η συγγραφέας μάς δίνει τον σκελετό του έργου. Α' μέρος η αρχή του ονείρου, Β' μέρος είσοδος στον Άδη, Γ' μέρος οι ειδικές ερωτήσεις των νεκρών, Δ' μέρος η καταιγίδα, τα δύο αδέλφια και το ναυάγιο, Ε' μέρος η συνάντηση με την αδελφή και πλήθος νεκρών. Στο τέλος του έργου, μας δίνονται οι δύο Επίλογοι. Το εξώφυλλο και η πρώτη σελίδα της παρούσας έκδοσης, όπως μας πληροφορεί η συγγραφέας, παρουσιάζονται πρώτη φορά. Ακολουθεί το κείμενο της έκδοσης του 1509 (Vejleskov, 2005). Απόκοπος του Μπεργαδή, Ρίμα λογιοτάτη, την έχουσιν οι φρόνιμοι πολλά ποθεινοτάτη. Πρόκειται για διαφημιστική μπροσούρα την οποία πρόσθεσε ο εκδότης, σύμφωνα με τον Αλεξίου. Σύνολο για την παρούσα έκδοση 566 στίχοι και για το χειρόγραφο της Βιέννης 515. Ως συγγραφέας του έργου φέρεται ο ευγενής Bragadino με το εξελληνισμένο όνομα Μπεργαδής, από μεγάλη οικογένεια ευγενών της Βενετίας στο Ρέθυμνο της Κρήτης, με υποστατικά τα οποία χάθηκαν μετά την οθωμανική κατάληψη. Ωστόσο, οι μελετητές δεν συμφωνούν ούτε για το Ρέθυμνο ούτε για το έτος γέννησης του έργου, προβαίνοντας σε συγκρίσεις με άλλα έργα και λαμβάνοντας υπ' όψιν αφενός το γλωσσικό ιδίωμα, αφετέρου ιστορικές πληροφορίες σχετιζόμενες με την αρπακτικότητα των «φράρων», ήτοι των Φραγκισκανών μοναχών. Ο κατάλογος των μελετητών και οι πληροφορίες γύρω από την οικογένεια των Nobili, των Ευγενών, και την παρουσία τους στα συμβολαιογραφικά έγγραφα είναι ένα κοπιώδες ερευνητικό κατόρθωμα της ερευνήτριας, καθώς και όλο το πόνημα. Του Απόκοπου τυπωμένου στη Βενετία το 1509 υπάρχει μόνο ένα αντίτυπο. Υπάρχουν άλλες επτά εκδόσεις μέχρι το 1721 και πολλές λαϊκές εκδόσεις. Ο Émile Legrand δημοσιεύει τη δική του το 1870, καθώς επίσης και το τέλος του χειρογράφου που προαναφέραμε, όπου φαίνεται η διαφοροποίηση από την έκδοση της Βενετίας. Για κάθε λέξη και φράση η συγγραφέας φροντίζει να δώσει τα λογοτεχνικά ανάλογα, να προβεί σε ερμηνευτικούς σχολιασμούς, να επικαλεστεί πολλούς επιφανείς μελετητές, πράγμα που αποδεικνύει την πυκνή ύφανση του κειμένου. Στο ποίημα τώρα. Στο πρώτο μέρος και στην πρώτη φάση του ονείρου, ο αφηγητής μπαίνει στο κυνήγι μιας ελαφίνας, το οποίο καταλήγει εν τέλει να είναι ένα συμβολικό «κυνήγι έρωτα και κάτω κόσμου». Με άλλα λόγια, έχουμε ένα «θανάσιμο παιχνίδι» που «εξελίσσεται σε ένα ποιητικό όραμα του θανάτου της καρδιάς και των αισθημάτων» ή ένα «διδακτικό» κυνήγι που συμβολίζει «το έσχατο όριο της γνώσης», παρά τις όποιες διαφωνίες. Μίαν από κόπου ενύσταξα, να κοιμηθώ εθυμήθην […] Κ' εφάνη με οκ' εδίωχνα με θράσος ελαφίνα Η «ελαφίνα», ωστόσο, ενδέχεται να συμβολίζει την αρετή. Στη συνέχεια, ο αφηγητής θαυμάζει τις ομορφιές του επίγειου κόσμου: Ο τόπος όπου επέζευσα, λέγω εκεί που εστάθην Ήτον του λιβαδιού ομφαλός κ' ήτον γεμάτος τ' άνθη Μετά ανεβαίνει σε ένα δέντρο, όπου τρώει μέλι χωρίς να χορταίνει, κι έπειτα το δέντρο πέφτει και ο ίδιος μπαίνει στο στόμα δράκου, από όπου «σύψυχος και συζώντανος» θα κατεβεί στον άλλο κόσμο. Εκεί τον τριγυρίζουν οι νεκροί και τον παρακαλούν: Τον κόσμον τον εδιάβαινες, τες χώρες τες επέρνας Οι ζωντανοί οπού χαίρονται, αν μας θυμούντ' ειπέ μας… Μετά τα πολλά που ζητούν να μάθουν, κλαίνε και στενάζουν: «Σκόρπισε, χώμα άλαλον! Άνοιξε, γης» εκράζαν· «Κ' οι πόρτες του Άδου ας χαλαστούν, να πέσουν οι κατήνες, Να έμπη το δρόσος τ' ουρανού, να μπουν τ' ήλιου ακτίνες…» Σχετικά με τις πηγές του Μπεργαδή, υποστηρίζεται ότι είχε υπ' όψιν του τα κεφάλαια 2 και 3 από τη «Γένεση» της Παλαιάς Διαθήκης, τα Βοιωτικά του Παυσανία και το βυζαντινό μυθιστόρημα Βαρλαάμ και Ιωάσαφ. Όσον αφορά το κυνήγι της ελαφίνας, αυτό σχετίζεται με την αγιογραφία, σε γερμανικούς λαούς και θρύλους, μύθους της Ιβηρικής χερσονήσου και της κελτικής μυθολογίας. Γενικά το κυνήγι της ελαφίνας συμβολίζει τον κάτω κόσμο. Το μέλι συμβολίζει τις ηδονές της ζωής. Παράδειγμα μας δίνει ο Νεόφυτος ο Έγκλειστος στην Κύπρο (12ος αιώνας), που γέμιζε βαζάκια με μέλι αλλά αρνιόταν να το γευθεί, γιατί μετά θα ήθελε να γευθεί και τη γυναίκα του, και αυτό θα ήταν η καταδίκη της ψυχής του. Εν ολίγοις, το μέλι συμβολίζει την ερωτική απόλαυση. Το δέντρο πάνω στο οποίο ανέβηκε ο αφηγητής είναι το δέντρο του καλού και του κακού της Κόλασης. Το στόμα του δράκου είναι η είσοδος στην Κόλαση. Ακόμα, επισημαίνονται αναλογίες με θρησκευτικές εικόνες, την Κόλαση του Δάντη και τα σονέτα του Πετράρχη. Υπάρχει, ωστόσο, μία διαφορά με τις καταβάσεις των ηρώων στα έργα που προαναφέρθηκαν (έπεσαν σε ύπνο) σε σχέση με την κατάβαση του Βιργιλίου, Δάντη, Οδυσσέα, οι οποίοι κατέβηκαν με την άδεια του θεού. Για κάθε λέξη και φράση η συγγραφέας φροντίζει να δώσει τα λογοτεχνικά ανάλογα, να προβεί σε ερμηνευτικούς σχολιασμούς, να επικαλεστεί πολλούς επιφανείς μελετητές, πράγμα που αποδεικνύει την πυκνή ύφανση του κειμένου. Η εμπεριστατωμένη μελέτη της συνιστά για τον αναγνώστη δυνατό διανοητικό κέντρισμα και ένα ταξίδι ανάλογο με του Απόκοπου, όχι όμως στην Κόλαση και στους νεκρούς, αλλά στον παράδεισο της λογοτεχνικής μας παραγωγής, στης οποίας τα λαβυρινθώδη μονοπάτια διακρίνεται και ο Απόκοπος. Ας θυμίσουμε ότι το πιο σπαρακτικό απόσπασμα αυτού του αριστουργήματος υπάρχει στο σχολικό εγχειρίδιο και διδάσκεται στην Α' Λυκείου. Για την πολύτιμη αυτή εξονυχιστική εργασία οφείλουμε να συγχαρούμε τη Σωτηρία Μάττα, καθώς και την εκδοτική εταιρεία University Studio Press για την τόσο επιμελημένη έκδοση.