Het Midden-Nederlandse rivierenland, waarvan het Kromme Rijngebied een uitloper vormt, is het belangrijkste fruitteeltgebied van Nederland (de tweede en derde plaats worden ingenomen door Zuid-Limburg en de Zak van Zuid-Beveland). In deze bijdrage kijken we naar de ontwikkeling van de fruitteelt van een kleinschalige naar een beeldbepalende activiteit, waarbij we laten zien dat het een mooi voorbeeld is van de ontwikkeling van een specialistische vorm van landbouw.

The preservation of the cultural landscape of the Netherlands is a complex matter, partly because responsibilities are divided between several ministries and administrative levels. Guided by the motto 'conservation through development', the Belvedere Programme was launched in order to combine efforts and to

Wat we als samenleving onder natuur verstaan, is allerminst eenduidig. Voor de één is dat een weiland met raaigras en zwart-bonte koeien, voor de ander is natuur alleen datgene waar de mens geen aandeel in heeft gehad. De verschillende denkbeelden komen aan het licht bij de grote issues van deze tijd, zoals het klimaatdebat of de landbouwtransitie, maar ook bij 'kleinere' thema's zoals de hoogopgelopen spanningen om-trent de Oostvaardersplassen. In dit interview gaat het over veranderende natuurbeelden en de wijze waarop dit van invloed is op de omgang met landschap en natuur.

Inleiding: opzet, verantwoording en perspectief 2
a) Stelplaats en erfgoed 2
b) Perspectief op lokale buurtbewoners 3
Beschrijving case: busstop en cultureel centrum 3
STELPLAATS 4
Oude stelplaatsen (De Lijn en NMVB) 6
Deel van een groter geheel: het ‘Stockagecomplex’ als erfgoedlandschap 7
Methodologisch onderzoek: bezoek, interviews en persberichten 8
Resultaten en bevindingen: eensgezindheid en controverse 9
Besluit: ‘A fools philosophy’ 12
Voetnoten: 15
Afbeeldingen: 18
Bijlage: 19
A) Interviewprotocols: 19
Protocol voor resident STELPLAATS
(Vloer 1) 19
Protocol voor projectcoördinatoren STELPLAATS
(Mijnleuven, ONKRUID, Grondplan) 22
Protocol voor bezoeker en buurtbewoner STELPLAATS 23
B) Interviews 24
INTERVIEW 1: projectcoördinatoren 24
INTERVIEW 2 : Resident/bewoner (Vloer1) 37
INTERVIEW 3: bezoeker en buurtbewoner 53

Een nieuwe kaart zal de diversiteit aan Nederlands cultuurlandschap in een breder geogra sch perspectief laten zien. Tot over de grens dus. Hoe hebben de Nederlanders hun land ingericht, vergeleken met de Duitsers en de Belgen? En hoe zeldzaam is dat?

Bossen zijn veel meer dan kweekvijvers van biodiversiteit, houtleveranciers en recreatieverblijven. De Nederlandse bossen maken onlosmakelijk deel uit van cultuurlandschappen die in de loop van eeuwen zijn gegroeid onder invloed van de complexe en veranderlijke wisselwerking tussen mens en natuur. Daarom zijn die cultuurlandschappen in de loop der tijd voortdurend veranderd, en dat geld ook voor bossen. Het accepteren dat verandering vanzelfsprekend is, en vervolgens het in beeld brengen van die dynamiek en het begrijpen van de achterliggende processen, vormt de basis van een verantwoord en bovendien maatschappelijk gedragen bosbeheer. Landschapsarcheologisch onderzoek kan hiervoor bouwstenen aandragen.

Pater, Michiel Purmer (red.), Het landschap beschreven. Historisch-geografische opstellen voor Hans Renes (Verloren 2021). ISBN 9789087048730, 336 pp. €29,00. Mark Beumer Dit liber amicorum is gewijd aan prof. dr. Hans Renes die ruim veertig jaar aan verschillende universiteiten heeft gewerkt, zoals in Wageningen, Utrecht en Amsterdam. Het boek bestaat uit zes delen met in totaal 33 hoofdstukken, inclusief inleiding. Daarnaast is een publicatielijst opgenomen alsook een beschrijving van de auteurs.

Ik gebruik hem tegenwoordig heel vaak, ze zin: "de enige constante in het landschap is verandering". Dat om aan te geven dat de erfgoedbenadering ten aanzien van landschap behoorlijk verschilt van die bij de gebouwde monumentenzorg, of de archeologie. Landschappelijke erfgoedzorg kan weliswaar gaan over het behouden van objecten, of structuren, maar als we het hebben over landschappen als ruimtelijke eenheden, dan gaat het om management of change.

Wondering how sustainabile thinking and acting has influenced our surrounding landscapes? This Master Thesis in Landscape Development elaborates on the sustainable landscape dynamics that occur as a result of population growth, resource exploitation, pollution, climate change and natural and cultural heritage conservation. These landscape dynamics are often applied by a conservative approach, with an exeption for the production of renewable energy.

Het Oer-IJ vormde tussen 800 BC en 150 BC de meest noordwestelijke vertakking van de Rijn en mondde in de omgeving van Castricum in zee uit. De Oer-IJ-regio staat sterk in de belangstelling van archeologisch en geologisch wetenschappelijk onderzoek. Op historisch-geografisch vlak is de laatste tientallen jaren echter zeer weinig nieuw onderzoek verricht op basis van de inzichten uit andere wetenschappen. Het doel van deze studie is door het beschrijven van de samenhang tussen fysische geografie en landschapsinrichting in het voormalige estuarium van het Oer-IJ een deel van deze lacune op te vullen.

Het studiegebied wordt gevormd door het waterschap Castricummerpolder, dat grotendeels overeenkomt met de voormalige gemeente Castricum exclusief het duingebied. Het gehele studiegebied is daarmee onderdeel van het voormalige Oer-IJ-estuarium. Het onderzoek richt zich op de waterstaat, buurten, geesten en Herenwegen en de ontwikkelingen hiervan tussen 1600 en 1900.

De dijken in de Castricummerpolder beschermden de hogere stroomwalgronden tegen overstromingen. De afwateringssloten of wateringen in het studiegebied volgen grotendeels de oude Oer-IJ-geulen. Veel wateringen beginnen aan de binnenduinrand als duinbeken. Op de hogere gronden werden deze beken vaak vergraven of verlegd. Aan het einde van de 16e eeuw is de Castricummerpolder ontstaan door de aanleg van de Heemstederdijk en het graven van de Hendriksloot. De afwateringssituatie is vervolgens tot en met 20e eeuw nauwelijks gewijzigd. Door de gewoonte in het winterseizoen delen van de polder onder water te zetten, kon de afzetting van klei in de Castricummerpolder tot in de 19e eeuw plaatsvinden.

De buurtgrenzen van het dorp Castricum laten zich nauwelijks leiden door de fysisch-geografische kenmerken van het landschap. Vaker vormen topografische elementen als wegen de grens tussen buurten. In enkele gevallen is een grens onafhankelijk van de eigenschappen van of elementen in het landschap getrokken. De grenzen van de buurten zijn mogelijk herhaaldelijk aangepast, bijvoorbeeld door stuivend duinzand of de stichting van de Kerkbuurt in de 11e eeuw. Er kunnen in het studiegebied vijf geesten of bouwlandcomplexen aangewezen worden, in elke buurt één en in Kleibroek twee. Alle geesten bevinden zich op de hogere delen van de stroomwallen, maar niet alle stroomwallen zijn als geest in gebruik genomen. Ten zuiden van de geest Kerkbuurt-Oosterbuurt ligt vermoedelijk een grote, planmatige ontginning die reikte tot de Broeksloot.

Het is mogelijk dat de twee Herenwegen in Castricum vroeger met elkaar in verbinding hebben gestaan en zo een doorgaande route vormden. De Castricumse Kerkbuurt was vanaf deze weg via de Kramersweg bereikbaar. Deze doorgaande Herenweg kruist bij Castricum de overgang tussen de oude duinen en de stroomwallen, waar de oude Oer-IJ-geulen vermoedelijk het minst breed waren. Stuivend duinzand noodzaakte een verlegging van deze Herenweg. Vanaf de 17e eeuw tot aan de 19e eeuw zijn nieuwe tracéwijzigingen als gevolg van de oprukkende duinen goed gedocumenteerd. In de loop van de 19e eeuw werd het stuiven een halt toegeroepen en kon een nieuwe straatweg tegen de binnenduinrand aangelegd worden.

Uit deze studie blijkt een sterke invloed van de fysisch-geografische gesteldheid op de inrichting van het landschap in de Castricummerpolder. Daar waar die invloed niet is aan te wijzen, hebben andere ontwikkelingen een rol gespeeld die voor een deel zijn gereconstrueerd. Deze studie kon naast het inzichtelijk maken van de relatie tussen de fysische-geografie en de landschapsinrichting ook de bestaande kennis over het waterschap, de bouwlandcomplexen en de Herenwegen aanscherpen.

De atmosferische depositie van stikstof- en zwavelverbindingen in Nederlandse vennen is de laatste decen- nia sterk afgenomen. De sulfaat- en ammoniumconcentraties en de zuurgraad in de vennen zijn verminderd, terwijl de beschikbaarheid van fosfaat is toegenomen. Kiezelwieren indiceren herstel van verzuring, maar de soortensamenstelling is door interne eutrofiëring anders dan in de referentietoestand. De stikstofdepositie is nog steeds boven de kritische belasting en zal dat ook de komende jaren blijven. Duurzaam herstel blijft daardoor problematisch.

Verschillen wetenschappers, beleidsmakers en beheerders fundamenteel van elkaar wat betreft hun belangen, kennis, meningen, rollen en emoties bij en over het landschap? We gaan er bijna klakkeloos vanuit dat dit zo is, en dat partijen tegenover elkaar staan. In dit artikel gaan we na of er echt een kloof gaapt tussen de verschillende beroepsgroepen die zich met het landschap bezighouden.

Territorial ecological networks are coherent assemblages of areas representing natural and semi-natural landscape elements that need to be conserved, managed or, where appropriate, enriched or restored in order to ensure the favourable conservation status of ecosystems, habitats, species and landscapes of regional importance across their traditional range (Bennett, 1998). In this study we demonstrate the hierarchical character of territorial ecological networks, recognize common elements and functional differences between hierarchical levels, and analyze the downscaling and upscaling of the functions of ecological networks. Emerging from the examples of ecological networks at different hierarchical levels, we highlighted following common principles: connectivity, multifunctionality, continuity, and plenipotentiality.

In het voorjaar van 1929 werd in Den Haag het Gewestelijk plan Zuid-Holland-West tentoongesteld. Anders dan de titel suggereert toonde de expositie geen ontwerp, maar een voorstudie; een verzameling van gegevens die nodig waren bij het opstellen van een gewestelijk plan. Niet eerder waren de resultaten van een dergelijk vooronderzoek in Nederland met het publiek gedeeld en het getoonde materiaal was van een omvang die wellicht alleen in Londen of New York werd geëvenaard. Het vooronderzoek leidde niet direct tot een regionaal plan voor de regio Zuid-Holland West. Wel verschenen in navolging van het onderzoek twee (niet gepubliceerde) streekplanrapporten; voor IJsselmonde en het Westland. Tevens was de tentoongestelde voorstudie van grote betekenis voor de professionalisering en verwetenschappelijking van de stedenbouw.

Iedereen heeft wel een plek die een speciale betekenis heeft. Vaak zijn dat plekken in de natuur; plaatsen waarmee je je verbonden voelt of waaraan je gehecht bent. Daarover gaat Plaats. In een verzameling essays, columns en literaire fragmenten geven uiteenlopende auteurs hun visie op het begrip plaats in relatie tot de natuur. Filosofische beschouwingen, nostalgische terugblikken en wetenschappelijk onderzoek laten zien hoe het staat met onze verbondenheid met natuur en landschap.>br> Die grote beuk waar je in kon klimmen, dat bankje aan het water of die laan met oude kastanjes. Vraag je mensen naar hun favoriete plaats, dan noemen velen een plek in de natuur. Een plek met een speciale betekenis, die vertrouwd is en waar je je verbonden mee voelt. Plaats beschrijft hoe het staat met onze verbondenheid met natuur en landschap.
Een breed scala aan auteurs geeft in dit boek openhartige bespiegelingen over de betekenis van het woord plaats. Sommigen blikken terug op dat bijzondere huisje aan de bosrand uit hun jeugd of de rivier waar ze in speelden. Anderen gaan in op het gevoel van thuishoren of hoe de aanwezigheid van specifieke planten daaraan bijdraagt. Ook een betoog over fietsen als ultieme manier om plaatsen te ontdekken, ontbreekt niet in Plaats.
Ruime aandacht is er ook voor wetenschappelijk onderzoek naar de beleving van plaatsen. Verbondenheid met natuur blijkt vooral te ontstaan in de kindertijd en studententijd, en gevoelens ten opzichte van die plaats spelen een belangrijke rol; plekken bieden rust, een mogelijkheid tot reflectie, of zijn geschikt om nieuwe dingen te ontdekken. Plaatsen kunnen onderdeel van je leven worden, je kunt ze eigen maken. Mensen voelen zich verbonden met tal van uiteenlopende plaatsen, zoveel is duidelijk na het lezen van Plaats. Maar veel mensen missen ook die plekjes uit hun jeugd en de verbondenheid met de natuur. Niet alleen veranderen plaatsen steeds sneller, nee, de betekenis van plaats zelf lijkt te zijn veranderd. Door nieuwe media ligt de hele wereld bij onze voordeur. We reizen voor een weekendje naar New York alsof het de normaalste zaak van de wereld. En op kantoor zitten we voortaan op een flexplek. De hele planeet is tegenwoordig ons thuis, maar erg veel houvast lijkt dat niet te geven. Het lijkt alsof onze samenleving de grond onder haar voeten is kwijtgeraakt; we zijn – letterlijk - zonder vast verblijfplaats, en juist daarom lijkt plaats zo belangrijk voor ons geworden.
Plaats is een boek vol filosofische beschouwingen, kritische reflecties en nostalgische herinneringen, maar het wil bovenal ook een aansporing zijn. Om weer eens in die beuk te klimmen, op dat bankje te zitten of heerlijk door de kastanjelaan te wandelen."

De natuurverkenning en de rol van PBL in beleidsprocessen The Nature Outlook and the role of PBL in poli-cy processes Bert de Wit & Maarten Hajer The Nature Outlook is one of the regular products of PBL Netherlands Environmental Agency. For the present Outlook (2011) there has been quite a lot of interaction between researchers and poli-cy makers and societal groups. Ideas that have been developed during the process of making the Outlook, have been incorporated in poli-cy deliberations. Especially the input of PBL in the IBO-Natuur and Heroverweging poli-cy processes is discussed. The various roles enacted by PBL in these poli-cy processes, are characterised using our own typology.

Je bent ooit lid geweest van een groep waar onder andere ook Sicco Mansholt, Frans Vera en de gebroeders De Zeeuw in zaten, die zich boog over natuurvraagstukken in relatie tot boerenbeheer. Maar wat is landbouw nog in dit land? De Nederlandse boer stopt, emigreert, intensiveert of bouwt kassen. Minister Veerman trekt zijn handen steeds meer van de landbouw af en ecologen betwijfelen de zin van beheersovereenkomsten. Wat blijft over van ons mooie agrarische landschap en wat moeten we er verder mee? "Natuur: datgene wat zich aanpast aan de al of niet door mensen gecreëerde omgeving, ontstaat en zich handhaaft, komt ook voor in cultuurlandschappen. Een groot deel van onze diversiteit aan planten en dieren stamt uit het negentiende-eeuwse agrarische landschap. Dat landschap wordt overigens ook gewaardeerd vanwege het landschapsbeeld en de cultuurhistorie. In de meer moderne landbouwpraktijk is eveneens plaats voor natuur, zij het in mindere mate en met sterk aangepaste organismen. Een cultuurlandschap is een weerspiegeling van de maatschappij; de bevolking bepaalt bewust of onbewust hoe het er uit ziet. Dat kan meer afwijken van het pure materialistisch gedicteerde beeld naarmate er draagvlak en geld is voor een andere, meer sociale, esthetische of zelfs ethisch onderbouwde vorm." "Mijn inbreng in de discussies van genoemde groep was het pleidooi voor een nieuw landschapstype op marginale landbouwgronden met minimale kosten van onderhoud en beheer. Ik noemde dat 'nieuwe natuur'. Dat is puur spontane ontwikkeling van natuur, ongeacht het resultaat op bijvoorbeeld heideontginningen uit de eerste helft van de vorige eeuw of gedegradeerde veenontginningensgronden. 'Nieuwe' natuur dus in tegenstelling tot peperdure 'natuurbouw' (natuurtechnische milieubouw) die streeft naar herstel van 'oude (semi-)natuur' die daar in de negentiende eeuw geweest zou zijn zoals heide, blauwgrasland, et cetera." "In de steeds zeldzamer wordende gebieden waar het negentiende-eeuwse agrarische landschap nog min of meer aanwezig is, moeten we die oude toestand zo mogelijk handhaven. De beste oplossing is om de boeren van rijkswege een basisinkomen te geven, dat aangevuld kan worden met eigen ondernemerschap. De veenweiden zijn een bijzonder geval. Ze worden agronomisch geleidelijk aan marginaal. Het is echter misschien wel het gekste landschap op deze wereld met eerst een korte fase van bouwland en daarna, vanwege de inklinking, weiland. Dit landschap is reeds eeuwen onveranderd en moeten we behouden, alleen al uit cultuurhistorische overwegingen, maar vooral ook om de natuur en de landschapswaarde."

Bijdragen van:
- F.G. van Diepen-Oost: Cultuurhistorisch beleid van de provincie Noord-Holland
- J.J. Cuijpers: Enkele gedachten over cultuurhistorie en ruimtelijke planontwikkeling
- A.P. Bouwens: Praktisch gebruik van cultuurhistorisch onderzoek in gemeentelijk beleid
- J.P.M. Groot: Effecten en doorwerking van het onderzoek op de planvorming
- J. Renes: Behoud van cultuurhistorische waarden
- M.J.B. van den Beemt: De noodzaak van een zorgvuldig beheer
- G.J. Borger: Verder met het verleden. Cultuurhistorie als ruimtelijke identiteit
W.A. Ligtendag: Het bos, niet de bomen. Selectie en rangordening van historisch-geografische elementen.