Holand

Dä Artikel behandlet d Niederlande, wo en Gliidstaat vom Königriich vo de Niderland sind. Zu anderne Bedütige lueg bi Niederlande (Begriffsklärung).

Nederland (niederl.) Nederlân (Frysk) D Niderlande
{{{ARTIKEL-FLAGGE}}} {{{ARTIKEL-WAPPEN}}}
Wahlspruch: Je Maintiendrai (franz., „I wird beschtoh“)
Amtsspraach	Niderländisch und Friisisch in Friisland (Provinz Fryslân)
Hauptstadt	Amsterdam
Regierigssitz	Den Haag
Staatsoberhaupt	Willem-Alexander von Oranien-Nassau
Regierigschef	Mark Rutte
Flächi	41.528 km²
Iiwohnerzahl	16.979.120 (2016)
Bevölkerigsdichti	397,2 Iiwohner pro km²
Human Development Index	0,964 / Platz 6
Währig	Euro (€) 1 Euro = 100 Cent
Unabhängigkeit	Proklamation am 2. Juli 1581, 1648 anerkennt im Weschtfälische Friide
Nationalhimne	Het Wilhelmus
Zitzone	MEZ (UTC+1) MESZ (März bis Oktober) (UTC+2)
Kfz-Kennzeiche	NL
Internet-TLD	.nl
Vorwahl	+31

Holand isch an Staat im weschtlicha Europa, wo a Belgia und Dütschland gränzt. Aigetlich isch Holand nu a bstimmti Region vom Land. Im Alemannisch werd aber grundsätzli immer de Name Holand fürs ganz Land bruucht. De holändisch Name Nederland kunt dodevoo, dass an Toal vom Land echt undahalb vom Meeresspiegl liit. Holand (mit de Karibische Niiderlande) isch en Teil vom Königriich vo de Niderlande, wo au no Aruba und Curaçao und Sint Maarten in d Niderländischa Antilla (Nederlandse Antillen) drzuaghörend.

D Hauptstadt vo Holand isch Amschterdam und der Regierungssitz isch Den Haag.

Holand hät eppa 18 Mio. Iwohner und isch ungefähr aso groß wia d Schwitz. D Amtsspracha sind Holländisch und Friesisch. Dezue häts eppa 10 % Usländer, wo vor allem im gröschta Ballungsruum, in der Randstad leaband.

König isch de Willem-Alexander.

Zämme mit Belgie und Luxeburg ghört Holand zu de Beneluxstaate.

Geografii

Öbbe d älfti vu de Niderlande litt diefer wie-n-e Meter übber em Meer, e Viertel unter em Meerspiegel. Di flache Gebiet were meistens durch Deich vor Sturmflüete gschützt, wu insgsamt 3.000 Killometer lang sin. De höchst Punkt isch uff em Festland de Vaalserberg, wit im Süde am Dräiländereck zu Dütschland un Belgie, mit 332,5 Meter übber em Amsterdamer Pegel. De höchst Bärg vum ganze Chönigriich degege isch de Mound Scenery uff de kariibische Insle Saba, wu di chleinsti bewohnti Insel vu de Holländische Antille isch.

Deil vum Land, zum Bispil fast di ganzi Provinz Flevoland, sin durch Landgwinnig vum Meer gwunne wore. Mer nännt si Polder odder sältener au Koog. Rund e Drittel vu Holland isch mit Wasser bedeckt, s gröscht Gwässer isch s IJsselmeer, di ehemoligi Bucht vu de Nordsee mit em Namme Zuidersee, wu 1932 mit eme 29 Killometer lange Abschlussdeich iipoldert wore isch.

Di wichtigste Flüss sin de Rhii, d Maas un d Schelde. Si deile Holland in e Norde un e Süde un finde sich widder im Rhii-Maas-Delta, wu di gröschti un di zentrali Landschaft vum Chönigriich isch. De Namme vum Rhii goht do uff weniger wichtigi Deltaerm übber, während de Hauptstrom am Aafang Waal, spöter Merwede, deno Noord un am Änd Neui Maas heißt. Witeri großi Deltaström sin Niderrijn, Lek un Issel. D Maas isch friehjer bi Gorinchem in d Waal gflosse, 1904 isch ihri Mündig abber chünstlig verlëggt wore un hät sithär kei Verbindig meh zum Rhiisystem. Si fließt hütt übber Bergse Maas un Amer in di ehemoligi Meerbucht Hollands Diep („Holländischi Diefi“). Vu de Schelde litt numme de Mündigsberiich nördlig vum belgische Antwerpe z Holland.

Maßnahme gege Übberschwämmige

Für s Land vor Stürm un Übberschwämmige z schütze, sin zerscht Dämm baut wore, Wasser isch mit Windmühle ins Meer bumpt wore. S Gebiet Marsch in de Mitti vu Holland isch s fruchtbarst un s am dichtiste bsidelt Gebiet, isch abber ständig vu Übberschwämmige gföhrdet, sällewäg sin im 20. Johrhundert zwei wichtigi Projäkt realisiert wore:

• S Zuidersee-Programm. In de 30er-Johr isch d Bucht Zuidersee züegmacht wore: zwüsche Friisland un Nordholland isch e rund 30 Killometer lange Damm bout wore, wudurch Zuidersee zu'me-ne Binnemeer wore isch. S IJsselmeer, wie's ab jetz gheiße hät, isch also vu de Nordsee drännt gsi; dodurch isch es langsam zu'me-ne Sießwassersee wore. Im IJsselsee sin vier großi Polder bout wore mit ere Gsamtflächi vu 1650 km².
• S Delta-Projäkt. Am 1. Februar 1953 hät s Meer (bedingt durch e starche Sturm während de Flüet) de Großdeil vu Südwestholland übberschwämmt. Mehreri Hundert Mänsche sin ums Läbe chuu, sällewäg isch chlar wore, dass d Meerbuchte so schnäll wie möglig mien züegmacht were. Hütt sin bis uff zwei, wu de Züegang zu Rotterdam un em belgische Antwerpe ermögligt, alli Buchte gschlosse.
  D Oosterschelde hät e 3200 Meter langs Schleusesystem. Es bstoht us 65 Betonsüüle un 62 stählerne Schleusedor. Unter normale Bedingige sin sälli uff, bi Sturm cha mer si züemache, sodass s uffgwiehlt Meer ußerhalb devuu blibt. Die Methode isch gwehlt wore für d Fischbständ nit z gföhrde, wu vu de Strömige abhängig sin.

Chliima

Holland hät e gmäßigts maritiims Chliima, wu vum Golfstrom erwärmt wird. Sällewäg sin d Schwankige zwüsche de Temperatuure nit allzüe hoch, d Durchschnittstemperatuur litt im Jänner bi +2 °C, im Juuli bi 17 °C. Einewäg chönne extremi Temperatuure uffdrätte, eso isch di nidrigsti gmässeni Temperatuur bishär -24,8 °C, di wermsti 36,8 °C. D Niderschleg sin relatiiv gliichmäßig übber s Johr verdeilt, allerdings isch de Herbst niderschlagsriicher un de Friehlig druchener. I'me-ne Johr ghäie durchschnittlig 800 Milimeter Niderschlag.

Zwüsche einzelne Regione gitt's keini größere chlimatische Unterschid. Im Süde sin allerdings d Temperatuure tendenziäll e weng höcher wie im 300 km entfernte Norde.

Gschicht

Die Nideren Lande hond da Reihe noch zum Römischa Riich (ab 50 v. Chr. bis eppa 400 n. Chr.), im Früehmittlalta zum Heiliga Römischa Riich vom Karl em Große, danoch zum Dütscha Riich (eppa 925) kört und sind denn untarm Phillip em Guete (1419 – 1467) als Burgundische Niderlande zum Burgundischa Riich zällt wora. Ab 1477 hond die Nideren Lande zue da Habsburger kört, nochdäm de Maximilian I. von Öschtriich d Maria vo Burgund ghürotat hot.

Däm sin Enkel Karl V, König vo Schpanien, übanimmt 1515 d Herrschaft üba alle Provinza vo da Niderlande, isch aba mit siina zentralischtischa Politik uf imma meh Widaschtand troffa. Sin Sohn Philipp II (ab 1555) macht trotzdem mit dera Zentralisierung wita. Gliichzitig weren imma meh Nidalända protestantisch und drum vo da katholischa Obrigkeit vafolgt. In da Provinza kunts zu schwera Unruha, wo ab 1568 zum Achtzigjährige Krieg führend. De Wilhelm vo Oranien führt da Ufschtand gege d schpanischa Herrscha a.

Nochm Untagang vo da Schpanischa Armada zwingt Moritz, da Sohn vom ermordeta Wilhelm vo Oranien, dia Schpania 1588 imma meh in d Defensive, und nimmt oane Schtadt no da andra i. Es entschtoht dia „Republik der Vereinigten Niederlande“ mit nam oanzigartiga politischa Syschtem, wo vo oanam vo da iflussriichschta Mä vo dera Zit glenkt wird, em Johan van Oldenbarnevelt, wo dia Vareinigte Oschtindische Kompani gründet hot, im 17. Johrhundat s erfolgriichschte Handelsuntanehma vo da Wält. Im Weschfälische Fride vo 1648 erkennend Schpanie und s Dütsche Riich dia Republik Niderlande als oagana freia Schtaat a. Damit isch da 80-jöhirge Kriag vorbii.

S 17. Johrhundat zählt in da Niderlande als s Goldene Johrhundat, a wirtschaftliche, kulturelle und wissenschaftliche Blüetezit. Vor allem die Religionsfreiheit zieht viele Denka us ganz Europa döt ane. Amschterdam wird a Zentrum für Schriftschtella und Gelehrte, wo in eana oagana Lända ned publiziera dürfend. 1781 kummt untarm Nama „Patrioten“ d Aufklärung in die Niderlande, und fordernd Modernisierung und Demokrati in da maroda Republik. Untarm Napoleon entschtoht zersch a Königriich Holland mit Napoleons Bruadar Ludwig uf m Thron, ab 1810 kört Holland zu Frankriich.

Nochm Napoleon werend die nördlicha und dia südlicha Niderlande zämglegt, und bilden an Puffa zwüschat Frankriich und m Dütscha Riich. 17 Johr schpötar schpaltend sich Belgia ab und bilded an oagana Schtaat.

Um 1870 weren die Niderlande von na Agrargesellschaft imma meh zuana Induschtrigsellschaft.

Provinze

Agfanga hott alls 1579 mit siiba Provinza:

• Provinz Friesland
• Provinz Gelderland
• Provinz Groningen
• Provinz Nord Holland
• Provinz Süd Holland
• Provinz Overijssel
• Provinz Utrecht
• Provinz Zeeland

D 12 Provinze ab 1986.

Schpäta sind dia sogenannta Generalitätslande (holländisch Generaliteitslanden), dia ehemalige Puffazona zwüscha da Republik und da Schpanischa Niderlande dazu ku und zwar untaram Nama

• Provinz Nord-Brabant
• Provinz Limburg

Fasch gliichzittig entschtanda isch dia

• Provinz Drenthe

Und dia dominierende Provinz Holland isch 1840 uftoalt wora in

• Provinz Nord-Holland
• Provinz Süd-Holland

S jüngschte Mitgliid isch ersch 1986 als Provinz gründet wora:

• Provinz Flevoland

Sitm 1. Januar 1986 hond d Niderlande also 12 Provinza, wo sich hütt (2023) in 342 Gmoanda (gemeenten) untatoaland (1986 sinds no 483 gsi).

Bevölcherig

Holland hät übber 17 Millione Iiwohner. Mit 484 Iiwohner pro Quadratkillometer isch es eine vu de am dichtiste bsidelte Staate wältwit (zum Vergliich: Nordrhii-Westfale 530, Dütschland 231, Monaco 16.923, Namiibia 2,4 Ii./km²). Öbbe d Hälfti vu de Iiwohner läbbt in de Randstadt im Weste vum Land. Insgsamt wohne 89,6 Prozänt in Stedt.

D Holländer sin statisdisch gseh di gröschte Mänsche vu de Wält mit eme Durchschnitt vu 1,83 Meter bi de Männer un 1,72 bi de Fraue.

Religion

Religionsverhältniss z Holland.

Di am witiste verbreitete Religione vu Holland sin im Norde de Protestantismus un im Süde de Katholizismus. Noch em Eurobarometer vu 2005 glaube 34 Prozänt vu de Holländer an d Existänz vu'me-ne Gott, 37 Prozänt glaube an e Art vu übbermänschliger Chraft un 27 Prozänt gänn aa, an nütt z glaube.

Di jüdischi Minderheit hät bis zum Zweite Wältchrieg 140.000 Züeghörigi gha, durch de Holocaust mit 102.000 Opfer un d Uswanderig uff Iisrael isch ihri Aazahl abber sehr starch zruckgange un litt hütt bi wenige Zehdausend Mänsche.

In de 60er-Johr isch d Aazahl Gastarbeiter (vor allem us de Türkei, Marokko un de andere Maghreb-Länder) un Iiwanderer us de Koloniie aagstige, sodass au de Islam stercher presänt isch. Hütt stelle Musliim mit rund 900.000 Persone e Aadeil vu 5 Prozänt vu de holländische Bevölcherig.

Sit em 16. Johrhundert hänn d Niderland als eine vu de tolerantiste Ört vu de Wält gulte. De Mord am Boliitiker Pim Fortuyn im Johr 2002 durch e linke Extremist un vum Regisseur Theo van Gogh 2004 durch e Islamist hänn die Meinig allerdings ins Wanke brocht.

Sproche

S Holländisch isch, au wenn niene festglèggt, Amtssproch vu ganz Holland. In de Provinz Friisland isch zudemm s Friisisch Amtssproch, wu vu 700.000 Lüt beherrscht wird. In derre Region sin praktisch alli Iiwohner zweisprochig odder chönne numme Holländisch.

Witer were verschideni germanischi un französischi Dialäkt gschwätzt wie s Nedersaksisch im Nordoste un Limburgisch z Limburg (Südoste). Au si hänn e gwüssi Aaerkännig. Als Iiwanderersproche sin vor allem Arabisch, Türkisch un Chinesisch wie au Malaiisch un anderi indonesischi Sproche verbreitet.

Als Främdsproch schwätzt e Großdeil vu de Iiwohner Änglisch uff hochem Niveau un au Dütsch un Französisch were viil glehrt.

Zytgnössichi Kiinschtler

• Evert Thielen – Ä flämischar Môler

Weblink

 Commons: Niiderlande – Sammlig vo Multimediadateie

• Website vo de niderländische Regierig (niderländisch, englisch)
• Website vom niderländische Königshuus (niderländisch, englisch und dütsch)
• NiederlandeNet.de: Informazionsportal über d Niderlande und di dütsch-niderländische Beziehige (dütsch)