بایکال گؤلو
بایکال (بور. Байгал нуурرو روس. о́зеро Байка́л) — روسییا فئدئراسییاسین‌دا گؤل. دۆنیانؽن ان بؤیۆک شیرین سۇ منبعی‌دیر. روسییانؽن جنوب-شرقین‌ده یئرلشیر.
بایکال گؤلۆ ۶۰۰۰ کم-دن آرتؽق مسافه‌ده اۆزانان چؤکک‌لیگی تۇتۇر. گؤلۆن ائنی ۲۵ کم-دن ۸۰ کم-ا قدردیر. دۆنیانؽن ان درین گؤلۆ حساب اوْلۇنان بایکالؽن درین‌لیگی ۱۶۲۰ مئتردیر. بو گؤل آوراسییانؽن ان بؤیۆک شیرین سو آنبارؽ‌دؽر.[۱] گئنیش یاییلمیش فرضییه‌لره اساساً قدیم تورک دیلین‌دن ترجومه‌ده "بای-کۇل" یعنی، به‌ی گؤل آنلامؽنؽ وئریر. گؤلۆن شرقین‌ده یئرلشه‌ن سویاتوْی نوْس یارؽم‌آداسؽنؽ ماتئریکه جیویرکوی برزغی بیرلشدیریر.
یۇمرۇ بۇز کۆتله‌لری
[دَییشدیر]بایکال گؤلۆ اۆزرین‌ده هر قؽش یارانان بؤیۆک یۇمرۇ بۇز کۆتله‌لرینین نئجه میدانا گلدیی علم اینسانلارینی تام ۱۲۸ ایلدیر مشغول ائدیردی. آنجاق یئددی ایللیک بیر چالیشما گئرچیی اورتایا چیخاردی.یۇمرۇ بۇزلاری ایلک دفعه ۱۸۸۲-جی ایلده بیر روس عالیمی گؤردو. یۇمرۇ بۇز کۆتله‌لرینین نئجه میدانا گلدیگینی آراشدؽرماغا باشلایان روس عالیم، او دؤورکۆ معلوماتلا بیر نتیجه‌یه چاتا بیلمه‌دی و بو وضعیتی "سیررلی بیر حادیثه" اوْلاراق کاراکتئریزه ائتدی.[۲]
بو حادثه‌دن ۱۲۱ ایل سونرا ۲۰۰۳-جو ایلده بایکال گؤلۆنون پئیک فوتوشکیللرین‌ده عئینی یۇمرۇ بۇز کۆتله‌لرینه راست گلین‌دی. کیلومئترلرجه یۇمرۇ بۇز کۆتله‌لری میدانا گلمیش‌دی. روس عالیملری، بۇزون نئجه میدانا گلدیگینی آنلاماق اۆچۆن بیر داها قوْللارؽ چیرمه‌له‌دی. بو دفعه ایشلر ۷ ایل داوام ائتدی. اوزون سوره‌ن ایشلردن سونرا بۇز کۆتله‌لرینین یۇمرۇ شکیل‌ده میدانا گلمه‌سینه گؤلۆن آلتؽن‌دا اوْلان طبیعی قاز قایناقلارؽنؽن سبب اوْلدۇغۇ اوْرتایا چؽخ‌دؽ.
قؽش آیلارؽن‌دا سۇیلا قارؽشان قاز ایستی بۇخار میدانا گتیریر و بو دا یۇمرۇ دالغالارا سبب اوْلور. بو یۇمرۇ دالغالار یوخارؽیا دوْغرۇ چؽخدؽغؽن‌دا یاخشؽجا سوْیویاراق بۇز کۆتله‌سینه چئوریلیر. گؤل داخیلین‌ده یئرلشه‌ن آدالارلا ساحل آراسؽن‌دا بیر سؽرا بوغازلار واردؽر: اوْلخۇن داروازاسؽ.