Deib22 0058

Cuaderno de trabajo Inicial 5 Años - Quechua - Collao Kuska yachasunchik - 5 watayuq wawakunapaq
at
ay u5
q wawa k
un a p
aq
PERÚ
Kuska yachasunchik
Ministerio
de Educación
Qullaw
Qichwa
Kuska yachasunchik
at 5 aq
w
ay u a p
q w aw a k un
11
Ministerio de Educación
Simikunapi, Kawsaykunapi, Sapsikunapi Tukuy niraq Yachachina Umalliq
Iskay Simipi Kawsaypura Yachachiq Umalliq
Kuska yachasunchik
Cuaderno de trabajo y folder - inicial 5 años Quechua Collao
©PERÚ SUYUPI YACHAY KAMAYUQ

Av. De la Arqueología cuadra 2, San Borja
Lima, Perú
Qayana: 615-5800
www.gob.pe/minedu
Quinta edición, 2021

Tiraje: 9 547 ejemplares
Impreso en Setiembre 2021
Ruraq
Adela Sullca Peña
Mayt’ukuna allinchaypi yanapakuq

Karina Quispe Flores
Digeibira-DEIB nisqamanta llapan llank’aypi yanapaq

Madeleine Asunción Nuñonca Lupo
Maytu tupachiqkuna
César Adolfo Yeckle Castro
Rodrigo Vasquez Nuñonca
Siqiq
Joel Samuel Choque Tomayconza
Archivo Digeibira-DEIB
Allichasqa qawapaq
Javier Ugaz Aguilar
Impresión
Se terminó de imprimir en setiembre de 2021
en los talleres gráficos de
Quad Graphics Perú S.R.L
Av. Los Frutales N.° 344, Ate-Vitarte
RUC N.° 20371828851
Hecho el Depósito Legal en la Biblioteca Nacional del Perú No 2021-07896
Kay maytutaqa paqarichiqkunapa mana munayninwanqa manam pipas mirachinmanchu.
Perú suyupi mirachisqa/Impreso en el Perú/Printed in Peru

Riqsichikuynin
Ancha munasqay wawaykuna:
Kay llamk’ana mayt’uqa qampaqmi. Paymi yachay wasipi sumaqta

yachayniykipi yanapasunki.
Yachachiqniykikunam, ancha munasqa sunquykuwan, kay qillqa mayt’uta

ruramuyku. Ichaqa, tayta mamayki, awichuykikuna hinallataq aylluykikunapa
yanapayninwan allinta yachayniykikunata qispichinaykipaq; hinallataq,
yachaqmasiykikunawanpas sumaqta llamk’aspa imaymanata yachanaykipaq
ima.
Kay llamk’aykunawanmi kawsayniykimanta aswanta yachanki; aylluykita,

Pachamamata ima munakunki. Rimaykunatapas simiykipi allinta t’uqyachinki,
runa masiykikunawanpas allin kawsaypi tiyanki.
Kay llamk’ana mayt’uwanqa sumaqtam kusisqa pukllanki, takinki, llimp’inki,

siq’inki qillqanki ima. Paywanmi kuska kawsakunki.
¡Kayqa yachaq masichaykim, chaymi sumaqllata uywanayki!
¡Allinpuni kachun; sumaqllata yachanki!

Musuq simikuna / Glosario
akllay seleccionar/ clasificar kutichiy responder, devolver sasachaykuna problemas
añaychaykuspa agradeciendo k’askachiy pegar
sayaynin tamaños
aqha chicha hojas de coca formadas de
k’intu dos o tres para ser utilizadas señaleros o señas de la
siñaskuna
apu cerro sagrado en una ritualidad naturaleza
k’uchu rincón siq’iy dibujo
aya marq’a killa mes de noviembre
k’uskiy investigar
ayllu familia/comunidad suchi remesa/encargo
k’utuchiy recortar
aymuray cosechar
takiy canción
llimp’iy pintar
aymuray killa mes de mayo
mallki árbol tapuykuna preguntas
ayriwa killa mes de abril
masachakuy casarse tarpuy siembra
chakata cruz
maway primeras papas
chakay/chimpuy marcar con x phallchay florear o echar flores
preparado de tierra para la mikhuy uqariy cosecha de productos
chakmay unquy enfermedad
siembra
millma rutuy trasquilado de la lana de oveja
chakra qunakuy killa mes de julio
muhu rikch’arichiy despertar de la semilla unu parischachiy matrimonio del agua
ritual para inicio del trabajo
ch’allakuy
comunal hacer ritual a la semilla antes
muhu t’inkay unu raymi killa mes de setiembre
de sembrar
ch’usaq vacío
ñawichay leer upyay tomar beber
chhullunku hielo
hallmay aporque paqarichiy producir
usuchiy derramar
hamk’ay tostar qasa helada
juntar animales para el
harawi poesía uywa chaquy
qatipay continúa/sigue trasquilado de su lana.
hatun raphi papelote
qillqana mayt’u cuaderno de trabajo uywanakuy crianza mutua.
hawkay kuski mes de junio qillqay escribir
wachkha q’isway hacer soga
ofrenda o alcanzo a la madre qhapaq sitwa killa mes de agosto
haywakuy sacarse algo de una chacra
tierra wakchakuy
qhata pared en Viernes Santo.
hunt´apay completa
qhichwaruna los quechuas watuchi adivinanza
huñusunchik juntamos/reunimos
raphi hoja willakuy cuento
iray trilla
raymi fiesta yachaq sabio
kallchay ciega de productos.
respetuwan respeto
yachachiq docente
kamachikuymanhina de acuerdo a lo que dice.
rikch’anachin comparar
kancha corral yaku/unu agua
rikch’aynin características
kantaray killa mes de octubre ruray hacer yarqha riachuelo
kawsayninchik nuestra vivencia rurukuna granos yupaykuna números

Atisqaykimanhina siq’ikuy.
Uranpi sutiykita qillqay,
chaymanta yachachiqniykiman,
yachaq masiykikunaman ima
qhawachiypas willaypas.
7
Sutiymi:
Ayllunchikpa
1 kawsayninwan
uywanakusunchik
8
9
Sutiymi:
Ayriway killapi llamk’ananchikpaq rimasunchik
Imaynatam llamk’asunchik
Qillqana mayt’upi, ayriwa killapi llamk’ayta Imakunan kanman

qallarinanchikpaq wawakunaman qillqana Hatun raphi qillqanapaq.
mayt’uta rakisunchik.
Pikuna yanapanku
Siq’ita qhawaspa, lliw ayriwa killapi
llamk’aykunamanta rimasunchik. Yachachiq.
Qillqana mayt’upi llamk’aykunamantawan Maypin llamk’akun

rimaspa, hatun raphipi qillqasunchik. Yachay wasipi.
Kay killapi llamk’anapaq, hatun raphipi
qillqasqanchikta allichasunchik.
Qillqa mayt’uta qhawaspa, kay killapi
llamk’aykunamanta atisqankumanhina wawakuna
rimanqaku.
Siq’ita qhawaspa kay killapi llamk’aykunata atisqaykimanhina siq’iy, hinaspa rimariy.
10
11
Sutiymi:
Maway papamanta rimasunchik
Maway papa chakrata atispaqa ñawpaqta ¿huk harawikunata paqarichisunmanchu?.

rinkumanmi.
Chakraman ñawpa p’unchaw risqankumanta
Harawita hatun raphipi rurasunchik: yuyarinqaku.
Maway papachallay Sapanka wawa, maway papa kawsayninmanta
(harawi) rimarinqaku (imayna llamk’anamanta, imanaptin
Papacha, papacha maway nikun, allanamanta ima).
maway papacha
Qillqana mayt’upi, kamachikuyninmanhina
mikhuyniy tukurukuptin
sapanka wawa ruranku.
yarqayniyta thasnuykuwanki.
Maway papamanta, lliw imayna llamk’anamanta,
Manañam llakikunichu, uywanamanta, allanamanta, qhatunamanta ima,
manañam waqakunichu wawakuna rimanqaku.
maway papachayta mikhuykuspa
kusisqallaña purikuchkani Imakunan kanman
Maway papaman harawi.
Harawimanta tapuykunata, wawakuna
kutichinqaku. Pikuna yanapanku
Yachachiq.
¿Imamantam harawi kasqa?, ¿maway
papamantari imatataq harawi nin?, ¿allinchu Maypin llamk’akun
maway papaman hawarirqanchik?, ¿imarayku? Yachay wasipi,chakrapi.
Mayqin kaq mikhuymanta rimarqanchik, chay mikhuyman rurunta siq’ispa churay.
12
Imasmari, imasmari Imasmari, imasmari
Q’umir p’achachayuq Q’umirchallañas p’achachanpas
p’istuskallaña niraq niraq chiqchi paytapuni rikuyta munanki chayqa
kiruchallaña quri chukchachayuq. ukhu p’achachantawan ch’ustirquy
misk’ichallaña mikhunaykipaq.
¿Imataq kanma? ¿Imataq Kanma?
Imasmari, imasmari Imasmari, imasmari

Sara chakrakunapis wiñan, Q’illus Ñawpaqtapunis tarpukunchik,
t’ikachanpas, payta mikhuspaykiqa qarpay unullawansi wiñakun
qhaliy, qhaliyllas kawsakunki. llullunpiqa thupakunsi payarquspataq
ch’awiyarqapun.
¿Imataq kanma? ¿Imataq Kanma?
13
Sutiymi:
Llullu mikhuykunamanta, watuchinakusunchik
Llullu kawsaykunata qhawarispa llimp’inamanta, Sichus mana watuchikunata kutichinkuchu

sayayninmanta, rikch’akuyninmanta, chayqa, ayllukunapi imayna qaqapachinku
wiñasqanmanta, wawakuna rimarinqaku. chayhinata, kutichinankukama, watuchita
Lliw kapninkunamanta, rikch’ayninmanta rurasunchik. ¿imamantam watuchikuna
qhawarispa ima, wawakunaman watuchiyta tapukusqa?, ¿utqhaytachu watuchita
ñawinchasunchik. kutichirqanchik?, ¿ima rayku?,¿huk
watuchiykunata paqarichusunmanchu?
Watuchiykuna:
Imasmari, imasmari Tukuspa, huk watuchiykunata wawakuna
ruranqaku.
Q’umirchallañas p’achachanpas,
paytapuni rikuyta munanki chayqa,
Ñawichaspa watuchiypi pukllanqaku, mana
ukhu p’achachantawan ch’ustirquy,
atispaqa qaqapachinakunqaku.
misk’ichallaña mikhunaykipaq.
Sara chakrakunapis wiñan, Imakunawan ruranqaku
q’illus t’ikachanpas, Qillqana mayt’u.
payta mikhuspaykiqa.
qhaliy, qhaliy kawsakunki. Pikuna yanapanku
Ñawpaqtapunis tarpukunchik,
Yachachiq.
qarpay unullawansi wiñakun, Maypin llamk’akun
llulluchanpiqa thupakunsi,
Yachay wasipi.
payarquspataq ch’awiyarqapun ¿imataq
kanman?
Mikhuykunata k’utuchiy, watuchisqanmanhina k’askachiy
14
15
Sutiymi:
Chakrata phallchamusunchik
Hawapi, t’ikakunahina kuyuspa wawakuna ¿Maytam purirqanchik?, ¿imakunatam

pukllanqaku. rurarqanchik, chakra phallchanapaq?,
¿imaraykun chakrata phallcharqanchik?,
Pukllaymanta lliwta wawakuna rimarinqaku.
¿sichus mana chakrata
T´ika apamusqankumanta, kaqninkunamanta phallchasunmanchu, imataq kanman?
wawakuna rimarinqaku.
Qillqana mayt’upi kamachikuyninmanhina,
T’ikawan chakra phallchanamanta, wawakuna llamk’anqaku.
rimallanqakutaq (ima t’ikawan phallchanku,
T’ikakunata llimp’inmanhina, phallchanapaq
imaynatam phallchanku).
kaqkunallata akllanku.
Chakraman rinapaq rimanakunku (atispaqa
Chakrata phallchamunqaku.
huk chakrayuqwan mink’akunqaku).
Imakunawan ruranqaku
Chakra phallchanapaq t’ikakunata akllanqaku.
Lliklla, t’ikakuna/waytakuna.
Chakrapiña, akllasqanku t’ikallawan,
phallchanku. Pikuna yanapanku
Yachachik, taytamama.
Tapuykunata ruraspa wawakunawan
rimasunchik: Maypi llamk’akun
Chakrapi.
Imakunawanmi chakrata mana phallchamurqanchikchu, chaykunata (x) chakatay.
16
17
Sutiymi:
Wakchakuymanta, yachaqpa willakusqanta uyarisunchik
Huk yachaqpa wasinta, Qillqana mayt’upi kamachikuyninmanhina

rimanakusqanchikmanhina wawakunawan wawakuna llamk’anqaku.
risunchik.
Yachaqta, wakchakuymanta willakuyninta, Qillqana mayt’uwan.
uyarisunchik.
Pikunan yanapanku
Yachay wasipi, lliw uyarimusqanchikmanta Yachaq, yachachiq.
rimarisunchik:
Maypi llamk’akun
¿Imamantam yachaq willawarqanchik?,
Yachaqpa wasinpi/yachay wasipi.
¿imanaqtintaq wakchakunchik?, ¿allinchu
kanman wakchakuy?, ¿imarayku?
Yachaqpa willakusqanta uyarinku, atispaqa
imatapas tapukunku.
Yachaq uyarimusqaykimanta munasqaykita, chaymanta llimp’iy hinaspa rimariy.
18
19
Sutiymi:
Chakmaymanta willakuyta uyarisunchik
Ñawpaqtaqa, chakmaymanta/yapuymanta upyanku. Martinqa taytaqa kusisqa chakranta

wawakunawan rimarisunchik. chakmachin, kantaray killapi mikhuynin
tarpunanpaq.
Kay willakuyta wawakunaman willasunchik.
Wawakuna, lliw tapukuykunaman kutichinku:
Tayta Martinpa chakra ¿Tayta Martinqa, imatam chakranpi rurachirqan?,
chakmachikusqanmanta ¿imakunatam chakran chakmananpaq rurarqan?,
(willakuy) ¿pikunataq yanapakusqaku?, ¿imaynatatq
Tayta Martinqa chakran chakmachinanpaqqa yanapakusqaku?, ¿samaspari imatataq
ñawpaqtaqa Pachamamaman, apukunamantas rurasqaku?, ¿imapaqtaq chakrata chakmanchik?,
mañayukun. Ayllumasintapas mink’ayakamunsi. ¿sichus chakrata mana chakmasunmanchu,
Warmayananpas mikhuna waykhunanpaqsi imataq kanman?, ¿imarayku?
allichayukun, wasi masinkunata ima mink’ayakamun. Qillqana mayt’upi kamachikuyninmanhina
Chakmay qallarinankupaqqa, takllankutas wawakuna llamk’anqaku.
waliykunku, allin chakmayninku kananpaq. Wachu Kikin willakuymanhina willakuyta wakmanta
kapitantas mink’akunku hinaspas qallarinku. willakamunku.
Rapaqkunapas phawa phawayllas llamk’anku.
Kay chakra yapuypiqa iskay, iskaymantas takllawan/
Willakuywan.
chakitakllawan hayt’anku, huk runataq rapan, kaytam
masa nispa sutichanku, Sichus huklla chakitakllawan Pikuna Yanapakun
hayt’an, huk runataq rapallanqa, chaytaqsi wiri Yachachiq.
sutiyuq. Maypin llamk’anku
Sayk’urquspañas samanku, mikhunku, aqhata Yachay wasipi.
Siq’ikunata qhawaspa, stiker (S1) nisqawan, huknin kaqman masapi yapuy kananpaq
k’askachiy, hukninpitaq wiri kananpaq k’askachiy.
20
21
Sutiymi:
Hampi qurakunata pallamusunchik
Qurakunaq kasqanman Sapanka wawakuna, pallamusqanku

rimanakusqankumanhina rinku. qurakunata qhawaspa, sapanka wawakuna
riqsisqankumanhina (llimp’inanmanta,
Quraq kasqanpi ch’askacha p’unchawpi qura
sayayninmanta, hampiynimanta),
pallanamanta rimanku,
wiñasqanmanta, hampikusqanmanta ima
Qurakunapi ima niraq kasqanta, ima rimarinku.
unquypaq kasqanta riksinku.
Lliw qurakunata atisqankumanhina pallanku,
tukuspa, yachay wasiman apayamunku. Llikllakuna, q’ipinakuna.
Wawakunaman aswanta, qurakunap Pikunan yanapanku

unquykunamanta willaspa Taytakuna/mamakuna.
hampiwasqanchikmanta rimarisunchik.
Maypin llamk’akun
Qurakunaq kasqanpi.
Siq’ikunapi, hampi qurakunallata llimp’inki, munaspaqa ima quratapas yapawaqmi.
22
23
Sutiymi:
Hampi qurakuna pallasqanchikta huñusunchik
Qurakunahina kurkunkuta kuyuchispa Qurakunata rikch’akusqanmanhina,

pukllanku. sayayninmanhina akllanku, ima unquypaq
allinkasqanmanta, kuskalla wiñasqanmanta
Yachay wasipi, qura pallaq risqankumanta
ima akllanku.
rimanku.
Hampi qurakuna akllasqankumanta rimanku.
Pallamusqa qurakuna taqrusqa
apamusqankuta, lliw niraqta allichanku
(rikch’ayninmanhina qurakunata huñunku,
allinta riqsispa ima hampikunapaq). Llikllakuna, hampi kurakuna ima.
Qurakunata allichasqankupi, rimarinku. Pikuna yanapanku

Tayta mamakuna.
Qillqana mayt’uta kamachikuyninmanhina
ruranku. Maypi llamk’akun
Patiyupi, yachay wasipi.
Wawakuna hampi qurakunata wasinkuman
apapunqaku.
Troquel (T1) nisqapi hampi qurakunata, kikinta kama huñupi churay.
24
25
Sutiymi:
Wachkhata muyuchispa pukllasunchik
wachkhata ruranku (mana yachay wasipi Tawamanta pukllankuman.

waskha kaptin).
Ñawpaq p’unchawkuna, wachkhata Imakunawan ruranqaku
ruranankupaq rimanakunku, chaymanhina Wachkhawan.
waskhata ruranku.
Pikuna yanapanku
Wachkhata muyuchiy Yachachiq.
Imaynatam pukllakun
Maypi llamk’akun
Kimsa kimsamanta pukllakun, iskay
Hawapi, patiyupi.
wawakuna wachkhata muyuchinku, huk
wawataq chawpiman haykunqa, ichaqa
chakinta wachkhata tuparquptinqa huk
wawakunañataq pukllaq haykunqa.
Yupayta yachaspaqa tupankumanmi.
Kay pukllaypiqa yachachiq, aswanta

wichayman, urayman wachkhata
muyuchkaptin wawakunaman rimarin.
llamk’anku.
Wachkhawan pukllaypi, wichayman kaqta wisq’ay muyuwan, urayman kaqpitaq,

munasqaykimanhina siq’iy.
26
27
Sutiymi:
Ayriwa killapi qillqa mayt’u
llamk’asqanchikkunamanta rimarisun
Munayta napaykukuspa wawakunata chaskisunchik. Kunan p’unchaw

llamk’ananchikmanta willarisunchik.
Ñawpaqtaqa allinta wawakuna rimamunankupaq tiyachisunchik.
Llapa ayriwa killapi qillqa mayt’umanta llamk’asqanchikmanta tapuykunawan
yanapachikuspa rimarisun:
• ¿Ayriwa killapi imakunamanta llamk’arqanchik?

• ¿Pikunam yachananchikpaq yanapawarqanchik?
• ¿Maykunatam rirqanchik?
• ¿Qillqa mayt’upi imakunata rurarqanchik?
• ¿Qillqa mayt’umanta mayqin llamk’aymi ancha munay
qamkunapaq karqan?
Chay kutichiykunawan mana allin wasapasqankutapas mat’ipaykusunmanmi.
Qillqana mayt’upi llamk’anku.
Ayriwa killapi mayqin llamk’aymi ancha munasqayki, kusi

llamk’asqayki, chayta atisqaykimanhina siq’iy.
28
29
Sutiymi:
2 Ayllunchikpi
aymurasunchik
30
31
Sutiymi:
Aymuray killapi llamk’anapaq rimanakusunchik
Qillqana mayt’upi aymuray killapaq umalliq Imakunawan ruranqaku

siq’ita wawakunaman rakiy. Raphiwan,qillqana mayt’uwan.
Kay qillqana mayt’upi siq’ita qhawaspa, lliw Pikunan yanapanku
aymuray killapi llamk’aykunamanta rimanku. Tayta mamakuna.
Qillqana mayt’upi llamk’aykunamantawan
rimaspa, hatun raphipi yachachiq qillqan. Maypi llamk’akun
Yachay wasipi.
Kay killapi llamk’anapaq umalliq qhatata
allichanku hatun raphipi qillqasqanchikta
allinchasunchik.
Qillqana mayt’uta qhawaspa, kay killapi
llamk’aykunamanta atisqankumanhina
wawakuna rimanqaku.
Siq’ita qhawaspa kay killapi, llamk’aykunata atisqaykimanhina siq’iy, hinaspa rimariy.
32
33
Sutiymi:
Mikhuy uqarinapaq llamk’anakunata riqsisunchik
Hawaman lluqsispa, ima mikhuy allaypi/ Hatun - huch’uy, ñañu - rakhu llamk’anakunata
hasp’iypi pukllamunku. riqsipanku, rimarinku ima.
Yachay wasi ukhupi, pukllasqankumanta Wawakuna silueta nisqata llamk’anakunata,
rimanku. sayayninman hina, qhawarikuyninmanhina
Lliw niraq mikhuy uqariypi llamk’anakunata akllanku.
qhawaykuspa rikch’akuyninmanta rimarinku.
Imakunan kanman
(Wawakuna llamk’anakunata kartulinapi
atinkumanmi rurayta). Llamk’anakuna, silueta nisqa.
Llamk’anakunamanta rimarinku, akllanku, Pikunan yanapanku

huñunku: Mayqin llamk’anakunas Yachachiq.
hatun - huch’uy, ñañu - rakhu, kasqankuta. Maypi rurakun
Akllasqankumanta sapanka wawa rimarin. Yachay wasi hawampi.
Qillqana mayt’uta kamachikusqanmanhina
ruranku.
Llamk’anakunata k’utuchispayki, hatun kaqta, huch’uy kaqta runakunaman k’askachispa

hap’ichiy.
34
35
Sutiymi:
Papa allaymanta/hasp’iymanta siq’ikunata ñawinchasunchik
Sapanka wawa, imaynas ayllupi, papa allaypa/ Qillqana mayt’uta rurayta tukuptinku,
hasp’iypa aparikusqanmanta rimarinqa. siq’imanta aswanta rimanku. ¿Imaynan
kay llamk’ayninchikpi kakurqanchik?,
Yachachiq, qillqa mayt’uta sapanka
¿tapuykunata utqhayllachu kutichirqanchik?
wawaman rakinqa, papa allaymanta/
¿imanaptin?
hasp’iymanta siq’ikunata allinta qhawarispa
ñawichanankupaq. Tapuykunata phawayllachu
kutirqachirqankichik, imanaptin.
Ñawichaspanku, ima siq’ikunatas rikunku,
hayk’as runakuna kachkam, imatas runakuna Kayna llamk’ayta imakunatawanmi
ruranku, imawansi ruranku, imatas wayk’unku rurasunman.
chaykunamanta rimamunku.
Kay rimariykunata aswanta mat’iparispa,
Imakunan kanman
qhipan kaq raphipi, qillqa mayt’upi tapuykuna
kutichinku. Papa allaymanta siq’iy.
Pikunan yanapakun
Yachachiq.
Maypi rurakun
Yachay wasi ukhupi.
Llamk’asqanchikta yuyarispa siq’ikunata llimp’iy.
36
¿Ayllupi imatam rurarqanku?
¿Imatam allarqanku?
¿Kay allayninku allin kananpaq imatam rurankuman?
37
Sutiymi:
Papa allaymanta/hasp’iymanta siq’ikunata ñawinchasunchik
Ñawpaq raphipi qhawasqanchikta yuyarispa, tapuykunamanta allin kaqta llimp’iy.
38
Uqa
Imaymana llimp’iyuq
inti taytaqa
misk’iman tukuchin.
39
Sutiymi:
Mikhuykunamanta qillqasunchik
Qillqanapaq rimanakunku. Atisqankumanhina mikhuykunamanta

qillqanku, qillqasqankuta ñawischaspa
Lliw mikhuykunamanta rimarinku,
yachachiqman willanku.
rikch’akuyninmanta, maypi wiñasqanmanta,
imayna llamk’anamanta. Maypi rurakun
Qillqana mayt’uta rakispa, mikhuykunata Yachay wasi.
qhawaspa rimanku. Imakunan kanman
Qillqanankupaq, imapaqsi qillqasqanku pim Qillqana mayt’u.
ñawinchanman chaykunamanta rimanakunku.
Qillqana mayt’upi mikhuykunaman qillqanku.
Tukuspa wawakunaq qillqasqanta yachachiq
qillqapan.
Kay qillqasqankuta tayta mamankuman
wasinkupi willanku.
Siq’ikunata qhawaspa, atisqaykimanhina qillqay, chaymanta ñawinchay.
40
41
Sutiymi:
Wathiyata ruramusunchik
Ñawpaq p’unchawraq wathiya ruranankupaq Yachay wasipi kay llamk’aymanta yuyarinku:
rimanakunku. imatam ñawpaqta rurarqanku, hinaman,
Hawapi, chakrapi wathiya ruranapaq imatas chaykunata llamk’anku.
ñawpaqta rurana, chaymanta tukunakama ima Qillqana mayt’upi kamachisqanmanhina
rimanku. llamk’anku, tukuspa lliwman llamk’asqankuta
Chakrapi huch’uy, rakhu, ñañu llant’akunata, rimarispa rikuchinku.
k’urpakunata achkha sayayniyuqta
huñumunku. Atisqankumanhina urnuta, wathiya ruranapaq
Urnuta pirqayta tukuspa, yanayamunankama pirqanku. (atispaqa huk mamawanpas
ninawan kananku. yanapachikusunmanmi).
Allin yanayaptinña, papata, uqata, q’umir
hawasta huk mikhuykunatawan p’ampanku. Pikunam yanapanku
Huk mamanchik.
Chayanankama, mana pipas hisp’aynanmanta
yachayta, imayna pachapi chayananmanta Maypi rurakun
willanakunku, kaqllataq imatas ñawpaqta Chakra yapusqapi/chakmasqapi.
rurarqanku, qhipanman ima rurasqankuta
Imakunan kanman
yuyarinku.
Llant’akuna, papa, k’urpakuna.
Chayaptinqa, hasp’inku, hinaman munayta
Pachamama, apukunaman phukurikuspa,
mikhunku.
Siq’ikunata k’utuchispa wathiya rurasqamanhina, qallariyninmanta, tukupunanqakama

k’askachiy, troquel nisqamanta (T2).
42
¿Pimantapunim kay willakuypi riman?
¿Maypim sara wikch’urayasqa?
¿Wikch’usqa mikhuyta rikuspa imanawaqmi?
43 Sutiymi:
Mama saramanta, willakuyta uyarisunchik
Ayllupi mana sara wiñaptinqa, wawakuna sara mikhurqanpusqaku.
riqsinankupaq sarata qhawanku. Sarata qhawaspa Saraqa, para chayamuptinsi wiñapusqa, sara
imayna llamk’anamanta, maypi wiñasqanmanta ima llamk’aq runataqsi lliwta saranta huk’ucha tukuptin
rimarinku. hukhuchakunapaq sarata saqiqpuni, chay
p’unchawmantas, mana ima mikhuytapas usuchikchu,
Waqaq mama saramanta willakuyta willasunchik: rikuspapas uqarispa, much’aykuspa taqinman apapuq,
Mama saramanta munayta kawsakapun.
(willakuy)
Huk kutis runaqa, Qusqu yunkapi, sarata q’ipimusqa, Lliw niraq tapuykunaman wawakuna kutichinku.
chaysi ñanpiqa huk sara q’ipinmanta urmasqa, Qillqana mayt’upi kamachisqanmanhina
hinaspas saraqa ñanpi churallayachqam, uwihakunas tapuykunamanta llamk’anku.
hamun saruratanpunkus, kawallukunas hamun
Llamk’ayta tukuspa, wawakuna dramatización
thullmitanpunkus, alqus hamun hisp’ayatamunsi, saraqa
waqansi: manachu pillapas uqariywanman, kurpuymi nisqata rurankuman.
nanaywachkan nispa, paqariqnintin p’unchawsi kaqllataq Tapuykunaman kutichinku
runakunapas manapunis sarataqa uqariyunkuchu, ¿Pimantan willakuy karqan?, ¿pikunan willakuypi
hinallamansi achkha p’unchawmanña huk’uchaqa, karqanku, maypin sara wikch’ulayasqa?
yarqaypi mikhunata machkaspa purimuchkasqa, ¿Pim yarqasqallaña rikhurimusqa?, maymanmi
ñanpi wikch’usqa saratas rikurqun, kusiraqsi p’itayun
simichanwan hap’ispas qura sunquchaman chutaykun, huk’ucha sarata apasqa, huk’uchaman imatan
chaypis saraqa rimarin: —añaychakuykin huk’uchacha saracha rikuchisqa, wikch’usqa mikhuyta rikuspa
munakuwasqankima, ñanpi ñuqa lliwpa sarusqan imanasunmanmi, imanaptin.
waqachkarqani kunanqa manacha ñak’arichkaqñachu.
Huk’uchataqsi nillantaq: —pampachaway saracha, amaya
Imakunan kanman
chhaynaqa mikhusqaykichu, Sarataqsi q’ipiqninpa sara Willakuy, qillqana mayt’u.
chakranta qhawarichispa kutichin: Haqay sara chakrata Pikuna yanapanku
rikuchkankichu, chaypi mikhurqamuy, chay qhawachisqan Yachachiq.
chakramansi huk’uchaqa huk huk’uchakunatawan Maypi rurakun
mink’arikuspa risqaku, chaypi lliwta sarakunata Yachay wasi ukhupi.
Ñawinchasqaykita yuyarispa, tapuykunaman alli kaq siq’ita (x) chimpuy.
44
Mikhuyniyman
(harawi)
Mikhuyniyqa wiñarqun
parawan
taytapas puqurqachinsi,
Inti
aymuray chayamuptin
uqarinaypaq.
nuqa
allanis
papatapas
rutunis
kinuwatapas
kallchachkanis
saratapas
mikhunaypaq.
hawastawan
45
Sutiymi:
Mikhuyninchikkunamanta harawita yachasunchik
Ñawpaqtaqa lliw mikhuykunamanta rimanku, Yachachiq ñawinchaqtin qatipakunku.

kaqllataq imamantas qillqa kanman, ima
qillqas kanman chaykunamantawan rimanku. Imakunan kanman
Qillqana mayt’u.
Yachachiq, harawi qillqata ñawinchachin,
wawakuna harawi qillqata, mayt’unkupi kaqta Pikunan yanapanku
qatipaspa ñawinchanku. Yachachiq.
Maypi rurakun
Ñawinchasqankumanta lliw tapuykunawan
rimarinku. Yachay wasi ukhupi.
Harawita ñawinchaspa yachanku.
Lliw imaymanapi harawinku (asiykuspa,

waqaspa, phiñasqa,llakisqa, ima).
Yachachiqniykipa yanapayniywan harawi qillqata qatipakuy.
46
Hamk’akuqkunata stiker nisqawan k’askachiy Hamk’asqa ruruta
Stiker nisqawan k’askachiy mana

hamk’akuqkunata
Ima mikhuy manan hamk’anachu chayta siq’ispa llimp’iy
47
Rurukunata/ñut’u mikhuykunata hamk’asunchik
Yachachiq, wawakunaman qillqata rikuchispa simanapi).
ñawinchan, llapa rurullas hamk’akunman Hamk’ana rurukunamanta, imanaptin
nispa. hamk’akun chaymanta aswanta rimarinku.
Kay rimaymanta k’uskirinqaku, chaypaq, Qillqana mayt’upi kamachikuyninmanhina
rimanakunku: Pitas tapumunkuman. (ñawpaq ruranku. (tawa kaq qhipa simanapi).
simanapi).
Tapumusqankuta, k’uskimusqankuta yachay
wasipi willakunku, yachachiqtaq raphipi Tayta mamankuta yachachiqpa
qillqan. rimayninmanta tapumunku.
Chiqaqchus,manachus llapa rurukuna Rurukunata hamk’aysikunku.
hamk’akun yachanapaq, lliw rurukunata K’uskiymanhina qillqana mayt’uta ruranku.
apamunqaku.(iskay kaq simanapi)
Pikunan yanapanku
Rurukuna apamusqankuta k’anallapi
hamk’anku. Tayta mamakuna.
Huy mikhuykunata (papakunata), k’anallaman Maypi rurakun
churanku, imayna tukusqanmanta rimarinku. Wayk’una wasipi.
Ñawpaq yachachiqpa, llapa rurukunas Imakunan kanman
hamk’akun nisqanmanta, rimanku, Hatun raphi, mikhuy rurukuna, k’analla/
rurasqankumanta pacha. (kimsa kaq qhipa kallana.
Mayqinkunan hamk’akun, imaynan hamk’asqa chayta stiker (S2) nisqawan k’askachiy.
48
49
Sutiymi:
Manka mankachapi pukllasunchik
Manka mankapi pukllanankupaq, imayna Rimanakusqankumanhina pukllanku.

pukllanamanta, munaylla pukllanamanta
Lliw tapuykunata, pukllaymanta kutichinku.
rimanakunku.
Pukllaspaqa mana k’irinakunankuchu,
maqanakunankuchu ima, aswanta Mankata apanqaku.
yanapanakunankumanta rimanku.
Maypi rurakun
Manka mankapi Patiyupi.
pukllay
Wawakuna kimsa kimsamanta huñukunku,
chaymantaqa iskay wawa makinkuta
hap’inakunku, huk wawataq allpa manka
kanqa, payta iskay wawakuna apanqaku.
Kay apaypiqa munayta apanqanku mana
urmachispa, chayaspa muyu ukhuman
mankata tiyachinku. Sichus urmarachinku
chayqa manaña pukllanankuñachu.
Llapa wawakunaq pukllanankukama
pukllanku.
Siq’ikunapi, mayqin pukllaqkunacha karuraq chayanankupaq kaqta (x) chimpuy, pisillaña

chayanankupaq kaqtataq wisq’ay chaymanta, rimariy.
50
51
Sutiymi:
Llamk’asqanchikkunamanta rimarisun
Ñawpaqtaqa allin wawakunap rimamunankupaq sumaqta

tiyachisunchik.
Llapa aymuray killapi qillqana mayt’upi llamk’asqanchikmanta
tapuykunawan yanapaykukuspa rimarisun:
• ¿Aymuray killapi imakunamanta llamk’arqanchik?

• ¿Pikunam yachananchikpaq yanapawarqanchik?
• ¿Maykunatam rirqanchik?
• ¿Qillqana mayt’upi imakunata rurarqanchik?
• ¿Qillqana mayt’umanta mayqin llamk’aymi chiqaq munay
qamkunapaq kasqa?
Chay kutichiykunawan mana allin wasapasqankutapas
mat’ipayasunmanmi.
Qillqana mayt’upi kamachisqamanhina llamk’anku.
Aymuray killapi mayqin llamk’aychá ancha munasqayki, kusi

llamk’asqayki chaymanta atisqaykimanhina siq’ispa llimp’iy.
52
53
Sutiymi:
3 Llaqtanchikkunapa
rayminkuna
54
55
Sutiymi:
Hawkay kuski killamanta rimarisunchik
Qillqana mayt’upi siq’ita qhawaspa, rimanku, Lliw ima niraq llamk’aykunamanta,

kay tapuykunawan: Imakunatam kay killapi kawsaykunamanta sapankanku rimarinku.
ayllupi rurakun
Maypi rurakun
Imaynatam kay ruraykunata llamk’anku,
Yachay wasipi.
pikunam chay llamk’aypi yanapakunku,
imatam mikhunku. Imakunan kanman
Kay killapi wawakuna, kuraq runakuna Qillqana mayt’u.
imakunawan unqunku.
Kay killapi yachay wasipi imakunatan
llamk’akunman.
Hatun raphipi proyecto nisqamanta,
rimanakunku, kay rimaykunata yachachiq
raphipi qillqanqa.
Kay qillqaqa yachachiqpa tiyanan k’uchupi
laq’alayanqa.
Kay llamk’aywanqa wawakuna hawkay kuski
killapi llamk’anankuta yachanqaku.
Siq’ita qhawaspa kay killapi, llamk’aykunata atisqamanhina siq’iy, hinaspa rimariy.
56
57
Sutiymi:
Qasananpaq, kusi kusipa llikan qhaway
Hawaman, chakraman lluqsispa, kusi kusipa Qillqana mayt’upi kamachikuyninmanhina

kasqanta rispa, lliw kaqninkunamanta llamk’anku.
rimarinku.
Kusi kusimanta yachasqankuta rimarinku.
Kusi kusipa, llikanta qhawaspa, kay yachayta Tapuykunaman kutichinku:
ñawinchaspa rimanku. ¿Pimantan ñawicharqanchik?
Kusi kusiq, yachay rikuchiwasqanchik ¿Kusi kusi maypin tiyasqa?
“Kusi kusiqa allpa t’uqupi llikantin tiyan. ¿Kusi kusi imawanmi wasinta qatasqa?
Yachaynin: Sichus kusi kusi llikanwan ¿Imapaqmi wasinta qatan?
wasinta qatan chayqa qasa qasayta
qallarinqaña”. ¿Ayllunchikpi kusi kusi khaynata willawanchikchu?
¿Ayllupi kay siñasta qhawankuraqchu, imanaptin?
Ayllupi imakunapuwanmi qasananpaq
Imatawanmi kusi kusi siñaschawasunman
willakusqanta rimanku. Kaqllataq phuyupa,
liqichupa qasananpaq willakusqanmanta Imam kanman mana imapas qasananpaq
willakunku. Kaypaqqa mana atispaqa huk willawaptinchik.
yachaqpata rinkuman.
Maypi rurakun
Kay llamk’aypiqa Minedu nisqa lupakuna
Kusi kusipa, tiyasqanpi.
apachimusqanwan, aswayta huk
kurukunatawan qhawamunku. Imakunan kanman
Lupakuna.
Pim qasananpaq willawanchik, imata ruran, chaymanhina k’utuchispa k’askachiy.
58
59
Sutiymi:
Ch’uñu ruranapaq, papakunata akllasunchik
Hawapi ch’uñu saruypihina pukllanku, Tapuykunaman kutichispa rimanku:

pukllaymanta rimarinku.
Kay papakunamanta mayqintan achkhata
Ch’uñu ruraymanta rimanku, imawan akllaspa masamasunman.
ruranamanta, imayna ruranamanta, maypi
ruranamanta ima rimanku. Mayqinkaq papakunatan pisillata akllaspa
Papakunata hich’aspa, kay sasachayta nikun: masamusunman, mayqin papatataqmi
Taqrusqa papata imanasunmami ch’uñu wakillanta apasunman, ima papatas mana
ruranapaq. apasunmanchu masaq, imanaptin.
Papakunata niraq niraqta, akllanku: Achkhata Pikunan yanapanku

pisita, wakillanta, llapanta. Tayta mamakuna.
Lliw ch’uñupaq papa akllasqankumanta,
Maypi rurakun
rimarinku.
Kanchapi, wasipi, chakrapi
Mana yachay wasipa chakran kaptinqa,
wawakuna ch’uñu ruranapaq papakunata
apamunqaku, mana hinataq huk taytaqta
rinkuman.
llamk’anku.
Siq’ikunata qhawaspa hukninpi: Llapan papakunata llimp’inki, hukninpi wakin papallata

llimp’inki, hukninpitaq huk papallata, hukninpitaq, mana ima papatapas llimp’inkichu.
60
61
Sutiymi:
Ch’uñu ruraypi yanapakamusunchik
Huk taytaqta ch’uñu rurasqanman rinku. Papata ch’uñu ruranapaq, masaysikunku.

Taytawan imayna ch’uñu ruranamanta, Pikunan yanapanku
imayna masanamanta, maypi ruranamanta
Tayta.
ima rimanku.
Taytaq nisqanman hinalla papata Maypi rurakun
masaysikamunku. Ch’uñu ruranapi.
Yachay wasipiña, imayna ch’uñu Imakunan kanman
masaysimusqankumanta rimanku: Imaynata
Ch’uñu ruranapaq akllasqa papakuna.
papakunata masamurqanku.
Qillqana mayt’upi kamachikusqanmanhina
llamk’anku.
Ch’uñu ruranapaq stiker (S3) nisqata urquspa, sapanka niraq papata k’askachiy, tukuspa
rimariy.
62
63
Sutiymi:
Qasamanta k’uskisunchik
Qasamanta tapukamunku, rimanku, imayna mikhuykunatas manapuni qasachikunchu.
kasqanmanta, imakuna qasachinamanta. Kay rikch’anachisqankuta raphipi qillqanku.
Yachachiq huk hatun raphipi wawakunaman Qillqana mayt’upi kamachikusqanmanhina
ñawinchan: Llapa mihuykunata qasawan llamk’anku. (tawa qhipa simanapi)
rurakun. (Aylluykipi mana qasa qasaptin k’uskiy
Kay sut’i rimayta chiqaqchus ichari imaynatam mallkikunata chiri tukuchin,
manachus, yachanankupaq tayta mamakuta utaq imaynatas mikhuyta mana qasallawan
tapumunqaku. (ñawpaq simanapi) qasachikunman chayta k’uskiychik).
Lliw tapumusqankuta willakunku, yachachiqtaq Imakunatas qasawan mikhunanchikpaq
raphipi qillqan, tapumusqankuwan aswanta rurasunman, imakunatas mana
ayllupi qasaymanta rimarinku. (iskay kaq qasachisunmanchu chaykunata tapumunku.
qhipa simanapi) Ima niraq qasakunas kanman, allin mana allin
Yachachiqpa Lliw mikhuykunatan qasawan qasamanta, mana qasananpi qasasqanmanta
rurakun nisqanmanta yachanapaq, yachaq ima tapumuspa, rimarinku.
tapukuq rinku. (kimsa qhipa simanapi) Pikunan yanapanku
Huk ayllukunapi qasa hark’anankupaq Tayta mamakuna, yachaqkuna.
algodunwan kiskawan churanku
Maypi rurakun
Yachaqpa risqankumanta rimanku, Wasinkupi, yachay wasipi.
yachachiqpa rimaynintawan rikch’anachinku.
Allinta rimarinku, yacharinku ima Imakunan kanman
mikhuykunatas qasawan rurakunman, ima Qhulla ch’uñu, machu ch’uñu, ayllupi ima niraq
mikhuykuna.
K’uskisqaykimanhina, qhipa kaq ch’usaq tawa k’uchupi, imakunatam qasawan rurakun

chaymanhina siq’iy, imanaptin rurakusqanmanta rimariy.
64
65
Sutiymi:
Taqichakuypi Kawsaykuna mana usuchinamanta yachamusunchik
Rimanakusqakumanhina, yachaqpa wasinta Yachaqpa willakusqanta uyarispanku,

rinku. aswanta kay yachaykunamanta tapukunku.
• Yachaqwan rimamunku imanaptinsi Pikunan yanapanku

taqichakuypi, mana mikhuykuna
Yachaq.
usuchinamanta, wikch’unamanta
uyarimunku. Maypi rurakun
• Mikhuyta usuchiptin imaynas ayllupi Yachaqpa wasinpi.
runaq kawsaynin kapuman, usuchisqa
mikhuypa waqasqanmanta ima Imakunan kanman
uyarimunku. Awichaman imapas quyqunapaq.
• Yachay wasipi, yachaqwan
rimamusqankumanta yuyarinku.
• Ima mikhuytapas ñampi wikch’ulayapta
rikuspaqa uqarinamanta rimanku.
• Kay llamk’aypi rimakunmanmi, imaynas
wawakuna sapa p’unchaw mikhunata
mana mikhuyta tukunkuchu, p’ukunkupi
saqisqankumanta.
Yachaq uyarimusqaykimanhina ch’usaqpi siq’iy, siq’isqaykimanta qillqay.
66
67
Sutiymi:
Inti taytaman haywakusunchik
Huk yachaqta rimanakusqankumanhina
yachay wasipi chaskinku.
• ¿Mana inti kaptin imayna kasunman?
Yachaqpa ñawpaq pachapi imaynatan inti

• ¿Imanaptintaq kunan qhipa
pachakunapiri inti sinchita
taytata raymichaqku, chaymanta rimayninta ruphawanchik?
uyarinku.
Huk raphipi, imakunas kay pachata
Hawaman lluqsispa yachaqwan kuska, qhillichanman chayta raphipi yachachiq
tayta intiman aqhawan utaq winuwan qillqan.
haywakamunku. Kay llamk’aypi imatas allin inti taytawan
Kay haywakuypiqa chiqaq manchakuywantaq kawsanapaq rurasunman chayta
kawsayninkupaq mañakunku. qillqankuman.
Yachay wasiman kutispa inti taytaman Yachay wasipi kay qillqakunata, huk
haywakamusqankumanta rimarinku: runakunaq qhawaspa ñawichanankupaq
Imanaptinsi inti raymichakun, (21) Inti Raymi k’askachinkuman.
killapi, chay p’unchaw kay pachamanta inti Inti taytaman haywaysikunku.
ayqikun, Inti ayqikuptin ñawpaqqa runakuna Pikunan yanapanku
kutimunanpaq raymichaqku, chaykunamanta Yachaq.
ima tapuykunawan yanapayukuspa rimanku: Maypi rurakun
• ¿Kunan pachakunari intita Chakrapi.
raymichanchisraqchu, imaynata? Imakunan kanman
Aqha, winu, kuka.
• ¿Intiwan imaynan kawsayninchik?
Inti taytawan sumaq kawsanapaq, mayqinmi allin, chayman flechata k’utuchispa k’askachiy.
68
Phaway uwihacha
(Takiy)
Phaway, phaway
uwihacha
chakrachakunaman
Paqtataq apasunkiman
wasichanman.
atuq
69
Uywa raymichaymanta rimaspa, takiyta yachasunchik
Wawakuna ima qillqa kasqanmanta Qillqata llapanku ñawichanku.

watupakunku: Pimantas qillqa kanman, ima
Lliw tapuykunata kay ñawichaymanta,
ninmansi, imapis tukupunman.
wawakuna kutichinku.
Qillqata yachachiq ñawinchan.
Aswanta qillqata taki yachanankupaq
Phaway uwihacha ñawichanku.
(Takiy)
Takita atirquspa: Sapanka, iskaymanta, huñu
Phaway phaway uwihacha, huñupi, takinku.
Chakrachakunaman (kutiy)
Paqtataq apasunkiman, Qillqata, yachachiq ñawichaptin qatipanku.
atuq wasichanman.(kutiy)
Takita huñukunapi, tukanakunawan,
Mikhuy mikhuy uwihacha yanapayukuspa takinku, tusunku.
q’achuchakunata (kutiy)
atuqchataq hamuchkanman Maypi rurakun
mikhurqusunkiman. (kutiy) Yachay wasipi.
Imakunan kanman
Ñawpaq watupakusqankuta Qillqana mayt’upi qillqa.
ñawichasqamanhina rikch’anachinku.
Yachachiqpa ñawichasqanmanhina qillqata qatipay.
70
Imasmari,
imasmari
¿Imataq kanman?
71
Sutiymi:
Uywaman watuchiyta paqarichisunchik
Uywaman taki yachasqankuta takinku. Uywaman watuchita qillqanku, yachachiqman

ima qillqasqankuta rimarinku, payña ch’uyata
lliw watuchinakuyta ruranku.
qillqapan.
Yachachiq, wawakunaman rimarin imaynatas
Qillqasqankuta watuchinku.
huk watuchiyta rurakunanmanta.
Maypi rurakun
Imapaqsi watuchita uywaman qillqankuman
chaymanta rimanku. Yachay wasipi.
Qillqana mayt’upi wawakuna uywaman Imakunan kanman

watuchita qillqanku. Qillqana mayt’u.
Uywata qhawaspa, watuchiyta qillqay, tukuspa, yachaq masiykikunaman watuchiy.
72
73
Sutiymi:
Raymipi churakuna punchupa pallayninkunata riqsipasunchik
Rimanakusqankumanhina taytata yachay Taytapa pallaykunamanta willakusqanta

wasipi chaskinku. yuyarinku.
Taytaq punchumanta rimasqanta uyarinku:
Pallaykunamanhina ayllupi, imakunas
Imanaptintaq kay raymikunapi punchuwan
rikch’akun chaykunata ninku
churakunku, ima raymikunapin kaq
churakullankutaq. Pukllanakunamanta akllanku
Taytata punchunpa pallayninkunamanta pallaykunamanhina rikch’akupta, sutinta
willananpaq tapukunku. willakunku.
Taytapa ripusqan qhipamanña, chay
Pikunan yanapanku
pallaykunata qhawaspa, yachay wasipi
churasqakunawan rikch’anachinku Tayta.
(q’inqukunata, mayukunata, ñawikunata,
Maypi rurakun
t’ikakunata)
Yachay wasipi.
Kay pallaykunata huk raphipi kikinta ruranku.
Pukllanakunapi punchupa pallayninmanhina Imakunan kanman
siq’ikunata tupanachispa pukllanku. Qillqana mayt’upi qillqa.
llamk’anku.
Taytapa punchunpi, pallaykunata hunt’apay, llimp’iy ima.
74
75
Sutiymi:
Eucalipto ruruchata tanqaspa pukllay
Eucaliptupa wiñasqanmanta rurukunata Llallinakuspa tanqanku.

pallamunku.
Maypi rurakun
Yachay wasipi rurukuna apamusqankumanta
rimanku. Yachay wasipi.
Imayna pukllanankupaq rimanakunku. Imakunan kanman
Qallarinapaq pampapi kinrayman siq’isqa Eucalipto ruru, ima rurupas.
kanan. Kakllataq chayanankupaq kinrayman
siq’i kanallantaq.
Wawakuna huk k’aspimanta tanqanawan
eucalipto ruruta tanqanku.
Mayqinkunacha ñawpaqta tanqaspa
chayachinku paykuna llalliq kanku.
Ayllupi mana eucalipto ruru kaptinqa ima
ruruwanpas pukllankumanmi, utaq mayu
rumichakunawan.
Maynintam ruruta tanqarqanki chayta qallariyninmanta chayanakama siq’iy.
76
77
Sutiymi:
Inti raymi killapi
Llamk’asqanchikkunamanta rimarisunchik

llamk’ananchikmanta willarqusunchik.
Ñawpaqtaqa allin wawakunapa rimamunankupaq tiyachisunchik.
Llapa inti raymi killapi kay qillqana mayt’umanta llamk’asqanchikmanta
tapuykunawan yanapayukuspa rimarisunchik:
¿Inti raymi killapi imakunamanta llamk’arqanchik?
¿Pikunam yachananchikpaq yanapawarqanchik?
¿Maykunatam rirqanchik?
¿Qillqana mayt’upi imakunata rurarqanchik?
¿Qillqana mayt’umanta mayqin llamk’aymi ancha munay qampaq
karqan?
Chay kutichiykunawan mana allin wasapasqankutapas yachariy
mat’ipaykunapaq.
Qillqana mayt’upi llamk’anku.
Inti raymi killapi mayqin llamk’aychá munasqayki, kusi

llamk’asqayki, chaymanta atisqaykimanhina siq’iy.
78
4
Uywakuna uyway/
uywanchikkunata
raymichasunchik
80
81
Sutiymi:
Chakra qunakuy killapi llamk’ananchikpaq

kay tapuykunawan: Imakunatam kay killapi kawsaykunamanta rimarinku sapankanku.
ayllupi rurakun.
Imaynatam kay ruraykunata llamk’anku, Maypi rurakun
pikunam chay llamk’aypi yanapakunku,
imatam mikhunku. Yachay wasipi.
Kay killapi wawakuna, kuraq runakuna Imakunan kanman
imakunawan unqunku chaymanta rimanku. Qillqana mayt’u.
Kay killapi yachay wasipi imakunatam
llamk’akunman chaymantapas rimarinku.
rimanakunku, kay rimaykunata yachachiq,
raphipi qillqanqa.
laq’alayanqa.
Kay llamk’aywanqa wawakuna kay killapi,
llamk’aykunata yachanqakuña.
82
UWIHA WAKA PAQUCHA
LURU KAWALLU WALLPA
MICHI K’USILLU
83
Sutiymi:
Ayllunchikpi uywakuna uywanamanta rimasunchik
Rimanakusqankumanhina Yachaqpa wasinta Yachaqpa rimasqanta uyarispa

rinku. uywakunamanta tapukunku.
Imaynatas lliw niraq uywakunata ayllupi
uywanamanta, yachaqwan rimamunku. Pikunan yanapanku
Kay lliw niraq uywakunata hayk’aq Yachaq.
raymichanamanta, mayqinsi uywakunaq apun
chaykunatawan tapukunku. Maypi rurakun
Yachay wasi ukhupi yachaqwan Yachaqpa wasinpi/ yachay wasipi.
rimasqankumanta yuyarinku.
Wakin ayllukunapi, Kay yachaykuna uywa uywanamanta, Imakunan kanman
kan: quwi mirananpaqqa pilunta, Kuka q’intuyupta Kanchapi uywakuna.
q’uncha qhipaman p’ampakun. Alquchapa uywaqninman
yachakunanpaqqa, paypa usutanpi mikhunata
mikhuchinam. Michita mana suwa kananpaq, mana
chinkakunanpaq ninri patachanta k’utuchinku. Wakakuna,
uwihakuna allin mirananpaqqa, raymichana, illata tarikuna.
Qillqana mayt’upi kamachisqamanhina

ruranku.
Troquel (T3) nisqata urquspa sutinmanhina uywakunata k’askachiy, ch’usaqpitaq aylluykipi

uywata siq’iy, sutinta qillqay.
84
85
Sutiymi:
Uywakuna qhawaq risunchik
Hawaman lluqsispa, uywakunata Aswanta iskay t’aqa uywakunamanta

yachapayaspa pukllanku, tukuspa lliw qhawarinku, mayqin uywas aswan achkha,
pukllasqankumanta rimanku. sinchi pisilla, imanaptin, chaykunata rimarinku.
Rimanakusqankumanhina huk kanchata
uywakuna qhawaq rinku. Pikunan yanapanku
Kanchapi uywakunata kaqninkunamanta Uywayuq.
rimanku, imayna, hayk’a kasqankuta
qhawarinku. Maypi rurakun
Yachay wasipi uywakuna Kanchapi, yachay wasipi.
qhawamusqankumanta rimarinku.
Qillqana mayt’upi kamachikusqanmanhina Imakunan kanman
ruranku. Kanchapi uywakuna.
Sitker (S4) nisqapi uywakunamanta, mayqinmi aswan achkha kachkan chaykunata kancha
ukhuman k’askachiy, pisi kaqkunata, hawapi k’askachiy, chaymanta rikch’anachispa rimariy.
86
¿Maypim millmata rutusqaku?
¿Ima uywakunamantam millmanta rutukunman?
¿Millma rutusqa ima ruranapaqmi kanman?
87
Sutiymi:
Millma rutuymanta ñawinchasunchik
Yachachiq, manaraq ñawichachkaspa millmanta, qharikuna rutuyta qallarinku,

warmikunataq mikhunata wayk’unku. Millma rutuyta
kay tapuykunata ruran: —Ima qillqatam tukuspa, millmata aqhawan ch’uyanku. Tukuspa
ñawichasunman, pimantam ñawichasunman, mikhunata mikhuykunku, tusuykunku uywankutataq
qillqapi imaninmanmi. q’achuta quspa añaychaykunku.
Qillqaq sutinta willan. Millma rutuy.
Kay sutinmanta sapanka wawakuna Raphita qhawaspa, millma rutuymanta
atisqankumanhina watupakuspa qillqapi ima aswanta rimanku, lliw tapuykunaman
ninmansi chayta rimarinqaku. wawakuna kutichinku.
Kay killapi ayllupi millma rutuymanta Qillqana mayt’upi kamachiykuyninmanhina
rimarinku. tapuykunaman kutichinku,
Hatun qillqa raphita millma rutuymanta Kay llamk’aypa qhipanman wawakuna
ñawichanku, ñawpaqta yachachiq, chaymanta millmata atisqankumanhina t’isankuman,
wawakunantin. puchkankuman ima.
Millma rutuy
Aya marq’a killapi, chakra qunakuy killapi ima
ayllukunapi, millma rutuymi. Chay p’unchawmi, Lliw tapuykunaman kutichinku.
uwihata, sapanka uywayuq mana michimunkuchu,
kancha ukhupi ñawpaqtaqa apukunamanta, Imakunan kanman
pachamamamanta ima incienso nisqawan
q’usñiyachikunku. Mañarukuspaña uywakunaq Millma rutuymanta qillqa.
Tapuykunaman allin kaq siq’ita (x) chimpuy ñawinchasqaykita yuyarispa.
88
1
2
3
4 5
6
89
Sutiymi:
Siq’ikunata ñawinchaspa, uywata rurasunchik
Kay siq’ipi uywamanta rimanku: Maypi Maypi rurakun

tiyasqanmanta, ima mikhusqanmanta, imayna Yachay wasipi.
kasqanmanta.
Uywa ruranapaq siq’ikunata qhawanku. Imakunan kanman
Yachachiq, uywa ruranapaq raphikunata Q’umir, puka raphikuna.
wawakunaman rakin.
Raphimanta siq’inmanhina qhawaspa
qatiyllaman uywata ruranku.
Tukuspa uywa rurasqankumanta rimanku,
pukllanku, sutintapas churanqu.
Siq’ikunata qhawaspayki, uywata ruray.
90
91
Sutiymi:
Sapanka uywanchikkunapa mikhuynin
Kay takita takinku yachapayaspahina Huk pukllanakunawanpas pukllankumanmi.

Uywachaykunaq mikhuynin Qillqana mayt’uta kamachiyninmanhina
(K’anas qhachwa taki hina) llamk’anku
(takiy)
Uywachakunaqa allintas mikhunku,
qhalichallaña wiñakunankupaq.
Pisqa churaypi, ch’ulla, ch’ullata tupanachinku.
Uwihachapas q’achutas mikhukun,
wallpachakunapas, trigutas mikhunku. Maypi rurakun
Yachay wasipi.
Pillpintuchapas t’ikatas qhawachkan
t’isti allquchapas tullutas k’utuchkan. Imakunan kanman
Silueta nisqakuna, Minedu pukllanakuna
Takispa pukllasqamanta rimarinku.
apachimusqan.
Yachay wasi ukhupi lliw silueta nisqawan
aswanta pukllanku imakunas tupananman
takipihina:
Uña uywa – hatun uywawan,
Huk uywa- kanchawan,
Stiker (S5) nisqata urquspa raphipi kikillanta, sapanka uywata, mikhunankunata k’askachiy.
92
93
Sutiymi:
Perú suyunchikpa uywankunata riqsisunchik
Kay Chakra qunakuy killapi uywakunamanta khumpantinhina kawsasqankumanta

llamk’ayta yuyarinku. rimanakunku.
Kaqllataq Perú suyupa kay killapi Qillqana mayt’uta kamachikusqanmanhina
raymichayninta yuyarikun chaymanta ruranku.
rimarinku, wawakunaman kay tapuyta Ayllunkupi uywakunapa kawsayninmanta
rimarikun: ¿Perú suyupiri ima uywakunataq rimanku.
kanman? Perú suyupa uywankunata riqsipaspa
Atispaqa wawakuna qhawankuman: rimarinku.
Lámina nisqapi, video nisqata utaq uywa Lliw Qichwakunapa khumpantinhina
siq’isqakunata. uywakunawan imanaptin kawsasqamanta
Yachachiq, Perú suyupi, huk niraq rimarinku.
uywakunamanta rimapayan. Uywakuna munay uywanamanta
Perú suyupa mapanta qhawarinku, chaypi rimanakunku.
riqsirinku maypis paykuna tarikunku, kaqllataq
Maypi rurakun
uywanku tiyasqanmanta.
Yachay wasipi.
Sapanka suyupi ima uywakunas kawsan,
imatas mikhunku chaykunata qhawaspa Imakunan kanman
rimarinku. Minedu Lámina apachimusqan.
Tukunankupaq rimanakunku: Munay ima Video uywakunamanta.
uywapas uywanamanta. Uywakunamanta siq’i (y).
Qichwakunaqa uywakunawanqa
Perú suyu mapapi stiker (S6) nisqata urquspa lliw suyukunaman ka’skachiy.
94
95
Sutiymi:
Uywakunamanta rimaspa yuyariypi pukllasunchik
Uywakunahina pukllanku, tukuspa rimarinku. Qillqana mayt’upi kamachikusqanmanhina

ruranku.
Qhayna p’unchaw uywamanta
llamk’asqankuta yuyarinku.
Iskay iskaymanta yanapanakuspanku
Qillqana mayt’upi yuyariypi pukllana raphita pukllanku.
wawakuna urqunku, tarhitakunata urqunku.
Yachachiq imayna pukllanankupaq Pikunan yanapanku
aswanta rimarin: Tarhitakunata Yachachiq.
hamp’arankupi hukninkaq raphimanta
rapk’a kaqta t’iqrasqatakama churanku, Maypi rurakun
yuyarisqankumanhina huk llapsa kaq Yachay wasipi.
tarhitawan churanku. Kay pukllayta
pukllankuman iskay, iskaymanta, huñu, huñupi Imakunan kanman
ima. Qillqana mayt’upi tarhitakuna, dado.
Kay pukllanapaqqa dado nisqawan
qallarinankupaq pukllankuman.
Pukllasqankumanta rimarinku, hayk’a uywatas
pukllaypi watunku.
Pukllasqaykita yuyarispa, ima uywakunan kasqa, chaykunata siq’iy, lliwman rimariy.
96
97
Sutiymi:
Uywakunapa uyanta rurasunchik
Hawaman lluqsispa atuqwan, uwihapiwan Qillqata qhawaspa ruranku.

pukllanku: iskay wawakuna kanman atuq,
wakintaq uwihakuna, urqupi mikhuchkaptinku Imaynatam kay uywakunapa uyan
atuqkuna rikhurimuspa mikhuyta munanqaku, rurasqankumanta, qallariyninmanta,
ichaqa uwihakuna ayqikuspa huñunkuman tukukunankama rimarinku.
rinanku mana hap’ichikunankupaq.
Yachachiq, lliw tapuykunata kay pukllaymanta Maypi rurakun
ruran. Yachay wasipi.
Uywakunapa uyan ruranapaq rimanakunku. Imakunan kanman
Qillqana mayt’upi imayna ruranapaq Qillqana mayt’upi siq’ikuna, k’utuchina, q’aytu.
kasqanmanhina ruranku.
Tukuspa imayna kay uywakunapa uyan
rurasqankuta sapanka wawa rimarin
qallariyninmanta, tukukunankama.
(Kay uywakunamanta llamk’anapaqqa títeres
nisqatapas uywakunamanta rurakunmanmi).
Qillqata qhawaspa, uywakunapa uyanta ruray.
98
99
Sutiymi:
¿Maykunapitaq uywakunari tiyanku?
kay takiyta takinku: kanmanmi: ¿Imanaptintaq wakin uywakunari unupi

Uywakunaman mana tiyankumanchu? wawakunawan rimanakunku.
(takiy) (iskay kaq simanapi)
Urpichay, urpichay maypim wasichayki (kutiy) Mallkikunapa kasqanta rillankutaq, lliw ima
Wasichay, wasichay, mallki patachapi (kutiy). uywakunacha tiyanku kawsayninmanta rimanku.
Challwaschay, challwaschay, maypim wasichayki (kutiy) (kimsa kaq simanapi)
Wasichay, wasichay, mayu ukhuchapi (kutiy)
K’ayrachay, k’ayrachay, maypim wasichayki (kutiy) Allpapi tiyaq uywakuna qhawaq rillankutaq,
Wasichay, wasichay, yarqha ukhuchapi (kutiy). kawsayninmanta rimanku.
(turus pukllana takipihina) Yachay wasipiña, k’uskimusqankumanhina rimarinku.
Lliw tapuykunata kutichinku: Qillqapi tapuyman kutichinku yachachiq, wawakunapa
rimariyninta qillqan.
¿Pikunamantaq takirqanchik?, ¿maypim uywakuna
tiyanku? Qillqana mayt’upi kamachikuyninmanhina ruranku.
(tawan kaq simanapi)
Yachachiq kay llamk’aypaq, tapuyta wawakunaman
qillqapi rikuchin: (Kay llamk’ayta uywakunamanta album nisqata
ruraspa hunt’apay)
Maykunapitaq uywakunari tiyankuman, Chiqaqchu,
takipihina uywakunari chaypi tiyankuman, Sapakutin k’uskiq lluqsispanku, raphipi s’iqisqata
uywasqanchik,uywakunari maypitaq tiyanku. apamunku.
Yachachiq, raphipi tapuykuna k’usk’inankupaq, Pikunan yanapanku
maykuna k’uskiq purinankupaq qillqan. Yachachiq.
(ñawpaq simanapi) Maypi rurakun
Rimanakusqankumanhina mayuta, utaq yarqhata Mayupi, yarqhapi, mallkikunapa kasqanpi, allpapi,
uywakunamanta k’uskiq rinku, chayaspa machkhanku yachay wasipi.
pikunas tiyanku, qhawaspa rimanku, tapukuy
K’uskimusqaykimanhina Troquel (T4) nisqapi uywakunata, maypi kawsasqanmanhina,

k’askachiy lliwman rimariy.
100
101
Sutiymi:
Uywa chaquypi pukllay
Kay killapi lliw antipi, qichwa ayllukunapi 5. Iskay mana qhipakama hap’ichikuqkuna,
uywa chaquymanta, imayna chaqunamanta, pukllayta qallarichillankutaq.
rimarinku.
Pukllasqankumanta rimanakunku.
Yachachiq wawakunata, hawaman
Qillqana mayt’upi kamachikuyninmanhina
pusan,chaypitaq huñukuspa, imayna
ruranku.
pukllanankupaq uyarinku:
1. Muyuripninkupi siñaschanku mana
chaymanta lluqsinankupaq. Rimanakusqankumanhina pukllanku.
2. Ima tapukuykunawanpas 2 (iskay) Allin pukllanankupaq pukllaqkunata
wawakunata qallarinankupaq akllanku, yuyachinku.
wakintaq uywakunamanta ruraspa
ayqikunku.
Pikunan yanapanku
3. Iskayninku rimanayukuspa
makinkumantawan hap’inayukuspa, Yachachiiq.
wachkhapas kankumanhina, hap’iyta Maypi rurakun
qallarinku. Hawapi, q’achu pampapi.
4. Hap’isqankumanhina wachkhachakusqanku
Imakunan kanman
hatunyan, chaywanqa huk nisqallata
qhipaqkunata k’uchunarqapunku. Imaynan Patiyu, utaq q’achu pampapi.
uywa chaquypi rurakun kasqallanta.
Pikunam qhipakama pukllaypi mana hap’ichikurqankuchu, sutinkuta qillqay, ura kaqpitaq

imaynan pukllamurqanki, chayta (x) chimpuy, imanaptin chaymanta rimariy.
102
103
Sutiymi:
Anta sitwa killapi
llamk’asqanchikkunamanta rimarisunchik
Ñawpaqtaqa allin wawakunaq rimamunankupaq tiyachisunchik.
Llapa anta sitwa killapi kay qillqana mayt’umanta llamk’asqanchikmanta
tapuykunawan yanapaykukuspa rimarisunchik:
¿Anta sitwa killapi imakunamanta llamk’arqanchik?
karqan?
Chay kutichiykunawan yachay mana allin wasapasqankutapas
mat’ipaykusunmanmi.
Qillqana mayt’uta llamk’anku.
Yachachiq, wawakunaq yachasqanku yachananchikpaqqa
sapankatam tapurisunchik. Chaymantataq iskay iskaymanta chay
killapi llamk’asqankumanta rimarillankutaq.
Anta sitwa killapi mayqin llamk’aychá ancha munasqayki, kusi

llamk’asqayki chaymanta atisqaykimanhina siq’ispa llimp’iy.
104
105
Sutiymi:
5 Ayllunchikkunapa
rurayninkuna
106
107
Sutiymi:
Qhapaq sitwa killamanta rimasunchik

kay tapuykunawan: Imakunatan kay killapi kawsaykunamanta sapankanku rimarinku.
ayllupi rurakun.
Maypi rurakun
Imaynatam kay ruraykunata llamk’anku, Yachay wasipi.
pikunan yanapakunku, imatam mikhunku.
Imakunan kanman
llamk’asunchikman. Qillqana mayt’u.
Hatun raphipi proyecto nisqamanta, Pikunan yanapanku

rimanakunku, kay rimaykunata yachachiq, Yachachiq.
raphipi qillqanqa.
laq’alayanqa.
Kay llamk’aywanqa wawakuna kay killapi, ima
llamk’aykunata yachanqakuña.
Qillqana mayt’upi siq’ita qhawaspayki siq’iy, rimariy, tapuykunaman kutichiy.
108
109
Sutiymi:
Allin kawsayninchikpaq pachamamaman haywarikusunchik
Pachamamaman haywakunapaq ñawpaqta haywakamusqankumanta tapuykunata
huk yachaqwan, tayta mamawan, ruraspa rimarinku:
wawakunawan ima rimanakunku. • ¿Pimanmi haywakamurqanchik?
Rimanakusqankumanhina pachamamaman • ¿Imakunawanmi haywakamurqanchik?
haywakuq puririnku. • ¿Imanaptin Pachamamanchikta
Hatun sunquwan munayta yachaqpa yuyarinchik?
rurasqanta qhawanku, kamachisqamanhina • ¿Sichus mana Pachamamanchikman
imatapas rimanku, ruranku. haywakusunman chayri imam kanman?
Pachamamaman allin kawsay kananpaq, • ¿Huk p’unchawkunari imaynatam,
Pachamamanchikta añaychakusunman?
qhali kanankupaq, wasinkuq allin kananpaq
Qillqana mayt’upi kamachiykuyninmanhina
haywarikunku.
ruranku, tukuspa lliwman rimarispa
Yachaqta tapuykunku: qhawachinku.
• ¿Imaraykum Pachamamaman Kay haywakuypi, yachaqpa
haywakunchik?
kamachisqanmanhina ruraysikunku.
• ¿Imanaptin wasi ruranapaq pacha
Pikunan yanapanku
mamamanraq haywakunku?
Yachaq, tayta mamakuna, wawakuna.
• ¿Imakunatam pachamamanchik munan?
Maypi rurakun
• ¿Imaynapitaq yachanchik
Chakrapi/hawapi.
Pachamamanchik chaskiwasqanchikta?
Ima ruraykuna kamachisqata tukuspa yachay Imakunan kanman
wasiman kutinpusunchik. Kuka, nina, q’apachi, winu, ñawin aqha.
Yachay wasipi, Pachamamaman
Qhali kawsananchikpaq mayqin kaqtaq rurananchik chaykaqta llimp’iy, imanaptin chaymanta
rimariy.
110
111
Sutiymi:
Kawsayninchikpaq pachata qhawaysikusunchik
Kay llamk’aypaqqa chakra killapiraq Yachay wasipi kay misti kawsaypi pachata
wawakunawan, tayta mamankuwan ima qhawankuchus manachus chaymanta tapukuq
rimanakunku. risunchik (tawa kaq qhipa simanapi)
Qhapaq sitwa killapi qichwa runakunaqa, killantin p’unchaw Pacha qhawayta tukumuptinku wawakuna
p’unchaw, pachata qhawanqaku, sapa p’unchawsi huk imayna k’uskimusqankuta qhawachispa
killa, ichaqa huk p’unchaw qhapaq sitwa killapis qallarinku,
iskay qhapaq sitwa killaqa unu raymi killañas, ichaqa rimarinku.
wakin ayllukunapitaqsi huk p’unchaw qhapaq sitwa killapi
qallarinku qhulla puquywan. Kay pacha qhawaypiqa iskay
Tayta mamaykiq yanapayninwan huk mitallata
mitatapunis yupanku. Kaypis yachanku ima killakunapis k’uskimunku.
para tarpunankupaq, wasi ruranankupaq, uywakuna
qhatunankupaq, hampikunankupaq, lliw kawsayninkupaq Pikunan yanapanku
ima para chayanqa. Tayta mamakuna, yachachiq.
Huñukuypi wawakunawan, tayta Maypi rurakun
mamakunapiwan rimanakusqankumanhina Wasinkupi, yachay wasipi.
siq’ita, pachata qhawaspa ruramunankupaq Imakunan kanman
apanku.(1º, 2º y 3º simanapi) Qillqana mayt’upi sapanka killapi siq’ikuna.
Kay pacha qhawasqankumantaqa
sapa p’unchawpuni yuyachisunchik,
hunt’achkankuchus manachus chaymanta.
Tayta mamaykiq yanapayninwan sapa qhipakaq rakhu raphipi, sapa p’unchaw imaynas pacha
qhawasqaykimanhina chayta (x) chimpunki, imaynas kay wata kasqanta ch’usaqpi siq’iy.
112
Ichhucha mana mamayuq
(takiy)
mana mamayuq, mana taytayuq

Ichhucha Ichhucha
kay kawsaypi kawsanapaq

imaynallaraq kaykullasun (kutiy)
rurakusqayta, rurakusqayta
Wasicha Ch’ukllacha
Irqi masiy kanarusqa imaynallaraq kaykullasun.

wiñamullayña (kutiy)
Ichhucha
ruranaypaq
Wasichaykunata
sumaqchallaña tiyanaypaq (kutiy)
113
Sutiymi:
Wasichakunapaq ichhumanta rimaspa takita yachasunchik.
Ayllupi, qhapaq sitwa killapi, wasi ruranamanta Wasicha rurakusqayta, ch’ukllacha rurakusqayta
rimarinku. Irqi masiy kanarusqa imaynallaraq kaykullasun.
Ichhuchakuna wiñamuychik (kutiy)
Wasi ruranankupaq ichhu huñumunankumanta Wasichachaykuna ruranaypaq
rimallankutaq: ¿Maykunapim ichhukuna Ch’ukllachaykuna ruranaypaq.
kanman?, ¿ima niraq ichhukunam ayllupi kan?, Lliw tapuykunata wawakuna takimanta
¿imapaqsi ichhukuna kasqammanta rimanku?. kutichinku.
Yachachiq qillqana mayt’upi kay qillqata
wawakunaman rikuchin. Kay takiy qillqata yachanankukama
ñawichanku. Atirquspa takinku tukaykuspa,
kay qillqata qhawaspa ima kasqanmanta
tusuykuspa, t’aqllaykuspa ima.
watupakunku, rimanku.
Yachachiq, ñawichan qillqata, wawakuna Kay qillqapa sutinta ima qillqa kasqanta,
watupakusqankuta ñawichasqawan riqsisqanmanhina riqsipanku.
tupanachinku. Pikunan yanapanku
Llapanku ñawichanku kay takiy qillqata. Yachachiq.
Ichhucha mana mamayuq
takiy Maypi rurakun
Ichhucha mana mamayuq, ichhucha mana taytayuq Yachay wasipi.
Kay kawsanapaq vida mia imaynallaraq, kaykullasun
(kutiy)
Imakunan kanman
Qillqana mayt’upi takiy qillqa.
Qillqata yachachiqpa ñawichasqanmanhina qatipay.
114
115
Sutiymi:
Wachkha q’ichwaymanta,hunt’asqa simikunata qillqasunchik
Ayllunkupi imamantas wachkhata qichwanku (Atispaqa ichhuta apamuspa wachkhata

chaymanta rimanku. q’iswanku)
Qhapaq sitwa killapi qhichwa runakunapa Ayllunkupi wachkha q’ichwasqankumanta
wachkha q’ichwasqankumanta rimanku. rimanku.
Wachkhata q’ichwanku wasi ruranankupaq, Qhiswa runakunapa wachkha
ichhu wasita ruraspaqa, qatanman allinta q’ichwasqankumanta rimarinku.
wachkhawan watanankupaq.
Wachkhata q’ichwanku.
Wiksayuq warmiqa, manapunis wachkhataqa
qhichwanmanchu, wiksanpi wawa
Maypi rurakun
mayt’ukunman.
Yachay wasipi.
Qillqana mayt’upi wachkha q’ichwaymanta
siq’ikunata qhawanku, imayna Imakunan kanman
rurayninmanhina k’utuchispa uranpi Qillqana mayt’upi kamachikuy raphi,
k’askachinku. k’utuchina, k’askachina, qillqana.
Kay allin churasqa siq’ikunaman wawakuna
urampi hunt’asqa simita qillqanku.
Yachachiq qillqasqankuta ch’uyata qillqapan.
Wachkha q’ichwaypi, siq’ikunata rurayninmanhina k’utuchispa k’askachiy. urampi ima

rurasqanta qillqay.
116
117
Sutiymi:
Ichhuta aruwi ruraqman apasunchik
(Ñawpaq p’unchaw, ichhu wawakunapa Aruwi ruraqwan imaya aruwi ruranamanta,

apamunankupaq rimanakunku) aynipi llamk’anamanta rimanku.
Hawapi qayllallaman churakuspa, ichhu Yachay wasipi ichhu apasqankumanta
t’iraypi/pilaypi pukllanku. Tapuykunaman rimanku: May risqankumanta, ima
kutichinku: ¿Imapim pukllamurqanchik?, apasqankumanta, imapaq apasqankumanta,
¿pikunam ñawpaqta ichhu t’iraq/pilaq mayqin wawas ñawpaqta chayarqan 2º
haykusqaku?, ¿pikunam ñawpaqta 2º qhipata, 3º qhipata, 5º qhipata.
qhipaman, 3º qhipaman haykusqaku? Qillqana mayt’upi kamachikusqanmanhina
Kuskanmuyupihina, ichhu apamusqankuta llamk’anku.
qhawaspa rimanku: ¿Pim achkhata, pisita Sapanka wawa ichhu apamusqanta apanqa.
apamurqan, imanaptinsi ichhuta aruwi Pikunas ñawpaqta, qhipaman 3º qhipaman,
ruraqman apankuman? (ayllupiqa ayni, aynipi 4º qhipaman 5º qhipaman chayasqankuta
imatapas llamk’anku). willakamunku.
Wachullapi wawakuna churakunku, aruwi
ruraqman ichhuta apanku. Pikunan yanapanku
Yachachiq tayta mamakuna.
Ñan purusqankupi, mayqin wawakunas
ñawpaqta rinku, qhipan qatiqkunatawan Maypi rurakun
qhawaspa sutinta ninku. Yachay wasipi, aruwi ruraqpa wasinpi
Aruwi ruraqpaman chayaspa ichhu Imakunan kanman
apasqankuta qayllallamanta quykunku. Ichhu, wachkha.
Siq’ita qhawaspa, ichhu apaqkunamanta, ñawpaq kaq apaqta, 3º qhipa kaq apaqta, 5º kaq
qhipa apaqtawan llimp’iy chaymanta rimariy.
118
119
Sutiymi:
Wasichakuypi aynikamusunchik
Rimanakusqankumanhina lliw apamusqankuta Aya,wayayay, wawallay, k’illin wasichallay, mamallay

Waman wasichallay taytallay.
huñuspa, ayllupi wasichakuqpata rinku.
Apasqankuta wasiyupman chayaspanku Yachay wasipiña huñunakuypihina, kay
qunku. Pachamamaman, apukunaman wasichakuypi lliw yanapakamusqankumanta,
qallarinankupaq haywakusqankumanta lliw rikumusqankumanta rimarinku.
rimanku. Kaqllataq imaynam ñawpaq Qillqana mayt’upi kamachikusqanmanhina
wasichakuy ayllupi karqan, kunanri kaqllachus ruranku.
kachkan chaykunamanta rimanku.
Atisqankumanhina yanapakunku, wasiyupta
Ayninakusqankumanta, mikhusqankumanta, tapukuspa rimanku.
raymisqankumanta, imapaq wasita ruranku,
chaykunamanta rimallankutaq. Pikunan yanapanku
Wasichakuypi imapi yanapakunankupaq Ayllupi wasi ruraq.
kamachisqallata ruraysikunku. Maypi rurakun
Wasichakuypi, kay wanka takita Wasi ruraypi.
takinkumanmi. Imakunan kanman
K’illin wasillay, waman wasillay, mamallay ñañallay (kutiy) Wasi ruraqman imallapas aparinapaq
Wawaykunata uywaysiwanki, mamallay ñañallay(kutiy)
(imatacha ayllupi wasi ruraqman apanku,
wakcha kaspapas, wakcha kaspapas, mamallay
ñañallay(kutiy) chaykuna)
Wawaykunata uywaysiwanki, mamallay ñañallay (kutiy).
Wasi ruray tukukuptin, imaynas wasi kanman, wasiq qhatanman imatas churanku chayhinata
ruray, sutinta qillqay.
120
121
Sutiymi:
Qichwakuna q’uñi killapi imanaptin masachakunku
Rimanakusqankumanhina huk yachaqpa Yachaqpa rimayninta uyarinku, tapuykuspa

wasinta rinku. yachaqwan rimanku.
Yachaqpa willakusqanta q’uñi killapi
Pikunan yanapanku
qichwakunapa masachakusqanmanta
Yachaq.
uyarinku.
Ayllupi masachakunankupaq Maypi rurakun
imanaptin wasitaraq qichwa runakuna Yachaqpa wasinpi (atispaqa yachaq, yachay
rurakusqankumanta tapukunku. wasita hamunman).
Yachay wasipi, yachaqpa willamusqanmanta, Imakunan kanman
tapukamusqankumanta ima rimanku. Qillqa mayt’u, qillqana.
Yachachiq mistikunapa masachakuyninmanta
wawakunaman willarin.
Qillqana mayt’upi kamachikusqanamanhina
ruranku.
Siq’ikunata qhawarispa rimariy, yachaqpa willamusqanta atisqaykimanhina qillqay, llimp’iy

ima.
122
123
Sutiymi:
Wayrawan pukllaykunamanta qillqasunchik
Ñawpaqtaqa kay killapi wayrasqanmanta Atisqankumanhina siq’ikunata qhawaspa

rimanku. Imakunatas ayllupi wayrawan takita, watuchiyta qillqanku, tukuspa
ruranku, wawakuna imapis wayrawan qillqasqankuta ñawichanku.
pukllasqankunanta ima rimanku.
Pikunan yanapanku
Qillqana mayt’upi raphita wawakunaman
Yachachiq.
yachachiq rakin, raphita qhawaspa rimanku.
Siq’ikunata qhawaspanku qillqanku. Maypi rurakun
Yachay wasipi.
Tukuspa imayna qillqasqankumanta, ima
qillqasqankumanta rimanku. Imakunan kanman
Qillqa mayt’upi raphi, qillqana.
Siq’ikunata qhawaspa atisqaykimanhina qillqay, tukuspa ñawichay.
124
125
Sutiymi:
Wayrapi pukllamusunchik
Hawapi pukllanku qullanapa kamachikuyninpi: kumitakunas hatun, huch’uy.
Huk wawa, qullanamanta kanqa, qullanaqa Munayta rimanayukuspanku pukllanku.
tiyanapi tiyanqa, yachachiqtaq qullanapa willaqnin Pukllasqankupi yupanku hayk’a kumitakunas
kanqa, wawakuna yachachiqpa takisqanta aswan wichayman uqarikunku, hayk’a
uyarispa ruranku. kumitakunas mana uqarikunkuchu
Takiy: Yachay wasipiña lliw pukllamusqankumanta
Hakuchu kunanqa puriramusunchik, rimanku, hayk’as imakuna yupasqankupas kasqa.
qullananchikmi kamachimuwanchik, Yachachiq kay yupasqankuman yupayninta
ch’ulla ch’ullallas puriramusunchik. riqsirichin.
Hakuchu kunanqa tusuramusunchik Qillqana mayt’uta kamachisqanmanhina ruranku.
Iskay, iskaymantas tusuramusunchik.
Wayrapi yanapanakuspa pukllamunku.
Hakuchu kunanqa p’itarqamusunchik
Kimsakama allinta imatapas yupanku.
Kimsa...
Pukllasqankumanta rimanku. Pikunan yanapanku
Qhayna p’unchaw wayrapi pukllanamanta Yachachiq.
wawakunaq qillqasqankumanta rimarinku.
Maypi rurakun
Rimanakusqankumanhina ayllupi maypicha Wayrawan pukllana patapi.
wayrawan pukllana patata puririnku.
Pukllana patapi, kumitankuta qhawaspanku Imakunan kanman
kaqninkunamanta rimanku, kaqllataq yuparqunku: Wayrawan pukllanakuna (kumitakuna,
Hayk’a kumitakunas chupasapa, hayk’a molinetekuna).
Sapanka siq’ikunata yupaspa, uranpi yupayninta qillqay.
126
127
Sutiymi:
Qhapaq sitwa killapi

Ñawpaqtaqa wawakuna allin rimarinankupaq tiyachisunchik.
Llapa qhapaq sitwa killapi kay qillqana mayt’u llamk’asqanchikmanta
rimarisunchik. Tapuykunawan yanapaykukuspa:
¿Qhapaq sitwa killapi imakunamanta llamk’arqanchik?
karqan?
Qhapaq sitwa killapi mayqin llamk’aycha munasqayki, kusi

llamk’asqayki chaymanta atisqaykimanhina siq’iy.
128
129
Sutiymi:
6 Tarpunapaq
allichakusunchik
130
131
Sutiymi:
Unu raymi killamanta rimasunchik
Kay llamk’aywanqa wawakuna kay killapi, ima Kay qillqaqa yachachiqpa tiyanan k’uchupi
llamk’anankuta yachanqakuña. laq’alayanqa.
Qillqana mayt’upi siq’ita qhawaspa, rimanku,
kay tapuykunawan: Imakunatam ayllupi kay Lliw ima niraq llamk’aykunamanta,
killapi rurakun. kawsaykunamanta sapankanku rimarinku.
Unu raymi killapi qhichwa runakunapa
tarpunankupaq allichakusqankumanta Pikunan yanapanku
rimarinku: Yarqha pichasqankumanta, unu Yachachiq.
phallchasqankumanta, wanu astaymanta, Maypi rurakun
llamk’anakuna allichanamanta, siñaskuna Yachay wasipi.
qhawanamanta ima.
Imakunan kanman
Imaynatam kay ruraykunata llamk’anku,
Qillqana mayt’u.
pikunam yanapakunku, imatam mikhunku.
llamk’asunchikman.
raphipi qillqanqa.
132
133
Sutiymi:
Yarqhanchikta pichaspa yaku mamanchikta phallchamusunchik
Ñawpaq p’unchawraq, yaku/unu kasqan mañayukuspa, unuta phallchanku.
rinankupaq rimanakunku. Phallchayta tukuspa mana unu/yaku
Wawakunawan ayllupi unukunamanta, qhillichanamanta, mana yanqa unu pila
quchamanta tapuykunata ruraspa rimanku: kichanamanta, unuqa/yakuqa mamahina
Ayllunchikpi ununchik, quchanchik, mayunchik kasqanmanta ima rimarinku.
kanchu, imaynan kunan kachkan mayukuna, Unuta/yakuta añaychayukuspa yachay
quchakuna, unukuna, imanaptinmi unuta/ wasiman kutinpunku.
yakuta runakuna q’upachanku. Yachay wasipi yarqhamanta,
Unuta raymichasunmanchu, imaynata. q’upa pallamusqankumanta,
Rimanakusqankumanhina unuq/yakuq t’ikachamusqankumanta ima rimarinku.
kasqanta, puririnku. Qillqana mayt’upi kamachikuyninmanhina
Yakuq/unuq kasqanpi, unuta/yakuta ruranku.
qhawaykuspa, kaqninkunamanta, Yarqhamanta q’upata pallanku, unuta
kawsayninmanta, raymichayninmanta, phallchanku.
runakunapa q’upachasqankumanta ima Pikunan yanapanku
rimanku. Yachachiq.
Yarqhamanta, q’upakunata pallanku, kay Maypi rurakun
q’upakunata ayllupi q’upa churanaman Yarqhapi, unupa/yakupa kachkanpi.
wikch’umunku. Imakunan kanman
Q’upa pallayta tukuspa t’ikakuna T’ikakuna/waytakuna, lliklla, lastikukuna q’upa
apasqankuwan, pachamamamanta churanapaq.
Qhawasqaykimanhina, mayqin kaq siq’in unuchikpa kawsayninpaq allin, chayta llimp’iy,

urampi imanaptin allin kasqanta qillqay.
134
¿Pimantam willakuy karqan?
¿Imanaptintaq unuta parischachisunman?
¿Imatam qam rurawaq mana unu ch’akinanpaq?
135
Sutiymi:
Unumanta willakuyta uyarisunchik
Qhayna p’unchaw unu Liw niraq tapuykunaman kutichinku.
t’ikachamusqankumanta rimaspa yuyarinku. Qillqana mayt’upi kamachiykuyninmanhina
Muyupihina wawakunata tiyachispa, kay tapuykunata kutichinku. Tukuspa lliwman
ñawpa willakuyta uyarinku. rimarispa qhawachinku.
Unu/yaku parischachiy. ¿Pimanta willakuy karqan?, ¿Pikunan
Ñawpa willakuy willakuypi karqanku?
Ñawpa pachakunapiqa, ayllukunapi mana para
paramuptin unu/yaku ch’akiyta qallariq, chaysi
¿Maypin kay willakuy apakusqa?, ¿ima
llapa runakunaqa unu parischachinankupaq unutan parischachisqaku? ¿imanaptinmi,
rimanakuqku. Chay p’unchawqa apukunamanta, ayllupi runakuna unuta parischachinkuman
Pachamamantawan mañaykukuspas puririnku. karqan?, ¿imaninantam unu parischachiy?
Mayumanta quchapa kasqankamas runakuna
churakunku. Mayumantas mark’aspa unuta ¿Kunan pachakunapi unuta
ayllupi machula kaq wisinanpaq, chaytas allin parischachinkuchu?, ¿imanaptin?.
waynanman qun, chay unuyuq mark’aspa
q’ipimunku. Wakin runakunaqa ñamkunapi Pikunan yanapanku
suyanku. Sayk’usqankumanhinas wakin ñanpi Yachachiq.
suyaq runakunaña apanku. Quchapa kasqanman
chayaptinku munayta ayllu runakunaqa, quchaman Maypi rurakun
mayu unu apasqankuta hich’aykunku. Chaysi
unukunaqa parischaykukun. Kay parischaypipas
Yachay wasipi.
apukunaman, Pachamamaman, tinyankuta,
Imakunan kanman
q’inankuta tukaykuspa añaychaykunku. chaysi
paraqa parakanpullam kusisqa ayllu runakunaqa Willakuymanta qillqana mayt’u.
ayllunkuman kutinpunku.
Unumanta willakuy uyarisqaykimanhina, llimp’iy, tapuykunaman kutichispa rimariy.
136
137
Sutiymi:
Yaku mamanchikwan munay uywanakunapaq qillqasunchik
Ñawpa p’unchawkuna unumanta Qillqanku, yachachiqman qillqasqankuta

llamk’asqankumanta rimarinku. ñawichanku.
Yaku mamawan munay uywanakunamanta Pikunan yanapanku
rimanku: Unu mama kaptinmi kay pachapi Yachachiq.
runakuna, uywakuna, kawsanku, chaymi
Maypi rurakun
unutaqa allinta qhawana.
Yachay wasipi.
Wawakunaman, qillqa mayt’upi siq’ita
qillqanankupaq rakikun. Imakunan kanman
Qillqana mayt’upi qillqanapaq siq’ikuna.
Qillqana mayt’upi sapanka siq’ita qhawaspa
qillqanku.
Qillqayta tukuptinku yachachiq aswan
ch’uyata, qillqapanqa.
Kay qillqakunata hatun raphipi qillqaspa
yachay wasi pirqakunapi lliw ruranakunapa
ñawichanankupaq k’askachinqaku.
Sapanka siq’ita qhawaspa, yaku mamawan munay uywanakunapaq imatam rurasunman

chayta qillqay,chaymanta willakuy.
138
Ayllunchikpi maykunamatan unu hamun Imaynatam unuta upyana chayman apay
Ima niraqmanmi unukuna tukum Mana unu kupuptin imaynam kakusunchikman
139
Sutiymi:
Ununchikmanta yachasunchik
Unuta p’ukupi qhawanku, imayna Unuqa imaymanaman tukum: upwanapaq,

kasqanmanta rimarinku. t’impuchisqa unuqa waqsinmi, sinchita
Kay tapuyta wawakunaman nikun: unuta chiriman churasqataq chuchuwapun
¿Maymantataq aylluychikpiri unuri (chhullunkuhina, heladoshina).
paqarimun?, ¿llapa unutachu upyasunman?, Ayllunkupi ima mayukuna, quchakuna,
¿sapanka t’aqaman kamachikun ayllupi yarqhakuna, pukyukunamanta tapumunku.
tapumunankupaq? (ñawpaq simanapi). Lliw niraqman unu tukuptin rimarin.
Tapumusqankumanhina, maymantacha
ayllupi unu rikhurimusqanman (pukyuman, Pikunan yanapanku
unu reservorio nisqaman) rinku. Kaypi lliw Tayta mamakuna, yachachiq, ayllupi tumiru
qhawasqankumanta rimanku: Puqyuta (unumanta yachaq runa).
mana sarunamanta, reservorio unupas Maypi rurakun
cloro nisqawan churasqamanta (iskay kaq Wasinkupi, yarqhapi, mayupi, pukyupi, unu
simanapi). reservorio nisqapi.
Llapa rikumusqankuwan, Imakunan kanman
tapukamusqankuwan ima unumanta Unukuna, unu t’impusqa, chhullunku, helado
yachayta mat’ipanku: Unuta t’impusqatapuni nisqa.
upyananku.
Llamk’asqaykimanhina, qillqa mayt’upa mañakusqanta ruray.
140
yupaynin yupaynin yupaynin
141
Sutiymi:
Suchi saqiypi pukllasunchik
Hawaman lluqsispa, yachachiq wawakunaman Pukllayta tukuspa rimanku: Imayna

imayna suchi suchipi pukllanamanta willan. pukllasqankumanta, hayk’a wawakunan
Suchi saqiy suchita saqispa pukllarqanku, pikunam
1.- Wawakuna muyupihina tiyanku, huk wawata mana pukllayta wasaparqankuchu imanaptin
chawpiman haykunanpaq akllanku. Kay haykuq wawaman chaykunata ima yuyarinku.
ima suchitapas (k’uyusqa thantata) qunku.
2.- Pukllayqa qallarin kay suchi hap’iq wawa tiyapkunapa Ima pachapi kay pukllaykuna pukllanankupaq
qhipanta muyumuptin kayta nispa: Suchiyta saqiykusqayki, rimasqa qhipanku.
suchiyta saqiykusqayki. Kay muyumusqanpi suchitapas
mayqin tiyaq wawaman saqinmanhina muyumun. Achkha Rimanakusqakumanhina, sapallankuña
kutita muyuspaña mana pipas rikusqallam, mayqin pukllanku.
wawamasinman suchita saqin.
Pimanchá suchita saqirqan chay wawañataq utqaylla Pikunan yanapanku
suchita muyuchimunan, ñawpaq suchi muyuchiptaq qhipa
kaq wawaq tiyasqanpi tiyapunan.
Yachachiq.
3.- Sichus kay ñawpaq saqiqman qhipa kaq suchi apaq Maypi rurakun
wawa p’itaspa manaraq tiyachkaptin ayparqun chayqa ima
p’achantapas ch’ustikuspa chawpiman churanan.
Hawapi, pukllana patapi.
Kay pukllaypi munayta yanapanakuspa, Imakunan kanman
mana ch’iqninakuspa, mana k’irinakuspa Thanta q’umpu.
pukllanankupaq allinta rimanakunku.
Rimanakusqankumanhina pukllanku.
Yupaykunata aswanta mat’ipaspa yupay, hayk’an wawakuna pukllachkanku yupayninta

qillqay.
142
Wanu astaymanta
willakuy
Ruraq
143
Sutiymi:
Tarpunapaq wanu apaymanta qillqasunchik
Ayllupi wawakuna, wanu astaymanta Siq’ita qhawaspa qillqanku.

yachasqankuta rimarinku. Qillqayta tukuspa, qillqasqankuta ñawichanku.
Unu raymi killapi qichwa runakunapa
tarpunankupaq chakraman wanu
apasqankumanta rimarinku. Willakuyta qillqanku.
Qichwa runakunaqa watantin uywankuq Maypi rurakun
wanunta huñuspa ch’akichinku, hinas Yachay wasipi.
Unu raymi killapiqa tutallaraq wanuta
Imakunan kanman
kawallunkupi, llamankupi, asnunkupi ima
Qillqana mayt’upi qillqanapaq raphi.
chakraman apanku, kay wanuqa chakrapi
aswanta ismunqaraq, tarpuy chayamuptin Pikunan yanapanku
kay wanuwan churanankupaq, kaq Yachachiq.
wanuwanqa mikhuykunaqa sumaqta
wiñan runaq kawsayninpaqpas mana
unquyniyup.
Qillqana mayt’upi qillqanapaq raphipi

wawakuna qhawanku, aswanta siq’imanta
rimanku.
Siq’ita qhawaspayki, tarpunapaq wanu astaymanta willakuyta mañakusqanmanhina qillqay.
144
145
Sutiymi:
Wanu quwaqninchik uywakunata huñusunchik
Uywakuna qhawaq kanchata rinku. Kanchapi Huk taytaqsi, 3 uhankunalla, wanu rurananpaq
kanchanpi kasqa, hinas uhakunaqa pisi wanullatas
ima uywakunapa wanu qusqanmanta rimanku.
akasqaku, chaysi taytaqa nin aswanyá wakaytawan
Llapa uywallachu wanuta quwanchik, kanchaman apaykusaq nispa, hinas taytaqa
imam kanman mana uywakuna wanuta uhankunaq kasqanman 2 wakankunatawan
quwaptinchik, imapaqmi uywakunapa wanun apaykukun. Hayk’an kanchapi uywakuna kanqa.
kanman. Pukllasqankupiqa imayna rurasqankuta
Kanchapi uywakunata qhawanku, hayk’as ima rimarinku. Qillqana mayt’uta
uywapas kachkan, kancha ukhupi, hawapi ima kamachisqanmanhina llamk’anku.
uywakunata yupanku.
5 uywakunawan huñunqaku.
Yachay wasipi uywakuna qhawaq
risqankumanta yuyarinku. Minedu Pikunan yanapanku
apachimusqan uywa pukllanakunawan Yachachiq.
pukllanku. Kay sasachaymanhina: Kay Maypi rurakun
pukllanakunamanta llapa uywallachu wanuta Yachay wasipi.
quyanchik, chaymahina t’aqanku, t’aqaspa
huñunku. Imakunan kanman
Kanchapi uywakuna, Minedu apachimusqan
Kay niraq sasachaykunata yachachiq
pukllana uywakuna, q’aytukuna ima.
wawakunaman niptin pukllanku.
Stiker (S7) nisqata urquspa k’askachiy, wanu ruraq uywakunata kancha ukhuman huñuy,
yupaspa tapuykunaman kutichiy.
146
Atuqchallay
(takiy)
,
Atuqchallay Atuqchallay
Munay wawa
utqaychalla willakamuy
tarpuyniyta qallarinaypaq.
Q’asakunamanta,
urqukunamanta
atuqchaqa waqamunqa
tarpuyniyta qallarinaypaq.
147
Sutiymi:
Atuqpa siñaschawasqanchikmanta takisunchik
Yachachiq wawakunaman qillqapa sutillantaraq Takisqakumanhina tapuykunaman
watupakunankupaq qhawachin. kutichinakunku. Tarpuy qallariypaq atuq
Watumusqankumanhina kay uywamanta rimanku. waqayninpa willakuyninta tapuykunawan
Qillqana mayt’upi kay takiy yachanankupaq yanapayukuspa rimanku:
raphita wawakunaman rakin. Watupasqankuta Ima siñaskunatam tarpuy qallarinapaq
qillqata qhawaspanku rikch’anachinku. qhawanchik
Tarpuy qallarinapaq, imakunam siñaschawanchik
Kay qillqata ñawichanku.
atuqpa waqayninta uyarirqankichikchu
Atuqchallay atuq waqayninri ima pachapin uyarikun
(takiy) mana atuq waqaptin imas kanman
Atuqchallay, atuqchallay aswanta takita atinankukama takinku. Atuqmanta
munay wawa rompecabezas nisqapi pukllanku.
utqaychalla willakamuy Yachachiqpa ñawichaptin, qillqata qatipaspa
tarpuyniyta qallarinaypaq. ñawichanku.
Atuqpa siq’inpi rompecabezas nisqata ruranku.
Sank’ayupas t’ikamunñas
atuqchallay
Pikunan yanapanku
utqaychalla willakamuy
tarpuyniyta qallarinaypaq. Yachachiq.
Maypi rurakun
Q’asakunamanta, Yachay wasipi.
urqukunamanta Imakunan kanman
atuqchaqa waqamunqa Qillqana mayt’upi takiy, rompecabezas nisqa
tarpuyniyta qallarinaypaq (morenada) ruranapaq rakhu raphi.
Yachachiqpa ñawichasqanmanhina, takita ñawichaspa qatipay, tukuspa rompecabezas

nisqata atuqmanta ruray. (T5)
148
149
Sutiymi:
Chakitaklla ruraymanta yachaqta uyarimusunchik
Rimanakusqankumanhina yachaqpa wasinta Yachaqpa willakusqanta uyarispa lliw niraq

rinku. Imaynam chakitaklla rurakusqanmanta tapuykunata yachaqta tapukunku.
yachaqpa willakusqanta uyarimunku.
Pikunan yanapanku
Ima niraqkunas kanman chakitakllakuna, ima
Yachaq, yachachiq.
llamk’anapaqsi chakitaklla kanman, musuq
chakitakllata imaynatas ruranku, imanaptinmi Maypi rurakun
chakitaklla sutin kanman, chaykunata Yachaqpa wasinpi.
tapukamunku.
Imakunan kanman
Huk chakitakllata mañakuspa qhawanku, Chakitaklla.
ima ayllukunapim, chakrakunapim kay
chakitakllawan llamk’ankumanraq chaytapas
tapukunku.
Yachay wasipi, yachaqpa risqankumanta
rimanku. Lliw tapuykunawan yuyarinku.
ruranku.
Imamantan yachaq willamuwarqanchik, chayta ch’usaqpi siq’iy. Imayna uyarimusqaykita (x)

chimpuy, imanaptin chayta willakuy.
150
yupaynin yupaynin
151
Sutiymi:
Tarpuypaq, llamk’anakunata allichasunchik
Hawaman lluqsispa, tarpuypi huk llamk’anapa Cartulina nisqamanta llamk’anakunata
sutinta akllakunku. Imatataq llamk’ana kaspari wawakuna ruranku, llamk’anakunata yupanku.
rurasunman, Kay llamk’anawan tarpuspahina Hayk’a kasqanta yupayninta atipanku.
pukllanku. Kay llamk’aypiqa huk pukllanakunapiwan
Pukllasqankumanta rimanku, ima llamk’ana aswanta yupaspa pukllanku.
kasqanmanta, imaynam chay llamk’ana, Kay llamk’anakunawan pukllasqankuta hayk’a
imakuna tarpusqankumanta, hayk’an kasqanmanhina raphipi ruranku.
sapanka niraq llamk’anakuna kasqa, huk Qillqana mayt’upi kamachiyniymanhina
tapuykunamantawan rimanku. ruranku.
Kay yachayta uyarinku. 5 yupaykama llamk’anakunata,
Q’uya raymi killapi lliw ayllupi runakuna, ima niraq pukllanakunata yupanku
llamk’anakunata imanpas mana allin kasqanta
allichakunku. Murq’a kaptinqa k’irirunman apaspa allin
kananpaq takachimunku. Sinchi mana allin llamk’anakuna
Pikunan yanapanku
kaptintaq, musupta ruranku, ichaqa kay llamk’anakunan Yachachiq.
akchkhanpi kanan. Tarpuy killapi mikhuykuna
Maypi rurakun
tarpunankupaq.
Yachay wasipi.
Lliw niraq llamk’anakunata qhawaspa
kapninkunamanta rimanku, hayk’as Imakunan kanman
llamk’anakuna chayta yupanku. Lliw niraq llamk’anakuna, silueta nisqakuna,
pukllanakuna.
Sapanka chakra llamk’aq runakuna hayk’a llamk’anakunatam allichasqaku, yupaspa

yupayninta sapankapaq qillqay.
152
153
Sutiymi:
Q’uya raymi killapi

Ñawpaqtaqa allinta wawakuna rimamunankupaq tiyachisunchik.
Llapa q’uya raymi killapi kay qillqana mayt’umanta
llamk’asqanchikmanta tapuykunawan yanapaykukuspa rimarisunchik:
¿Q’uya raymi killapi imakunamanta llamk’arqanchik?
¿Qillqana mayt’upi imakunatam rurarqanchik?
karqan?
mat’ipayasunmanmi.
Q’uya raymi killapi mayqin llamk’aychá munasqayki, kusi

llamk’asqayki, chaymanta atisqaykimanhina siq’ispa llimp’iy.
154
155
Sutiymi:
7 Ayllunchikpi hatun
tarpuy
156
157
Sutiymi:
Kantaray killamanta rimasunchik
Kay llamk’aywanqa wawakuna kay killapi, ima Lliw ima niraq llamk’aykunamanta,
llamk’anankuta yachanqakuña. kawsaykunamanta sapankanku rimarinku.
Qillqana mayt’upi siq’ita qhawaspa, rimanku,
kay tapuykunawan: ¿Imakunatam ayllupi kay Maypi rurakun
killapi rurakun? Yachay wasipi.
Kantaray killapi qichwa runakunapaqqa hatun
tarpuymi. Imakunan kanman
Qillqana mayt’u.
Kay tarpuypi imakuna tarpusqankuta, imawan
tarpusqankuta, maypi tarpusqankuta, imayna Pikunan yanapanku
tarpusqankuta, tarpuypi mirinday mikhuna, Yachachiq
ayninakusqanku, muhu t’inkasqankumanta
ima rimanku.
¿Yachay wasipi kay llamk’aykunawan
imakunatam aswanta yachankuman?
raphipi qillqanqa.
Kay qillqaqa, lliwpa kusa qhawananpaq
qhatapi laq’alayanqa.
158
159
Sutiymi:
Muhu rikch’arichiymanta willakuyta uyarisunchik
Ayllupi tarpuymanta rimanku. Lliw niraq tapuykunata kay willakuymanta

Yachachiq watupachin ima qillqa kasqanmanta. kutichinku:
Sutillantaraq willaspa wawakunata yachayninta Qillqana mayt’uta kamachikusqanmanhina
pachkarin, paykunaqa watupakunku. ruranku.
Wawakuna willakuyta uyarinku:
¿Pimanta willakuy karqan?, ¿pikunan willakuypi
Muhu rikch’arichiy karqanku?, ¿imapin qallarisqa, tukupusqa?,
Qichwa runakunaqa, muhuta allaypiraqsi
¿imanaptinmi warmilla taqimanta muhuta
akllaspa taqiman waqaychapunku, chaypis
urqunman?, ¿imas kanman mana muhuta
tarpuykama puñum. Tarpunankupaqñas
rikch’achiptinku?, ¿allinchu muhu rikch’achiy?,
kayhinata rikch’arichinku: Warmis q’ala
¿imanaptin?
chakilla musuq llikllapi muhuta taqimanta
urqumun, chaytas llapa wasipi aylluntin
sumaqta ñawin aqhawan ch’allaykuspa Pikunan yanapanku
rikch’arichinku, ichaqa kay muhutaqa Yachachiq.
k’uyusqallatas chakraman apanku mana Maypi rurakun
animun lluqsinanpaq, chaymantapas
Yachay wasipi.
ñawpaqtapuni chay punchaw tarpupunku.
Imakunan kanman
Qhichwa ayllukunapiqa, kay muhu rikcharichiypi warmilla
taqimanta muhuta urqun ichaqa warmiqa quñi maki, kay Rikch’arichiymanta willakuy.
muhuqa warmihina miranqa, ichaqa manapunis qhariqa
taqimantaqa ima muhutapas urqunmanchu chiri makis
qhariqa, manas allinchu tarpuyninku kanman.
Willakuy uyarisqaykimanhina siq’ikunata k’utuchispa allinta churaspa k’askachiy qhipapitaq,

imapi willakuy tukupusqanta siq’iy.
160
Arroz a la jardinera nisqa
Kanan:
arus siwilla Kanan:
sanawriya ahus
arwihas aciyti
pallillu kachi
Wayk’uynin:
Ñawpaqtaqa makita maqllikuna, huk
mankapi siwillata, ahusta, pallilluta
aciytiwan thiqtichikun.
Arusta hamk’ana. Arus hamk’asqata,
arwihasta t’iqwasqata, sanawriyata
Wayk’uynin:
pikasqata thiqti mankaman
t’impusqa unuyupta churakun. Unuta
ch’akinankama t’impuchikun.
Sirwiynin
Latupi ima q’umir
mikhuyniyuptapas, utaq Sirwiynin:
aychayuptapas.
161
Sutiymi:
Tarpuypaq wayk’unamanta qillqasunchik
Huñunakuypihina, ima mikhunakuna Huk mikhuna wayk’unanpaq qillqanku.

tarpuypaq wayk’ukusqanmanta rimanku.
Pikunan yanapanku
Qillqana mayt’upi llaqtapi mikhuna
Yachachiq.
wayk’uymanta ñawinchanku, tukuspa rimanku.
Maypi rurakun
Arroz a la jardinera nisqa
Kanan: Yachay wasipi, wayk’una wasipi.
Arus, sanawriya, arwihas, pallillu, siwilla, ahus,
aceite, kachi. Imakunan kanman
Wayk’uynin: Qillqana mayt’upi wayk’unamanta raphi.
Ñawpaqtaqa makita maqllikuna, huk mankapi
siwillata, ahusta, pallilluta aceitiwan thiqtichikun.
Arusta hamk’ana. Arus hamk’asqata, arwihasta
t’iqwasqata, sanawriyata pikasqata thiqti mankaman
t’impusqa unuyupta churakun. Unuta ch’akinankama
t’impuchikun.
Sirwiynin.
Latupi ima q’umir mikhuyniyuptapas, utaq
aychayuptapas.
Munasqankumanhina ima mikhuna

wayk’unankupaq qillqanku.
Huk mikhunata akllay, ch’usaqpi imakunawansi wayk’ukusqanta siq’iy, llimp’iy ima uranpi
sutinta qillqay.
162
yupaynin yupaynin
163
Sutiymi:
Tarpuypi ayninakusunchik
Hawapi wawakunata kasqanmanhina mink’anakunku. Ayninakuspa pukllanku,
iskay huñuman t’aqakum. Ñawpaqtaqa kay pukllasqankupi hayk’a wawakuna
paykuna mink’anakunku ayninakunankupaq, llamk’asqankuta yupanku.
hinamantaq ima tarpuypipas yachapayaspa Yachachiq ima yupay aswanta wawakunapa
pukllanku. Kay pukllasqankumanta lliwta yachanankupaq, riqsinankupaq yupachin,
tapunakuspa rimanku. Ayllupi ayninakuspa yupaykunata rikuchin.
llamk’aymanta, kay rimaywan yanapayukuspa
yuyarinku. Ichaqa ayninakuypi manapuni Qillqana mayt’upi kamachikuyninmanhina
ari hukllaqa llamk’anmanchu achkhapuni ruranku.
llamk’anku. Allinta siq’ikunata qhawaspa yupay ¿hayk’a
qharikuna kachqanku? ¿hayk’a runakuna
Qhichwakunaqa ñawpa kawsayninkupi,ima
llamk’achkanku? 6, 7 yupaykama aswanta
llamk’aytapas aynillapipunim llamk’aqku, ichaqa aynipi
llamk’aspaqa utqaylla tarpurqunku. Warmikunapas yachanku.
tarpuypiqa, muhuta churaspa tarpuysikunku, Pukllanakunawan ruranku ayninakuspa,
wakintaq mikhunata wayk’umunku. Ichaqa kay
yupanku hayk’a ayninakusqankuta.
qichwakunapi tarpuyqa ima llamk’aypas ancha
kusikuymi. Kunanqa pisitañam ayninakapuchkanku, Pikunan yanapanku
yaqapas tractorllawanñas imatapas llamk’apuchkanku, Yachachiq.
kaypi runaqa sapallanña llamk’am mana piwanpas
rimanayukuspa. Maypi rurakun
Hawapi, yachay wasipi.
Yachay lliw pukllanakunamanta imatapas Imakunan kanman
ruranankupaq akllanqaku, chaypaq Yachay wasi ukhupi pukllanakuna.
Chaqrata qhaway, hayk’a kasqankuta yupaspa urampi hunt’ay qillqay.
164
165
Sutiymi:
Imas kanman mana muhuta t’inkaptinchik
Rimanakusqankumanhina huk taytapa wasinta Muhu t’inkayta yanapakunku.

rinku. Aswanta muhu t’inkaymanta taytata
Tarpunapaq muhu t’inkayta qhawamunku. tapukunku.
Imanaptinmi muhuta tarpunapaq t’inkanku,

Pikunan yanapanku
imas kanman mana muhuta t’inkaptinku
Ayllupi tayta.
chaykunamanta taytawan rimanku.
Maypi rurakun
Yachay wasipi t’inkayman risqankumanta
Taytapa muhu waqaychana taqipi.
rimanku. Wasinkupi tayta mamanku muhuta
t’inkankuraqchus manachus imanaptin Imakunan kanman
chaykunamanta willakunku. Taytaman apanapaq.
ruranku.
Siq’ikunata qhaway, imas kanman mana muhuta t’inkakuptin. Aylluykipi imaynatam

muhukunata t’inkakunkichik chayta siq’iy, llimp’iy ima.
166
Tarpuynin Imanmi lluqsimun Aswanta wiñaptin Puquptin
167
Sutiymi:
Imaynatam mikhuykuna wiñan
Wawakunaman tarpuypi mikhuykunamanta Mikhuypa wiñasqanmanhina siq’ita

wiñasqanmanta willan. Stiker nisqata hunt’apanku. Ñawpaq simanapi yachaqpa
urquspa, rurapa wiñayninta, tarpusqamanta nisqantawan, paykunapa tarpusqanku
aymurapunakama k’askachinku. (ñawpaq wiñasqantawan rikch’anachinku, kaymanta
simanapi) rimarinku. (pisqa kaq simanapi)
Chiqaqchus manachus kayhina rurakunapa Lastikumanta uhanapi, siwarata wiñachinku.
wiñasqanta, rikch’achinankupaq huk raphipi Wiñasqanta sapa simanan qhawaspa
kayhinata sapanka ruranku, sapa llamk’aypi willakuspa siq’inku.
llamk’asqankumanhina siq’inku. Ayllupi lliwta mikhuykunapa wiñasqanmanta
Chakrapi ima mikhuytapas tarpunku. k’uskinku.
(huk lastiku uhanapipas siwarata Pikunan yanapanku
algodonpi,unuyupta churanku). (iskay kaq Yachachiq, tayta mamakuna.
simanapi) Maypi rurakun
Tarpusqankuta qhawaspa, imayna Yachay wasipi, chakrapi.
wiñamusqanmanhina raphipi imayna kasqanta
Imakunan kanman
siq’inku. (kimsa kaq simanapi)
Siwara muhu, lastikumanta uhana, algodón,
Imayna rurakunapa wiñasqanta, wiñayta
unu.
tukuspa, imayna kasqanmanta tayta
mamankuta tapumunku. (tawa kaq simanapi)
Yachachiqpa sapa simana kamachisqanta ruray stiker nisqawan (S8).
168
Imasmari, imasmari:
Mullpha k’ulluchapi,
misk’i mikhuycha
uchukutapi mikhukum.
(inchis) mani
Imasmari, imasmari:
Tiyaspalla muhuchana,
tullunta tarpukun,
saphinta mikhukun
yunkapi wiñam. (rumu)
yuca.
Imasmari, imasmari:
Thiqtipipas mikhukun,
wayk’upipas sumaqllana,
ñawinpas kakunsi
ichaqa manas rikunchu.
(papa)
169
Sutiymi:
Mikhuykunamanta watuchiykunata qillqasunchik
Tarpuy killapi qichwa ayllukunapi lliw niraq Tiyaspalla muhuchana,

tullunta tarpukun,
mikhuykuna tarpusqamanta rimanku. saphinta mikhukun
Aswantaqa sapanka ayllupi ima Yyunkapi wiñam. (rumu) yuca.
mikhuykunatas tarpunku, imaynas chay
mikhuykuna, imayna tarpunamanta rimanku. Thiqtipipas mikhukun,
wayk’upipas sumaqllana,
Qillqana mayt’upi imayna huch’uy liwrucha ñawinpas kakunsi
ruranamanhina ruranku. ichaqa manas rikunchu. (papa)
Watuchinakuspa pukllanku. Tukuspa
wasinkuman kay liwruchata tayta Huk watuchikkunata mihuykunaman
mamankuman watuchimunankupaq apanku. paqarichispa qillqanku.
Qillqa mayt’upi siq’ikunata qhawaspa liwruta
ruranku.
Pikunan yanapanku
Yachachiq watuchiptin stiker nisqata
Yachachiq.
watuchiyman watuspanku churanku, sutinta
qillqanku. Maypi rurakun
Imasmari, imasmari: Yachay wasipi.
Mullpha k’ulluchapi, Imakunan kanman
misk’i mikhuycha
uchukutapi mikhukum. (inchis) mani Qillqana mayt’upi liwru ruranapaq,
k’askachina, stiker nisqata.
Siq’ita qhawaspa huk liwruta ruray, stiker (S9) nisqata urquspa watuchiykunaman churay,
sutinta qillqay, wakinpaqtaq paqarichiy.
170
171
Sutiymi:
Tarpunapaq muhukunata huñusunchik
Hawaman lluqsispa tarpuyman takispa Qillqana mayt’upi kamachikusqanmanhina

pukllamunku: ruranku.
Tarpuyman
(Takiy) ¿Imatas rurasunman achkha niraq mikhuy
Papata tarpuy nirqayki, kaypipas maypipas tarpunapaq?
manaraq para chayamuptin, kaypipas maypipas. Rusacha husk’asqanpi iskay iskaymanta
papata churan, iskay husk’asqapi hayk’a
Sarata tarpuy nirqayki, kaypipas, maypipas papatataq churan.
manaraq para chayamuptin, kaypipas, maypipas
Pukllasqankumanta ima mikhuykuna Maypi rurakun
tarpusqankumanta rimanku. Hawapi, yachay wasipi.
Wawakunaman huk sasachayta nikun:
Imakunan kanman
Imas kanman mana muhukuna kaptin,
Rumichakuna, ruruchakuna, yachay wasipi
imanaptin, llapa mikhuyllachu tarpuna,
pukllanakuna.
tarpuypiri huk niraq mikhuyllatachu tarpunku,
ima mikhuykunatam ayllupi tarpunku, Pikunan yanapanku
chaykunamanta rimarinku. Yachachiq.
Yachay wasipi pukllanakunawan
muhuwanhina huñuspa pukllanku.
Huñusqankumanta willakunku.
Qhipa raphipi mikhuykunamanta mayqinkunan tarpukun, Troquel (T6) nisqata urquy, llikllaman
huñuspa k’askachiy.
172
173
Sutiymi:
Ayllupa tarpuyninmanta ñawichasunchik
Ayllunkupi imatan kunan killa llamk’achkanku 1. ¿Pim masata purichichkan?

chaymanta rimanku. 2. ¿Ima uywam muhuta apamunman karqan?
Tarpuy rikusqankumanta mayqillanpas 3. ¿Imananmantaq mana tarpuqtinchik?
willakamun.
Yachachiq tarpuymanta siq’ita qhawarichin. Maypi rurakun
Wawakuna siq’ita ñawichanku, lliw Yachay wasipi.
tapuykunaman kutichinku:
Imakunan kanman
¿Pikunam tarpuchqanku?, ¿ayllukichikpi Qillqana mayt’upi ñawichana raphi.
kayhinata tarpunkischu?, ¿ayllukichikpi
imaynan tarpuy, imapaq ayllupi tarpunku?,
¿imas kanman mana pipas tarpuptinku?
Qhipa raphipi tapuykunaman kutichinku.
Qhipaq raphipi tapuykunaman allinta qhaway 3 kimsa tapuypi siq’iy, llimp’iy, rimariy ima.
174
1. ¿Pim masata purichichkan? 2. ¿Ima uywam muhuta
apamunman karqan?
3. ¿Imananmantaq mana tarpuqtinchik?
175
Sutiymi:
Ayllupa tarpuyninmanta ñawichasunchik
Ñawpa raphipi tapuykunaman allinta qhaway 3 kimsa tapuypi siq’iy, llimp’iy, rimariy ima.
176
177
Sutiymi:
Kantaray killapi llamk’asqanchikkunamanta
rimarisunchik
Ñawpaqtaqa allin wawakuna rimamunankupaq tiyachisunchik.

Llapa kantaray killapi kay qillqana mayt’umanta llamk’asqanchikmanta
¿Kantaray killapi imakunamanta llamk’arqanchik?
¿Píkunam yachananchikpaq yanapawarqanchik?
karqan?

Qillqana mayt’uta atisqankumanhina llamk’anku.
Kantaray killapi mayqin llamk’aycha munasqayki, kusi

178
179
Sutiymi:
8 Apunchikkunawan
uywanakusunchik
180
181
Sutiymi:
Aya marq’ay killamanta rimasunchik
kay llamk’aywanqa wawakuna kay killapi, ima Lliw ima niraq llamk’aykunamanta,
llamk’anankuta yachanqakuña. kawsaykunamanta sapanka rimanku.
Qillqana mayt’upi siq’ita qhawaspa, kay Aya marq’ay killaq sutinmanta kutichinqaku.
tapuykunawan rimanqaku:
Maypi rurakun
¿Ima raykun aya marq’ay killa nispa Yachay wasipi.
sutichanchik kay killata? Imakunan kanman
¿Imakunatam ayllupi kay killapi rurakun? Qillqana mayt’u.
Hatun raphipi proyecto nisqamanta, Pikunan yanapanku

rimanakunku, kay rimaykunata yachachiq, Yachachiq.
raphipi qillqanqa.
Kay qillqaqa, lliwpa allin qhawananpaq qhatapi
laq’alayanqa.
182
Yupaynin
183
Sutiymi:
Wañuqkuna watukuy
Wawakunawan Aya marq’api kawsaqkunapa, Yachachiq ima yupaypa kasqanta aswanta

wañupkunapa p’unchawninmanta rimanku. yacharichin.
Maypim wañupkunata watukunchik, imatam Qillqana mayt’upi ruranku.
wañupkunaman apanchik, hayk’a runa
wañupninman watukuq rinku. Ayllunkupi, huk ayllukunapipas wañupkunapa
Wañuq watukuypi pukllanku. Kay pukllaypaq watukuymanta rimanku.
ayakunapa wasin kananpaq akllanku. Rimanakuspa pukllanku.
Yachachiq wawakunata nin: ¿Imaynatam
Maypi rurakun
pukllasunman?, ¿ayllunkupi imaynatam
Hawapi, yachay wasipi.
wañupta watukunku, kikinta pukllanku?.
Imakunan kanman
Pukllayta tukuspa, rimanku imayna Llikllakuna, t’ikakuna, waykunapi
pukllasqankumanta, hayk’am pukllarqanku, pukllanakuna, lastiku purunkukuna.
imakunatam wañupman aparqanku
chaykunamanta rimanku. Pikunan yanapanku
Huk hatun raphipi lliw hayk’a kasqankuta Yachachiq.
yachachiqman yupayninta willamunku.
T’ika Troquel (T7) nisqawan urquspa corona nisqaman k’askachiy, hinamantaq aya p’ampana
ukhupi sapanka runata yupay, uranpi yupayninta qillqay.
184
Mayqin kunawanmi ¿T’anta wawa Munasqayki
t’anta rurakunman rurakun may’pitaq t’antata siqi’y
rurana?
185
Sutiymi:
T’anta ruray
T’anta wawakunata qhawaspa rimanku: T’antata, urnupi chayachinku, chayasqataña

Imayna kasqanmanta, wañuqpa, kawsaqpa lliwta rurasqakuta yuyarispa rimanku,
p’unchawninpi ruranamanta. ¿Imaynatan mikhunku. (kimsa kaq simanapi).
kay t’anta rurakunman?, ¿imakunawanmi T’anta ruraymanta lliw tapumusqakuta,
t’anta rurakunman?, ¿tapumunankupaq rurasqankumanta ima yuyarinku. Tukuspa
rimanakunku? (ñawpaq simanapi). qillqana mayt’uta ruranku. (tawa kaq
T’anta ruranapaq tapumusqankuta, simanapi).
willakunku. Yachachiq huk raphipi qillqan
lliw wawakunapa tapumusqankuta. Imawan T’anta ruranapaq tayta mamankuta, t’anta
t’anta ruranankupaq lliwta apamunankupaq ruraqta ima tapumunku. T’anta ruraqpiwan
rakinakunku. (iskay kaq simanapi) kuska ruraysikunku.
Lliw apamusqankuwan t’anta rurayta
qallarinku. Pikunan yanapanku
T’anta ruraypi tapuykunata ruranku: Imanaptin Tayta mamakuna, t’anta ruraq.
hak’u mich’usqa punkin Huk p’ukupi hak’uta Maypi rurakun
mana levadura nisqallayupta churanku, huk Wasinkupi, yachay wasipi, t’anta ruranapi.
p’ukupitaq levadura nisqayupta. Imaynam
kay iskaynin hak’ukuna kasqanta qhawaspa Imakunan kanman
rimanku. Imaynan t’anta rurana kayhinata T’anta ruranapaq, t’anta rurana, p’ukukuna.
ruranku.
Raphipi sapa simana rurasqaykimanhina hunt’ay.
186
187
Sutiymi:
Ayllunchikpi apukunamanta yachaqta uyarimusunchik
Rimanakusqankumanhina yachaqpa wasinta Yachaqta uyarinku, tapukunku, rimanku.

rinku.
Pikunan yanapanku
Ayllupi lliw apukunamanta willakuyninta Yachaq.
uyarimunku. Maypi rurakun
Imayna apukunawan ayllupi kawsanamanta Yachaqpa wasinpi.
tapukunku. Imakunan kanman
Yachay wasipi yachaqpa willamusqanmanta Qillqana mayt’u.
yuyarinku.
Ayllupi apukunamanta rimanku.
Qillqana mayt’uta ruranku.
Yachaqpa willamusqanmanta, ch’usaqpi siq’iy rurasqaykita willakuy.
188
¿Pinmantan willakuy karqan?
Imawanmi qhichwakuna apunkuta haywakunku
¿Imapim iñinki?, ¿imanaptin?
189
Sutiymi:
Chakatamantawan, apukunamantawan willakuy
Hawaman lluqsispa lliw apukunata qhawaspa Chaymanta pachas chakatakunaqa apukunawan kuska,
kawsanku. Sapanka ayllupi chakrakunata, uywakunata
mañakunku. runakunata uywaspa. Kay Chakatakunaqa apukunawan
Wawakunawan lliw qichwa ayllukunapi kuska chikchikunata, qasakunata hark’anku, ima
apukunamanta, urqukunapi unquykunatapas qatinku.
chakatakunamanta ima rimanku. Lliw tapuykunata ñawinchasqamanta

kutichinku, rimaspallaraq, hinamantaq qillqana
Yachachiq qillqana mayt’upi willakuyta
maytupiña.
qhawachin, wawakuna lliw imaymanakuna
rikusqankumanta rimanku, ima nispam qillqa ¿Pimantam willakuy karqan?
rimanman chaykunata watupakunku. ¿Willakuypi qichwakuna, imapim iñisqaku?
Qillqata ñawichanku: ¿Imawanmi apunkuman qichwakuna
haywakunku?
Huk qhipa watakunas qichwakunaqa intipi, unupi,
killapi, apukunapi, imalla iñirqanku, hinallamansi ¿Imapitaq iñinanchik, Imanaptin?
karu suyukunamanta mana riqsisqa runakunaqa Pikunan yanapanku
chayamusqaku. Chaysi paykunaqa chakatakunata,
ayllukunapa apunkuq kasqanman churanku. Amaña Yachachiq
intipiqa, nitaq urqupiqa iñiychikchu nispas mistikunaqa Maypi rurakun
kamachinku. Ichaqa wakillanñas qichwakunaqa
kunankamapas apunkuman, intiman, killaman, unuman Hawapi, yachay wasipi.
ima iñinkuraqsi. Chaypaqsi hatun p’unchawkunapi, Imakunan kanman
llamk’aykunapi haywarikunku, ch’uyarikunku ima
kusisqallaña tiyakunku. Qillqana mayt’u.
Ñawichasqamanhina tapuykunata (x) chimpuy, qhipa kaqta siq’ispa rimariy.
190
1
3
5
7
9
191
Sutiymi:
Apukunapa uywakuna uywasqanta yupasunchik
Hawaman lluqsispa uywakunamanta takispa Yachay wasipi uywa pukllanakunamanta

pukllamunku. mayqinkunatas apukuna uywan chayta
Wakachaykichus kayman (kutiy) yupanku.
kancha ukhuchamanta, muuu,muuu
nispa nimuykiman. Yupasqankuta raphipi siq’inku, yachachiq kay
Atuqchaykichus kayman (kutiy) yupaykunata aswanta yacharichin.
q’asachakunamanta wiiii, wiii
nispa nimuykiman.
Quwichaykichus kayman (kutiy)
wasi ukhuchamanta... Huk taqrusqamanta uywakunata yupaspa 8,9
10 ima akllanku.
Aswanta ayllupi ima niraq uywakunaman
Akllasqanku uywakunata yupayninmanhina
takinku. Kay rimayta yachachiq willarin
siq’inku.
wawakunaman:
Qichwa ayllukunapiqa uywakunataqa apukunas uywan,
kansi sapanka uywapa Apukuna paykunatas ima uywa
Pikunan yanapanku
raymichaypiqa mañakunku, sumaq uywananpaq,mana Yachachiq.
unqunanpaq, mirananpaq, maykunapipas purisqanpi mana
Maypi rurakun
qaqapananpaq ima mañakunku.
Hawapi,yachay wasipi.
Ayllunkupi ima apukunas uywankuta
Imakunan kanman
uywasqanmanta rimanku.
Uywa pukllanakuna, uywa siluetakuna.
Raphipi yupaymanhina uywakunata Troquel (T8) nisqawan churay.
192
193
Sutiymi:
Apunchikkunawan sumaqta uywanakunchik
Kay killapi apukunamanta llamk’asqankuta Qillqana mayt’uta ruranku.

rimaywan yuyariku.
Hawaman lluqsispa ayllupa apukunata Apukunaman mañakunku. Imayna
qhawaspa sumaqta añaychakunku, apukunawan munay uywanakunapaq rimanku.
uywankupaq, kawsayninkupaq, ayllunkupaq Sumaq rimaykunata apukunaman, pacha
mañakunku. mamaman manchakuywan rimanku.
Qiruman aqhata utaq winuta churaspa Ima llamk’aykunapin apukunaman

sapanka k’intunkuta churakunku, 3 phukuspa haywakusqankuta, t’inkakusqankuta,
makinkuwan ch’allakunku. phukurikusqankuta nimunku.
Mañakuyta tukuspa, Ayllupi apukunata Munay simikunata apukunaman qillqanapaq
qhawaspa rimanku, maypi tarikusqankuta, ima rimanku.
apu kasqanta.
Pikunan yanapanku
Kay tapuyta wawakunaman nin: ¿Imas
kanman mana ayllupi apukuna kaqtin? Yachachiq.
Imatam sumaq apukunawan pacha mamawan
Maypi rurakun
kawsanapaq rurasunman.
Hawapi apukunata qhawaspa.
Wawakunapa kutichiyninta raphipi qillqakun.
Imakunan kanman
Aswanta, rakhu raphikunapi qillqakunmani
Aqha/winu, kuka.
qhatakunapi k’askachinapaq.
Raphipi aylluykipi apukunata siq’iy hukkaqpitaq imatam munay kawsanapaq rurawaq chayta
siq’iy.
194
195
Sutiymi:
Hallmay qallariymanta harawita qillqasunchik
Yachachiq kay harawita ruran: Harawi qillqasqankuta ñawichaspa yachanku.

Mikhuychallay, mikhuychallay Pikunan yanapanku
ima munaytam wiñamuchkanki, Yachachiq.
parachawan ruphaychawan
Maypi rurakun
hallmaytañas mañakamunki
Yachay wasi ukhupi.
.
Kay harawimanta lliw tapuykunata ruraspa Imakunan kanman
rimanku Raphi,qillqana mayt’u,qillqana,
Aya marq’a killapi ñawpaq tarpuykuna
hallmanamanta yuyarinku.
Sapanka wawa imaynatas ayllunkupi mikhuyta
hallmanku chaymanta willakunqa.
Harawi qillqanapaq rimanakunku.
Qillqana mayt’uta qhawaspa harawita
qillqanku.
Mikhuy hallmayman harawita qillqay.
196
Yupaynin
197
Sutiymi:
Latata urmayachispa pukllay
Hawaman lluqsispa imayna pukllanankupaq Hayk’a lata tawqasqankuta yupanku,

rimanku: urmayachisqankuta yupallankutaq.
Latakunata tawqaspa, huk hayt’ana
q’umpuwan wikch’uspa urmayachikum. Sasachaykunata ruranku.
Sapanka wawa latakunata yupaspanku Pikunan yanapanku

churanku, hayt’ana q’umpuwan wikchuspa Yachachiq.
hayk’a urmakusqanta yupanku.
Maypi rurakun
Kay sasachaykunata rurakun: Ch’askacha Pukllana patapi hawapi
irqi, 5 latawan pirqan, hayt’ana qumpuwan
Imakunan kanman
wikch’uqtin 2 latata urmayachipum, hayk’a
Latakuna, hayt’ana q’umpukuna.
latallañan qhiparqun
Huk sasachaykunata ruraspa, yachachiq
aswanta imaynatas qichuspa pukllaymanta
yachachin.
Yachay wasipi pukllamusqankumanta
rimanku.
Luwischa 5 latata tawqan, hayt’ana q’umpuwan wikch’uspa 2 latata urmayachin, hayk’allañan

qhipan chay yupayninta qillqay.
198
199
Sutiymi:
Aya marq’ay killapi

Ñawpaqtaqa allin wawakunapa rimamunankupaq tiyachisunchik.
Llapa aya marq’ay killapi kay qillqa mayt’umanta llamk’asqanchikmanta
¿Aya marq’ay killapi imakunamanta llamk’arqanchik?
¿Píkunam yachananchikpaq yanapawarqanchik?
¿Qillqa mayt’upi imakunatam rurarqanchik?
¿Qillqa mayt’umanta mayqin llamk’aymi ancha munay qampaq
karqan?
Qillqa mayt’upi kamachikuyninmanhina llamk’anku.
Aya marq’ay killapi mayqin llamk’aychá ancha munasqayki, kusi

200
Llamk’aykunapaq
mayt’ukuna
HUNT’AYKUNA Sapa p’unchaw imaynan hunt’asqay
Imaynan
Makiyta rurayniy
Killachay Atipachay Quyllurchay Illapachay Ch’askachay
mayllikuni

Imaynan
Kiruyta rurayniy
mupch’ikuni
Qhali kawsanapaq
Makiyta mayllikuni
Sapa punch’aw makita mayllikunayki.
Mikhuynaykipaq makita mayllikunaykipuni.
Hisp’ana wasimanta lluqsimuspa makita mayllikunayki.
Sapa p’unchaw, kiruykita muqch’ikunayki.
Mikhuyta tukuspa muqch’ikunayki.
Kay ruraykunata sapa p’unchaw hunt’achkaykita, mana

hunt’achkaykitapas imawanpas siq’iy.
Imaynan
Q’upata q’upa rurayniy
churanaman Killachay Atipachay Quyllurchay Illapachay Ch’askachay
churasunchik

Imaynan
Imatapas rurayniy
waqaychasunchik Killachay Atipachay Quyllurchay Illapachay Ch’askachay
Allin kawsanapaq
Q’upata q’upa churanaman

churasunchik
Ima q’upatapas rikunki chayqa uqarispa q’upachuranaman churanayki.
Wasiykipipas, yachay wasipipas munay rikukunam.
Ima pukllana uqarisqaykita kaqta churapuy, waqaychapuy ima.
Wasiykipipas imatapas allin waqaychayta yachanayki.

Imaynan
rurayniy
Napaykuykusunchik Killachay Atipachay Quyllurchay Illapachay Ch’askachay

Imaynan
Añaychaykuspa rurayniy
imatapas Killachay Atipachay Quyllurchay Illapachay Ch’askachay
chaskiykusunchik
Allin kawsanapaq
Napaykuykusunchik
Ayllupi, manchakuywan piwanpas tupaspa napaykuykunayki.
Yachay wasipi napaykuykuspa chayamunayki.
Kuraqkunataqa napaykuykupunim.
Wasikiypi, imatapas añaychaykuspa utaq urpiy sunquy nispa

chaskikunayki.
Yachay wasipi qhali warma mikhunata, uhanata añaychaykuspa

chaskikuy.
Pipas imata quykusunki chayqa añaychaykuypuni.

Imaynan
Makita rimanapaq rurayniy
uqarina

Imaynan
Yanapanakuspa rurayniy
kawsakunanchik
Allin kawsanapaq
Makita rimanapaq uqarina

Pipas rimaqtin allinta uyarinayki.
Rimanaykipaqqa makiykita uqariy.
Llapalla rimaspaqa mana allintachu uyarinakusunman.
Ayllu masin kankichik, imayna tayta mamaykichik aynipi llamk’anku.

Kaqllatataq qamkuna yanapanakunaykichik.
Huch’uy wawakunata munayta yanapanaykichik.
Wasipipas tayta mamata, imallatapas yanapanaykichik.

Kawsaynimanta willachkayki
Ñuqan kani.
Sutiyqa:
Munasqay
mikhunakuna
Sutiyqa:
Paykunam tayta mamay
Taytay Mamay
Sutiyqa:
Aylluyta riqsichisayki
Hatun
papituy
Hatun Hatun
papituy mamitay Hatun
mamitay
Tiyuy Tiyay
Papay/
Taytay Mamay
Turay/
Ñañay /
wayqiy
panay Ñuqa
Munasqay pukllanakuna
Trokel (T1) Pag. 23
Trokel (T2) Pag. 41
Trokel (T3) Pag. 83
Trokel (T4) Pag. 99

Trokel (T5) Pag. 147


Stiker (S1) Pag. 19
Stiker (S2) Pag. 47
Stiker (S4) Pag. 85

Stiker (S3) Pag. 61
Stiker (S9) Pag. 169 Stiker (S8) Pag. 167

Stiker (S5) Pag.91
Stiker (S7) Pag. 145

Stiker (S6) Pag.93
Siq’ikunapi qhipanpi huk k’aspichata k’askachiy. Chayta hap’ispa pukllachiy.
Kay pukllanata k’askachispa rurasun. Chaymanta chaywan pukllay.
6 2 5
1
TARPUYPI LLALLINAKUY
Kay k’askaq siq’ikunawan sumaqta h’untapay.
YUYARIYPI PUKLLASUN
1 2 3
4 5 6
7 8 9
Sutiymi:
TARPUYPI LLALLINAKUY
1 2 3 4 5
Tarpuna
paq,
6
imakun
atam,
chakrap
i rurank
u.
12 11
10 9 8 7
Llamk’anaku
napa
sutinta nimu
y
Tarpunapaq
imakunam
13
Ima uywan
willamuwanchik Tar
puy
yapuypi
p
Sayarispayki yanapawanchik yan i qam
apa , im
yapuqhina ruray kuw apim
aq
16 19
14 15 17 18 20
Pimantam
hik
Aylluykipi mañakunc
q Tarpuypaq
imakunata
m tarpunapa
takita
tarpunku takirquy
El 22 de julio de 2002, los representantes de las conformamos esta sociedad, nos sintamos parte
organizaciones políticas, religiosas, del Gobierno y de de ella. Con este fin, el Acuerdo promoverá el
la sociedad civil firmaron el compromiso de trabajar, acceso a las oportunidades económicas, sociales,
todos, para conseguir el bienestar y desarrollo del culturales y políticas. Todos los peruanos tenemos
país. Este compromiso es el Acuerdo Nacional. derecho a un empleo digno, a una educación de
calidad, a una salud integral, a un lugar para vivir.
El Acuerdo persigue cuatro objetivos Así, alcanzaremos el desarrollo pleno.
fundamentales. Para alcanzarlos, todos los
peruanos de buena voluntad tenemos, desde el 3. Competitividad del País
lugar que ocupemos o el rol que desempeñemos, Para afianzar la economía, el Acuerdo
el deber y la responsabilidad de decidir, ejecutar, se compromete a fomentar el espíritu de
vigilar o defender los compromisos asumidos. competitividad en las empresas, es decir,
Estos son tan importantes que serán respetados mejorar la calidad de los productos y servicios,
como políticas permanentes para el futuro. asegurar el acceso a la formalización de las
pequeñas empresas y sumar esfuerzos para
Por esta razón, como niños, niñas, adolescentes o fomentar la colocación de nuestros productos
adultos, ya sea como estudiantes o trabajadores, en los mercados internacionales.
debemos promover y fortalecer acciones que
garanticen el cumplimiento de esos cuatro 4. Estado Eficiente, Transparente y
objetivos que son los siguientes: Descentralizado
Es de vital importancia que el Estado cumpla
1. Democracia y Estado de Derecho con sus obligaciones de manera eficiente y
La justicia, la paz y el desarrollo que necesitamos transparente para ponerse al servicio de todos
los peruanos sólo se pueden dar si conseguimos los peruanos. El Acuerdo se compromete a
una verdadera democracia. El compromiso del modernizar la administración pública, desarrollar
Acuerdo Nacional es garantizar una sociedad instrumentos que eliminen la corrupción o el uso
en la que los derechos son respetados y los indebido del poder. Asimismo, descentralizar el
ciudadanos viven seguros y expresan con libertad poder y la economía para asegurar que el Estado
sus opiniones a partir del diálogo abierto y sirva a todos los peruanos sin excepción. Mediante
enriquecedor; decidiendo lo mejor para el país. el Acuerdo Nacional nos comprometemos a
desarrollar maneras de controlar el cumplimiento
2. Equidad y Justicia Social de estas políticas de Estado, a brindar apoyo
Para poder construir nuestra democracia, es y difundir constantemente sus acciones a la
necesario que cada una de las personas que sociedad en general.
SÍMBOLOS DE LA PATRIA
El 10 de diciembre de 1948, la Asamblea General de las Naciones Unidas aprobó y proclamó

la Declaración Universal de Derechos Humanos, cuyos artículos figuran a continuación:
BANDERA NACIONAL
HIMNO NACIONAL
CORO
Somos libres, seámoslo siempre,
y ante niegue sus luces el Sol,
que faltemos al voto solemne
que la Patria al Eterno elevó.
HIMNO NACIONAL
ESCUDO NACIONAL
DISTRIBUCIÓN GRATUITA
PROHIBIDA SU VENTA

Deib22 0058

Cargado por

Copyright:

Formatos disponibles

Deib22 0058

Cargado por

Información del documento

Título original

Derechos de autor

Formatos disponibles

Compartir este documento

Compartir o incrustar documentos

Opciones para compartir

¿Le pareció útil este documento?

¿Este contenido es inapropiado?

Copyright:

Formatos disponibles

Deib22 0058

Cargado por

Copyright:

Formatos disponibles

Cuaderno de trabajo Inicial 5 Años - Quechua - Collao Kuska yachasunchik - 5 watayuq wawakunapaq

Simikunapi, Kawsaykunapi, Sapsikunapi Tukuy niraq Yachachina Umalliq

Iskay Simipi Kawsaypura Yachachiq Umalliq

©PERÚ SUYUPI YACHAY KAMAYUQ

Quinta edición, 2021

Mayt’ukuna allinchaypi yanapakuq

Digeibira-DEIB nisqamanta llapan llank’aypi yanapaq

Hecho el Depósito Legal en la Biblioteca Nacional del Perú No 2021-07896

Kay maytutaqa paqarichiqkunapa mana munayninwanqa manam pipas mirachinmanchu.

Perú suyupi mirachisqa/Impreso en el Perú/Printed in Peru

Kay llamk’ana mayt’uqa qampaqmi. Paymi yachay wasipi sumaqta

Yachachiqniykikunam, ancha munasqa sunquykuwan, kay qillqa mayt’uta

Kay llamk’aykunawanmi kawsayniykimanta aswanta yachanki; aylluykita,

Kay llamk’ana mayt’uwanqa sumaqtam kusisqa pukllanki, takinki, llimp’inki,

¡Kayqa yachaq masichaykim, chaymi sumaqllata uywanayki!

¡Allinpuni kachun; sumaqllata yachanki!

kawsayninchik nuestra vivencia rurukuna granos yupaykuna números

Qillqana mayt’upi, ayriwa killapi llamk’ayta Imakunan kanman

Qillqana mayt’upi llamk’aykunamantawan Maypin llamk’akun

Siq’ita qhawaspa kay killapi llamk’aykunata atisqaykimanhina siq’iy, hinaspa rimariy.

Maway papa chakrata atispaqa ñawpaqta ¿huk harawikunata paqarichisunmanchu?.

Mayqin kaq mikhuymanta rimarqanchik, chay mikhuyman rurunta siq’ispa churay.

Imasmari, imasmari Imasmari, imasmari

¿Imataq kanma? ¿Imataq Kanma?

Llullu kawsaykunata qhawarispa llimp’inamanta, Sichus mana watuchikunata kutichinkuchu

Mikhuykunata k’utuchiy, watuchisqanmanhina k’askachiy

Hawapi, t’ikakunahina kuyuspa wawakuna ¿Maytam purirqanchik?, ¿imakunatam

Imakunawanmi chakrata mana phallchamurqanchikchu, chaykunata (x) chakatay.

Huk yachaqpa wasinta, Qillqana mayt’upi kamachikuyninmanhina

Yachaq uyarimusqaykimanta munasqaykita, chaymanta llimp’iy hinaspa rimariy.

Ñawpaqtaqa, chakmaymanta/yapuymanta upyanku. Martinqa taytaqa kusisqa chakranta

Qurakunaq kasqanman Sapanka wawakuna, pallamusqanku

Wawakunaman aswanta, qurakunap Pikunan yanapanku

Siq’ikunapi, hampi qurakunallata llimp’inki, munaspaqa ima quratapas yapawaqmi.

Qurakunahina kurkunkuta kuyuchispa Qurakunata rikch’akusqanmanhina,

Qurakunata allichasqankupi, rimarinku. Pikuna yanapanku

Troquel (T1) nisqapi hampi qurakunata, kikinta kama huñupi churay.

wachkhata ruranku (mana yachay wasipi Tawamanta pukllankuman.

Kay pukllaypiqa yachachiq, aswanta

Wachkhawan pukllaypi, wichayman kaqta wisq’ay muyuwan, urayman kaqpitaq,

Munayta napaykukuspa wawakunata chaskisunchik. Kunan p’unchaw

• ¿Ayriwa killapi imakunamanta llamk’arqanchik?

Ayriwa killapi mayqin llamk’aymi ancha munasqayki, kusi

Qillqana mayt’upi aymuray killapaq umalliq Imakunawan ruranqaku

Siq’ita qhawaspa kay killapi, llamk’aykunata atisqaykimanhina siq’iy, hinaspa rimariy.

Llamk’anakunamanta rimarinku, akllanku, Pikunan yanapanku

Llamk’anakunata k’utuchispayki, hatun kaqta, huch’uy kaqta runakunaman k’askachispa

Llamk’asqanchikta yuyarispa siq’ikunata llimp’iy.

¿Kay allayninku allin kananpaq imatam rurankuman?

Ñawpaq raphipi qhawasqanchikta yuyarispa, tapuykunamanta allin kaqta llimp’iy.

Qillqanapaq rimanakunku. Atisqankumanhina mikhuykunamanta

Siq’ikunata qhawaspa, atisqaykimanhina qillqay, chaymanta ñawinchay.

Siq’ikunata k’utuchispa wathiya rurasqamanhina, qallariyninmanta, tukupunanqakama

¿Maypim sara wikch’urayasqa?

¿Wikch’usqa mikhuyta rikuspa imanawaqmi?

Ñawinchasqaykita yuyarispa, tapuykunaman alli kaq siq’ita (x) chimpuy.

Ñawpaqtaqa lliw mikhuykunamanta rimanku, Yachachiq ñawinchaqtin qatipakunku.

Harawita ñawinchaspa yachanku.

Lliw imaymanapi harawinku (asiykuspa,