Deianira

Vide etiam paginam fere homonymam: 157 Dejanira.

Hercules, Deianira, et Nessus in hydria Attica figuris nigris sexti saeculi a.C.n. Museum Lupariense.

Deianira in mythologia Graeca erat filia regis Calydonii Oenei et Althaeae, Thestii filiae, soror autem Meleagri et uxor Herculis cui filium peperit, Hyllum nomine. A nonnullis mythographis, Dionysus deus dicitur dono vitis noctem cum Althaea marito rependisse, nam vitis etiam tunc in ea regione ignota erat. Sic verus pater Deianirae fuisset Dionysos.

Fabulae

Formosissima virgo erat Deianira: itaque multi proci ad regiam Oenei spe matrimonii ducti ventitabant. Sed Hercules narratur, cum apud inferos descendisset, in Meleagri umbram incidisse, qui heroi suasit ut sororem duceret. Quod consilium secuto Herculi ceteri omnes cesserunt praeter Acheloum flumen, qui turpe deo esse cedere mortali existimavit. Luctando tamen ab Hercule victus est, qui cornu etiam eius abrupit, pomis a Nymphis postea repletum et cornu copiae dictum. Cum vero Hercules novam uxorem secum abduceret, ad Euenum flumen pervenerunt, tum hibernis imbribus tumidum. Ibi centaurus Nessus viatores trans flumen tergo portabat. Nihil metuens Alcides Deianiram centauro tradit, dum ipse arcum et pharetram in alteram ripam mittit ac torrentem tranare incipit. Cum vero in ripa constitisset, uxorem auxilium implorantem audiit et Nessum fugientem ac miseram Deianiram rapientem procul vidit. Tum sagitta in sanguine hydrae Lerneae tincta centaurum transfixit. Quod vulnus letale fuit: nam sanguis hydrae potentissimum venenum erat. Tunc Nessus moriens hanc ultionem excogitavit : tunicam sanguine veneno mixto aspersam, ut munus, ei tradidit adfirmans irritamentum amoris ad maritum retinendum fore.

Aliquantum post tempus Hercules captus amore Iolae captivae dicebatur, quam domum misit. Metuens ne a paelice domo expelleretur Deianira centauri verborum meminit et, ut donum, tunicam sanguine Nessi inlitam per Licham famulum ad maritum absentem misit. Qui postquam vestem induit, toto corpore comburi sibi videbatur. Dolores tolerare non potuit: itaque pyram in monte Oeta exstruxit, in qua iacuit, et iussit subdere ignes Philocteten. Tum pars mortalis exarsit quidem sed pars melior inter deos ab ipso Iove caelo recepta est. Deianira quae causa mortis marito invita fuerat, se ipsa occidit.

Cum alios liberos Herculi pepererat tum et filiam Macariam quae fratribus saluti fuit dum ex oraculo pro eis voluntariam mortem adire patitur. Quae fabula argumentum tragoediae Euripidis fuit Heraclidae inscriptae.

Deianira in litteris et artibus

Hercules, Nessus, et Deianira. Imago aeri incisa ad editionem Metamorphoseon inlustrandam, 1659.

Plures theatrales fabulae hoc argumentum explicaverunt: inter antiquas etiamnunc Trachinias Sophoclis et Herculem Oetaeum Senecae legere possumus. Ex lyricis fabulis notissima est Hercules Georgii Friderici Haendel (1745), non omittenda Deianira Camilli Saint Saens (1911). Pompeiis fabula fluminis transitus cum Nesso in domo "Centauri" dicta picta in pariete erat.

Nexus interni

• Cornu copiae

Fontes

• Apollodori Bibliotheca II,7,7
• Hyginus mythographus, Fabulae 31, 34–36, 129, 174, 240, 243.
• Ovidius, libro nono Metamorphoseon 1–270.
  • Heroides 9.
• Seneca, Hercules Oetaeus.
• Sophocles, Trachiniae.