Iran

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Iran
Basisgegaevens
Officieel taal	Perzisch
Huidsjtad	Teheran
Sjtaotsvörm	Rippebliek (theocratisch)
Sjtaotshoof (lies)	Muhammad al-Mahdi (مُحَمَّد ٱلْمَهْدِي) Ali Khamenei (سید علی خامنه‌ای)(sinds 1989)
President	Ebrahim Raisi (سیدابراهیم رئیسی)
[[{{{titelhoofregering1}}}]]	{{{naomhoofregering1}}}
[[{{{titelhoofregering2}}}]]	{{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	{{{religie}}}
Opperflaakde – % water	1.648.195 km² 0,7%
Inwoeners – Deechde:	84.923.314 (2020) 51,5/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	Rial (IRR)
Tiedzaone	UTC +3.5
Nationale fiesdaag	1 april
Vouksleed	Sorûd-e Melli-e Jomhûri-e Eslami,
Web | Code | Tel.	.ir | IRN | +98

Iran (Perzisch: ایران, vreuger Perzië) is e land in Azië, op d'n euvergaank vaan 't Midde-Ooste nao 't Wied Ooste. 't Land grèns in 't ooste aon Toerkmenistan, Afganistan en Pakistan en in 't weste aon Irak, Turkije, Azerbaidzjan en Armenië. In 't noorde ligk 't aon de Kaspische Zie en in 't zuie aon de Perzische Golf. Hoofstad is Teheran, ander groete stei zien Tabrîz, Qom, Esfahan en Masjhâd.

Bestuurleke indeiling

Provincies vaan Iran

Iraan is ingedeild in daarteg provincies.

1. Teheran
2. Qom
3. Markazi
4. Qazvin
5. Gilan
6. Ardabil
7. Zanjan
8. Oost Azarbaijan
9. West Azarbaijan
10. Kurdistan
11. Hamadan
12. Kermanshah
13. Ilam
14. Lorestan
15. Khuzestan
16. Chahar Mahaal en Bakhtiari
17. Kohgiluyeh va Boyer Ahmad
18. Bushehr
19. Fars
20. Hormozgan
21. Sistan en Baluchistan
22. Kerman
23. Yazd
24. Esfahan
25. Semnan
26. Mazandaran
27. Golestan
28. Khorasan-e-shomali (Noord-Khorasan)
29. Khorasan-e-Razavi
30. Khorasan-e-Jonoobi (Zuid-Khorasan)

Taole

De officieel taol, 't Perzisch, weurt al sinds de ajdheid gesproke, en sinds de koms vaan d'n islam en de Arabische besjaving in 't land sjrief me de taol in 't Arabisch sjrif. 't Perzisch behuurt tot de Indo-Iraanse tak vaan Indo-Europese taole. Me sprik in 't land nog diverse aander taole; veur e groet deil hure die tot dezelfde femilie (Koerdisch, Mazandarani en Beloetsji), meh 't land kint ouch Azerbeidzjaans ('n Turkse taol), Armeens, Aramees en diverse Arabische dialekte.

Historie

't Aajd Perzië besleit eigelek mer e deil vaan 't modern Iran, naomelek de landstreek Fars (veurheer Pars). Wie de Mede en de Perze oonder ei riek kaome, begós 't riek te greuje en de Perzische invlood verspreide ziech snel, veural wesweerts. Oonder de dynastie vaan de Achaemenide greujden 't riek tot aon Egypte en Klein-Azië. Nao oetgebreide poginge in de vijfde en veerde iew veur Christus um ouch Griekeland te vereuvere veel de Macedonische vèldhier Alexander de Groete oeteindelek Perzië binne, um 't oeteindelek in 330 v.Chr. gans te vereuvere en keuning Darius III te verdrieve. Perzië kinde heer touw aon Seleucus, dee de dynastie vaan de Seleucide stiechde. Dees woort evels algaw verdreve door de Parte, die de volgende iewe Perzië zouwe regere. Oonder de Roemeinse keizer Trajanus woort 't westelek deil vaan hun riek kortstundeg bezat. Vaan de twiede tot de zevende iew regeerde de Sassanide, tot die door de Arabiere verdraove woorte, en Iraan bij 't kalifaat góng hure en islamtisch woort. In de iewe daonao vele de Mongole en de Törke vaanaof de steppes in 't ooste binne, en bezat Timoer Lenk 't land.

In de zestiende iew woort Perzië wier 'n oonaofhenkelek land en góng 't 'n veurnaom rol speule in de islamitische wereld. De dynastie vaan de Safavide regeerde 't land, en de voorste droge d'n titel sjah. In de iewe daonao behoolt Perzië zien oonaofhenkelekheid en fungeerde 't es buffer tösse Törkije, Rusland en 't Brits Riek. 't Land modèrniseerde ziech oonder drök vaan veural Groet-Brittannië wel. In 1953 woort de premier vaan Perzië, Mohammad Mossadeq, aofgezat in de zoegenaomde Operatie Ajax. De Vereinegde Staote en 't Vereineg Keuninkriek bleke dao de haand in te höbbe. Daonao liberaliseerde de sjah 't land nog wijer, meh zien regering woort ummer otocratischer, tot in 1979 de Iraanse Revolutie 'n ind maakde aon zie beweend en de hervörminge. Dees revolutie woort veural vaanaof 't platteland gesteund. 't Beweend installeerde de ayatolla's es machhöbbers en veurde de sjariah in. Ouch waor 't vaanaof 't begin hendeg tege de VS geriech. Vaan 1980 tot 1989 veurde 't land 'nen oorlog mèt Irak, d'n Ierste Golfoorlog. Veur deze bleujege, vröchtelozen oorlog vlöchde väöl lui 't land oet. Nao d'n doed vaan Khomeini in 1989 kaome hervörminge op gaank, die evels door de ayatolla's hendeg beperk gehawwe weure. 't Democratisch gekoze parlemint weurt door 'ne neet-gekoze 'raod vaan heujers' in toum gehawwe; deze raod moot ouch presidentskandidaote goodkäöre.

Nao 2000 hoort me ummer weer 't geluid tot 't rezjiem in gevier zouw zien, umtot veural de joongere (e groet deil vaan de totaal bevolking) ziech massaol zouwe aofkiere vaan de machhöbbers en d'n orthodoxen islam. Steun veur 't rezjiem kump veural vaan awwere. 't Kaom in dees jaore noe en daan tot groete proteste, boevaan de groetste in 2022 oetbraoke.