Karnemèlk

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Gelaens. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Volle mèlk (lènks) en botermèlk (rechs). De dikvloejbaardere botermèlk blif nao ’t drènke aan ’t glaas hange, de mèlk neet.

Karnemèlk of, zoaes meistal in väöl Limburgse dialekte, botermèlk geneump, is eine einigszins zoer sjmakende, dik vloejbare, vèterme drank, dae biej ’t make van boter óntsjteit.

Preduktie

Van awtshaer wirt karnemèlk gemaak door 't karne van verzoerde roam. Hiebiej wirt biejveurbeeld in ein hoag koep, de karntón (in väol Limburgse dialekte de botersjtang geneump, de verzoerde roam mèt eine sjtek mèt aan ’t eindj ein sjief mèt allemaol gaetjes d'r in, op en neer gesjtoate. Biej dit preces klóntjert 't mèlkvèt same doordat de vètmembraankes braeke en zoa es boter baove-op de karnemèlk gaon drieve. De boter wirt aafgesjöp en de euvergebleve zoere vloejsjtof, ’t residu, is dan de karnemèlk .

Allewiel wirt bienao alle karnemèlk gemaak in zuvelfebrieke. Aan mager mèlk waere mèlkzoerbacterië toegevoog, wodoor de mèlksóker (lactose) wirt ómgezat in mèlkzoer. Biologisch-dynamische karnemèlk (te koup in natuurvoedingswinkele) wirt nog op de awwerwètse meneer gemaak. Zuvelfebrieke voge sókker toe aan karnemèlk óm de sjmaak milder, angesj gezag minder zoer te make.

Toepassing

In Nederlandj wirt deze drank, veural in de zomer, väöl gedrónke mer ouch de Duutsjers, wo me sjprik van Buttermilch is karnemaèlk erg popelair. Oes botermèlk is waarsjienlik van de Duutsje benaming aafgeleijd. In de Arabische waereld wirt väöl karnemèlk en is dao bekènd ónger de naam Laban. In väöl anger lenj, zoa es in Belsj, wirt de drank aevel neet zoa gewaardeerd. Sómmige luuj verwirke karnemèlk in pannekeuk, zoaes in de Verenigde Sjtate. Ein awwerwets Nederlandjs naogerech is gortepap ouch waal karnemèlkse pap: gekaokde karnemèlk mèt bloom (of ein anger ingrediënt) en meistal gezeut mèt sjroap.

In Vlaandere wirt dit ouch dèks gegaete veur 't hoofgerech, in de plaatsj van sop, mer 't kump ouch veur in ein hoofgerech: aerpel mèt karnemèlk en zachgekaokde eijer mèt in boter gesjtaofde unne. Eine variant is 'Totjespap', besjtaonde oet aerpelpuree mèt karnemèlk en gebroende boter mèt dao-op ein gebakke eijke.

Ouch hangop wirt dèks van karnemèlk gemaak. In Frankriek wirt 't gedrónke mèt vruchtesjtroap. In Iran wirt karnemèlk ouch waal gemenk mèt kruje en geserveerd es biejgerech, de geneumde doegh.

Sjtraepe in ein laeg karnemèlkglaas

De sjtraepe die aan de bènnekantj van ein glaas óntsjtaon nao 't opdrènke van de karnemèlk kómme door samestjèlling van de karnemèlk. Karnemèlk besjteit namelik oet water, eijwit, zawte en mèlkzoer. Dit mèlkzoer tas de eijwitdeilkes aan zoadat ze in de karnemèlk tot groatere deilkes sameklóntjere es in mèlk, tot waal doezend keër groater. Dees groate eijwitdeilkes zakke door de zjwaortekrach nao verloup van tied nao beneje. Es te eine hoevölheid karnemèlk ènnige daag sjtil leës sjtaon, geit de karnemèlk zich vanzelf verdeile in ein dunner en zoerder läögske baove-in en ein dikker deil óngerin.

Biej 't laegdrènke van ein glaas karnemèlk blieve de eijwitdeilkes aanvankelik aan 't glaas hange. De groatste en zjwaorsjte deilkes glietsje 't eësj nao beneje en sjuve de deilkes die ze taengekómme aan de kantj of veur zich oet en d'r óntsjteit ein 'sjoan' sjpaor op de glaaswandj.