Noot (plantkunde)
In de plantkunde is een noot een niet-openspringende, eenzadige, enkelvoudige dopvrucht met verhoute vruchtwand.
Botanie
[bewerken | brontekst bewerken]Enkele dopvruchten behoren tot de droge vruchten en hebben één zaad (zelden twee) waarvan het steenachtige of houtachtige omhulsel (de vruchtwand) of een deel daarvan bij rijpheid zeer hard wordt. Vruchten die aan deze definitie voldoen worden ook wel echte noten genoemd[1][2] om ze te onderscheiden van de "noten" die aan de minder strikte, meer culinaire definitie voldoen. De strikte definitie leidt ertoe dat de walnoot, die in het spraakgebruik als typische noot wordt gezien, toch geen echte noot is.
Een nootje is een kleine droge, harde, niet openspringende, eenzadige vrucht, waarbij het zaad niet met de enigszins houtachtige vruchtwand is vergroeid. Ze zijn dikwijls voorzien van vruchtpluis. Composieten en lipbloemigen vormen als vrucht een nootje. Bij het pellen van zonnebloempitten komt het zaad vrij.
Echte noten worden onder andere geproduceerd door planten in de orde Fagales.
| Voorbeelden van echte noten | ||||
|---|---|---|---|---|
| Naam | Afbeelding | Beschrijving | Alternatieve naam | |
| Beukennoot (Fagus sylvatica ) |
 |
Twee kleine vruchten groeien in een geheel omsluitend stekelig napje. | ||
| Eikel (Quercus) |
 |
De vrucht groeit in een napje of eikeldop. | aker | |
| Hazelnoot (Corylus avellana) Lambertsnoot (Corylus maxima) |
 |
De vrucht groeit in een geheel omsluitend napje. | ||
| Paardenkastanje (Aesculus) |
 |
De grote vrucht groeit in een bolster met korte stekels. Voor paarden, geiten en varkens is de paardenkastanje eetbaar, maar voor mensen is ze giftig. | ||
| Tamme kastanje (Castanea dentata) |
 |
Twee tot vier vruchten groeien in een bolster met veel lange dunne stekels. | ||
Culinaire definitie en gebruik
[bewerken | brontekst bewerken]In de kookkunst heeft "noot" een veel minder beperkte categorie van vruchten dan in botanische context. De term wordt toegepast op vele zaden die botanisch gezien geen echte noten zijn. Iedere grote, oliehoudende vrucht met een pit in een al dan niet harde schaal en die in voedsel wordt gebruikt kan noot worden genoemd.
Een groot aantal zaden is eetbaar. Omdat noten een hoog oliegehalte hebben, zijn zij een hoog gewaardeerde voedselbron en energiebron. In het algemeen hebben noten verschillende positieve effecten op de gezondheid.[3] Ze kunnen gekookt, rauw, en/of geroosterd worden genuttigd.
Hier volgen enkele voorbeelden van vruchten en zaden die soms of vaak als "noten" worden aangeduid in de culinaire betekenis, maar dat niet zijn in de botanische betekenis:
| ’Onechte’ noten | ||||
|---|---|---|---|---|
| Naam | Afbeelding | Beschrijving | Alternatieve naam | |
| Amandel (Prunus dulcis) |
 |
zaad van een steenvrucht | ||
| Betelnoot (Areca catechu) |
 |
zaad van een steenvrucht | arekanoot | |
| Cashewnoot (Anacardium occidentale) |
 |
kern van het zaad van de cashew | cachounoot, bombaynoot | |
| Chileense hazelnoot (Gevuina avellana) |
 |
zaad van de Gevuina avellana | ||
| Kokosnoot (Cocos nucifera) |
 |
een steenvrucht | klappernoot | |
| Macadamianoot (Macadamia spp.) |
 |
het zaad van een kokervrucht | ||
| Muskaatnoot (Myristica fragrans) |
 |
gedroogde pit van de vlezige, okergele, abrikoosachtige vrucht; de rode zaadrok (in gedroogde vorm) is in gebruik als de specerij foelie | ||
| Paranoot (Bertholletia excelsa) |
 |
het zaad van de Bertholletia excelsa | brazielnoot, amazonianoot | |
| Pecannoot (Carya illinoinensis) |
 |
een zaad | ||
| Pinda (Arachis hypogaea) |
 |
een peulvrucht | aardnoot, grondnoot, olienoot of apennoot | |
| Pistachenoot (Pistacia vera) |
 |
een zaad; het omhulsel is niet enkelvoudig | pimpernoot | |
| Walnoot (Juglans regia) Zwarte walnoot (Juglans nigra) |
 |
steenvrucht; het omhulsel is niet enkelvoudig | okkernoot | |
Noten en dieren
[bewerken | brontekst bewerken]Noten (of de zaden ervan) kunnen een belangrijke bron van voedsel voor dieren vormen. Dit geldt vooral in gematigde klimaten waar dieren als hamsters en eekhoorns in de herfst noten verzamelen om de winter door te komen.
Zie ook
[bewerken | brontekst bewerken]
- Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Nut (fruit) op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.
- ↑ Wist u wat kenmerkend is voor een echte noot?, aboutnuts.com
- ↑ Harold McGee, 1992, Over eten en koken; wetenschap en overlevering in de keuken, Bert Bakker, Amsterdam, p. 286 e.v.
- ↑ Noten. Voedingscentrum. Geraadpleegd op 25 januari 2024.