Sègle VII
../.. | sègle V apC | sègle VI | sègle VII | sègle VIII | sègle IX | ../..
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]
599-602 : ataca fòrça violenta dei Romans còntra lo territòri avar. Menaçats d'exterminacion, leis Avars foguèron sauvats per l'assassinat de l'emperaire Maurici e de sei fius per un oficier dich Focas. Aqueu darrier venguèt emperaire mai deguèt faciar una insureccion militara. Pus grèu, lo rèi sassanida Cosrau II – que deviá son tròne a Maurici (→ 591) – li declarèt la guèrra (→ 604).
604-607 : conquista d'Edessa e de Dara per lei Sassanidas gràcias ai divisions intèrnas de l'Empèri Roman d'Orient. Puei, lei tropas de Cosrau II expulsèron lei tropas fidèlas a l'emperaire Focas de la riba orientala d'Eufrates.
605 : en Republica Populara de China, l'emperaire Sui Yangdi decidèt de transferir la capitala de Chang'an a Luoyang e de començar lo cavament d'un canau entre Pequin e Hangzhou.
608-610 : revòuta d'Heraclius l'Ancian, cap de l'Exarcat de Cartage. Mandèt son fiu Heraclius lo Jove atacar lei posicions de Focas en Mediterranèa Orientala. Lei rebèls capitèron de conquistar Egipte e lei Sassanidas Siria e Palestina. Puei, Heraclius lo Jove prenguèt lo contraròtle de Constantinòble e reversèt Focas.
611 : premier rèi de Wessex, Cynegils, que son rèine es clarament atestat per d'elements istorics.
611 : en Mesoamerica, invasion de Palenque per Calakmul que mantenguèt ansin son primat sus lei regions maias.
613-619 : perseguida de la guèrra entre Romans e Empèri Sassanidas amb una tiera de victòrias pèrsas (conquista de Siria, de Jerusalèm, d'Egipte e de la màger part d'Anatolia).
614 : dins lei Balcans, incursion deis Avars que pilhèron plusors vilas importantas.
615 : menaçats per divèrsei faccions de La Mèca, lo profèta Maomet e de sei companhons deguèron s'enfugir en Aksum.
620 : per simplificar l'administracion de l'Empèri, l'emperaire Heraclius decidèt de remplaçar lo latin per lo grèc. Aquela decision es sovent considerat coma l'etapa decisiu de la transformacion de l'Empèri Roman d'Orient en Empèri Bizantin.
622 : tornarmai menaçat en causa de sei tèsis religiosas, Maomet decidèt de s'exiliar dins la vila de Medina (→ 623). Aquel eveniment marca lo començament de sa presa dau poder dins la Peninsula Aràbia. Es tanben utilizat coma començament dau calendier musulman.
623-628 : a l'iniciativa de Maomet, adopcion de la « constitucion de Medina ». Aqueu tèxte es lo premier còdi que definiguèt lei drechs e lei deures de la comunautat musulmana. Après aqueu succès, Maomet ataquèt La Mèca (→ 630).
626-627 : sètge de Constantinòble per lei Sassanidas e leis Avars. Leis asalhidors subiguèron de pèrdas grèvas e deguèron se retirar. En parallèl, l'emperaire Heraclius menèt una ataca dirècta en Pèrsia. En 627, lei Bizantins, aliats amb lei Cazars, i anientèron lei tropas sassanidas (→ 630).
628-632 : guèrra civila en Pèrsia après la mòrt dau rèi Cosrau II. Afebliguèt grèvament l'Empèri Sassanida que deguèt faciar una invasion araba.
629 : premiera incursion araba còntra lo territòri bizantin.
629 : en Mesoamerica, fondacion de la vila de Dos Pilas a l'iniciativa de Tikal. Permetent de protegir de rotas comercialas importantas, favorizèt lo redreiçament de Tikal (→ 650).
630 : negociacions entre Maomet e La Mèca. En cambi dau mantenement dau romavatge anuau dins la vila – fònt de revenguts importanta dei marchands locaus – leis abitants acceptèron de se sometre e d'adoptar l'islam coma religion.
630 : afeblits per sa desfacha còntra lei Bizantins en 626, leis Avars deguèron faciar la revòuta de divèrsei pòbles eslaus vassalizats (→ 632 e 658).
631 : en Aksum, mòrt dau rèi Armah. Aquò marquèt lo començament dau declin dau reiaume que poguèt plus batre de monedas d'aur. Lo procès de sa disparicion es mau conegut e s'acabèt au sègle X.
632-633 : en Aràbia, acabament de la premiera definicion dei rites musulmans per Maomet que moriguèt dins lo corrent de l'annada. Foguèt remplaçat per lo califa Abu Bakr que deguèt reprimir una revòuta generala dei tribüs arabas desirosas de tornar establir son independéncia. Lo califa novèu inicièt lo trabalh de fixacion escricha dau dògma – encara relativament fluctuant – fixat per Maomet.
632 : premiera ataca araba còntra l'Empèri Sassanida.
632 : après dos ans de guèrra còntra leis Avars, independéncia dau Khanat Bulgar situat au nòrd de la Mar Roja (→ 668).
634 : premiera predicacion crestiana en Wessex. Entraïnèt la conversion rapida de l'aristocracia.
634 : acabament de la redaccion de la premiera version de l'Alcoran e mòrt dau califa d'Abu Bakr. Foguèt remplaçat per Umar que decidèt de se concentrar sus l'expansion militara de la religion novèla.
634-637 : invasion araba de l'Empèri Sassanida e de l'Empèri Bizantin. Afeblida per sa lònga guèrra còntra Constantinòble, Pèrsia subiguèt plusors desfachas qu'entraïnèron la pèrda e lo pilhatge de Ctesifont (→ 642). De son caire, lei Bizantins foguèron durament batuts a la batalha de Yarmok. L'avançada araba foguèt pasmens blocada per una epidemia de pèsta dins la Peninsula Aràbia e en Siria que tuèt au mens 25 000 combatents.
635-638 : guèrra entre Tibet e China. S'acabèt per una victòria tibetana e un maridatge entre lo rèi Songtsen Gampo e una princessa segondària de l'ostau imperiau. Aquò permetèt de difusar la cultura chinesa en Tibet.
640 : conquista d'una partida de Nepal per Tibet.
640-642 : conquista de l'Egipte Bizantina per leis armadas arabas (→ 645). Avancèron vèrs l'oèst en direccion de Libia. En revènge, vèrs lo sud, leis envaïsseires foguèron batuts per lei reiaumes nubians e per lo reiaume d'Aksum.
641 : mòrt de l'emperaire bizantin Heraclius. Foguèt remplaçat per son fiu Constantin III rapidament assassinat au profiech d'una regéncia.
642-651 : conquista dau plan iranian per leis armadas arabas. Aquò entraïnèt la disparicion de l'Empèri Sassanida.
644 : assassinat dau califa Umar per un esclau desirós de venjar la conquista de Pèrsia. Foguèt remplaçat per Uthman.
645-646 : revirada d'una temptativa bizantina de reconquistar Egipte, region agricòla majora de l'Empèri.
v. 650 : illustracion dau lent declin de Teotihuacan, la populacion de la vila deguèt venir inferiora a 100 000 abitants (còntra 250 000 a son apogèu). Per de rasons desconegudas, aquela crisi s'agravèt durant lo sègle seguent (→ 750).
v. 650 : formacion de l'Empèri Cazar, un empèri nomada, entre Caucàs, Vòlga e la Mar Caspiana. Aliat amb lei Bizantins, lei Cazars venguèron una poissança majora de la region.
650 : en Mesoamerica, guèrra novèla entre Tikal e Calakmul. La segonda capitèt de mantenir sa dominacion amb la conquista de Dos Pilas (→ 657).
650 : mòrt dau rèi tibetan Songtsen Gampo. Durant son rèine, aviá transformat Tibet qu'èra vengut una poissança importanta en Asia Centrala.
651 : après plusors desfachas en Anatolia Orientala, lei Bizantins obtenguèron una trèva. Aquò permetèt a l'armada imperiala de se reorganizar.
652 : segonda batalha de Dongola entre una armada araba e lei fòrças dei reiaumes nubians. S'acabèt per una victòria nubiana que bloquèt l'expansion musulmana vèrs lo sud de la vau de Nil durant plusors sègles.
653 : crisi religiosa dins l'Empèri Bizantin a prepaus dau monotelisme. Condamnat per lo concili de Latran de 649, èra estat adoptat per l'emperaire Constant II qu'arrestèt plusors figuras de l'ortodoxia crestiana.
656-657 : assassinat dau califa Uthman per de rebèls egipcians. Sa succession entraïnèt una guèrra civila dins lo Califat car son successor, Ali, foguèt pas acceptat per certanei senhors musulmans. Lei rebèls capitèron de se gropar a l'entorn de Muawiyah, governador de Damasc (→ 658).
657 : ocupacion de Tikal per Calakmul. Pasmens, lo sobeiran de la vila capitèt de s'enfugir.
658 : restabliment de la dominacion deis Avars sus una partida dei territòris en revòuta dempuei 630. Pasmens, après aquela guèrra, leis Avars se contentèron de nomadizar en Panònia e arrestèron leis incursions còntra sei vesins sedentaris.
658-659 : dins lo Califat, de temptativas d'arbitratge entraïnèron la destitucion d'Ali e l'exclusion de Muawiyah de la succession d'Uthman. Aquel arbritratge mau contentèt totei lei camps, especialament lei partisans d'Ali qu'èran maucontentats de sa decision de sometre a un arbitratge uman la volontat divina de lo nomar califa. De combats aguèron luòc entre lei fidèus d'Ali e aquelei dissidents que foguèron batuts e obligats de se retirar vèrs lo sud de Mesopotamia e Oman. I fondèron un ensems de corrents rigoristas, formant una branca de l'islam qu'es dicha kharijisme, e venguèron d'adversaris acarnats deis autrei musulmans durant plusors sègles.
659 : trèva entre Bizantins e Omeias (→ 664). Permetèt ai dos camps de reglar sei problemas intèrnes.
661 : assassinat dau califa Ali per un partisan dau kharijisme. Son fiu li succediguèt brèvament avans de laissar lo poder a Muawiyah. Aqueu darrier fondèt lo Califat Omeia. Una partida dei partisans d'Ali refusèt de reconoisser son poder, çò que foguèt a l'origina de l'emergéncia dau chiisme, autra branca importanta de l'islam.
664 : represa de la guèrra entre Bizantins e Omeias. Pasmens, leis Omeias deguèron mandar de fòrças per reprimir de trèbols en Pèrsia. D'efiech, en causa de son relèu malaisat, la region venguèt una basa persistenta de trèbols.
665 : arribada d'una expedicion aràbia en Bactriana.
668 : somesa a una pression militara importanta de part d'autrei pòbles nomadas, la « Granda Bulgaria » se fragmentèt. Una partida dei subrevivents migrèt vèrs Danubi onte foguèron a l'origina de la Bulgaria actuala. Lo rèsta s'installèt lòng de Vòlga e i fondèron lo Khanat Bulgar de Vòlga.
670 : en Panònia, leis Avars aculhiguèron divèrsei pòbles nomadas en fugida vèrs l'oèst après l'avançada dei Cazars dins l'estèpa. Aqueleis arribadas permetèron ais Avars de mantenir sa poissança dins lo bacin occidentau de Danubi.
671 : en Insulíndia, formacion d'una dinastia poderosa dins la vila de Srivijaya. Eissida d'una aliança entre de pòbles nomadas maritims e d'abitants de l'illa de Sumatra, venguèt una talassocracia importanta dins lo Sud-Èst Asiatic.
680 : mòrt dau califa omeia Muawiya (661-680) que foguèt remplaçat per son fiu Yazid (680-683). Aquò illustra la capitada de la politica de construccion d'un Estat modèrne per lo poder omeia per remplaçar la teocracia eissida dau periòde de Maomet[1]. Aquela succession foguèt unicament contestada per lei partisans de la familha d'Ali. Dins aquò, poguèron pas recampar una armada importanta. Foguèron chaplats a la batalha de Kerbala que s'acabèt per la mòrt d'Al-Hussayn ibn Ali, fiu d'Ali. Aquò marquèt una etapa importanta dins la formacion dau chiisme e renforcèt tanben mai lo poder omeia amb l'eliminacion de l'eiretier principau d'Ali.
683-685 : importanta guèrra civila dins lo Califat Omeia amb la proclamacion d'un califa rivau, Abd Allah ibn az-Zubayr, a La Mèca. L'armada omeia prenguèt l'avantatge a la batalha de Marj Rahit en 684 mai deguèt faciar d'atacas importantas fins a 685[2]. En mai d'aquò, Ibn az-Zubayr gardèt lo contraròtle de La Mèca fins a 692.
685-687 : combats importants entre Wessex e Kent. S'acabèron per de negociacions que permetèron de compilar leis lèis en vigor e de publicar lo premier còdi juridic anglosaxon en 694.
695 : importanta victòria de Tikal còntra Calakmul. S'acabèt per la mòrt probabla dau rèi de Calakmul que perdiguèt sa posicion dominanta dins lei regions maias[3].
695-698 : presa de Cartage per leis Arabes. Lei Bizantins la reconquistèron en 697 mai mau capitèron de la gardar. Lei venceires chausiguèron de desmantelar la vila au profiech de Tunis. Aquela desfacha entraïnèt de trèbols grèus dins l'Empèri amb lo reversament de l'emperaire Leonci II per Tibèri III.
700 : importanta ataca araba en Anatolia Orientala onte lei defensas bizantinas foguèron submergidas (→ 701).
700 : arribada d'una armada araba en Marròc.
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]
684 : en Mesopotamia, acomençament de la bastida dau Sanctuari d'Al-Hussayn ibn Ali quatre ans après sa mòrt a la batalha de Kerbala (680).
685-692 : bastida de la mosqueta dau Dòme dau Rocàs[4]. Illustracion de l'òbra de construccion d'un Estat secular per lo poder omeia, foguèt principalament bastida per d'arquitèctes e d'artesans bizantins. Per aquela rason, reprèn lo plan octogonau, lo dòme e lei mosaïcas caracteristicas de l'arquitectura bizantina dau periòde[5]. Uei, l'endrech es considerat coma lo tresen luòc sant de l'islam sunita.
Sciéncias e tecnicas
[modificar | Modificar lo còdi]605 : premiera utilizacion d'un timpan dins l'arquitectura d'un pònt en China. Dins lo meteis país, acabament de la premiera partida dau Grand Canau.
628 : publicacion de l'òbra principala, intitulada Brahmasphutasiddhanta, dau sabent indian Brahmagupta (598-668). I presentèt de resultats que foguèron d'avançadas importantas regardant la comprenença de la cifra zèro, lei reglas per manipular de nombres negatius e positius, un metòde de calcul dei racinas carradas, un metòde permetent de resòuvre d'eqüacions linearas e quadraticas e dei reglas regardant lei serias. I demostrèt tanben l'Identitat e lo Teorèma de Brahmagupta.
644 : en Pèrsia, mencion pus anciana coneguda a l'ora d'ara d'un molin de vent verticau.
v. 695 : concepcion dau fuòc grèc per lei Bizantins.
v. 700 : premiera mencion – en China – de l'utilizacion de derivas lateralas e centralas per estabilizar lei naviris. Pasmens, l'invencion sembla ja ben difusada e l'invencion es donc probablament anteriora.
Decès
[modificar | Modificar lo còdi]- Aaron d'Alexàndria, mètge còpte.
- Al-Nu'man ibn Muqrin, generau arabi.
- Amru bin Ma'adi Yakrib, generau arabi.
- Bhāskara I, matematician indian.
- Brahmagupta, matematician indian.
- Mardanshah, generau sassanida.
- Piruzan, generau e ministre sassanida.
- Tulayha, generau arabe.
Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ (en) Hugh Nigel Kennedy, The Prophet and the Age of the Caliphates : The Islamic Near East from the Sixth to the Eleventh Century, Routledge, 2004, p. 82.
- ↑ (en) Hugh Nigel Kennedy, The Prophet and the Age of the Caliphates : The Islamic Near East from the Sixth to the Eleventh Century, Routledge, 2004, p. 91.
- ↑ (en) Simon Martin e Nikolai Grube, Chronicle of the Maya Kings and Queens: Deciphering the Dynasties of the Ancient Maya, Thames & Hudson, 2008, p. 111.
- ↑ (en) Joseph van Ess, « ‘Abd al-Malik and the Dome of the Rock », dins Julian Raby e Jeremy Johns (dir.), Bayt al-Maqdis: `Abd al-Malik's Jerusalem, vol. 1, Oxford University Press, 1992.
- ↑ (fr) Michel Écochard, Filiation des monuments grecs, byzantins et islamiques : une question de géométrie, Geuthner, 1977.