Volapük

Volapük

Obszar	(cały świat)
Liczba mówiących	25-30?
Pismo/alfabet	zmodyfikowane łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
język sztuczny volapük
Status oficjalny
Organ regulujący	Kadäm Bevünetik Volapüka
Kody języka
ISO 639-1	vo
ISO 639-2	vol
ISO 639-3	vol
IETF	vo
Glottolog	vola1234
SIL	VOL
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku volapük Słownik języka volapük w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Symbol volapüku

Członkowie Akademii Volapüku, ok. 1887 r. W środku Johann Martin Schleyer, twórca języka

Hymn języka

Volapük, wolapik (nazwa oznacza „język (ogólno)światowy” od ang. world „świat” i speak „mowa”) – język sztuczny opracowany w 1879 roku przez niemieckiego księdza Johanna Martina Schleyera, który wierzył, że robił to z nakazu Boga. Powstał w oparciu o łacinę, niemiecki, francuski i angielski, przy czym najwięcej elementów pochodzi z tego ostatniego.

Historia

Rozwój

W roku 1880 ukazała się obszerna gramatyka języka, „Volapük – die Weltsprache”, rok później zaczęto regularnie wydawać gazetę „Volapükabled”, wokół której skoncentrowało się życie społeczności użytkowników języka.

Volapük zyskał w pewnym okresie znaczną popularność – w 1889 roku, a więc jeszcze w dwa lata po ukazaniu się esperanto, istniało 316 podręczników w 25 językach, 283 kluby i 25 gazet; działało 1600 dyplomowanych nauczycieli języka. W tym czasie aktywnych użytkowników języka było ok. 200 tys., głównie na kontynencie europejskim i amerykańskim, a więc więcej niż miał jakikolwiek język sztuczny poza esperanto.

Opracowana przez Schleyera gramatyka, zgodnie z zaleceniami XVII-wiecznych filozofów, charakteryzowała się prostotą. Wyrazy były jednak zniekształcane tak, że niełatwo można było odczytać pochodzenie użytych słów. Volapük, pomimo że był z założenia aposterioryczny, przez zniekształcenie słownictwa był trudny do opanowania pamięciowego. Przykładem przeobrażeń są słowa „stuk” (od construction) i „cin” (od machine), a także sama nazwa języka – „vol” (świat) i „pük” (język) pochodzą od angielskich wyrazów „world” i „speak”. Wyrazy mało zmienione lub identyczne z pierwowzorami (np. „vin” – wino, „sal” – sól) stanowią bardzo małą część słownictwa.

Trudność czynnego opanowania spowodowała, że nawet podczas oficjalnych kongresów pomagano sobie użyciem innych języków (sam autor miał problemy z płynnym wyrażaniem myśli w volapüku).

Zanik

W roku 1887 założone przez Benjamina Franklina Amerykańskie Towarzystwo Filozoficzne w Filadelfii powołało komisję, mającą zbadać użyteczność projektu Schleyera jako języka międzynarodowego. Volapük oceniono negatywnie, jako nie spełniający podstawowych warunków (wymagano m.in. fonetycznej ortografii i prostej gramatyki). Od tej pory język był sukcesywnie wypierany przez znacznie łatwiejszy w nauce projekt Zamenhofa.

W 1931 roku Arie de Jong dokonał rewizji volapüku, m.in. wprowadzając do alfabetu głoskę „r” oraz zmieniając wiele zniekształconych słów. Reforma początkowo została powszechnie przyjęta przez niemal wszystkich zwolenników języka, ale później została zarzucona. Volapük był trapiony przez walki wokół proponowanych reform i zasad kierowania językiem. Od początku XX wieku dawni zwolennicy języka zaczęli przechodzić na esperanto lub tworzyć własne języki, często będące „zreformowanym” volapükiem. Tak powstał m.in. w roku 1901 idiom neutral, a w 1903 – latino sine flexione.

Odrodzenie

Język volapük ożył w pewnej mierze po pojawieniu się Internetu – istnieje kilka pocztowych grup dyskusyjnych, a także Wikipedia w tym języku, która latem 2007 r. przekroczyła 100 tys. haseł.

Duże zbiory publikacji w tym języku istnieją w Internacia Esperanto-Muzeo w Wiedniu, American Philosophical Society w Filadelfii oraz Centre de documentation et d’étude sur la langue internationale w La Chaux-de-Fonds, w Szwajcarii.

Wymowa

Schleyer proponował alternatywną postać umlautów, ale była rzadko używana.

litera IPA a [a] ä [ɛ] b [b] c [ʧ] lub [ʤ] d [d] e [e] f [f]

litera IPA g [ɡ] h [h] i [i] j [ʃ] lub [ʒ] k [k] l [l] m [m]

litera IPA n [n] o [o] ö [ø] p [p] r [r] (dodane w 1931) s [s] lub [z] t [t]

litera IPA u [u] ü [y] v [v] x [ks] lub [gz] y [j] z [ʦ] lub [ʣ]

Uwaga: ä, ö i ü zastępuje się czasem przez ay, oy i uy (porównaj niemieckie ae, oe, ue).

Gramatyka

Zaimki

ob – ja	obs – my
ol – ty	ols – wy
om – on	oms – oni (mężczyźni)
of – ona	ofs – one (kobiety)
on – ono	ons – oni/one (mieszane lub nijakie)

Deklinacja

deklinacja	l. pojedyncza	l. mnoga
mianownik	vol (świat)	vols (światy)
dopełniacz	vola (świata)	volas (światów)
celownik	vole (światu)	voles (światom)
biernik	voli (świat)	volis (światy)

Koniugacja

Koniugacja w volapüku jest dosyć rozbudowana. Tutaj przykład czasownika „löf” (= kochać, utworzone na podstawie angielskiego „love”) porównany z odmianą niemieckiego lieben:

Bezokolicznik kończy się na ön, np.:

löfön – kochać

Końcówki fleksyjne równają się zaimkom. Jak w polskim, zaimki można pominąć.

löfob – kocham	löfobs – kochamy
löfol – kochasz	löfols – kochacie
löfom – (on) kocha	löfoms – (oni – mężczyźni) kochają
löfof – (ona) kocha	löfofs – (one – kobiety) kochają
löfon – (ono) kocha	löfons – (oni/one – mieszane lub nijakie) kochają

System czasów przypomina łaciński lub niemiecki, ale formy poszczególnych czasów tworzy się za pomocą jednosamogłoskowych przedrostków. Formy strony biernej tworzy się za pomocą spółgłoski „p” (w czasie teraźniejszym cząstki „pa”).

löfob (Präsens, ang. Present) – ich liebe – kocham	palöfob – ich werde geliebt – jestem kochany
älöfob(Imperfekt, ang. Past) – ich liebte – kochałem	pälöfob – ich wurde geliebt – byłem kochany
elöfob (Perfekt, ang. Present Perfect) – ich habe geliebt – pokochałem	pelöfob – ich bin geliebt worden – zostałem pokochany
ilöfob (Plusquamperfekt, ang. Past Perfect) – ich hatte geliebt – kochałem był	pilöfob – ich war geliebt worden – „byłbym kochany”
olöfob (Futur I, ang. Future) – ich werde lieben – będę kochał	polöfob – ich werde geliebt werden – będę kochany
ulöfob (Futur II, ang. Future Perfect) – ich werde geliebt haben – „będę miał kochane”	pulöfob – ich werde geliebt worden sein – „będę były kochany”

Przykład

Przykładowy tekst (modlitwa „Ojcze nasz”):

O Fat obas, kel binol in süls, paisaludomöz nem ola!
Kömomöd monargän ola!
Jenomöz vil olik, äs in sül, i su tal!
Bodi obsik vädeliki govolös obes adelo!
E pardolös obes debis obsik,
äs id obs aipardobs debeles obas.
E no obis nindukolös in tendadi;
sod aidalivolös obis de bas.
Jenosöd!

Krytyka

Różnice zmieniające znaczenie są często bardzo niewielkie, więc wiele słów jest trudnych do rozróżnienia.

Dźwięki ö ([ø]) i ü ([y]) są dla dużej części ludzkości trudne do wymówienia, podczas gdy autor, Johann Martin Schleyer, wyeliminował drżące [r] ze swojego języka, aby ułatwić dostęp do volapüku Chińczykom. (Schleyer zakładał, że Chińczycy nie rozróżniają „l” i „r”, co jest prawdą tylko w odniesieniu do mieszkańców południa Chin, posługujących się językiem kantońskim. Również w języku koreańskim są one allofonami. Także użytkownicy języka mandaryńskiego, w którym występuje tylko dźwięk /l/ oraz /r/ retrofleksyjne, i to wyłącznie na końcu sylaby, mają wielkie trudności w wymawianiu drżącego /r/).

Międzynarodowe słowa nie pojawiają się lub są tak zniekształcone, że nie można ich rozpoznać.

Bibliografia

• Krytyka volapüku. „Kurjer Lwowski”. 62, s. 4, 2 marca 1888.

Linki zewnętrzne

• Volapük: grammatica completa in lingua italiana e lessicologia. members.xoom.alice.it. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-05-16)]., a cura di V. Amoretti (1888)
• Kurs volapük po angielsku. personal.southern.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-23)].
• Lista dyskusyjna w Yahoo!. groups.yahoo.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-27)].
• Flenef bevünetik Volapüka / International Friendship of The World Language