Wołkowyja (gmina)
| gmina wiejska | |||
| 1934–54 i 1973–77[1] | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo |
1934–39: lwowskie | ||
| Powiat |
1934–39: leski (II RP) | ||
| Data powstania |
1 sierpnia 1934 | ||
| Data likwidacji |
1 lutego 1977 | ||
| Siedziba | |||
| Populacja (1974) • liczba ludności |
| ||
| Szczegółowy podział administracyjny (1952) | |||
| |||
Wołkowyja – dawna gmina wiejska istniejąca w latach 1934–1954 i 1973–1977[3] w woj. lwowskim, rzeszowskim i krośnieńskim (dzisiejsze woj. podkarpackie). Za II RP siedzibą gminy była Wołkowyja[4], a po wojnie Lesko (odrębna gmina miejska, a także siedziba gmin Lesko, Hoczew i Wola Michowa)[5].
Historia
[edytuj | edytuj kod]1934–1939
[edytuj | edytuj kod]Gminę zbiorową Wołkowyja utworzono 1 sierpnia 1934 roku w województwie lwowskim, w powiecie leskim, z dotychczasowych jednostkowych gmin wiejskich: Bereźnica Wyżna, Bukowiec, Górzanka, Horodek, Myczków, Polanki, Polańczyk, Radziejowa, Rajskie, Rybne, Solina (dawna lokacja[6]), Terka, Tyskowa, Wola Górzańska, Wola Matjaszowa, Wołkowyja i Zawóz[7]. Gminy te przekształcono 17 września 1934 w osiem gromad (sołectw) gminy Wołkowyja[8].
1939–1944
[edytuj | edytuj kod]Po wybuchu II wojny światowej i agresji ZSRR na Polskę granica niemiecko-sowiecka przedzieliła gminę wzdłuż Sanu. Zasadnicza część gminy Wołkowyja została zajęta przez Niemców, wchodząc w skład Landkreis Sanok dystryktu krakowskiego Generalnego Gubernatorstwa[9]. Jedynie prawobrzeżne części gromad Solina (około ćwierć powierzchni, lecz z siedzibą Soliną[6]) i Rajskie (około jedna trzecia powierzchni, bez siedziby) – zostały włączone do ZSRR i utworzonego tam rejonu ustrzyckiego[10]. Do gminy Wołkowyja włączono natomiast z gminy Łobozew jej lewobrzeżne części: całą gromadę Zabrodzie oraz fragmenty gromad Bóbrka i Teleśnica Sanna, a także lewobrzeżny fragment gminy Polana – część gromady Chrewt. Fragmenty Teleśnicy Sannej i Chrewtu zintegrowano z gromadą Horodek w gminie Wołkowyja, natomiast pozbawiony siedziby obszar gromady Solina zintegrowano z gromadą Zabrodzie tamże[9].
Wraz z wybuchem wojny niemiecko-radzieckiej 22 czerwca 1941, na mocy dekretu Adolfa Hitlera z 1 sierpnia 1941, północne połacie przedwojennej gminy Wołkowyja z m.in. Soliną weszły w skład Generalnego Gubernatorstwa, gdzie zostały połączone 15 listopada 1941 z gminą Wołkowyja w dystrykcie krakowskim w Landkreis Sanok[11]. Po zmianie tej, gmina Wołkowyja została zrekonfigurowana w jej oryginalnych granicach sprzed 1939. Liczba mieszkańców gminy w 1943 roku wynosiła 8909: 567 w Bereźnicy Wyżnej, 682 w Bukowcu, 454 w Górzance, 724 w Horodku, 575 w Myczkowie, 419 w Polankach, 415 w Polańczyku, 261 w Radziejowej, 1106 w Rajskiem, 333 w Rybnem, 653 w Solinie, 606 w Terce, 259 w Tyskowej, 271 w Woli Górzańskiej, 340 w Woli Matiaszowej, 631 w Wołkowyi i 613 w Zawozie[12].
Latem 1944, po zajęciu terenów na wschód od Sanu przez Armię Czerwoną, podział obszaru zniesionej gminy Wołkowyja na Sanie zamanifestował się identycznie co w latach 1940–41. Solina ponownie znalazła się w ZSRR[6], gdzie utworzyła radę wiejską Solina (Солинянська сільська рада) w reaktywowanym rejonie ustrzyckim[13][14]. Pozostały obszar gminy Wołkowyja wraz z gromadą Zabrodzie powrócił do Polski i powiatu leskiego.
1944–1954
[edytuj | edytuj kod]W marcu 1945 wyznaczono ostatcznie granicę państwową z ZSRR, w wyniku czego do Polski i powiatu leskiego przeszedł rejon Olszanicy[15]. Do reaktywowanej na tym obszarze gminy Olszanica włączono także gromadę Zabrodzie, która przejściowo znajdowała się w gminie Wołkowyja[16].
18 sierpnia 1945 gmina Wołkowyja weszła w skład nowego województwa rzeszowskiego[17].
Skład gminy Wołkowyja z początku 1948 roku wymienia przedwojenny skład gromad (jednak bez znajdującej się w ZSRR Soliny), lecz zamiast gromady Terka wymienia gromadę Łęg (trudno ustalić o jaką miejscowość chodzi)[16].
W maju 1948 małą część rejonu ustrzyckieo z Soliną[6] przekazano Polsce w ramach korekty granic z ZSRR[13]. Wykaz gromad z 2 listopada 1948 wymienia już ponownie gromadę Solina jako jedną z 17 gromad gminy Wołkowyja, a więc w stanie przedwojennym[18]. Ten sam skład powtórzono w spisie z 1 lipca 1952[19].
Gmina została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin[20].
W związku z budową zapory w Solinie (1961–1968), podczas napełniania zbiornika, zatopione zostały wsie Solina (jej historyczna lokacja, 49°23'09.8"N 22°27'04.9"E)[21], Teleśnica Sanna, Horodek, Sokole, Chrewt i duża część Wołkowyi[22].
1973–1977
[edytuj | edytuj kod]Gminę Wołkowyja reaktywowano w dniu 1 stycznia 1973 roku w woj. rzeszowskim (powiat bieszczadzki)[23], obejmując[24]:
- 11 sołectw: Berezka, Bereźnica Wyżna, Bukowiec, Górzanka, Myczków, Polańczyk, Terka, Werlas, Wola Matiaszowa, Wołkowyja (Wołkowyja i Rybne) i Zawóz,
- 8 obrębów ewidencyjnych: Horodek, Polanki, Radziejowa, Rajskie, Sakowczyk, Studenne, Tyskowa i Wola Górzańska.
Prawie wszystkie te obszary należały historycznie do gminy Wołkowyja. Jedynie Berezka należała dawniej do gminy Hoczew. Nowa gmina Wołkowyja nie objęła natomiast Soliny, która weszła w skład gminy Olszanica.
1 czerwca 1975 roku gmina znalazła się w nowo utworzonym woj. krośnieńskim[25].
2 lipca 1976 roku część obszaru gminy Wołkowyja (obszar geodyzjny góry Jawor) przyłączono do gminy Olszanica[26].
1 lutego 1977 roku gmina została zniesiona, a z jej obszaru (i części gmin Olszanica i Ustrzyki Dolne) utworzono nową gminę Solina[27].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W czasie II wojny światowej przejściowo poza administracją polską.
- ↑ Liczba ludności z publikacji „Rocznik Demograficzny Polski”, GUS 1975–1995
- ↑ Od 1 sierpnia 1934 do 28 września 1954 oraz od 1 stycznia 1973 do 31 stycznia 1977
- ↑ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Mapa Gmin Rzeczypospolitej Polskiej – podział administracyjny według stanu z dnia 1.IV 1938 roku, Zakł. Kart. W Cukrzyński, S. Goliński i s-ka, Warszawa 1938
- ↑ Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Kolumna, 1948.
- ↑ a b c d Na uwagę zasługuje fakt, że historyczna wieś Solina znajdowała się w zupełnie innym miejscu, na wschodnim brzegu Sanu (49°23'09.8"N 22°27'04.9"E) i przez to pozostała po wojnie w ZSRR, gdzie utworzyła radę wiejską Solina (Солинянська сільська рада). Po II wojnie światowej zostali stąd wysiedleni wszyscy Ukraińcy. W 1948 roku wysiedlona Solina powróciła do Polski. W wyniku budowy zapory na Sanie w 1968 roku, miejsce po dawnej wsi zostało zatopione przez Jezioro Solińskie, a nową wieś Solina ulokowano na zachodnim brzegu Sanu, na południe od historycznej wsi Zabrodzie (która po wojnie przez cały czas była w Polsce).
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 68, poz. 595
- ↑ Lwowski Dziennik Wojewódzki. 1934, nr 19, poz. 101
- ↑ a b Gemeindekarte des Generalgouvernements für die besten polnischen Gebiete (1940).
- ↑ Хроніка за 17 січня 1940 року на сайті Інститут історії України НАН Україн
- ↑ Dekret o zmianie granic Starostw Powiatowych i Związków Gmin w Okręgu Krakau, z dnia 3 listopada 1941 r. (Dziennik Rozporządzeń dla Generalnego Gubernatorstwa z dnia 30 listopada 1941 r., Krakau, Nr. 111, str. 659)
- ↑ Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG
- ↑ a b NBUV
- ↑ 1944 рік в історії (history.org.ua)
- ↑ History 1944
- ↑ a b Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej – 1948 r.
- ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 168
- ↑ Rzeszowski Dziennik Wojewódzki. R.5, nr 9 (2 listopada 1948) = nr 28
- ↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
- ↑ Solina na mapie austriackiej z XIX wieku.
- ↑ Solina – Tu Kiedyś Tętniło Życie: Historia wsi na dnie jeziora
- ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
- ↑ Uchwała Nr XVIII/56/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 4 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie rzeszowskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 grudnia 1972, Nr 16, Poz. 193).
- ↑ Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92
- ↑ Dz.U. z 1976 r. nr 24, poz. 143
- ↑ Dz.U. z 1977 r. nr 2, poz. 11