Aaqiidaa tee Qabadhu
Quraanaa fii Hadiisa Sahiiharraa
    :  
Waliqabaa fi Tartiiba:
Muhammad binu Jamiil Zeeynuu

$% &   "#  ! : 

Hiikaan:
Abuu Muhammad Al baddeeysii (Jaafar Bayaan)
2012/1433

Baafata
Mata duree

fuula

Seensa---------------------------------------------------- 4
Jecha Sheek Abdurahmaan----------------------------5-6
Arkaana Islaamaa---------------------------------------7
Arkaana Iimaanaa---------------------------------------8
Haqa Allaahaan gabarran irraa qabu-----------------9-12
Qooda Towiidaa fii Faayidaa isaa-------------------13-19
Sharxii Dalagaan qeebalamtuun---------------------19-21
Shirkii Guddoo-----------------------------------------21-26
Gosa Shirkii Gurguddoo------------------------------26-38
Shirkii Xiqqoo------------------------------------------38-40
Tawwasulaa fi shafaaaa------------------------------40-48
Jihaadaa fi Rabbii jecha jaalachuu-------------------49-52
Quraanaa fii Hadiisatti dalaguu---------------------52-58
Sunnaa fi Bidaa---------------------------------------58-61

Seensa
Maqaa Rabbiitiin eegala, Faaruun tan Rabbii Alamaati.
Kitaabni xiqqaan faayidaa guddaa qabu kun Afaan adda
addaatiin hiikkame jira. Sanirraa Afaan Amaaraa,
Inglizii (English), Afaan Faraansii (French), Urduu
(afaan Hindii), bangal (afaan Indonoziyaa) fi kan biroo
hedduudha.
Anis Afaan Oromootiin hiikee jira.
Rabbiin dogongora kiyya naaf haa dhiisu, dalagaa
Jaalala Rabbii barbaadaaf dalagamte Rabbi haa godhu.
Dhummarratti kitaabni kun hiikkaadha, dogongora irraa
qulqullaawaa miti. Namni dogongora kiyya argitan na
beeysisaa akkan irraa baradhu.
Rabbiin warra haqaaf tumsu nu haa godhu.
Abuu Muhammad Jaafar Bayaan Al-Baddeeysii
Ramadaana 27/1433 H
Haggayya, 15/ 2012
Email: jaffyb@yahoo.com
Blog: www.maddaislaamaa.blogspot.com
Skype: jafer.beyan
4

'( ) * '

* +,-  . / ! +,0 1
.  12  / * 3
',4 %- ! +,0 ) 56 7. 4/ 8%0 +,0 ',4
.9:; ,
=>  ?@ AB0 @C 
; +,0 D,E BF : !
*  #/! I, " .! 8/ G /> H,  &   "#
J " K L  ( &M N ,O &!  #  C ,O &!
.',4 ,B * +  KP & K 
QR & ) %0 S ! / )/ TP 9B" %
;
\W[XX L 0 & Z / / WXU /> L VF2

Maqaa Allaahaatiin eegala akkaan Rifataa, akkaan

nahaa.
Faaruun cufti Allaahaaf taatuudha Rabbii waan hundaa
kan tahe, isumaan gargaarsifanna haajaa teenya tan
adunyaa fii akhiraa irrattis ammallee Faaruu fii nageenyi
Allaahaa hedduun gabricha isaa Nabiyyii Rahmataa
irratti haa jiraatu, maatii isaatii fii sahaabaa isaarrattis
haa jiraatu.
Itti aansuun wanniin jedhu: kitaaba khuz Aqiidatuka
afaan oromootti obboleysi kiyya Jaafar Bayaan hiike
laalee jira kitaabni nama hunda ni fayyada jeee yaada.
Rabbiin dalagaa fuula isaatiin barbaada dalagamte isaaf
haa godhu ammas miizaana dalagaa gaarii irratti isaaf
haa galmeysu.
Kan katabe: Abuu Sumayyaa Abdurahmaan Shariif
Ramadaan 13/1433 H
Tel: +254722176915

Arkaana (Utubaa) Islaamaa.

Gaafi fi deebii Jibriili fi Ergamaa Rabbii jiddutti
gaggeefame keessatti hubbachu ni dandeenya.
G.1. Jibriil: yaa Muhammad Islaamummaa naaf himi
(arkana isaa).
D.1. Ergamaa Rabbii s.a.w: Islaamummaan (arkaanni
Isii)
1. Haqaan gabbaramaan Allaaha malee hin jiru
jechuudhaan Ragaa bahuu fi Muhammad
ergamaa Allaaha akka tahe ragaa bahuudha.
2. Salaata salaatudha (ulaagaa salaataa
guutuudhaan, qalbii ziqiidhaan, sodhadhaan,
salaatudha.)
3. Zakaa kennuudha.Namni muslimaa dahaba
(ziqaya) graam 85 ykn gaatii ziqaya sanii
qabeenya madaalu kan amatni tokko irra
naannawe yoo qabaate % 2.5 dhibbarraa baasu
qaba.
4. Baatii Ramadaanaa soomanuudha. Nyaata,
dhugaatii, qunnamtii saalaa, waan dhowwamaa
tahe hunda hanga aduun seentuu ni lakkifta.
5. Hajji goota yoo baasii isaa dandeesse .
Muslimtu gabaase.

Arkaana Iimaanaa
G2. Jibriil: Iimaana naaf himi arkaana Isaa
D2.Ergamaa rabbi s.a.w: iimaanni
1. Allaahatti amanuu. (Allaahatti amanuudha kan
waan hunda uume fi haqaan gabbaramaan isa
qofa tahuu, ammallee Allaahaan akka maqaa fi
sifa qabu amanuudha.)
2. Malaaykootatti amanuu. (uumaa ifarraa uumante,
akka aajaja Allaaha hojirra olchaniifi
raawwachisaniif kan uumaaman, garuu nuti ijaan
isaan hin agarru)
3. Kitaaboota Isaatti amanuu. (Towraat, Injiil,
Zabuur fi Quraana. Quraanni kitaaba hunda
shaareee jira.)
4. Ergamtoota isatti amanuu. (kan duraa nabi Nuuh
hoggaa tahu kan dhumaa ykn kan xumuraa nabi
Muhammad. Nagayaa fi rahmanni hundarratti
haa jiraatu)
5. Guyyaa irraa boodaatti amanuu. (guyyaa qiyaama
kan ilmi nama keessatti herregamu)
6. Qadara (murti) Allaaha Miaawaa fi hadhaawaatti
amanuu. (waan Rabbiin Murteese jaalachuudhaa
wajjiin sababaa argaminsa isii hojjachuudha)

Haqa Allaahaan gabarranirraa qabu.

G1. Rabbiin Maaliif nu uume?
D1. Akka isa gabbarruuf nu uume, kan waan takka isatti
hin qindeesine.
Ragaan jecha Rabbiiti:


7 u 9
 )
} }
M #$ u
g : #$ M
)
=n z
y $t u
{jinni fi ilma namaa waa hin uumne akka na
gabbaraniif malee.} suuraa Az-zaariyaat: 56
Ragaan biro jecha Rasuulaati S.A.W:

 #$ % '& ( )
  $ '*+,- (
         !"
(haqni Allaahaa gabarran irraa qabu, isaan isa
gabbaruudha, waan takkallee isatti qindeeysuu
dhabuudha) Bukhaarii fi Muslimtu gabaase.
G2. Ibaadaa (gabbartiin) maali?

D2. Ibaadaan maqaa walitti qabataa tahe jechaa fi

dalagaarraa1 waan Allaahaan jaalatu hunda. Fkn: akka
duaaii (kadhaa), salaata, Rabbi sodaatuu fi k.k.f.
Ragaan jecha Allaahaa ol taheeti:

t >s y 9 #$ >
b u !
A $
y t u
y $u t x u 5

u A

|
)
%
{ jai salaanni kiyya, qalmiti (wareegni2) kiyya, jiruun
tiyya, duuti tiyya Allaahaafi, Rabbii Aalamtootaa
(uumaa hundaa) kan tahe }
suuraa Anaam: 162
Ragaan biro jecha Rasuulaati S.A.W:

; (( $ 8,9 :- 3"6

5 1( 23 4 3"6
5 7 - : #" ./
4;<"))
(Rabbiin ol tahe ni jea: gabrichi kiyya natti hin
dhiyaatu waan takkaan, gama kiyyatti irra jalaatamaa
kan tahe, waan dirqama ani isarratti godheerra.)
bukhaarii gabaase
Hadiisul-qudsi jedhama, bukhaariitu gabaase.
G3. Akkamitti Rabbi gabbarra?
1
2

Dalagaa qalbii fi qaamaa

. qalinsa beyladaa Rabbiif qalan, tan Ibaadaaf jecha qalamtu.

10

D3. Akka Allaaha fi Ergamaan Isaa nu ajajanitti isa

gabbarra.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti :
(# =
7 ?
u
t
 9#$ #(
&r u !
#$ #(
&r #( t #u
t %
! #$ $p 'r t *
/ 3
=n u
&r
{Yaa warra amantan Allaaha fi Rasuula tole jedhaa,
dalagaa teeysan hin balleesinaa}
suuraa Muhammad: 33
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jee:



I$J- ; [!!- G
 ] (=!;  ?> @9 A> -  $ B
 D : E- )
  "
C:
(Inni dalagaa takka dalage tan ajajni keenya itti hin
jirre, dalagaan sun isarratti deeffamtudha (hin
qeebalamtu)) muslimtu gabaase.
G4. Sa Rabbi sodaa fi kajeellaadhaan gabbarraa?
D4. Ee, akkasitti gabbarra.
Ragaan jecha Allaahaa ol taheeti yeroo warra amane sifa
isaanii dubbatu akkana jee:

11

( $Y
y
s u $] z
y
5 u
t

t )
{Rabbii isaanii ni gabbarraan sodaatoo fii kajeeloo
haala taataniin} As-sajadaa: 16
Ammas Ergamaan Rabbi S.A.W akkana jee:

!!  ; Q RS (;+K" E-   L  M+KN" % .OP

> )
( Jannatan Allaaha kadhadha, ammas isaanin
ibiddarraa tiyfama (maganfadha).) Abuu daawud
G5. Ihsaannni (ibaadaa tolchuun) ibaadaa keessatti
maali?
D5. Ihsaanni: Allaahaa ol tahe ifirraa eeguudha ibaadaa
keeysatti.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:

t
f

9#$ 7
y 7t = )
s ?s u )
?s
t m
7
y 1t t %
! #$
{Inni isa si argu yeroo ati dhaabbattu, ammallee warra
sujuuduu wajjiin garagaggaluu (sujuuduu) kee (ni
arga)} suuraa shuuraa: 218-219
Ammas Ergamaan Rabbii s.a.w akkana jee:

I$J- ; (T 5AU9 > EV I

 " U9 
+AO %  >   > J(W )
12

(Ihsaanni ati Allaaha gabbaruudha akka waan isa

agartutti, yoo ati isa arguu baattes inni si arga)
Muslimtu gabaase
QOODA (GOSA) TOWHIIDAA FI FAAYIDAA
ISAA.
G6. Allaahaan maaliif ergamtoota erge?
D6. Gama isa gabbarutti akka nama yaamaniif erge
ammallee Allaaharraa akka qindii (shirkii)
dhabamsiisaniif erge.
Ragaan jecha Allaahaa ol taheeti:
(#7 Gt _
#$ u !
#$ #(
6
#$

&r

7 &
e 2

$u W y /t
)
s 9s u )
((N
|
9#$
{Dhugumatti erginee jira ergamaa ummata hunda
keeysatti. Allaaha gabbarraa , Xaaghuuta (waan
Rabbii achitti gabbaramu hunda) dhiisaa
[jechuudhaan isaan erge]} An-Nahl:36
Xaaghuuta jechuun sheyxaana Rabbi malee gabbarutti
nama yaamu.
Ragaan biroo jecha Rasuulaati S.A.W :

  $ '*+,- (( I?> @>K! XY6 2 AZ)

13

(Anbiyoonni obboleyani Amantiin Isaaniitis tokko)3

Bukhaarii fi Muslimtu gabaase
G7. Towhiidni Rububiyyaa(Rabbummaa ykn
gooftumaa) maali?
D7. Rabbi tokkichoomsuudha hojii isaatiin. Fkn: Akka
waa uumuu, garagaggalchuu fi waan kana malee jiru.
Ragaan jecha Allaaha ol taheeti:

=n y 9 #$ U
_ u !


s
y 9 #$
{Cufti faaruu Allaahaaf sabattuudha, Rabbii
Aalamtoota (waan hundaa) kan tahe} Al-faatihaa: 2
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jedhan:

 $ '*,- (\;Z  ]:J" 7; [A )

(Yaa Rabbi ati Rabbii(uumaa) samiwwanii fi dachiiti)
Bukhaari fi Muslimtu gabaase
G8. Towhiidni Uluuhiyyaa (gabbaramaa) maali?

. Cufti

anbiyaa towiidatti nama yaaman

jechuudha.

14

D8. Rabbi tokkichoomsuudha gabbartiidhaan. Fkn: akka

kadhaa (duaaii) gorraasaa (qalmaa), qodhaa, salaata,
kajeellaa, sodaa, gargaarsa barbaduu fi k.k.f
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
m9$# ym9$# u ) ts9) H ( nu s9) /3s9)u
{Gabbaramaan keessan gabbaramaa tokkicha, haqaan
gabbaramaan hin jiru isa malee. Inni Rahmata
godhaadha, Rifataadha.} Al-Baqaraa: 163
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jee:

  $ '*+,- (% 56 "6    Y!?   "6 I^ - .+ EV $9 )

(Dura wanni Isaan itti yaamtu, Allaaha malee haqaan
gabbaramaan hin jiruu ragaa bahuu haa tahu.)
Bukhaarii fi Muslimtu gabaase.
Ammas Hadiisa Bukhaarii keeysatti akkana jee:

(% (
+   #"6)
(gama Allaahaa tokkichoomsutti isaan yaami ) jeen.
G9. Towhiidni Asmaa wa sifaat (sifaa fi maqaa Rabbii)
maali?

15

D9. Waan Rabbiin kitaaba isaa keessatti ifiin yaame

(ifiin bifeesse) sabachiisuudha ykn waan Ergamaan Isaa
Hadiisa sahiiha keessatti isaan bifeesse akkuma
dhufteetti haqiiqaadhaan sabachiisuudha.
Hiikkaa jijjiruun maleetti, irkisuun maleetti (Rabbii
beeka jeanii bira kutuun maleetti), fakkeesuun maleetti,
lakkisuun maleetti (irraa mulquun maleetti), akkaataa itti
godhuun maleetti.
Fkn: akka ol tahuu Rabbii, gad buuu, harkaa qabaachuu
fi k.k.f waan isaan malu (akka isaan malutti qaba
jechuun sabachiisuudha).
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
+ =
7t 9 #$


9#$ u
u (

x = W
.x
} 9s
{fakkaataa isaa hin taane wanni takkalleen. Inni
dhagayaadha, argaadha.}
Ash-shuuraa:11
Ergamaan Rabbii S.A.W akki jee:


`
I$J- ; ( @A& " 2: J"
+ #"6 M$ " D
+ 39 % .> _ K)
(Rabbiin keenya halkan hunda gama samii adunyaa
gad bua) Muslimtu baase.

16

Gadi bua buinsa guddina isaatiin malu, uumaa isaa

takkallee hin fakkaatu gad buinsa isaa keeysatti.
G10. Allaahaan eysa jira?
D10. Allaahaan Arshirra jira samii olitti.
Ragaan jecha Rabbiin ol taheeti:

3 u Gt
#$
 y 9 #$ ?n
t
o q
 9#$
{Ar-Rahmaan Arshiirratti ol tahe}
Suuraa Xaahaa: 5
Istawaa jechuun: ol tahe, ol fudhaminsa jechuudha,
akkuma Sahiiha Bukhaarii keeysatti taabiinarraa (warra
sahaabaa dhaqqabanirraa) dhufe.
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jedhe:

 $ '*,- (a" b  @9 K  ?> @9

, 1, % + 6 )
(Allaahaan [uumaa takkallee uumuun duratti] kitaaba
galmeesse kitaabni sun isa bira jira Arshii olitti.)
Bukhaariitu gabaase.
G11. Sa Allaahaan nu waliin jiraa?

17

D11. Allaahaan beekkumsa isaatiin nu waliin jira, nu

dhagaya, nu arga.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:

2
u &r u

y
&r $!
y 6
y t _ ) ( $! s $s B
r

t $%s
{Isin lamaan hin sodaatiinaa, ani isin wajjiin jiraa, nin
dhagaya, nin arga} Suuraa xaahaa: 46
Ammas Ergamaan Rabbii S.A.W akkana jedhan:

I$J- ; [:$ G

 ] (IV-  ^> 
/
 :P  IV+A6 )
(Isiin kan yaammattan dhagayaadha, dhiyaataadha.
Inni isin waliin jira beekkumsa isaatiin)
Muslimtu gabaase
G12. Faayidaan Towhiidaa maali?
D12. Faayidaan Towhiidaa Akhiraatti (ganda irraa
boodaatti) ibiddarraa nagaya nama baasuu, Adunyaatti
karaa qajeelaa nama ofuu fi cubbuun namaaf dhifama
tahuudha.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:

18


u
{
F #$

9s 7
y 9s ' &
A =
/
u
y ) #(
6 = t
9s u #( t #u
ty %
! #$

t
Gt

{isaannan amanan kan Iimaana isaanii shirkiitti hin
laaqin, orma san nagaya bahuun isaaniif tahaaadha,
ammallee isaan qajeeloodha}
Al-Anaam: 82
Ammas Ergamaan Rabbii S.A.W akkana jee:

  $ '*+,- (
    T>  E- 7+  @>    % #$ !" '& ( )
(haqni gabrichi Rabbiirraa qabu, isa azzabuu
dhabuudha, nama isatti hin qindeessin.)
Bukhaarii fi Muslimtu gabaase
SHARXII (ULAAGAA) DALAGAAN
QEEBALAMTUUN.
G13. Ulaagaan dalagaan qeebalamtuun maali?
D13. Ulaagaan dalagaan Rabbi biratti qeebalamtuun
sadih.
1. Allaahatti Amanuu fi Isa tokkichoomsuudha
(Towhiida qabachuudha)

19

Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:

y  5
9 #$ M
_
y
;m M
t %.x M
s
y =
9#$ #( =
x u #( t #u
t %
! #$
)


{Isaannan amananii fi dalagaa gaarii dalagan
jannatul-Firdows qubsuma Isaanii taate} Al-Kahf: 107
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jedhe:

I$J- ; (I,P Ic d % [K-e D/)

(Allaahatti amane jei! eegas irratti gad-dhaabbadhu)
Muslimtu gabaase
2. Ikhlaasa (Rabbiif qulqulleesuu)
Ikhlaasni: Allaahaaf ibaadaa dalaguudha na argaa fi na
dhagayaaf maleetti.
Ragaan jecha Allaahaa ol taheeti:

$
e !#$ 9 $
T = !
#$
7
$$ s
{Allaaha gabbari ibaadaa Isaaf qulqulleessaa haala
taateen} Az-Zumar: 2
3. Waan Rasuulli S.A.W dhufeen qunnamuudha.
20

Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:

( 4 #(
Ft $$ s
t
3
9p t $t u

s

 9#$
3
9?s #u $! t u )
{Waan Ergamaan Isinitti fide fudhadhaa, waan isin
dhorgerraa dhowwamaa} Al-Hashr: 7
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jee:



I$J- ; [!!- G
 ] (=!;  ?> @9 A> -  $ B
 D : E- )
  "
C:
(Namni dalagaa takka dalage kan ajajni keenya itti hin
jirre, dalagaan sun isarraa hin qeebalamtu) Muslimtu
gabaase
SHIRKII GUDDOO
G1. Irra guddaan dilii Rabbi biratti maali?
D1. Irra guddaan cubbuu Rabbitti qindeessuudha.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti Luqmaanirraa yeroo
dubbatu:



t
=
9s 8
x +
e 9#$
7
) ( !
$$ / 8
+
@

_o 6 t
{yaa ilma kiyya Allaahatti hin hin qindeessin. Rabbitti
Qindeessuun cubbuu guddoodha.} Al-Luqmaan: 13

21

Rasuulli S.A.W cubbuu tamtu guddoodha jaanii yeroo

gaafatan, akki jee:

 DN   :.
 ^> 
+ A %
 / fIg 1A5 " G
& I$P  $ % #$S D P> )
I$J- ; (
$
(Rabbiif shariika (qindii ykn hiriyaa) godhuudha haala
inni si uumeen.) Bukhaarii fi Muslimtu gabaase
G2. Shirkiin guddoon maali?
D2. Shirkii guddoon: Ibaadarraa waan tahe takka waan
Allaaha malee jiruuf garagalchuudha. Akka waan
Allaaha malee jiruu kadhachuu, warra duerra dirmachuu
barbaaduu takkaa nama lubbuun nurraa fagoo jirurra
dirmachuu barbaaduu.
Ragaan jecha Allaaha ol taheeti:
( ( $\
x / #( . +
@
u !
#$ #(
6
#$ u *)
{Allaahuma gabbaraa, Isatti waan takkallee hin
qindeeysinaa.} An-Nisaa: 35
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jedhan:

 TW
G;<" ; (%
hV" 
>
> )

22

(Irra guddaan cubbuu Rabbitti qindeessuudha)

Bukhaariitu gabaase
G3. Shirkiin (Rabbitti qindeessuun) ummata Muhammad
S.A.W keessatti ni jirtii?
D3. Eyyee ni argamti.
Ragaan jecha Allaahaa ol taheeti:

t . +

u
 ) !
$$ /
+ Ys 2
&r
$t u
{Irra hedduun isaanii Allaahatti waa hin amanan
haala isaan qindeesanitti maleetti.}yuusuf: 106
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jedhan:

> #,( E :" 3,->+ E- Dh/ 'R$ #+,( MJ"

+ i  )
G-," ; Q RS (cZ
(Qiyaamaan hin dhaabbattu hanga ummata kiyyarraa
gosti gariin warra Rabbitti qindeesutti dhaqabdutti,
ammallee hanga taaboota gabbartutti.)
Sahiiha Tirmizii
G4. Murtiin nama duee fi nama fagoo jiruu
kadhachuudhaa maali?
D4. Isaan kadhachuun shirkii guddoodha.
23

Ragaan Allaahaan ol tahe ni jee:

y7 * s M
| = y s * s ( 8
x +
t
u 7
y 5
x t
$t !
#$


?s
u

t
=
9#$
z i #] )
{ Allaahaa achitti waan si hin fayadnee fi waan si hin
miine hin kadhatin, yoo akkas daleeyde ati yeroo san
warra Rabbitti qindeessarraa taata.}
Suuraa Yuunus: 106
Ammas Rasuulli S.A.W akkai jee:

G;<" ; (;+K" D!

+ A % ! E-   ^>  ] E- )
(Namni Allaahaa achitti qindii (gabbaramaa) biroo
kadhachaa due, Ibidda seena)
Bukhaarii baase
G5. Kadhaan (duaaiin) ibaadaadhaa?
D5. Eyyee kadhaan ibaadaadha
Ragaan Allaahaan ol tahe ni jee:

24


t
t + 9 3
Gt
o

%
! #$
) 4 / 3
9s =
f
Gt
&r

#$
6
/ u
t $%s u

 z
#y t
y _
y
t = z

u
y A y $6t

{Rabbiin keessan ni jee na kadhadhaa isiniifin

awwaadhaa, Isaannan na kadhachurraa boonan
jahannam seenuuf taaan xiqqaatoo haala
tahaniin.}ghaafir: 60
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jedhe:

4-,"  :( ; (Y!" ^ 2")

(Kadhaan ibaadaadha) Ahmad fi Tirmizii baase
G6. Warri due kadhaa namaa ni dhagayanii?
D6. Hin dhagayan.
Ragaan jecha Allaahaa ol taheeti:
[
4 At
y 9 #$


@
7
y ) ]
1. {Ati duaa hin dhageeysistu}
An-naml: 80
7 )
9 #$
8


/ M
| &r $! t u
25

2. {Ati nama qabrii keeysa jiru dhageesisu hin

dandeesu}
Faaxir: 22
GOSA SHIRKII GURGUDDOO
G7. Nama duee fi nama nurraa fagoo jirurra dirmaachuu
ni barbaannnaa?
D7. Isaanirra dirmachuu hin barbaannu.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
)
=n


u $\
x
t )
=
s
!
#$

t

t

%
! #$ u

W y 7
t $ &r


o $t u ( & $! u m
&r + =
x N
u &r
1. {Isaannan (Mushrikoonni) Allaahaa achitti
yaammatan, waan takkalllee hin uuman, isaan
ifiifuu ni uumaman. Isaan duoodha, lubbuun
hin jiran guyyaa kaafamanillee hin beekan.}
suraa An-Nahl:20-21
(
6
9s >
z $f
y Ft
$$ s
3
/ u
t W Gt
@n ) )
2. {Yeroo Rabbii keeysanirra dirmachuu
barbaaddan, kan isiniif awwaate san
[dubbadhu]}suuraa Al-Anfaal: 9
26

Ammallee Rasuulli S.A.W akkana jee:

G-," ;) (j k,P
,:( i+ /  3(

& )
(Yaa jiraataa, yaa waan hundaaan dhaabbataa,
Rahmata keetiniin dirmachuu barbaada) Tirmizituu
gabaase
G8. Allaahaa achitti waan biraa gargaarsifachuun ni
dandaamaa?
D8. Hin dandaamu.
Ragaan jecha Rabbi ol taheeti:

Gt
n
y $ ) u
7 t
x $ )
{Suma qofa gabbarra, ammas suma qofarra gargaarsa
barbaanna [waan hundaaf].}
Al-Faatihaa: 5
Ammas ragaan jecha Rasuulaati S.A.W:

G-," ;) (% E,P9 [K,P L6 % .OP9 ["OP L6 )

(Yeroo kadhattu Allaahuma kadhadhu, yeroo
gargaarsa barbaadde, Allaahumarra gargaarsa
barbaadi.) Tirmiiziitu gabaase

27

G9. Nama lubbuun jirurraa gargaarsa ni barbaannaa??

D9. Ee, waan isaan dandaanirratti ni gargaarsifanna.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
(
3 u )
G 9#$ u +h 9 9 #$ ?n
t #( u $y ?s u )
{Toltuu fi Rabbii sodaaturratti wal gargaaraa.} AlMaaidaa: 2
Ammas Rasulli S.A.W akkana jedhan:

 39 > "  - " 

 39 %)
I$J- ;) (  
>

(Allaahaan gargaarsa gabrichaa keeysatti tahaadha,
waan gabrichi gargaarsa obboleysa isaa keeysatti
taheen.) Muslimtu gabaase.
G10. Qodhaa (silata) Rabbi maleef godhuun ni tahaa?
G10. Qodhaa godhuunAllaahaaf malee hin tahu.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
( #Y  s
y _
/t $t

9s N

x t o ) >
b u )
{yaa Rabbii kiyya ani waan garaa kiyya keeysaa jiru sif
qodhaa godheetin jira qulqullaawaa haala taheen
[waan biraarraa].} Al-Imraan: 35
28

Amms ragaan jecha Ergamaa Rabbiiti S.A.W:


  @ C9  l

;) (l

   ;A E- m> $9 % n m
 >   ;A E-)
G;<"
(Namni Allaahaa tole jechuuf qodhaa godhe, tole isa
haa jedhu, ammoo namni Rabbi diduuf qodhaa godhe,
isa hin didin.) Bukhaariitu gabaase
G11. Rabbi achitti waan biraatiif qaluun (gorrauun) ni
tahaa.
D11. Hin tahu.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
 tp
#$ u 7
y /n t 9
e
| s
{Rabbii keetiif Salaati, Isumaafis qali} Al-Kawsar: 2
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jedhan:

I$J- ;) (%  k" QL E- % E " )

(Allaahaan haa abaaru (Rahmata Isaarraa isa haa
fageeysu) nama Allaaha maleef waa qalu.) Muslimtuu
gabaase

29

G12. Qabriidhaan ni xawaafna (nannoynaa) akka isiin

Rabbitti dhihaanuuf??
D12. Kabaabaan malee hin xawaafnu.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
,
F y 9 #$ M
7t 9 $$ / #(
u 9 u
{Haa naannawan (haa xawaafan) mana turaa saniin
(kaabaadhaan) }
Al-Hajj:29
Ammas Rasuulli S.A.W akki jee:


q- E ;) (M/; ',   E ,; #+$S
P [ "
op E- )
(Namni kaabaan marraa 7 naannawee Rakaa lama
salaate akka nama gabra bilisoomseeti} Ibnu Maajaatu
gabaase
G13. Hukmiin sihrii (falfalaa) maali?
D13. Falfala (sihrii) dalaguun Kufriidha (nama
kafarsiisa).
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
( t s

b 9#$
} $ 9#$
t
=k y #(  5
x .x

u
9#$
3
9s u )
30

{Garuu sheeyxaanni Kafaranii jiran Ilma namaa

falfala barsiisuudhaan}
Al-Baqaraa 102
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jedhan:

I$J- ; (RJ" d%  T" :]:" nJ" K,q)

(Waa torba tan nama halaakturraa fagaadhaa:
Rabbiitti qindeeysuu (shirkiirraa), falfala
dalagurraa) Muslimtu gabaase
G14. Warra waa raaguu fii warra falfala dalagu
beekkumsa namaaf hin mullanne keeysatti ni
dhugoomsinaa?
D14. Hin dhugoomsinu.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
(4!
#$
 ) =
| t 9 #$
{
F #$ u N
u
y
9#$ t
=n t
 % )
{Wanni samii fii dachii keeysatti jiru kan waan ijji
namaa hin agarre (gheeybii) beekuu hin jiru Allaaha
malee} An-Naml: 65
Ammas Rasuulli S.A.W akki jedhe:

31

(:R- #$ ._A> :  *   @9 . :  /+ l9

K^ 
9
+ # E- )

:( ; Q RS)

(Inni nama waa raagutti dhaqe ykn falfala nama

dalugutti dhaqe, kan waan inni jedhu dhugoomse,
waan Muhammad irratti buufametti kafaree jira)
Ahmadtu gabaase
G15. Namni tokkolleen gheybii ni beekaa?
D15. Waan hin mullanne (gheeybii) tokkolleen hin
beeku, Ergamtootarraa kan Allaahaan beysise malee.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
4
| ?s #$
t
 )

#
n
t &r
7
x
4 ?n
t 


s =
t 9 #$
=
t ]
[
5

{[Rabbiin] beekaa waan hin mullanneti, gheeybii isaa

tokkolleef hin mullisu, Ergamtootarraa nama inni
filateef malee.}
Al-Jinn: 26-27
Ammallee Rassuulli S.A.W akkana jedhan:

3A+m" ; EJ() (% 56 1 k"

I$  )

32

((gheeybii Allaaha malee tokkolleen hin beeku.))

Xabraniitu gabaase
G16. Jibrii fii hamartii akka magantaa nuuf gootu ni
uffannaa?
D16. Hin uffannu.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
[ u

 ) & !s #
y
%2

s +h9

/ !
#$ 7
y

|
t ) u ]
{Yoo Rabbiin rakkoon si tuqe inni deebisu (saaqu) hin
jiru isa malee.}
Al-Anaam: 17
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jedhan:

( [R$9 - [+ "
AU9 d
K ^A dK^ 6 T_  ?A6 - )

IR" ; Q RS
(Isiin laafina malee siif hin idaatu, ifirraa baasii darbi,
osoo duute silaa hin milkooytu zabana dhufaa tahe
hunda.) Haakimtu gabaase.
G17. Qarxaasaa fii tamiima ni finifannaa?
D17. Hin fannifannu ija namaatiif.

33

Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:

[ u

 ) & !s #
y
%2

s +h9

/ !
#$ 7
y

|
t ) u ]
{Yoo Rabbiin rakkoon si tuqe inni deebisu hin jiru isa
malee.} Al-Anaam: 17
Ammas Rasuulli S.A.W. akkana jee:

:( ; Q RS) (T   @9

M: : '+$ E-)
(Inni qarxaasa fannifate, dhugumatti sharkii dalagee
jira.)
Hadiisni sahiiha Ahmadtu gabaase
Qarxaasa jechuun waan ija namarraa morma ykn harkatti
fannifatani.
G18. Seera Islaama faalleesuun dalagachuun murtiin isaa
maali?
D18. Seera Amantii Islaamaa faalleesuun dalagachuun
Kufriidha, yoo isiidhaan dalagachuun sirriidha jedhe ykn
toltuu tahuu isii yoo amane.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:

t  5
3
s 9 #$

7
y 9s ' ' s !
#$
t t &r $!
y / 3
t
s
9 t u
34

{Inni waan Allaahaan buuseen murtii hin goone, ormi

sun kaafirtoota.}
Al-Maaidaa: 44
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jedhan:

% Dq 56 % ._A :- + <, % 7,V I?,:h

+ IVR I
 " - )
q- E ; EJ() (I?K  I?PO
(Waan dura taaowwan isaanii kitaaba Allaahaatin hin
murteessinii (hin bulchiniin), ammas waan Allaahaan
buuse waan hin filatiniin, Allaahaan isaan jiddutti
hammeenya buusu malee hin olu.)
Ibnu maajahitu gabaase.
G19. Yoo sheyxaanni si heewasee eenyuutu Rabbi uume
siin jedhe maal goota?
D19. Yeroo sheyxaanni gama tokko keessannii gaafii
tanaan heewase, Rabbiin haa tiyfamuu.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
9$# u ) ( !$$/ tG$$s t s9$# z y7xut $)u
=y9$#

35

{yoo si waswaase sheeyxaanarraa heewasaan tokko

Allaahaan tiyfami, Inni dhagayaadha, beekhaadha.}
Fussilat: 36
Ammas Rasuulli S.A.W. akkaataa heewasa mala
sheeyxaanaa itti ifirraa deebifnuu nu barsiisee jira,
akkana jechuudhaan:

" EV I" d" I" d$ I" d:l" % d( % d$P; % [K-e))
U9 d,K " dm " E- n,J " d
cCc ;J E D*, " Ic (( *

dI$J- G;<" #9 Y!;" MR Rl" MSC ^ ((K 1^
"L

!! #  d:( 
(Allaahatti amane, Ergamtoota isaatti amane,
Allaahaan Tokkicha, Allaahaan kan wanni hundi itti
haajamtu, hin dhalle, hin dhalatamne, fakkaataan
tokkolleen isaaf hin taane.) eeganaa gama bitaa isaatti
hoggaa sadii haa tufu, Sheeyxaanarraa haa
maganfatuu (haa tiyfamuu), haa dhowwamuu4, suni
sheeyxaana isarraa ni ofa).
Hadiisni dabarsine kun dimshaasha hadiissan sahiiha
bukhaarii, Muslim, Ahmad fi Abuu Daawud gabaasani.
G20. Galanni shirkii guddoodhaa maali?

Yaada isa heewasu sanirraa haa dhowwamuu.

36

D20. Shirkii guddoon sababaa ibidda(azaabaa) keeysatti

hafuu namatti taati.
Ragaan jecha Allaahaa ol taheeti:
$t u ( $ 9#$ 1u ' t u s f
y 9 #$ =n
t !
#$ t  m
y
)
s s !
$$ / 8
+
t )
9 $
| &r

=
=9
{isa Allaahatti qindeysu, Allaahaan dhugumatti
jannata isarratti haraama godhee jira, bakki inni
qubatu ibidda, warra (Rabbitti) qindeeysuuf tumsaan
hin jiru} Al-Maaidaa: 72
Ergamaan Rabbii S.AW. akkana jedhan:

I$J- ; ((;K" D!

   T % #" E-))
(Inni Allaahatti qindeeysaa isa qunname Ibidda seena)
Muslimtu gabaase.
G21. Dalagaan Shirkii wajjiin ni fayyadaa?
D21. Shirkii waliin dalagaan hin fayyadu
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
t=yt (#%x. $ t x6yss9 (#.u+r& s9u

37

{osoo (Rabbiiti) qindeeysanii silaa wanni isaan dalagan

isaanirraa bada.} Al-Anaam: 88
Ergamaan Rabbii S.A.W akkana jedhan:

#- T C: D: E- T" E 2" #Kr A :#" % ./))

I$J- ; (( , d4 r  9
(Rabbiin ol tahe ni jedhe ani qindiwwan
qabaachurraa dureeysa, inni dalagaa dalage keeysatti
natti qindeeyse, Isaa fii waan natti qindeeyse sanillee
nin lakkisa). Muslimtu gabaase
SHIRKII XIQQOO
G1. Shirkii xiqqoon maali?
D1. Shirkii xiqqoon garsiifannaadha (na argaaf
dalaguudha)
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
8+ u $[s=| Wut yu=s n/u u!$s)9 (#_t t%x. ys
#Jtnr& n/u y$t7/
{Inni Rabbii isaa Qunnamuu kajeelu, dalagaa gaarii
haa dalagu ammas Ibaadaa Rabbii isaa keeysatti
tokkoollee hin qindeeysin} Al-Khaf:110
38

Ammas Rasuulli S.A.W akkana jedhan:

:( ; ((2" :kSZ T" IV $ o - o 6))

(Irra sodaatamaan wanni isinirraa sodaadhuu shirkii
xiqqoodha, sunis garsiifannaadha.) Ahmadtu gabaase.
Fakkeenyi shirkii xiqqoodhaa, akka jecha gurbaati: osoo
Rabbii fii Abaluu jiraachuu baatee ykn waan Rabbiin
fedhee fii ati feete.
Ragaan jecha Rasuulaati S.A.W.

((C9 2 Ic % 2 - :"/ EV" dC9 2 % 2 - "))

!!  ;
(waan Rabbiin fedhee fii abalu fedhe hin jainaa,
garuu waan Rabbiin fedheetu tahe eegas analu waan
fedhe jeaa.) Abuu Daawudtu gabaase.
G2. Allaaha maleen kakachuun ni tahaa?
D2. Allaaha maleen kakachuun hin tahu.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
[
V y 6 G 9s 1n u u
4 ?n /t
% ]

39

{Lakkii! Rabbii kiyyaan kakadhee ni kaafamtan, jei.}

At-Taghaabun: 7
Ammas Rasuulli S.A.W. akkana jedhan:

:( ; Q RS) (T   @9 %  k s$( E- )

(Namni Allaaha maleen kakatu dhugumatti [Rabbiitti]
qindeeyse.) Ahmadtu gabaase.
Ammas akkana jedhan S.A.W:

 $ '*,- (([:l "  % s$R $9 d*$(  E- ))

(Namni kakatu Rabbiin haa kakatu, takkaa haa usuu.)
Bukhaarii fi Muslimtu irratti waliif galee baase.
TAWWASULAA FII SHAFAAA BARBAADUU
(DHIHEENYAA FI MANGUDDUMMAA YKN
MAGANTAA BARBAADUU)
G1.Maaliin gama Allaahaa dhihaanna?
D1. Tawwasulli kan tahuu fi kan hin taaneetu jira.
1. Tawwasulli tahu ammallee kan barbaadamu maqoolee
fi sifa Rabbiitiin ammas dalagaa gaariidhaan gama
Rabbiitti dhiheenya barbaaduudha.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
40

[ $p 5
$$ s
4 _o
t : #$ $! o
{
F #$ !
u ]
{Allaahaaf maqoolee gaggaariitu tahaadha, isiidhaan
isa kadhadhaa}
Al-Aaraaf: 180
Ammas akki jedhe:
[ 's #s
u 9 #$ 9s ) #( Gt / #$ u !
#$ #( )
? #$ #( t #u

%
! #$ $
y 'r t ]
{yaa warra amantan Rabbi sodaadhaa, ammas gama
isaatti dhiheenya barbaadaa.} Al-Maaidaa: 35
Akkas jechuun: gama Rabbii dhihaadhaa isaa ajajamuu
fii dalagaa inni jaalatu dalaguudhaan. Ibnu Kasiirtu
gabaase Qaataadarraa.
Ammas Rasuulli S.A.W. akkana jedhan:

` Dt V
"OP )
:( ; Q RS) (
"
  ^> IP
([yaa Rabbii] sin kadha cufa maqaa siif taheetiin)
Hadiisni sahiiha Ahmadtu gabaase.
Ammas akkana jedhan S.A.W Sahaabticha jannata
keeysatti isaatti wahiluu isa gaafateen:

41

I$J- ; ((!NJ" YuV
J*A #$ #+K ))

(sujuuda guddisuun ifii keetirraatti na gargaari.)
Muslimtuu gabaase
Akkana jechuun isaa salaataan jechuu isaati.
2. Tawwasula dhorgamaa:
Nama due kadhachuu, Isaanirraa haajaa barbaaduu,
akkuma yeroo amma argamaa tahee kana, akkas
godhuun shirkii guddoodha.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
y7 * s M
| = y s * s ( 8
x +
t
u 7
y 5
x t
$t !
#$


?s
u

t
=
9#$
z i #] )
{ Allaahaa achitti waan si hin fayadnee fi waan si hin
miine hin kadhatin, yoo akkas daleeyde ati yeroo san
warra Rabbitti qindeessarraa taata.}
Yuunus: 106
3. Tawwassula kabajaa Rasuulaatiin godhan.
Fakkeenyaaf akka nama jedhuuti:

42

yaa Rabbi kabajaa Muhammadin na fayyisi. Kuni

bidaadha, Sahaabaan hin daleeyne, ammallee Umar
Abbaasiin isaa lubbuun jiru duaaii isaatiin Rabbitti
dhiheenya barbaade (Tawwasulla godhe), Rasuulaan
erga inni due tawwasulla hin goone.
Tawwasulli kun gama shirkitti nama geeysa, yoo
Allaahaan akka mootummootaa fii amiirootaatti dubbii
himaatti haajama jedhee amane, [Namni akkas amanu]
Rabbi uumamatti fakkeesse.
Ammoo namni waaee kana keeysatti beekkumsa
dabalataa feetan kitaaba
At-Tawwassulu- wa Ah-kaamihi wa an-waaihi, kan
sheek Al-Baanii laalaa.
G2. Duaaiin wasaxatti ni haajamtii5?
D2. Hin haajamtu
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
[=
 %s o * s _h
t $6t
7
y 9s 'r
y #s ) u ]

. nama jidduu Rabbii fii kan kadhatu jidduu walitti fiduuf dubbi
himaa tahu, akka mootummaa bira dhaquuf dubbi himaa dubbii tee
geysee diif fixu sanitti Rabbiin nama jidduu isaatii fii jidduu
gabrichaa walitti fiduuf jidduu kaaye hin qabu.

43

{Yeroo si gaafate gabrichi kiyya anarraa, Ani

dhihoodha.}
Al- Baqaraa: 186
Ammas Rasuulli S.A.W. akkana jedhan:

:$ G
 ] (IV-  ^> 
/
 :P  IV+A6 )

(I$J- ;)

(Isin kan kadhattan dhagayaadha, dhiyaataadha. Inni

isin waliin jira [beekkumsa Isaatiin]) Muslimtu
gabaase.
G3. Nama lubbuun jirurraa duaaii barbaaduun ni tahaa?
D3. Nama jirurraa kadhaa barbaaduun ni taha.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
[M
o
9 #$ u
t
= 9 u

7 / %
s !  5
Gt
#$ u ]
{Araarama barbaadi, ifii keetiif ammas warra amane
kan dhiiraa fi dubartootaatiif.} Muhammad: 19
Ammas Ragaan Hadiisa Sahiiha Tirmziin gabaase
keeysatti:

44

 % v! :.9 I$P  $ % #$S #K" # l" 8 Cq;  ))

.((...#K 9
(Gurbaan ija hin qabne, Nabiyyitti S.A.W dhufee
Rabbii naaf kadhu akka na fayyisu jedheen)6
Tirmiiziitu gabaase.
G4. Waasixummaan (jiddu galummaan) Rasuulaa S.A.W
maali?
D4. Waasixummaan Rasuulaa S.A.W dubbii Rabbii
dabarsuudha.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
[7
y /i

9s )
t & $! t O
=k /t

 9#$ $p 'r t *]
{Yaa Ergamaa dabarsi waan Rabbirraa gama kee
buufame} Al-Maaidaa: 67
Ammas Rasuulli S.A.W. akkana jedhan:
yeroo sahaabaan nuti akka ati nuuf dabarsite ragaa
baana jedhan

(? I?$")
6

. Rabbi naaf kadhu jeeen malee na fayyisi hin janneen. Kan nama
fayyisu Rabbuma qofa.

45

(Yaa Rabbi ati ragaa tahi). Jee

Muslimtu gabaase
G5. Shafaaa (maanguddummaa) Rasuulaa eenyurraa
barbaanna.
D5. Magantaa Rasuulli akka nuuf seenu Rabbirraa
barbaanna.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
[ $Y d
s y 5
x
9#$ !
% ]
{Magantaan (shafaaan) hundi Allaahaaf taatuudha
jei.} Az-Zumar: 44
Ammas Rasuulli S.A.W. sahaabticha akkana jedhi jeee
isa barsiise

((39
5 * I?$"))
(Yaa Rabbi Nabi Muhammad magantaa akka naaf
seenu godhi)
Tirmiiziitu gabaase.
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jee:

46

% T  #,- E- ]- E- dM- " i M* #! ]O, #A6))

I$J- ; ((
O 
(Ani duaaii tiyya mangataa guyyaa qiyaamaa seenuuf
ol kaayadhe, ummata kiyyarraa nama osoo shirkii hin
dalagin dueef.) Muslimtu Gabaase
G6. Magantaa nama lubbuun jirurraa ni barbaannaa?
D6. Nama lubbuun jirurraa waaee Adunyaa keeysatti
magantaa irraa ni barbaanna.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
Zy 5
x
x
5
x
o t u ( $p ] i =

t & ! 3
t Z u
| m
y y 5
x
x
5
x
o
$
y i
5
. & ! 3
t Z y h
y
{Inni magantaa takka gaarii magantaa [namaaf] seenu
isaafis tahaadha qoodni isirraa tahe, ammoo inni
maganta hamtuu takka magantaa [namaaf] seenu,
isaafis qoodni isirraa tahe isaaf tahaadha}
An-Nisaa: 85
Ammas Rasuulli S.A.W. akkana jedhan:

!!  ; ((qx * ))

47

(Magantaa namaaf seenaa galata argattanii.) AbuuDaawudtu gabaase

G7. Faaruu Rasuulaa S.A.W. keeysatti idaanee daangaa
ni dabarraa?
D7. Faaruu isaa keeysatti hin idaanu.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti
[
n
u 9s )
3

9s ) $!
y &r
<n )
# r
y / 3
= W i +
| 0o $O t &r $!
y )
% ]
{Ani ilmuma namaa qofa, fakkaataa keeysan kan tahe,
gama kiyya beeysisaa godhama, ammoo gabbaramaan
keeysan gabbaramaa tokkicha.}
Al-Kahf: 110
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jedhan:

"9  A :AU9 dI- E #J  4;lK" ]p : #Am  ))

4;<" ; (("P; % 
(Na faarsitanii daangaa na hin dabarsiinaa akka
kiristaanni Iisaa Ilma Maryam daangaa dabarsanitti,
ani gabricha isinis gabricha Allaahaa fi Rasuula isaa
naan jeaa) Buukhaariitu gabaase

48

JIHAADAA FI RABBIIF JECHA JAALACHUU

AMMALLEE MURTII ISAA.
G1. Murtiin karaa Rabbii keeysatti Jihaada godhuu
maali?
D1. Jihaada godhuun waajiba (dirqama) qabeenyaan,
lubbuudhaan akkasumas Arrabaan.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
6
y
3

5
&r u
6
9 u 'r / #(

_
y u
Z $)
s O u $] $5
x z
#(  5
#$ ]
[!
#$
{Fiadhaa [Jihaadaaf] deemaa sasabloo haala
taataniin [dardara haala taataniin, fayyaa haala
taataniin] ammallee ulfaatoo haala taataniin
[manguddoo, dhukkubsatoo, deegoo haala taataniin]
ammallee qabeenya keeysanii fi lubbuu teeysaniin
[jihaada godhaa] karaa Allaahaa keeysatti]) AtTowbaa: 41
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jedhan:

!!  ; ((IV,KJ"  IVJ*A  IV"-O E :" ^q))

(Jihaada godhaa Mushrikootatti qabeenya keeysanii fi
lubbuu teeysaniin ammallee arraba keeysaniin)
49

Abuu-Daawudtu gabase
G2. Al-Walaa (jaalachuun) maali?
D2. [Warra amane] jaalachuu fi isaaniif Tumsuudha.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
[
< /t $! u 9 &r


/t M
o
9 #$ u
t
9 #$ u ]
{warri amane kan dhiiraa fi dhalaadhaa gariin
jaalallee gariiti}7
At-Towbaa: 71
Ammallee Rasuulli S.A.W akkana jedhan:

I$J- ; (( Xy y   K" E-x:$" E-x:" ))

(Inni amane isa amaneef akka jaarmayaati, gariin
garii jabeeysa.)
Muslimtu gabaase
G3. Kaafira jaalachuu fi Isaanii Tumsuun ni
dandaamaa?
D3. Kaafira jaalachuu fi isaaniif tumsuun hin
dandaamu.
7

. waliif tumsan, walgargaaran, waljaalatan Rabbiif jecha.

50

Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:

[
] * s
3
i ; u Gt t t u ]
{Inni isinirraa Isaan (kaafirtootaaf) tumsu, inni sun
Isaanumarraahi}
Al-Maaidaa: 51
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jedhan:

:( ; ((42 "O J " C9 #K .e 6 ))

(Gandi Abaluu jaalalloo kiyyaa miti) Ahmadtu
gabaase.
G4. Awliyaan eenyu?
D4. Awliyaan nama amanee Rabbi Sodaatu.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:

t t
s


u

=n
t
z
y
!
#$ u $! u 9 &r
7
)
I &r

)
G t #( %2
u #( t #u

%
! #$
{dhagayaa Awliyaa (jaalalloo) Allaahaa sodaan
isaanirratti hin taane ammallee hin yaaddawan. Isaan
warra amane ammallee warra Rabbi sodaatu.}
51

Yuunus: 62-63
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jee:

:( ; ((E K-x:" Q"S % # " :A6))

(jaalalloon kiyya Allaaha fi gaggaarii warra amaneeti)
Ahmadtu gabaase.
G5. Warri amane maaliin Murtii godhan?
D5. Quraanaa fi Hadiisa Sahiihaan murtii godhan.
Ragaan jecha Rabbii olo taheeti:
[!
#$
t t &r $!
y / u a /t 3
m
#$
&r u ]
{murtii godhi jidduu isaaniitti waan Allaahaan
buuseen} Al-Maaidaaa: 49
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jedhan:

I$J- ; ((T! E  IVR [A Y!?" 1 k" I" ))

(beekaa waan fagoo fi dhihoo ati murtii goota jidduu
gabarraan keetii) Muslimtu gabaase.
QURAANAA FI HADIISATTI DALAGUU.
G1. Rabbiin Quraanaa maaliif buuse?
52

D1. Quraanaa akka itti daleeynuuf buuse.

Ragaan jecha Rabbii ol taheeti;
[
3
/n i 3
9s )
t & $! t #( 7 ? #$ ]
{Waan Rabbii keeysanirraa gama keessan buufame
jala deemaa.}
Al-Aaraaf: 3
Ammas Rasuulli S.A.W. akkana jedhan:

:( ; (( $O d $: de" z/ ))

(Quraana Qaraaa, itti dalagaa, Isaan hin nyaatinaa.)
Ahmadtu gabaase.
G2. Murtiin Hadiisa Sahiihatti dalaguu maali?
D2. Hadiisa sahiihatti dalaguun waajiba (dirqama).
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
[ #(
Ft $$ s
t
3
9p t $t u

s

 9#$
3
9?s #u $! t u ]
{waan Rasuulli Isinittiin dhufe fudhadhaa waan isin
dhorgerraa dhorgamaa.} Al-Hashr: 7
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jee:
53

; ((? VJ: dE?:" E" 2$<" MKP #,KJ IV $ ))

:(
(Sunnaa tiyyaa fi sunnaa (karaa) khulafaau rRaashidiin (bakka buoo qajeeloo) qabadhaa, Isuma
qabadhaa [jabeeyfadhaa]) Ahmadtu gabaase.
G3. Quraanaan Hadiisarraa ni duroomnaa?
D3. Quraanaan Hadiisarraa hin duromnu.
Ragaan jecha Rabbi ol taheeti:
[
b 9s )
t h $t
$ =9
t i 7t F 9 t 2
%
e !#$ 7
y 9s ) $! u 9 t &r u ]
{Zikrii (Quraana) sirratti buufne akka namaaf adda
baaftuuf waan gama isaanii buufame.} An-Nahl: 44
Ammas Rasuulli S.A.W. akkana jedhan:

!!  ; ((- $u- e" [  #A6  ))

(Dhagayaa! Ani Quraanaa fii fakkaataa isaa isa
waliin kenname.)
Abuu-Daawudtu gabaase
G4. Jecha Rabbii fi Rasuulaa dura jecha biroo ni
dursinaa?
54

D4. Jecha Rabbii fi Rasuulaa dura Jecha biroo hin

dursinu.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:
[ & !
u u !
#$

y t
t /t #(
d )
s ?
#( t #u
t %
! #$ $p 'r t ]
{yaa warra amantan Allaahaa fi Rasuula Isaa dura hin
dabrinaa (hin dursinaa)} Al-Hujuraat: 1
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jedhan:

#Am" ; (("P; % M l- #9 b$<:" Mp  ))

(uumamaaf ajajamuun hin jiru uumaa faalleesuu
keeysatti.)
Xabranii gabaase.
Ammallee Ibnu Abas akki jee:
(dhagaan samirraa isinirratti buuun sodaadha
Rasuulli Rabbi akkana jedhe Isiniin jedhaa, Isiin
ammoo Abubakar fi Umar akkana jedhan jettan!!!)
G5. Yoo wal dhabne maal goona?
D5. Gama Quraanaa fi Hadiisa Sahiihaa deebina
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:

55

t ? . )

 9#$ u !
#$ <n )  s &

x
t u ?s * s ]
[
' ?s

| m
&r u + = z
y 7
y 9 s 4  z

F #$
u 9 #$ u !
$$ /
{ waan takka keeysatti yoo wal falamtan gama
Allaahaa fi Rasuulaa deebisaa, yoo Allaahaa fi guyyaa
irraa boodaatti amantan, santu caalaadha ammallee
irra gaariidha gama booddeetii} An-Nisaa: 59
Ammas Rasuulli S.A.W. akkana jedhan:

; ((? VJ: dE?:" E" 2$<" MKP #,KJ IV $ ))

:(
(sunnaa tiyyaa fi sunnaa (karaa) khulafaau rRaashidiin (bakka buoo qajeeloo) qabadhaa, Isuma
qabadhaa [jabeeyfadhaa]) Ahmadtu gabaase.
G6. Akkamitti Allaahaa fi Ergamaa Isaa Jaalatta?
D6. Ajaja isaanii tole jechuu fi ajaja isaanii jala
deemuudhaan isaan jaaladha.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:

56

/3s9 5tu !$# 376s 7?$$s !$# t7s? F. ) %

m 5x !$#u 3 /3t/
{yaa Ergamaaa Kiyya Muhammad S.A.W] yoo
Allaahaa jaalattan na jala deemaa Allaahaan isin
jaalaataa ammallee cubbuu teeysan isiniif araaramaa
jeiin. Allaahaan hedduu araaramaadha, Rifataadha.}
Al-Imraan: 31
Ammas ragaan jecha Ergamaa Rabbiiti S.A.W:

((E :q {K" " " E-  "6 1(  #,( I( E-x ))
 $ '*,(tokkoon keeysan hin amanu hanga ani ilmaan isaa,
haadhaa fi abbaa isaa ammallee nama hundarra gama
isaatti jaalatamaa tahuutti)
Bukhaarii fi Muslim.
G7. Dalagaa dhiifnee, qadaratti ni irkannaa?
D7. Dalagaa hin dhiifnu
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti:

57

 +
c au
| s

4 _o
t : $$ /
s

| u

4 +s ? #$ u
4
s
&r
t $ 'r s

3 +u
a = 9

{Ammoo namni kennatee fi kan Rabbi sodaate, ammas

kan dhugoomse Al-Husnaa (Laa Ilaaha Illallaahu ykn
galata jannataa) isaaf laaffisna karaa laafaa tahe.}
Al-Leeyl: 5-7
Ammas Ergamaan S.A.W akkana jedhan:

 $ '*,- (('$ :" J - DV9 $: ))

(dalagaa (waan Itti ajajamtan) namni hundi waan
uumameeftu isaaf laaffifamtuudha) Bukhaarii fi
Muslim
SUNNAA FI BIDAAA
G1. Amantii keeysatti Bidaa gaariin ni jirtii?
D1. Amantii keeysatti bidaa gaariin him jirtu.
Ragaan jecha Allaahaa ol taheeti:
3
9s M

u u L
y
3
=n
t M

o C &r u
3
o
3
9s M
=
y . &r t u 9 #$ ]
[$Y
z =n
}
M #$
58

{Arraantanaan keeysatti amantii teeysan isiniif

guuteetin jira, qananii tiyyas isinirratti guutee jira,
amantii Islaamaa isiniif jaaladhee jira.} Al-Maaidaa: 3
Ammas Rasuulli S.A.W akkana jedhan:

:( ; ((;K" #9 M"C8 D dM"C8 M D

+ 
(cufti bidaa jallina, cufti jallinaa Azaaba keeystti
tahaadha.)
Ahmadtu gabaase
G2. Bidaan amantii keeysatti maali?
D2. Bidaan amantii keeysatti: waan haarawa idauu ykn
amantii keeysaa irrisuudha.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti yeroo bidaa mushrikoota
komatu akkana jee:
[!
#$ /
. s ' t
9s $t

$
e !#$
z i
9s #(
+u
#( 2
+u


9s &r ]
{sa isaaniif qindiitu jiraa (Rabbii achitti) kan isaaniif
karaa godhu amantirraa waan Rabbiin itti hin ajajin.}
Ash-Shuuraa: 21
Ammas Rasuulli S.A.W. akkana jee:

59


'*+,-) [.-  r G
+  ?> @9 >K - B
 ] (!;
  " -  ^ A- 39 |( E- )
  $
(Inni amantii teenya keeysatti waan isiirraa hin tahin
baasee (uumee) wanni sun isarratti deeffamaadha
(irraa hin qeebalamu).)
Bukhaarii fi Muslim.
G3. Islaama keeysatti sunnaan gaarii godhuun ni jiraa?
D3. Ee ni jira Islaama keeysatti karaa gaariin.
Ragaan jecha Ergamaa Rabbiiti S.A.W:

d E- ?  D: E- q  ^q $9

MKJ( M+KP iCPW 39 EP
+ E- )
4;<" ;) ( 2# I^q E- }K   r E(namni Islaama keeysatti sunnaa gaarii (karaa gaarii)
takka karaa godhe, galanni isii, Isaaf tahaadha,
galanni nama isa booda itti dalageetis isaaf tahaadha,
kan galata isaaniirraa wanni takka hin irrifamne.)
Bukhaariitu gabaase.
G4. Muslimoonni yoom Tumsa argatan?
D4. Muslimoonni kan tumsa argatan yeroo gama Kitaaba
Rabbii isaanii deebianii itti dalaganii fii sunnaa Nabii
Isaanii S.A.W qabatan, ammallee yeroo towhiida
60

facaasanii fii shirkirraa fagaatani, akkaataan shirkii

waldhabuu wajjiiin, akkasumas yeroo adawwii isaniitiif
waan dandaan qophaawani.
Ragaan jecha Rabbii ol taheeti.

5
x =
Gt
u 9s M
s
y =
9#$ #( =

t u
3
#( t #u
t %
! #$ !
#$
y
t u ]
;m
u 3
j u 9s u

= 6 %s

%
! #$ #
y =n
Gt
#$ $
y 2

F #$
4 $Y &r

z
y
/t
. i ] 9s
d 7t 9s u
;m
4
| ?s #$ %
! #$
]s
[ $\
x 1

. +

_ t
6 t
{Allaahaan beellama godhee jira isinirraa warra
amanee fii warra dalagaa gaarii dalaguuf, akka lafa
keeysatti isaan bakka buusu akkuma warra isaan
duraa bakka buusetti ammas isaniif mijjeeysa amantii
isaanii,kan inni isaaniif jaalatu san. Ammallee isaaniif
jijjira eega soda isaanitii nagayatti, isaan na gabbaran,
natti waan takkallee hin qindeeysan.} An-Nuur: 55

61