Bergara

Bergara
Gipuzkoa, Euskal Herria
Bergarako ikuspegia.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Gipuzkoa
Eskualdea	Debagoiena
Izen ofiziala	Bergara
Alkatea	Gorka Artola Alberdi
Posta kodea	20570 eta 20578 > 20580
INE kodea	20074
Herritarra	bergarar
Ezizena	mokoluak eta sagarerriak
Kokapena
Koordenatuak	43°07′03″N 2°24′48″W
Azalera	75,97 km²
Garaiera	110-898 (110 udaletxean)
Distantzia	60 km Donostiara
Demografia
Biztanleria	14.487 (2023) −26 (2022)
7.377 (%50,9)   (%50,1) 7.260
Dentsitatea	1,91 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)	-% 1,87
Zahartze tasa	% 17,79
Ugalkortasun tasa	‰ 45,85
Ekonomia
Jarduera tasa	% 77,55 (2011)
Genero desoreka	% 4,33 (2011)
Langabezia erregistratua	% 9,47 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 65,05 (2010)
Etxeko erabilera	% 54.93 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera	1268
Webgunea	https://www.bergara.eus

Bergara Gipuzkoako mendebaldeko udalerri bat da, Debagoiena eskualdekoa. 14.905 biztanle zituen 2016. urtean. Udalerriaren luze-zabalera 75,97 km² izanik, biztanle-dentsitatea 196,19 bizt./km²-koa da. Gipuzkoako bigarren udalerri handiena da. Deba ibaiak zeharkatzen du alderik alde. Auzo ugariz osatua dago (Osintxu, Angiozar, Ubera, Basalgo, Elorregi...).

Bergara historikoki Debagoieneko hiriburutzat hartu izan da, hainbat bideren lotunean baitago: izan ere, kostaldea eta Gaztelako ordokia lotzen duten bideek eta Gipuzkoa barrualdeko bideek egiten dute bat Bergaran.

Duen kokaleku estrategikoari esker, herri aberats eta handia izan da. XIX.-XX. mendeetan industria sendoa eratu zen Bergaran, eta oihalgintza eta metalurgia lantegi garrantzitsuak eratu ziren bertan. Ehungintza hain garrantzitsua eta bereizgarria izatera iritsi zen, non mahoiari «Bergarako urdina» deitu izan baitzaio. Bergara fisikaren herri historiko izendatu du Europako Fisika Elkarteak, Elhuyar anaiek wolframa bertan isolatu zutelako lehendabizikoz.

Armarrian hau ageri da: berdez, San Pedroren giltzak, gainean izar bat eta azpian ilargi erdi bat dutela.

Izena

Hipotesi mailan hartu beharreko zenbait teoria dago Bergara izenaren etimologia iluna esplikatzeko,  Virgala-tik etor liteke l>r Erdi Aroko kontsonante aldaketarekin. Araban Virgala herria dago. Beste azalpen batzuen arabera, Ibargarai  toponimiatik eratorria izan zitekeen; edo berg* 'mendia', hizkuntza zeltikoaz eta germaniarraz; edota, atzetik hasita, agian 'ibaia, ura' adierazteko euskara zaharreko -gara hitzarekin lotu zitekeen (Garona ibaian agertzen dena, Ebroko Garoñan, Biarnoko Gave-etan, eta garden, garbi, garo /ihintza/ ga/ernu, ige/ari eta abarretan) eta Ber- 'behe' (Bera, Berakoetxea. beheko edo errekondoa adierazteko); 'Beheko ibaia', beharbada. Beste toki batzuetan ere badaude Bergara izeneko tokiak: Bergara, Arizkuneko auzoa, (Nafarroa), Bergara Zuraideko etxea (Lapurdi)...

Geografia fisikoa

Bergara Deba ibaiaren ibarrean kokatzen da, Gipuzkoako hegomendebaldean Bizkaiarekin mugan. Bidegurutze garrantzitsua da Bergara, AP-1 autopista igarotzen delarik. Iparraldera, Eibarren AP-8arekin elkartu eta kantauri itsasoko ertza zeharkatzen duena Donostia eta Iparraldeko muga Bilboraino lotuz. Hegoladera, Gasteizeraino jarraitzen du autopistak Madrilerako bide garrantzitsuena izanik. Gainera Beasain-Durango ardatza ere Bergaratik igarotzen da. Bergara euskal autonomi erkidegoko hiru hiriburuetatik, Donostia, Gasteiz eta Bilbo, distantzia antzerakora dago.

Erliebea menditsua da eta mendi hauek 800 metro inguruko garaiera dute itsasoaren mailatik.

Mugak

Bergarak ondorengo herriekin ditu mugak: iparraldetik Soraluze, Eibar eta Elgoibar; hegoaldean Arrasate eta Oñati; ekialdetik Antzuola eta Azkoitia eta mendebaldetik Elgeta eta Elorrio.

Bergarak 113 mugarri ditu.

Auzoak

Aipatzekoa da baserri auzoek pisu garrantzitsua daukatela Bergaran. Udaleko aktetan agertzen denez, 1847ra arte Bergarako korporaziokide berriek jabetza hartzerakoan prozedura hau jarraitzen zen: Irtengo den alkatea buru dela, eta irtengo diren eta sartuko diren zinegotziak bertan daudela; eta Hiribildu honetan antzinatik egiten den bezala, irtengo den alkatea bertaratutako guztiekin batera, San Pedro elizara joan da eta Santo Kristo Hilzorikoaren kaperan meza entzun ondoren, alkate berriari zina hartu eta ondoren, Udaleko Areto Nagusian, Alkate berriak zinegotzi berri guztiei ere zina hartu die, ezarritako moduak jarraituz, eta Udalbatza berria osatutzat ematen da. Jarraian, Hiribildu honetako ordenantzei eta ohiturei jarraituz, San Pedro, Oxirondoko Santa Marina eta Elosuko San Andres parrokietakoek, parrokia bakoitzetik hamabinako txandatan banatuta, bi herriko diputatu ("diputados del común") eta sindiko personero bat hautatu dituzte.

1847tik aurrera, berriz, Udala baserri-auzoetarako auzo-alkateak izendatzen hasi zen, eta euren esku laga zuten auzoetan eragina zuten korporazioaren erabakiak eta jarduerak kontrolatzea, eta bide batez, auzo bakoitzean dauden premien berri emateko bitartekari lanak ere egingo dituzte.

Udalerrian barrena sakabanaturik dauden auzoak hauek dira:

• Agirre
• Aldaiegia
• Angiozar
• Aranerreka
• Aritzeta
• Askarruntz
• Basalgo
• Buruñao
• Elorregi
• Elosua
• Goiauzoa
• Osintxu
• San Juan
• Ubera

Historia

Historiaurrea

Enrike Egigurenek, Jose Migel Barandiaranek eta Telesforo Aranzadik egindako indusketa arkeologikoetan Brontze Aroko trikuharri eta tumuluak aurkitu zituzten Bergarako lurraldean. Bi gunetan izan ziren aurkikuntzak, Udala-Intxorta eremuan eta Elosu-Soraluze eremuan.

Erdi Aroa

Bergara izenaren lehen aipamena 1050. urteko agiri batean azaltzen da. Bertan Sancho jaunak (Zianaren anaiak) Bergarako Ariceta inguruko lur sailak San Juan de la Peña monasterioaren esku utzi zituen. 1.200 urtean Gaztelak Gipuzkoa konkistatu zuenean hiriak sortzeko prozesu bat hasi zuen eta horrela Alfontso X.a Jakitunak sortu zuen 1268 urteko uztailaren 30ean Ariznoa izeneko leku batean Villanueva de Vergara izenarekin eta Gasteizko forua eman zion. Puntu estrategikoa zen Gasteiztik Deba eta Getariarako errepidean egonik garraiolari eta merkatarien topagunea baitzen. Aldi berean ahaide nagusien aurrean monarkiaren boterea aldarrikatzeko hiri indartsuak behar zituen eta 1273. urtean zergetatik salbuetsi zituen Bergarako hiritarrak. 1344 urtean Alfontso XI.ak eskualdeko kapare eta nekazariei hiriko forua eta bertako alkateaz epaituak izateko eskubidea eman zien.

1348. urtean Oxirondoko Santa Marina parrokia gehitu zitzaion Bergarari eta 1391. urtean Uzarragako elizatea. Bergaran ahaide nagusien arteko istiluek ere izan zuten eraginik. Ozaetarrak eta gabiriarrak ziren elkarren aurka zeuden bi leinuak. 1497an Errege Katolikoak "los hacedores de los paños de Vergara"-ren ordenantzak berretsi zituzten, ordukoa da gutxienez Bergarako ehungintzaren tradizioa. Bergararren ezizenetako bat "mahoneroak" da.

Aro Modernoa

XVI. mendean Bergara handitu egin zen. Bidekurutzeta eta Masterrekako errebalak sortu ziren eta suteen beldurrez 1518an egurrezko etxeak eraitsi eta karez eta harriz berreraiki zituzten herritarrek. Astean hiru egunetan gariaren azoka egiten zen eta horren inguruan ostatu, aterpetxe eta gainerako negozio ugari ireki ziren herrian, hala nola, okindegiak, tabernak, dendak... Burdingintza ere abiatu zen eta arma zuriak eta suzko armak egiten hasi ziren. 1565 urtean Ondartzako kontadoreak Trinitateko komentua fundatu zuen eta mendearen amaiera aldera Jesuiten ikastetxea eraiki zen. Herriko dorretxe eta jauregi esanguratsuenak XVI. mendean eraiki ziren, Ondartza, Olaso, Arrese, Ozaeta, Egino-Mallea...

1597 eta 1599 artean Izurri Atlantikoak gogor jo zuen Gipuzkoan. Bergara garai horretan eskualdeko gari azokarik garrantzitsuena zuen herria zen, eta bide garrantzitsuek egiten zuten bertan topo. Horregatik, izurriak kolpatzeko aukera guztiak zituela pentsatzen zuten agintariek eta herria konfinatzea erabaki zuten. Oñatik pairatu zuen egoerarik txarrena (1.200 oñatiar inguru hil ziren bi urtean, biztanleriaren herena), baina errekan behera ere Soraluzek izurriaren kolpea jaso zuen 1598an. Horregatik, herrian guardiak jarri, azoka bertan behera utzi eta kanpotik zetozen inor ez sartzea erabaki zuten. Bergara izurritik libratu zen, baina bere ekonomia oso kaltetuta geratu zen. Gainera, azokak inguruko herriei hain beharrezkoa zen garia ere eramaten zien, gosetea eskualde osora barreiatuz. Azoka hori bertan behera uzteak, Gasteiz zein Logroñok Bergara bisitatu behar ez ziren herrien zerrendan sartzera eraman zituen, bergararren kexa eragin zuen gertakaria.

XVII. mendean herriko eraikin aipagarrienak altxatu ziren. Udaletxea Jesuiten ikastetxearen aurrean, eta San Pedro eta Santa Marina elizak. 1629an Antzuola herritik banandu zen, Felipe III.ari 5.000 dukat eman ondoren. Uzarraga ere Antzuolaren barnean gelditu zen.

XVIII. mendean Karlos III.ak Jesuitak erbesteratu ondoren hauen ikastetxea hutsik gelditu zen. 1764an "Euskalerriaren Adiskideen Elkartea" sortu zuten herrian, tartean Xabier Munibe Peñafloridako Kondea zegoela. Elkarte honek hartu zuen ordura arte jesuitek zeukaten ikastetxea. 1776an Euskalerriaren Adiskideen Elkarteak "Bergarako Errege Mintegia" sortu zuen, irakaskuntza eta ikerketa bultzatzeko asmoz. 1799an Mariaren Lagundiak neskatilentzako ikastetxea sortu zuen Espoloian.

XIX. mendea eta XX. hasiera

Karlistadak eragin handia izan zuen herrian eta 1839ko abuztuaren 31n bertan gertatutako "Bergarako besarkada"ren bidez sinbolizatu zuten Lehen Gerra Karlistaren amaiera. 1846an industrializazioaren erakusle gisa eta >Bergaran hain errotua zegoen ehungintza oinarri hartuz San Antonioko Algodonera (Fábrica de Hilados y Tejidos sortzez eta geroago, Algodonera San Antonio S.A. izango zena) sortu zuten, San Antonio auzoan. Espoloia urbanizatu egin zen eta Bidekurutzetak San Antonio auzoarekin bat egin zuen. Garai hartan Bergarak 4.500 zituen, herri handia zen, konparazio batera Bilbok 15.000 zituen eta Donostiak 13.000 biztanle.

Bestalde epaitegi barrutiko buru izendatua izan zen Bergara eta Ariznoa plazan ezarri ziren epaitegia eta kartzela. Kartzela horretan exekutatu zuten, herriko epaitegitik pasa ondoren, Michele Angiolillo, Canovas del Castillo hil zuen anarkista italiarra 1897. urtean. 1888an trena iritsi zen Bergarara, Ferrocarriles Vascongados konpainiaren Durango-Zumarraga linearen barruan. 1919ko irailaren 3an, Anglo-Vasco-Navarro konpainiak Bergara-Gasteiz linea abiarazi zuen, Anglo-Vasco-Navarro burdinbidearen iparraldeko zatia. Mekolalden zegoen bi trenbideen arteko elkargunea.

XX. mendearen hasieran Labe Garaiak sortu zituzten, Arrasateko "Union Cerrajera"rekin batera.

1927an Angiozar eta Ubera herrira batu ziren eta Elgetatik atera.

Gerra Zibila Bergaran

XX. mendearen hasieran abertzaleek indar handia zuten Bergaran. 1920 urtean lehen alkate abertzalea aukeratu zen. Langile mugimendu eta ezkertiarrek ordea ez zuten botere handirik, lan gatazka handirik ez baitzen sortu herrian. Primo de Riveraren aldia pasa ondoren Bigarren Errepublikaren garaian abertzaleek eskuratu zuten berriro alkatetza. 1936ko irailaren 21ean 700 pertsona inguruk hartu zuten herria, Luis Ruiz de la Prada alkate ezarri eta garbiketa politikoa egin zuen udalean. Bergaran bonbaketa batzuk izan ziren baina inguruko herrietarako erasoak prestatzeko gune gisa hautatua izan zenez ez zuen kalte handirik jasan.

Gerra ostea

Sakontzeko, irakurri: «Trantsizioa Bergaran»

1950 eta 1960ko hamarkadetan Bergarako lantegietan lan egitera etorri zirenentzako auzo berriak eraiki ziren, Martoko, San Lorentzo eta Matxiategi. Herria asko handitu zen eta azpiegitura berriak eraiki ziren, Labegaraietako kiroldegia eta udal igerilekuak eta Errotalde jauregian Kultur Etxea. 1970. urtean Aranzadi Ikastola sortu zen eta 1976an Errege Mintegian UNED unibertsitatea ezarri zen.

Ekonomia

Bergara Otsein marka egiten zuen MAYC enpresa Candy multinazionalaren parte bilakatu zen, baina 2014an itxi zuten, protestak protesta.

Udalerriko ekonomi jarduera nagusiak, abeltzaintza (esnea, haragia) eta nekazaritzaren (barazkiak) gainetik, industria (ehungintza, metalurgia, makineria) eta merkataritza dira. Lanean ari diren populazioaren herenak zerbitzu-sektorean dihardu eta ia beste bi herenek industrian.

Honela banatzen ziren sektore ekonomikoak 2017an: Lehen sektorea BEGaren %0,9. Bigarren sektorea %45,7. Hirugarren sektorea %47,4. Eraikuntza %6.

Demografia

2019an herriak 15.004 biztanle zituen. Horietatik %23,81ak 65 urte edo gehiago zituen. Atzerrian jaiotakoak %8,54 ziren.

Bergarako biztanleria

Politika

Udal hauteskundeak

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, Bildu koalizioko Jesus Elortza hautatu zuten alkate, baina 2013ko ekainean dimisioa aurkeztu zuen eta Jaione Isazelaiak (Bilduren zerrendan bigarren joan zenak) hartu zuen kargua.

2015eko hauteskundeen ondoren, berriz, EAJko Juanje Alberdi hautatu zuten alkate. Hala ere, hurrengo urtean kargua utzi zuen eta Elena Lete bilakatu zen alkate.

2019ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 3.987 boto. EAJk 3.125 boto. PSE-EEk 525 boto. Ezker Anitza-Equok 355 boto. Podemos-Ahal duguk 207 boto. Gorka Artola Alberdi Bergarako alkate izendatu zuten 2019ko udal hauteskundeen ondoren, Euskal Herria Bildu koalizioaren hautagaitzarekin aurkeztu zelarik.

2023ko udal hauteskundeetan EH Bilduk 3.921 boto. EAJk 2.295 boto. PSE-EEk 439 boto. Podemos-Ahal duguk 212 boto eta PPk 47 boto. EH Bilduko Gorka Artolak bigarren legegintzaldi bat abiatu zuen gehiengo absolutoarekin.

Bergarako udalbatza
Alderdia		2015		2019
		Zinegotziak	Boto kopurua	Zinegotziak	Boto kopurua
	Euskal Herria Bildu	7 / 17	2.835 (% 39,58)	9 / 17	3.987 (% 48,63)
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	8 / 17	3.195 (% 44,61)	7 / 17	3.125 (% 38,11)
	Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE)	1 / 17	379 (% 5,29)	1 / 17	525 (% 6,40)
	Irabazi	1 / 17	670 (% 9,35)
	Ahal Dugu			0 / 17	355 (% 2,52)
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.eus webgunean

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Alkateak

Hauek izan dira Bergarako azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia
Jose Antonio Zabala Unzurrunzaga	1979	1983		Euzko Alderdi Jeltzalea
Imanol Bolinaga Bengoa	1983	1987		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Luis Elkoro Unamuno	1987	1991		Herri Batasuna
Victoriano Gallastegi Altube	1991	1995		Euzko Alderdi Jeltzalea
Victoriano Gallastegi Altube	1995	1999		Euzko Alderdi Jeltzalea
Victoriano Gallastegi Altube	1999	2003		Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna
Victoriano Gallastegi Altube	2003	2007		Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna
Agurne Barruso Lazkano	2007	2009 a		Eusko Abertzale Ekintza
Agurne Barruso Lazkano	2009	2011		Ez esleituak
Jesus Maria Elortza Olave	2011	2013 b		Bildu
Jaione Isazelaia Igartua	2013	2015		Bildu
Juan Jesus Alberdi Landa	2015	2016 c		Euzko Alderdi Jeltzalea
Maria Elena Lete Garcia	2016	2019		Euzko Alderdi Jeltzalea
Gorka Artola Alberdi	2019	2023		Euskal Herria Bildu
Gorka Artola Alberdi	2023	Jardunean		Euskal Herria Bildu

^a Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu, Eusko Abertzale Ekintzaren hautagai bezala.

^b Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.

^c Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.

Azpiegiturak

Kultura

• Seminarixoa: kultur ekitaldietarako udal aretoa.
• Kartzela zaharra: kultur ekitaldietarako gune autogestionatua.
• Laboratorium Bergara museoa: zientzia museoa.
• Liburutegia: Errotalde jauregian dago.
• Zabalotegi aretoa
• Aroztegi aretoa, Aroztegi jauregian dago, Barrenkaleko 7. zenbakian, kasko historikoan. Pintura, argazkilaritza, eskultura eta objektuen erakusketetarako. Sarreratik gertu jauregiko ate monumentala erakusketan da. Udal azpiegitura denez, kulturako sailak kudeatzen du eta programazioa izaten du urte osoan.
• Udal artxiboa: Udaletxearen eraikin berean dago.
• Ludotekak: Agorrosinen, Angiozarren eta Osintxun.
• Gaztelekua
• Txiki txokoak. Zabalotegin eta Martoko eskola zaharretan

Justizia

Bergaran lehen auzialdiko epaitegia dago.

Kirola

• Agorrosingo ekintza gunea
• Labegaraieta kiroldegia
• Udal pilotalekuak. Fraiskozuri, Bolu, Angiozar, Elorregi, Osintxu, Ubera eta Zabalotegi

Udala

Udaletxea hirigune historikoaren erdigunean dago, San Martin Agirre plazan, Errege Mintegiaren (Seminarixoa) parean.

• Udaltzaingoak udaletxearen eraikinaren ezkerraldean dauka bulegoa.

Osasuna

• Jubilatuentzako gizarte etxea
• Nagusien egoitza

Hezkuntza

Gaur egun, adin guztietara bideratutako Hezkuntza eskaintzen da Bergaran. Honako hauek dira herrian dauden ikastetxeak:

• Aranzadi Ikastola
• Mariaren Lagundia Ikastola
• San Martin Agirre Herri Eskola
• Ipintza Institutua
• Migel Altuna Institutua
• Angiozarko Eskola
• Haurreskolak Partzuergoa
• Udal euskaltegia
• UNED, Bergara Ikastetxe Elkartua

Lana

• Lanbide

Kultura

Euskara

Bergarako Migel Okinaren testigantza, gerra garaian herrian euskarak zuen egoeraren inguruan. Francoren tropek euskarazko liburuak nola erre zituzten kontatzen du pasarte honetan. Euskal Herriko Ahotsak proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.

Bergarako euskara mendebaldeko euskararen aldaera bat da, sortaldeko euskaren artean, Debaerdiko euskara da herrian hitz egiten dena. Deba eskualdeko hainbat herrik osatzen dute Debaerdiko hizkera: Bizkaiko Ermua eta Mallabia eta Gipuzkoako Antzuola, Bergara, Eibar, Elgeta eta Soraluze. Hauen artean aipatzekoa da Antzuolan eta Bergaran gainontzekoetan baino handiagoa izan dela euskara giputzaren eragina. Mallabiko hizkerari dagokionez, hauxe izan daiteke besteengandik gehien urruntzen dena. Mallabiak auzo asko ditu eta sakabanatuta, gainera. Hori dela eta, auzo bakoitzak hurbilago duen herriaren eragin nabarmena du (Berriz, Bolibar, Markina...). Debaerdiko hizkeren artean Mallabikoa da besteengandik gehien urruntzen dena, Durangaldeko hizkerekin zubi lana egiten du eta.

2016an herritarren %68,9 euskalduna zen.

Ines Gurutzetakoa bergararra (1651 - 1695) Mexikon olerkari eta antzerkigile ospetsua Izan zen.

Kultura elkarteak

Beart elkarteak, herriko pintura eta eskultura zaleak biltzen ditu. Urtero Beart eguna ospatzen dute, artelanen erakusketa publikoa eginez. Ikastaroak eskaintzen dituzte hainbat adin-talderentzat eta erakusketak antolatzen dituzte. Azken urtetan nazioarte mailan antolatu diren Scketchcrowletan parte hartzen dute.

Ekinez elkarteak, 2022 urtetik aurrera, Ekinez jaialdia antolatzen du.

Musika Bergaran

Boni Laskurain Bergarako Musika Eskola, Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak baimendutako ikastetxea da; aldi berean, irabazi asmorik gabeko elkartea da. EHME, Euskal Herriko Musika eskolen elkarteko kidea da.

Kirola

Mendizaletasuna

1942. urtean sortu zen Pol-Pol mendi elkarteak mendi-irteerak, eta eski-estazioetara joateko irteerak antolatzen ditu. Bere eskaintza osatzen du otsaila-martxoa aldera egiten duen mendi-astearekin, Gazte-taldea ere badu.

Atletismoa

Bergaran atletismoa jaio zen Gipuzkoako Federazio Atletikoa sortu zen urte berean, 1916an. Gipuzkoako Federazio Atletikoa 1916ko martxoaren 11n sortu zen, hainbat elkarteren 9 ordezkari bertan zeudela. Urte horretako ekainerako jada, 17 elkarte ziren: 13 Donostian, 3 Eibarren eta 1 Bergaran. Urte bat lehenago, Donostian antolatutako lasterketa batean, Bergarako "Shooting Bergarés" elkartea agertzen da partaide moduan.

Ez dakigu garai horretan atleta nabarmenik izan ote zen Bergaran, baina badakigu lasterketak antolatu zirela eta horietan lasterketari ospetsuek hartu zutela parte, esaterako Juan Mugertza edo Jose Andia... horrenbestez, pentsa dezakegu lasterketa horiek goi mailakoak izango zirela, nahiz eta gehienak herri mailan egin eta batzuetan apostuen ondorioz.

Bergarako gastronomia

Gozogintza tradizioa dauka Bergarak eta horregatik ezagunak dira bertako rellenuak eta tostoiak, eta azken urteetan, herriko hainbat goxogilek Wolfram goxua ere egiten dute.

Kartzela Zaharra

Herriko gaztetxea kartzela zaharrean dago, epaitegiaren atzekaldean.

Txapa irratia

97,2 FM dialean entzun daitekeen Bergarako irratia librea da Txapa irratia. 1984. urtean jaio eta gaur egun kartzela zaharra du kokagune. Web bidez ere jarrai daiteke.

Teknologia

Bergaran sortua da Debagoieneko teknologia burujabetza sustatzeko Zibergara Elkartea.

Jaiak eta ospakizunak

• Aratusteak
• Mendekoste jaiak
• San Martzialgo erromeria (ekainak 30)
• San Martin Agirre jaiak (irailak 16)
• Erramu zapatuko feria
• Elosuko ganadu feria (urriak 12)
• San Kristobalak (uztailak 10.)

Ondasun nabarmenak

Ikus zerrenda: «Bergarako kultura ondasunak»

Ariznoako San Pedro Parrokia eta baratzeak

Bergarako Errege Mintegia.

Bergarako udaletxea.

Eraikitako kultura ondare higiezinari dagokionean, guztira, 196 elementu kalifikatu ditu, Eraikitako Euskal Ondare izendapen dutenak, eta horietako, 11k, Espainiako Kultur Intereseko Ondasun (BIC) izendapena dute.

• Elosua-Plazentziako Estazio Megalitikoa
• Udala-Intxortako Estazio Megalitikoa
• Agirre baserria (edo Agarre edo Agerre) eta Agirre baserriko garaia, monumentu-multzo izendapenaz sailkatutako Kultura Ondasuna.
• San Pedro Ariznoakoa eliza
• Aroztegi jauregia
• Arrese etxea
• Arrizuriaga jauregia
• Artekale 15eko etxea
• Artzamendi dorretxea
• Azkarate Marutegi etxea
• Bergarako Errege Mintegia
• Eduegi baserria
• Egino Mallea jauregia
• Errekalde jauregia
• Bergarako epaitegiak
• Errotalde jauregia
• Gabiria dorrea
• Goenkaleko 3. etxea
• Irizar jauregia
• Jauregi etxea
• Moiua jauregia
• Olaso dorrea
• Ondartza dorrea
• Ozaeta jauregia
• San Martin Agirre plaza
• Santa Marina Parrokia
• Untzeta etxea

Ermita edo baselizen zerrenda

Xabier Aranburu, kultur teknikariak baselizen zerrenda jaso zuen:

• San Lorenzo Leizariakoa
• San Antonio Urtegakoa
• Santa Ana
• San Martin Ozaetakoa
• San Kristobal
• San Martin Azkunetakoa
• Elizamendi
• San Migel Kanpazarrekoa
• San Bizente Partegoitikoa
• San Bartolome
• Santiago Basalgokoa
• San Esteban
• San Martzial
• San Migel Aritzetakoa
• Santa Katalina (edo Salbatzailea)
• San Blas
• Sanantonabat
• San Juan
• Santi kruz Irazabalgoa
• Sanmatei

Artelanak

Santo Kristo Hilzorian, Juan de Mesaren eskultura.

Bergarak arte-ondare erlijioso garrantzitsua du margolan eta eskulturetan; herriko ermitetan, elizetan et jauretxeetan, barreiatuta daude edo egon dira hainbat kalitate mailetako margolan, eskultura eta erretaula. Ezagunena, San Pedro Ariznoako elizan dagoen Juan de Mesaren Santo Kristo Hilzorian eskultura. Barrokoaren pieza gorenetako bat da Kristo gurutziltzatu hau.

Zerrenda

Eusko Jaurlaritzaren Kultura eta Hizkuntza politika sailak argitaraturako zerrendaren arabera hauek dira ondasun kalifikazioren bat duten elementuak:

• San Migeleko Poliptikoa (Monumentu izendapena du)
• San Pedroko Erretaula Nagusia (Monumentu izendapena du)
• Santa Marinaren Erretaula Nagusia
  

Lorategi historikoak

Bergarako magnolioa

Oso garrantzitsuak izan dira Bergarako Historian eta oraindik ere hiri barenen ikus daitezke. Gerriko berde batek inguratzen du Bergara. Baina hirigune historikoaren barne egituran ere zabalak eta ugariak dira lorategiak zein parkeak.

Horietako asko XIX. mendean eraiki ziren, garaiko estilo ingelesean. Batzuk ongi kontserbatzen dira, baina beste batzuk eraldatu egin ditu azken hamarkadatako hiri garapenak. Komenio kaleko lorategia Olaso dorrearen alde batean dago. Bertan landatu zen Bergarako magnolia. Zuhaitz hau ofizialki bereizia eta babestua dago. Izan ere, Eusko Jaurlaritzak maiatzaren 16ko 265/1995 Dekretuaren bitartez, Autonomi Elkarteko hainbat zuhaitz “aparteko zuhaitz” bezala izendatu eta babestu zituen.

Errekalde jauregiko lorategia XIX. mendean sortu zen, kanpoko espezie ugari landatu eta ubide-sistema konplexua eraiki zen. Errotaldekoa XIX. mendekoa da ere bai; bertan nabarmentzen da hagin zahar eta handi bat. Irizar jauregiko lorategi txikia, XVII. mendean eraldatu zen ortu batetik sortu zen. Garaiko modari jarraituz, jauregiko jabeek atzera begiratu eta Pizkundeko eran egitea erabaki zuten. Euskal Kultura Ondarearen Zerrenda Orokorrean inskribatuta dago, Monumentu kategoriako Kultura-ondasun gisa.

XIX. mendeko beste bat, Untzetako jauregiko lorategia, herrian gaur egun herrian Arrizuriaga parkea esaten zaiona. Bertako harribitxia Himalaiako zedro bat da. Laureaga jauregiko lorategia zen jatorriz. XX. mende hasieran sortu zen. Urmaela eta jatorrizko elementu batzuk galdu badira ere, duela 100 urte inguru landatutako hainbat zuhaitzek bertan diraute.

Arkeologia ondarea

Balizko Arkeologia Gunea, Estazio arkeologiko edo Arkeologian kontuan hartu behar den Monumentu multzo kalifikazioa duten elementuak Eusko Jaurlaritzaren zerrendaren arabera 98 dira. Horien artean, nabarmenak dira, Elosua-Plazentziako Estazio Megalitikoan, Bergarako lurretan dauden trikuharri, tumulo eta Arribiribilletako zutarria. Erdi Arokoa da, ordea, Iriaun (edo Elosuko) gazteluaren aztarnak.

Bergarar ospetsuak

Hemen gehiago ikus daiteke: Bergararrak kategoria{{zutabeak|kopurua=2|* Domingo Martinez de Irala (1509-1556), esploratzailea eta kolonizatzailea, Rio de Plata eta Paraguaiko Gobernadorea birritan izana.

• Ines Gurutzetakoa (San Miguel Nepantla, Mexiko, 1651 - Mexiko Hiria, 1695) erlijioso katolikoa, olerkaria eta antzerkigilea. "Amerikako Fenix" eta "Hamargarren musa"., udalerriko museo bakarra, "Gizarte museoa" da. Zientzietako bildumak ditu, batez ere zoologia, kimika eta fisika. Baina bestelako ondarea ere biltzen, zaintzen ikertzen du eta ezagutzera ematen du, Egoitzan eta lurraldean lan egiten du eta garapen eragile izatea du helburu. Errekalde jauregian dago.

Eskualde mailan, Debagoieneko mankomunitatearen turismo programan parte hartzen du.

Bi ibilbide turistiko nagusiren barruan kokatzen da. Batetik, Deba eta Urola lotzen dituen historiaurreko megalitoak ikusteko Dolmenen ibilbidearen mutur batean kokatuta dago. Bestea, Ignaziotar lurraldea proiektuan parte hartzen du Jesusen konpainiarekin izana duen lotura historikoari esker.

Ikus, gainera

• Alde Zaharra (Bergara)

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Gipuzkoa

• Bergarako Udalaren webgunea
• Bergarako albisteak Goiena.net atarian
• Bergarako Udala: Hizkuntza egoeraren azterketak Noiz kontsultatua: 2020-01-03
• (Gaztelaniaz) Bergarari buruzko informazioa Serapio Mujikaren Geografía de Guipúzcoa klasikoan
• Larrañaga Guridi, Patxi: Bergarako baserriak. <https://sites.google.com/site/bergarakobaserriak/> Noiz kontsultatua: 2020-01-03
• Elexpuru, Juan Martin: Bergarako Euskara. <http://bergarakoeuskara.eus/> Noiz kontsultatua: 2020-01-03

Monumentuei buruz

• (Gaztelaniaz) Larañaga Guridi, Javier: Bergarako baserriak - Caseríos de Bergara Noiz kontsultatua: 2020-03-06
• Debagoiena baserri sarea: Bergara
• Sorondo Irigoien, Imanol eta Lazpiur, Mikel: Las 38 ermitas de Bergara. Estudio etnográfico-histórico. Eusko Ikaskuntza-Sociedad de Estudios Vascos. 31. lib. 1982/83. 173-223 or. Hemen ikusgai: <https://web.archive.org/web/20200103101528/http://www.euskomedia.org/PDFAnlt/folkl/031175225.pdf> Noiz kontsultatua: 2020-01-03
• (Gaztelaniaz) Escuela de la Experiencia de Arrasate: "Bergara". Una mirada a nuestra historia - Anteiglesias en Debagoiena. Una mirada a nuestra historia - Anteiglesias en Debagoiena: Bergara
• (Gaztelaniaz)FONTÁN, MARIAN: Bergara. De todo un poco y alguna cosa más . http://unpocoydemas.blogspot.com/2016/09/bergara.html 2016-09-24

• Datuak: Q1382252
• Multimedia: Bergara / Q1382252
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Bergara