Kalipatong Abasida
Kalipatong Abasida | |
|---|---|
| |
 Pamantayang Itim[nb 1] | |
 Ang Kalipatong Abasida noong c. 850 | |
| Katayuan | Imperyo |
| Kabisera | |
| Karaniwang wika | Klasikong Arabe (administrasyong sentral); iba't ibang wikang panrehiyon |
| Relihiyon | Islam |
| Katawagan | Abasida |
| Pamahalaan | Kalipatong namamana |
| Kalipa | |
• 750–754 | as-Saffah (una) |
• 1242–1258 | al-Musta'sim (huling kalipa sa Baghdad) |
• 1261–1262 | Al-Mustansir II (unang kalipa sa Cairo) |
• 1508–1517 | Al-Mutawakkil III (huling kalipa sa Cairo) |
| Kasaysayan | |
• Rebolusyong Abasida | 750 |
• Paghina ng mga Abasida | 861 |
• Kamatayan ni al-Radi at simula ng panahon ng Huling Abasida (940–1258) | 940 |
• Pagsalagay ng Mongol ng Baghdad | 1258 |
• Muling pagtatag sa Cairo | 1261 |
• Pagsauli ng titulong pang-Kalipa | 1517 |
| Salapi |
|
Ang Kalipatong Abasida o Imperyong Abasida ( /əˈbæsɪd,_ˈæbəsɪd/; Arabe: الْخِلَافَة الْعَبَّاسِيَّة, romanisado: al-Khilāfa al-ʿAbbāsiyya) ay ang ikatlong kalipato na humalili sa propetang Islam na si Muhammad. Itinatag ito ng isang dinastiya na nagmula sa tiyuhin ni Muhammad, si Abbas ibn Abd al-Muttalib (566–653 CE), kung saan kinuha ng dinastiya ang pangalan nito.[8] Namuno sila bilang mga kalipa para sa karamihan ng kalipato mula sa kanilang kabisera sa Baghdad na nasa modernong-panahong Iraq na, pagkatapos na ibagsak ang Kalipatong Omeya sa Rebolusyong Abasida ng 750 CE (132 AH). Nagmula ang Rebolusyong Abasida at unang nagtagumpay sa silangang rehiyon ng Khorasan, malayo sa Lebante na sentro ng impluwensya ng Omeya.[9]
Ang Kalipatong Abasida ay unang nakasentro sa pamahalaan nito sa Kufa, modernong-panahong Iraq, subalit noong 762 itinatag ng kalipang al-Mansur ang lungsod ng Baghdad, malapit sa sinaunang Babilonya na kabiserang lungsod ng Babilonya at lungsod ng Sasanida ng Ctesiphon. Naging sentro ang Baghdad ng agham, kalinangan, at imbensyon na naging kilala bilang Ginuntuang Panahon ng Islam. Sa panahong ito rin naabot ang taas ng produksyon ng manuskrito ng Islam. Sa pagitan ng ika-8 at ika-10 dantaon, pinangunahan ng mga artesano ng Abasida ang nagperpekto ng mga pamamaraan ng manuskrito na naging pamantayan ng pagsasanay. Nakakuha ito—bilang karagdagan sa pagtayo ng ilang pangunahing institusyong pang-akademiko, kabilang ang Bahay ng Karunungan, pati na rin ang isang maraming-etniko at maraming-relihiyosong kapaligiran—ng isang internasyonal na reputasyon bilang isang sentro ng pag-aaral. Minarkahan ang panahon ng Abasida ng paggamit ng mga burokrata (tulad ng pamilyang Barmakid) para sa pamamahala sa mga teritoryo pati na rin ang pagtaas ng pagsasama ng mga di-Arabong Muslim sa ummah (pamayanang Muslim). Sa kabila ng paunang kooperasyong ito, napalayo ng damdamin ang mga Abasida noong huling bahagi ng ika-8 dantaon sa parehong hindi Arabong mawali (mga kliyente).[10]
Nalimitahan ang pampulitikang kapangyarihan ng mga kalipa sa pag-usbong ng mga Iraniyanong Buyida at ang mga Turkong Selyudisa, na nakakuha ang Baghdad noong 945 at 1055, ayon sa pagkakabanggit. Bagaman unti-unting nabawasan ang pamumuno ng Abasida sa malawak na imperyong Islam sa isang pang-seremonyang tungkuling pangrelihiyon sa karamihan ng kalipato, napanatili ng dinastiya ang kontrol sa sakop nitong Mesopotamya noong panahon ng pamumuno ni Kalipa al-Muqtafi at pinalawak sa Iran sa panahon ng paghahari ni Kalipa al-Nasir.[11] Natapos noong 1258 ang panahon ng muling-pagbuhay ng kalinangan ng mga Abasida at katuparan kasama ang 1258 sa pagkubkob sa Baghdad ng mga Monggol sa ilalim ni Hulagu Khan at ang pagbitay kay al-Musta'sim. Muling nakasentro ang linya ng mga pinuno ng Abasida sa kanilang sarili sa kabisera ng Mamluk ng Cairo noong 1261. Bagaman kulang sa kapangyarihang pampulitika, maliban kay Kalipa al-Musta'in, nagpatuloy ang dinastiya sa pag-angkin ng awtoridad sa relihiyon hanggang sa ilang taon pagkatapos ng pananakop ng Otomano sa Ehipto noong 1517,[12] kung saan ang huling kalipa ng Abasida ay si al-Mutawakkil III [13]
Kasaysayan
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang mga kalipa ng Abasida ay nagmula kay Abbas ibn Abd al-Muttalib, isa sa mga pinakabatang tiyuhin ni Muhammad at ng parehong angkan ng Banu Hashim. Inangkin ng mga Abasida na sila ang mga tunay na kahalili ni Muhammad sa pagpapalit sa mga inapo ng Omeya ng Banu Umayya sa bisa ng kanilang mas malapit na linya ng dugo kay Muhammad.
Rebolusyong Abasida (750–751)
[baguhin | baguhin ang wikitext]Iniiba rin ng mga Abasida ang kanilang sarili mula sa mga Omeya sa pamamagitan ng pag-atake sa kanilang moral na katangian at pangangasiwa sa pangkalahatan. Ayon kay Ira Lapidus, "Ang pag-aalsa ng Abasida ay suportado ng mga Arabo, pangunahin ang mga naagrabyado na naninirahan sa Merv kasama ang pagdaragdag ng pangkat ng Yemenita at ng kanilang Mawali".[14] Sumamo din ang mga Abasida sa mga di-Arabong Muslim, na kilala bilang mawali, na nanatili sa labas ng lipunang nakabatay sa pagkakamag-anak ng mga Arabo at itinuturing na isang mababang uri sa loob ng imperyo ng Omeya.
Sa panahon ng paghahari ni Marwan II, ang pagsalungat na ito ay nagwakas sa paghihimagsik ni Ibrahim al-Imam, ang ikaapat na salinlahi na nagmula kay Abbas. Sinuportahan ng lalawigan ng Khorasan (Silangang Persa), kahit na sinalungat sila ng gobernador, at ng mga Shia Arabe,[8][15] nakamit niya ang malaking tagumpay, subalit nabihag noong taong 747 at namatay, posibleng pinaslang, sa bilangguan.
Noong Hunyo 9, 747 (15 Ramadan AH 129), matagumpay na pinasimulan ni Abu Muslim, na bumangon mula sa Khorasan, ang isang bukas na pag-aalsa laban sa pamamahala ng Omeya, na isinagawa sa ilalim ng tanda ng Pamantayang Itim. Halos 10,000 sundalo ang nasa ilalim ng utos ni Abu Muslim nang opisyal na nagsimula ang labanan sa Merv.[16] Sinundan ni Heneral Qahtaba ang tumatakas na gobernador na si Nasr ibn Sayyar sa kanluran na tinalo ang mga Omeya sa Labanan sa Gorgan, Labanan sa Nahavand at sa wakas sa Labanan sa Karbala, lahat noong taong 748.[15]
Si Ibrahim ay binihag ni Marwan at pinatay. Ang pag-aaway ay tinuloy ng kapatid ni Ibrahim na si Abdallah, na kilala sa pangalan na Abu al-'Abbas as-Saffah, na tinalo ang mga Omeya noong 750 sa labanan malapit sa Dakilang Zab at pagkatapos naproklamang kalipa. Matapos ang pagkatalong ito, tumakas si Marwan sa Ehipto, kung saan pinatay siya. Ang natitira sa kanyang pamilya, maliban sa isang lalaki, ay pinatay din.[15]
Pagbangon sa kapangyarihan (752–775)
[baguhin | baguhin ang wikitext]
Kaagad pagkatapos ng kanilang tagumpay, ipinadala ni al-Saffah ang kanyang mga pwersa sa Gitnang Asya, kung saan nakipaglaban ang kanyang mga puwersa laban sa pagpapalawak ng Tang noong Labanan sa Talas. Nakatuon si Al-Saffah sa pagpapabagsak ng maraming paghihimagsik sa Sirya at Mesopotamya. Nagsagawa ang mga Bisantino ng mga pagsalakay sa mga unang kaguluhang ito.[15]
Ang kahalili ni al-Saffah, si Abu Ja'far al-Mansur (r. 754–775) ang matatag na pinagsama ang pamamahala ng Abasida at humarap sa mga panloob na hamon.[17] Ang kanyang tiyuhin, si Abdallah ibn Ali, ang nagwagi sa mga Omeya sa Labanan ng Zab, ay ang pinakaseryosong potensyal na karibal sa pamumuno at ipinadala ni al-Mansur si Abu Muslim, ang rebolusyonaryong kumander ng Khurasani, laban sa kanya noong 754. Matapos siyang matagumpay na matalo ni Abu Muslim, bumaling si al-Mansur na puksain si Abu Muslim mismo. Inareglo niya na arestuhin siya at bitayin noong 755.[17]
Sinentralisado ni Al-Mansur ang pamamahalang panghukuman, at nang maglaon, itinatag ni Harun al-Rashid ang institusyon ng Punong Qadi upang mangasiwa dito.[18] Halos mga Arabo ang imperyong Omeya; gayunpaman, ang mga Abasida ay unti-unting binubuo ng mas maraming nagpapalit na maging Muslim kung saan ang mga Arabo ay isa lamang sa maraming etnisidad.[19] Lubos na umaasa ang mga Abasida sa suporta ng mga Persa[8] sa kanilang pagpapabagsak sa mga Omeya. Malugod na tinanggap ni Al-Mansur ang mga di-Arabo na Muslim sa kanyang hukuman.
Ginuntuang Panahon ng Abasida (775–861)
[baguhin | baguhin ang wikitext]Kinailangan ng pamunuan ng Abasida na magtrabaho nang husto sa huling kalahati ng ika-8 dantaon (750–800) sa ilalim ng ilang karampatang mga kalipa at kanilang mga bisir upang ihatid ang mga pagbabagong administratibo na kailangan upang mapanatili ang kaayusan ng mga hamong pampulitika na nilikha ng likas na malayong imperyo, at ang limitadong komunikasyon sa kabuuan nito.[20] Sa panahon din na ito ng maagang yugto ng dinastiya, partikular sa panahon ng pamamahala nina Al-Mansur, Harun al-Rashid, at al-Ma'mun, nalikha ang reputasyon at kapangyarihan nito.[8]
Pagkahati-hati sa pulitika (861–945)
[baguhin | baguhin ang wikitext]Sa pagtatapos ng ikawalong dantaon, natuklasan ng mga Abasida na hindi na nila kayang panatilihing sama-sama ang isang pamahalaan mula sa Baghdad, na mas malaki kaysa sa Roma. Noong 793, nagtayo ang dinastiyang Zaydi-Shia ng mga Idrisid ng estado mula sa Fez sa Maruekos, habang lalong naging malaya ang isang pamilya ng mga gobernador sa ilalim ng mga Abasida hanggang sa itinatag nila ang Emiratong Aghlabid mula noong dekada 830. Sinimulan ni Al-Mu'tasim ang pababang pagdausdos sa pamamagitan ng paggamit ng mga di-Muslim na mersenaryo sa kanyang personal na hukbo. Sa panahong ito din, sinimulan ng mga opisyal ang pagpatay sa mga superyor na hindi nila sinang-ayunan, lalo na ang mga kalipa.[8]
Kontrol ng Buyida at Selyusida (945–1118)
[baguhin | baguhin ang wikitext]Sa kabila ng kapangyarihan ng mga amir ng Buyida, pinanatili ng mga Abasida ang isang mataas na ritwal na hukuman sa Baghdad, gaya ng inilarawan ng burokratang Buyida na si Hilal al-Sabi', at napanatili nila ang isang tiyak na impluwensya sa Baghdad gayundin sa buhay relihiyoso. Habang humina ang kapangyarihan ng Buyida sa pamumuno ni Baha' al-Daula, nakabawi ang kalipato ng ilang sukat ng lakas. Ang kalipang si al-Qadir, halimbawa, ay nanguna sa ideolohikal na pakikibaka laban sa Shia sa pamamagitan ng mga sulatin tulad ng Manipestong Baghdad. Nagpapanatili ng kaayusan ang mga kalipa sa Baghdad mismo, na sinusubukang pigilan ang pagsiklab ng mga fitna sa kabisera, na kadalasang nakikipaglaban sa ayyarun .
Sa paghina ng dinastiyang Buyida, nalikha ang isang bakyum na napunan sa kalaunan ng dinastiya ng mga Turkong Oguz na kilala bilang mga Selyusida. Noong 1055, naagaw ng mga Selyusida ang kontrol mula sa mga Buyida at Abasida, at kinuha ang makalupang kapangyarihan.[8] Nang kunin ng amir at dating alipin na si Basasiri ang estandarte ng Shia Fatimid sa Baghdad noong 1056–57, hindi niya nagawang talunin ng kalipa al-Qa'im nang walang tulong mula sa labas. Ibinalik ni Toghril Beg, ang sultan ng Selyusida, ang Baghdad sa pamamahala ng Sunni at kinuha ang Iraq para sa kanyang dinastiya.
Panunumbalik ng lakas militar (1118–1258)
[baguhin | baguhin ang wikitext]
Habang ang kalipa al-Mustarshid ay ang unang kalipa na bumuo ng isang hukbo na may kakayahang makipagtagpo ng isang hukbo ng Selyusida sa labanan, gayunpaman natalo siya at pinaslang noong 1135. Ang kalipa al-Muqtafi ay ang unang Kalipang Abasida na nakamit muli ang ganap na kalayaang militar ng kalipato, sa tulong ng kanyang bisir na si Ibn Hubayra. Matapos ang halos 250 taon ng pagpapasakop sa mga dayuhang dinastiya, matagumpay niyang naipagtanggol ang Baghdad laban sa mga Selyusida sa pagkubkob sa Baghdad (1157), kaya nakuha ang Iraq para sa mga Abasida. Dinala ng paghahari ni al-Nasir (d. 1225) ang pagbalik ng kalipato sa kapangyarihan sa buong Iraq, batay sa malaking bahagi sa mga Sufi futuwwa na organisasyon na pinamunuan ng kalipa.[21]
Pagsalakay ng Mongol at pagtatapos
[baguhin | baguhin ang wikitext]
Noong 1206, itinatag ni Genghis Khan ang isang makapangyarihang dinastiya sa mga Monggol sa gitnang Asya. Noong ika-13 dantaon, sinakop ng Imperyong Monggol na ito ang karamihan sa kalupaang Eurasyano, kabilang ang Tsina sa silangan at ang karamihan sa lumang kalipatong Islamiko (pati na rin ang Kievan Rus') sa kanluran. Ang pagwasak ni Hulagu Khan sa Baghdad noong 1258 ay tradisyunal na nakikita bilang tinatayang katapusan ng Ginintuang Panahon.[22]
Mga sanggunian
[baguhin | baguhin ang wikitext]Mga panda
[baguhin | baguhin ang wikitext]- ↑ Ginamit ng Rebolusyong Abasida laban sa Kalipatong Omeya ang itim para sa rāyaʾ nito kung saan tinatawag ang kanilang makapartido na musawwids.[1] Pumili ng ibang kulay ang kanilang kalaban bilang reaksyon; isa dito, ginamit ng mga tapat kay Marwan II ang pula.[2] Ang pagpili ng itim bilang kulay ng Rebolusyong Abasida ay naudyukan na ng "mga pamantayang itim sa labas ng Khorasan" na tradisyon na nakakabit sa Mahdi. Umunlad ang kaibahan ng puti laban sa itim bilang kulay dinastiko ng Omeya laban sa Abasida sa paglipas ng panahon sa puti bilang kulay ng Shia Islam at itim bilang kulay ng Sunni Islam.[3] Pagkatapos ng rebolusyon, inamin ng mga pangkat apokaliptikong Islamiko na magiging itim ang estandarteng Abasida subalit iginiit na magiging itim at mas malaki ang pamantayang Mahdi.[4] Sinumpa ng Kontra-Abasida Anti-Abbasid "ang mga pamantayang itim mula sa Silangan", "una at huli".[5]
- ↑ Nanatili ang Kufa bilang panlahat na kabiserang administratibo subalit nanirahan sa maraming ibang lugar noong mga taon na yaon.[6][7]
- ↑ Tumira ang mga Abasida sa Cairo bilang mga pigurang pangseremonya sa ilalim ng mga sultan na Mamluk pagkatapos ng pagbasak ng Baghdad noong 1258.
Mga sipi
[baguhin | baguhin ang wikitext]- ↑ Tabari (1995). Jane McAuliffe (pat.). Abbāsid Authority Affirmed (sa wikang Ingles). Bol. 28. SUNY. p. 124.
{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Crone 2012, p. 122
- ↑ Hathaway, Jane (2012). A Tale of Two Factions: Myth, Memory, and Identity in Ottoman Egypt and Yemen (sa wikang Ingles). Albany: State University of New York Press. pp. 97f. ISBN 978-0791486108.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Cook, David (2002). Studies in Muslim Apocalyptic (sa wikang Ingles). Darwin Press. p. 153. ISBN 978-0878501427.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Crone 2012, p. 243
- ↑ Djaït, Hichem (1986). "al-Kūfa". Sa Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Lewis, B. & Pellat, Ch. (mga pat.). The Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Volume V: Khe–Mahi. Leiden: E. J. Brill. p. 347. ISBN 978-90-04-07819-2.
{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Lassner, J. (1971). "al-Hās̲h̲imiyya". Sa Lewis, B.; Ménage, V. L.; Pellat, Ch. & Schacht, J. (mga pat.). The Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Volume III: H–Iram. Leiden: E. J. Brill. pp. 265–266. OCLC 495469525.
{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 Hoiberg 2010.
- ↑ Bosworth, C.E. (15 Disyembre 1982). "'Abbasid Caliphate". Encyclopediapaedia Iranica (sa wikang Ingles).
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Abū Moslem Ḵorāsānī". Encyclopaedia Iranica (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong 22 Nobyembre 2015. Nakuha noong 20 Nobyembre 2015.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Richards, D. S. (2020). The Chronicle of Ibn al-Athir for the Crusading Period from al-Kamil fi'l-Ta'rikh. Part 3: The Years 589–629/1193–1231: The Ayyubids after Saladin and the Mongol Menace (sa wikang Ingles). Routledge. p. 124. ISBN 978-1-351-89281-0.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Holt 1984.
- ↑ "الكتاب : التاريخ الإسلامي – الموضوع : المتوكل على الله "الثالث" محمد بن يعقوب المستمسك بالله" (sa wikang Arabe). 11 Hunyo 2008. Inarkibo mula sa orihinal noong 11 Hunyo 2008. Nakuha noong 2 Hunyo 2022.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Lapidus 2002.
- ↑ 15.0 15.1 15.2 15.3 Dupuy & Dupuy 1986.
- ↑ Lewis 1995.
- ↑ 17.0 17.1 El-Hibri 2021.
- ↑ Tillier, Mathieu (2009). Les cadis d'Iraq et l'État Abbasside (132/750–334/945) (sa wikang Pranses). Damascus: Presses de l’Ifpo. doi:10.4000/books.ifpo.673. ISBN 978-2-35159-028-7.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Bobrick 2012.
- ↑ Brauer 1995
- ↑ Magnusson & Goring 1990
- ↑ Cooper & Yue 2008
Mga pinagmumulan
[baguhin | baguhin ang wikitext]- Crone, Patricia (2012). The Nativist Prophets of Early Islam (sa wikang Ingles).
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - Hoiberg, Dale H., pat. (2010). "Abbasid Dynasty". Encyclopedia Britannica (sa wikang Ingles). Bol. I: A–Ak – Bayes (ika-15th (na) edisyon). Chicago. ISBN 978-1-59339-837-8.
{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: location missing publisher (link) - Holt, Peter M. (1984). "Some Observations on the 'Abbāsid Caliphate of Cairo". Bulletin of the School of Oriental and African Studies (sa wikang Ingles). University of London. 47 (3): 501–507. doi:10.1017/s0041977x00113710. S2CID 161092185.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - Lapidus, Ira (2002). A History of Islamic Societies (sa wikang Ingles). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-77056-4.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - Dupuy, R. Ernest; Dupuy, Trevor N. (1986). The Encyclopedia of Military History from 3500 B.C. to the Present (sa wikang Ingles) (ika-2nd (na) edisyon). New York: Harper & Row Publishers. ISBN 0-06-181235-8.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - Lewis, Bernard (1995). "The Middle East". Sa Holt, Peter M.; Lambton, Ann K. S.; Lewis, Bernard (mga pat.). The Cambridge History of Iran (sa wikang Ingles). Bol. 1A. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-5212-9135-4.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - El-Hibri, Tayeb (2021). The Abbasid Caliphate: A History (sa wikang Ingles). Cambridge History Press. ISBN 9781316634394.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - Bobrick, Benson (2012). The Caliph's Splendor: Islam and the West in the Golden Age of Baghdad (sa wikang Ingles). Simon & Schuster. ISBN 978-1416567622.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - Brauer, Ralph W. (1995). Boundaries and Frontiers in Medieval Muslim Geography (sa wikang Ingles). Philadelphia: American Philosophical Society. pp. 7–10. ISBN 0-87169-856-0. LCCN 94078513.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - Magnusson, Magnus; Goring, Rosemary, mga pat. (1990). "'Abbasids". Cambridge Biographical Dictionary (sa wikang Ingles). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-39518-6. LCCN 90001542.
{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - Cooper, William Wager; Yue, Piyu (2008). Challenges of the Muslim World: Present, Future and Past. International Symposia in Economic Theory and Econometrics (sa wikang Ingles). Emerald Group Publishing Limited. ISBN 978-0-4445-3243-5.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)