عباسی خیلافتی
عباسی خلافتی ٱلْخِلافَةُ ٱلْعَبَّاسِيَّة | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۷۵۰–۱۵۱۷ | |||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||
 عباسی خیلافتی نین خریطهسی ۸۵۰-اینجی ایلده | |||||||||||||||||
| وضعیت | خیلافت | ||||||||||||||||
| پایتخت | |||||||||||||||||
| عۆموُمی دیللر | عرب دیلی | ||||||||||||||||
| دین | سونیلیک | ||||||||||||||||
| دؤولت | خیلافت | ||||||||||||||||
| خلیفه | |||||||||||||||||
• ۷۵۰–۷۵۴ | ابوالعباس سفاح (بیرینجی) | ||||||||||||||||
• ۱۲۴۲–۱۲۵۸ | مستعصم (سونونجو خلیفه بغداد دا) | ||||||||||||||||
• ۱۵۰۸–۱۵۱۷ | اۆچونجو متوکل (سونونجو خلیفه قاهیره ده) | ||||||||||||||||
| تاریخی دؤنم | |||||||||||||||||
• یارادیلدی | ۷۵۰ | ||||||||||||||||
• ییخیلدی | ۱۵۱۷ | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
عباسیلر خیلافتی (۷۵۰-۱۵۱۷) (عربجه: الخلافة العباسیة الإسلامیة) عرب خیلافتینده اومویلردن سوْنرا حاکیمیته ییهلنمی دؤولتی. و بعضاً بغداد خیلافتی آدلاندیریلیر. عباسی خیلافتینین ترکیبینه عرب اؤلکهلری، قافقاز، آذربایجان و ایران(۹-جو عصرین اوّلینه قدر)، اوْرتا آسیانین جنوبو، میصر، و ده شیمالی آفریقا(۹-جو عصره قدر) داخیل ایدی. موستقیل دؤولت کیمی ۷۵۰-جی ایلدن ۹۴۵-جی ایلده، آل بویه سولالهسی طرفیندن ایشغال ائدیلنه قدر مؤوجود اوْلوب. آل بویه سولالهسی بغداددا اوْنون ۱۰۵۵-جی ایلده سلجوقلولار طرفیندن آلینماسینا قدر آغالیق ائدیب. عباسی خیلافتی آدی آلتیندا هم ده، بغداددا (۷۶۲-۱۲۵۸)، اوْنون ائلخانیلر طرفیندن آلینماسیندان سوْنرا ایسه قاهیرهده، اوْنون عثمانلی ایمپیراتورلوغو طرفیندن ۱۵۱۷-جی ایلده آلینماسینا قدر مملوک سلوطانلارینین یانیندا مؤوجود اوْلموش، موسلمان دینی دؤولت قۇرولوشو فوْرماسی نظرده توتولور.
عۆمومی معلومات
[دَییشدیر]عباسیلر خیلافتی، الینده هم روحانی هم ده دونیوی حاکمیتیتی بیرلشدیرن خلیفهنین باشچیلیغی آلتیندا اوْلان بیر دؤولتدیر. دایاقلاری عرب طایفه لری اوْلان امویلر خیلافتیندن (۶۶۱-۷۵۰) فرقلی اوْلاراق، عباسیلر خیلافتی داها چوْخ، بۇ دؤولته داخیل اوْلان مۆختلیف اؤلکهلرین فئوداللارینین ماراقلارینی ایفاده ائدیردی. ایلک عباسیلر دؤنمینده ۸-۹-جی عصرلرده ایرانلی فئوداللاری اؤزل اؤنم داشیماغا باشلادیلار. عباسیلر خیلافتینده اساس چیفتلیک (مزرعه) ساحهسی، سۇوارما یا اساسلانان اکینچیلیک ایدی، اساس اۆرتیم (تولید)چی ایسه تحکیملی وضعیته سالینان کندلی ایدی. کؤچری و اوْتوراق مالدارلیق همچین، آما اکینچیلیکدن سوْنرا، مؤهوم ایدی.
قۇرولوشو
[دَییشدیر]توْرپاقلارین مؤهوم حیصّه سی فورمال اوْلاراق دؤولتین مولکیتی حساب اوْلونوردو. بۇنون اساسیندا خزینه اکینچیلردن توْرپاقدان و، دؤولتین سۇوارما سیستمیندن یارارلانما حاقی کیمی وئرگی ییغیردی. دؤولتین توْرپاغینین بیر حیصّه سی اقطاع کیمی ساواش خیدمتینین تأمیناتی کیمی فئوداللارا وئریلیردی. اؤزل ایله توْرپاغی، فئودالا محصولون ۵۰% و داها چوْخ قدرینی اؤدمک شرطی ایله، ایجارهیه گؤتورن کندلیلرین وضعیتی آغیر ایدی.
ساواشلر
[دَییشدیر]عرب-خزر ساواشلری
[دَییشدیر]عباسیلرین دؤورو اساساً خزرلرله ساواشین سوْن دؤورونه عاییددیر.
عرب-بیزانس ساواشلری
[دَییشدیر]عۆصیانلار
[دَییشدیر]فئودال آسیلیلیغین گوجلنمهسی، آنتیفئودال عۆصیانلارا گتیریردی. ان مشهورلاری –خوراسانداکی (۷۵۵)، اوْرتا آسیادا موغانین(۷۷۶-۷۸۳)، و آذربایجاندا خرّمیلرین(۸۱۶-۸۳۷)، طبریستاندا مازیارین(۸۳۹) و آیری عۆصیانلاری ایدی.
مدنیت و اینجه صنعت
[دَییشدیر]علم
[دَییشدیر]بغداد خیلافتینین سوقوطو
[دَییشدیر]هولاکولر عرب خیلافتینه سوْن قوْیدولار.
نتیجهلر
[دَییشدیر]عباسیلر خیلافتینین سوقوطو مواسیرلرینه سارسیدیجی ضربه اوْلموشدو. تاریخچیلر بۇ حادیثهنی دۆنیانین آخیری ایله مؤ قایسه ائدیردیلر، بغداد آز قالا ۵۰۰ ایل عرضینده اؤز اوّلکی قودرتینی برپا ائده بیلمهدی. شهرین آلینماسیندا اؤزل جانفشانلیق گؤسترن میسحی ارمنی و گورجولرین، و ده سلیبچی دستهلرینین ایشتیراکی بغدادین اهالیسینین کۆتلوی(توده) سویقیریما معروض قالماسینا گتیردی. بعضی معلوماتلارا گؤره ۲ میلیون اهالیسی اوْلان شهرین اهالیسینین اکثریتی اؤلدورولموش و اسیر آپاریلمیشدی. عرب خیلافتی زامانی یارادیلمیش مثلسیز مادی و معنوی ارث محو ائدیلمیش و تالانمیشدیر.
خیلافت قاهیرهیه کؤچموش و ۱۵۱۷-جی ایلده میصر عثمانلیلار طرفیندن آلیناندان سوْنرا اوْنلارا کئچمیش.
شاهلاری
[دَییشدیر]| # | خلیفه | قمری | میلادی |
|---|---|---|---|
| عباسی خلیفه لری | |||
| ۱ | ابوالعباس سفاح | ۱۳۱–۱۳۶ | ۷۵۰–۷۵۴ |
| ۲ | ابوجعفر منصور | ۱۳۶–۱۵۸ | ۷۵۴–۷۷۵ |
| ۳ | مهدی عباسی | ۱۵۸–۱۶۹ | ۷۷۵–۷۸۵ |
| ۴ | هادی عباسی | ۱۶۹–۱۷۰ | ۷۸۵–۷۸۶ |
| ۵ | هارون الرشید | ۱۷۰–۱۹۳ | ۷۸۶–۸۰۹ |
| ۶ | امین عباسی | ۱۹۳–۱۹۸ | ۸۰۹–۸۱۳ |
| ۷ | مامون عباسی | ۱۹۸–۲۱۸ | ۸۱۳–۸۳۳ |
| ۸ | معتصم عباسی | ۲۱۸–۲۲۷ | ۸۳۳–۸۴۲ |
| ۹ | واثق عباسی | ۲۲۷–۲۳۲ | ۸۴۲–۸۴۷ |
| ۱۰ | متوکل عباسی | ۲۳۲–۲۴۷ | ۸۴۷–۸۶۱ |
| ۱۱ | منتصر عباسی | ۲۴۷–۲۴۸ | ۸۶۱–۸۶۲ |
| ۱۲ | مستعین عباسی | ۲۴۸–۲۵۲ | ۸۶۲–۸۶۶ |
| ۱۳ | معتز عباسی | ۲۵۲–۲۵۵ | ۸۶۶–۸۶۹ |
| ۱۴ | مهتدی عباسی | ۲۵۵–۲۵۶ | ۸۶۹–۸۷۰ |
| ۱۵ | معتمد عباسی | ۲۵۷–۲۷۹ | ۸۷۰–۸۹۲ |
| ۱۶ | معتضد عباسی | ۲۷۹–۲۸۹ | ۸۹۲–۹۰۲ |
| ۱۷ | مکتفی عباسی | ۲۸۹–۲۹۵ | ۹۰۲–۹۰۸ |
| ۱۸ | مقتدر عباسی | ۲۹۵–۳۲۰ | ۹۰۸–۹۳۲ |
| ۱۹ | قاهر عباسی | ۳۲۰–۳۲۲ | ۹۳۲–۹۳۴ |
| ۲۰ | راضی عباسی | ۳۲۲–۳۲۹ | ۹۳۴–۹۴۰ |
| ۲۱ | متقی عباسی | ۳۲۹–۳۳۴ | ۹۴۰–۹۴۴ |
| ۲۲ | مستکفی عباسی | ۳۳۴–۳۳۶ | ۹۴۴–۹۴۶ |
| ۲۳ | مطیع عباسی | ۳۳۶–۳۶۳ | ۹۴۶–۹۷۴ |
| ۲۴ | طائع عباسی | ۳۶۳–۳۸۱ | ۹۷۴–۹۹۱ |
| ۲۵ | قادر عباسی | ۳۸۲–۴۲۲ | ۹۹۱–۱۰۳۱ |
| ۲۶ | قائم عباسی | ۴۲۲–۴۶۸ | ۱۰۳۱–۱۰۷۵ |
| ۲۷ | مقتدی عباسی | ۴۶۸–۴۸۷ | ۱۰۷۵–۱۰۹۴ |
| ۲۸ | مستظهر عباسی | ۴۸۷–۵۱۲ | ۱۰۹۴–۱۱۱۸ |
| ۲۹ | مسترشد عباسی | ۵۱۲–۵۳۰ | ۱۱۱۸–۱۱۳۵ |
| ۳۰ | راشد عباسی | ۵۳۰–۵۳۱ | ۱۱۳۵–۱۱۳۶ |
| ۳۱ | مقتفی عباسی | ۵۳۱–۵۵۵ | ۱۱۳۶–۱۱۶۰ |
| ۳۲ | المستنجد عباسی | ۵۵۵–۵۶۶ | ۱۱۶۰–۱۱۷۰ |
| ۳۳ | مستضی عباسی | ۵۶۶–۵۷۶ | ۱۱۷۰–۱۱۸۰ |
| ۳۴ | ناصر عباسی | ۵۷۶–۶۲۲ | ۱۱۸۰–۱۲۲۵ |
| ۳۵ | ظاهر عباسی | ۶۲۲–۶۲۳ | ۱۲۲۵–۱۲۲۶ |
| ۳۶ | مستنصر عباسی | ۶۲۳–۶۴۰ | ۱۲۲۶–۱۲۴۲ |
| ۳۷ | مستعصم عباسی | ۶۴۰–۶۵۶ | ۱۲۴۲–۱۲۵۸ |
| قاهره خلیفه لری | |||
| ۳۹ | مستنصر قاهره شاهی | ۶۵۹–۶۶۰ | ۱۲۶۱–۱۲۶۲ |
| ۴۰ | الحاکم قاهره شاهی | ۶۶۰–۷۰۲ | ۱۲۶۲–۱۳۰۲ |
| ۴۱ | مستکفی قاهره شاهی | ۷۰۲–۷۴۱ | ۱۳۰۳–۱۳۴۰ |
| ۴۲ | الوتیق | ۷۴۱–۷۴۲ | ۱۳۴۰–۱۳۴۱ |
| ۴۳ | ایکینجی الحکیم | ۷۴۲–۷۵۳ | ۱۳۴۱–۱۳۵۲ |
| ۴۴ | المتعدی | ۷۵۳–۷۶۴ | ۱۳۵۲–۱۳۶۲ |
| ۴۵ | بیرنجی المتوکل | ۷۶۴–۷۸۵ | ۱۳۶۲–۱۳۸۳ |
| ۴۶ | ایکنجی الواتق | ۷۸۵–۷۸۸ | ۱۳۸۳–۱۳۸۶ |
| ۴۷ | المتعصم قاهره شاهی | ۷۸۸–۷۹۱ | ۱۳۸۶–۱۳۸۹ |
| ۴۸ | بیرنجی المتوکل (restored) | ۷۹۱–۸۰۹ | ۱۳۸۹–۱۴۰۶ |
| ۴۹ | المستعین قاهره شاهی | ۸۰۹–۸۱۷ | ۱۴۰۶–۱۴۱۴ |
| ۵۰ | ایکینجی المتعدی | ۸۱۷–۸۴۵ | ۱۴۱۴–۱۴۴۱ |
| ۵۱ | ایکنجی المستکفی | ۸۴۵–۸۵۵ | ۱۴۴۱–۱۴۵۱ |
| ۵۲ | القائم قاهره شاهی | ۸۵۵–۸۵۹ | ۱۴۵۱–۱۴۵۵ |
| ۵۳ | المستنجد قاهره شاهی | ۸۵۹–۸۸۴ | ۱۴۵۵–۱۴۷۹ |
اونلارین باشلانیشی سفاحدیر. سوندا هولاکوخان موغول شاهی اونلاری مغلوب ائتدی لاکین اونلارمیصرین قاهره شهرینده حؤکومتلرین ایللرله ساخلادیلار.
قایناقلار
[دَییشدیر]en ویکیپدیاسینین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«Abbasid_Caliphate&action»، مقالهسیندن گؤتورولوبدور. (۲۰۱۵ تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).
