Institut Alam Sekitar dan Pembangunan | Institute for Environment and Development

Salam

LESTARI
No. 36 AUGUST 2016

SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS

O
n 1st January 2016, the 17 Sustainable Development “This is the people’s agenda, a plan of action for ending
Goals (SDGs) of the 2030 Agenda for Sustainable poverty in all its dimensions, irreversibly, everywhere, and
Development - adopted by world leaders in leaving no one behind“ (Ban Ki-moon- United Nations
September 2015 at an historic UN Summit - officially came Secretary General).
into force.
“This agreement marks an important milestone in putting our
The SDGs build on the success of the Millennium world on an inclusive and sustainable course. If we all work
Development Goals (MDGs) and aim to go further to end together, we have a chance of meeting citizens’ aspirations
all forms of poverty. The new Goals are unique in that for peace, prosperity, and wellbeing, and to preserve our
they call for action by all countries, poor, rich and middle- planet” (Helen Clark- UNDP Administrator).
income to promote prosperity while protecting the planet.
“LESTARI UKM plays a vital role in the success of SDGs.
They recognize that ending poverty must go hand-in-
Sustainable development is the core research theme at
hand with strategies that build economic growth and LESTARI, where some SDGs themes such as poverty, growth
addresses a range of social needs including education, and inequality, water resource management, sustainable
health, social protection, and job opportunities, while urbanization, climate change impacts, and sustainable
tackling climate change and environmental protection. governance of resources have been studied since the
(https://sustainabledevelopment.un.org/sdgs) beginning of LESTARI’s establishment” (LESTARI, UKM).
 DARI MEJA PENGARAH
FROM THE DIRECTOR

A
ssalamualaikum warahmatullah dan salam
sejahtera. Ucapan tahniah kepada Jawatankuasa
Penyunting Salam LESTARI kerana berjaya
menerbitkan keluaran No. 36 untuk tahun ini.

Tahun 2016 menyaksikan beberapa peristiwa dan isu

pembangunan lestari telah berlaku sama ada di peringkat
global mahu pun di peringkat nasional. Bermula 1 Januari
2016, negara-negara dunia mengadaptasi Matlamat
Pembangunan Lestari (Sustainable Development Goals-
SDGs)- di mana menggariskan 17 matlamat dan 169
sasaran yang ingin dicapai menjelang tahun 2030.
Dikenali sebagai agenda tindakan untuk manusia, planet
dan kemakmuran, SDGs adalah kesinambungan daripada Dalam keluaran Salam LESTARI No 36, terdapat
Matlamat Pembangunan Millennium (Millennium tiga makalah penulisan felo-felo LESTARI yang
Development Goals- MDGs) dan merangkumi semua isu membincangkan tiga isu penting iaitu (i) penglibatan
pembangunan lestari. awam di dalam Akta Kualiti 1974; (ii) cabaran dan harapan
untuk mengekalkan Alam Sekitar status Langkawi
Di peringkat nasional, fenomena jerebu, pencemaran
sebagai UNESCO Global Geopark; dan (iii) kelestarian
kesan aktiviti perlombongan bauksit dan pemanasan
dan tadbir urus pembangunan sumber mineral negara.
melampau yang berpunca daripada fenomena El Nino
Sementara barisan pegawai LESTARI telah berkongsi
telah menjadi topik hangat di pelbagai pihak. Kejadian-
maklumat kaedah mudah ke arah penjimatan tenaga
kejadian ini telah memberi kesan kepada masyarakat
elektrik di pejabat. Manakala kakitangan pelaksana
awam daripada segi gangguan kesihatan, penutupan
berkongsi pengalaman mengenai cara mengguna semula
sekolah, pejabat dan aktiviti - aktiviti ekonomi.
bahan buangan kepada perkara berfaedah.
Sementara itu, ia juga memberi implikasi kos ekonomi
kepada negara di mana kerajaan perlu mengeluarkan Semoga penerbitan Salam LESTARI No. 36 memberi
wang untuk merawat dan membaik pulih kerosakan yang pengetahuan dan maklumat bermakna kepada semua
berpunca daripada kejadian berkenaan. pembaca. Salam hormat.

KANDUNGAN our mission

SDG - 01 Dari Meja Pengarah 02
CONTENTS Sustainable Development Goals From the Director

The Environmental Quality Act 1974 our missionUNESCO Global Geopark:

Langkawi Amalan Kelestarian
04 07 12
and Sustainable Development – Cabaran Dan Harapan Sustainability Practices
Whither Public Participation? Saving Energy in Office: What Can We
Do?

Sudut Kreativiti dan Inovasi 13 Aktiviti LESTARI 2016 14 Kelestarian

our mission Pembangunan 15
Creativity and Innovation Corner LESTARI’s Activity Sumber Mineral: Perspektif
Kitar Semula Kotak Kertas A4 Tadbir Urus
Sebagai Kotak Simpanan Fail

Belasungkawa 21 Penyelidiakan LESTARI 2016 22 Penerbitan

our mission Terkini 24
LESTARI’s Research Current Publication

2
A
ssalamualaikum warahmatullah and salam sejahtera. generated adverse economic impacts to the country where
Many congratulations to the Editorial Board of Salam the government have to bear the addition cost of providing
LESTARI for the successful publication of the 36th issue of treatments and reparation of damages resulted from these
Salam LESTARI this year. events.

A lot has happened in the context of sustainable development In this issue of Salam LESTARI No. 36, there are three articles
in year 2016 at both international and national levels. written by the fellows of LESTARI that discuss three important
Starting 1st January, 2016, the nation states would adapt the issues, namely (i) public participation as provided in the
Sustainable Development Goals (SDGs) that outlined 17 Goals Environmental Quality Act 1974; (ii) challenges and hopes in
and 169 Targets to be achieved by year 2030. Known as the maintaining Langkawi’s status as a UNESCO Global Geopark;
implementation agenda for the prosperity of both the humans and (iii) the sustainability and the governance of mineral resource
and the planet, the SDGs is a continuation from the Millennium development of the country. This issue of Salam LESTARI also
Development Goals (MDGs) that encompassed all issues relating showcased some energy savings methods at the office by the
to sustainable development. team of officers in LESTARI while the members of the support
staffs showed us some of their experience in reusing wastes and
At the national level, haze, pollution resulted from the mining put them to good use.
activity of bauxite, and the phenomenon of extreme heat due to
El Niño have been an intensely debated topic by various parties. May the information and knowledge shared in this issue of Salam
These incidents have affected the general public in various LESTARI No. 36 would be meaningful to all readers.
ways, such as their health, and the closure of schools, offices
and economic activities. In the mean time, these incidents have Salam hormat.

SIDANG PENYUNTING
EDITORIAL BOARD
Penasihat | Advisor
Prof. Dr. Mohd Raihan Taha

Penyunting | Editors
Dr. Rospidah Ghazali
Dr. Lee Jing For feedback and article contribution, please contact:-
Dr. Ahmad Aldrie Amir

Pen. Penyunting | Asst. Editors Editor of Salam LESTARI,

En. Nik Mohd. Noor Faizul Md. Saad Insitute for Environment and Development (LESTARI),
En. Nazren Leman Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM),
43600 UKM BANGI, Selangor,
Komunikasi dan Korporat | Communication and Corporate
MALAYSIA.
Pn. Wan Daraputri Razali
Cik Ku Adriani Ku Ayob
Tel: +603 89214149/4144
Rekabentuk dan Grafik | Design and Graphics Fax: +603 899255104
Pn. Nurul Azila Roslan@Hj. Abd. Aziz Email: pghlestari@ukm.edu.my
En. Norazmi Abd. Kadir Web: www.ukm.my/lestari
En. Muhammad Wafiy Adlan

3
 THE ENVIRONMENTAL QUALITY ACT 1974 AND
SUSTAINABLE DEVELOPMENT –
WHITHER PUBLIC PARTICIPATION?
Lee Jinga | leejing@ukm.edu.my

INTRODUCTION principle of sustainable development even prior to the

T
Brundtland Report on Our Common Future, which projected
he compounded effect of a prodigious expansion
the concept of sustainable development at the international
in human population in the twentieth century,
level whereby the principle of the right to development, read
the upscaling of traditional pollution sources, and
in conjunction with the principle not to cause environmental
the emergence of previously unknown environmental
harm, is incorporated in the enactment of the Act. The
risk brought by the industrial revolution and unchecked
Preamble of the EQA specifically mentioned two big areas
exploitation of natural resources are set to tip over the
of environment quality that the Act focused upon, namely,
planetary boundary that allows safe operating space for
prevention, abatement, and control of pollution, and the
humanity. It has now dawn upon us to take charge of our
enhancement of the environment.
responsibility in managing ourselves and the impacts of our
conduct on nature “in a way that minimises our interference ENVIRONMENTAL IMPACT ASSESSMENT (EIA) AND
with the great life-support systems of the planet”. PUBLIC PARTICIPATION

At the domestic level, awareness on the need to safeguard One of the most important procedural obligation that
the environment was raised in the light of the rise of enables public participation where the potential for the
environmental problems that sweep across Malaysian soil, application of the principles of prior notification and
especially in the face of worsening water pollution caused consultation in good faith, and probably, prior informed
by three traditional industries of tin mining, rubber and palm consent could be explored, is found in the imposition of
oil plantation, and the more recent industrial pollution as a the duty to conduct EIA prior to the carrying out of certain
result of an industrialisation-oriented policy heavily pursued prescribed activities (Section 34A, EQA 1974). Apart from
since the late 1960s. The Third Malaysia Plan made explicit addressing the reduction and mitigation of environmental
the full attention of the Malaysian Government on matters risk associated with a proposed activity, the requirement to
relating to environmental improvement and protection in enable access to the EIA report imposed under a Detailed EIA
the planning and implementation of programmes under (now prescribed activities under the Second Schedule of the
the Plan. The Environmental Quality Act (EQA) was passed Environmental Quality (Prescribed Activities) (Environmental
under this context in 1974 where the principal agency Impact Assessment) Order 2015, hereinafter referred as
administering the Act is the Department of the Environment the ‘2015 Order’) paves the way for the application and
(DOE), which was established under the then Ministry of implementation of the principle of prior notification. The
Science, Technology, and the Environment with the aim to public in general, and relevant stakeholders in particular,
ensure that all anthropocentric activities are, to the extent are notified and be informed of a proposed activity likely to
possible, be in balance with environmental conservation. cause environmental damage by referring to these reports,
where opinions and oppositions of the public and relevant
The EQA 1974 and its supplementary regulations stakeholders pertaining to a proposed activity might be
constituted a series of enabling legislations that relate to taken into consideration in the process of approving the EIA
all purposes connected with the prevention, abatement, report.
control of pollution, and the enhancement of the
environment (Preamble), which applies to the whole of The element of public participation is inherent in the review
Malaysia. It is noteworthy that the EQA embraces the process of a Detailed EIA Report. The DOE explained that

4
although consultation is not a formal obligation prior to test contingent on the sufficiency of proof applicable in the
the submission of an EIA Report, the Department found determination of compliance under Subsection 34A(7) to a
that there are practical reasons for doing so. Particularly, subjective test of a determination of compliance that is left
the Department cited the collection of useful information wholly within the discretion of the Director General.
such as environmental quality and local problems, as well
as the various aspects of the project most likely to be of In the light of an increasing importance placed on the
concerned for the affected community as some of the three pillars of good governance, namely legitimacy,
benefits of undertaking consultation in the conduct of accountability and transparency in the decision-making
EIA. It is unfortunate that the 2015 Order stopped short process of public authorities, doubts would arise as to
of stipulating a proactive solicitation of public opinion, whether such discretion in the subjective determination
which shifts closer towards the governance end of the of ‘compliance’ is exercised in a circumspect, prudent and
government-governance spectrum that favours public cautious manner, governed by the rule of law, for the public
participation whereby the public are not only supplied or good and not detrimental to public interest. The lack of an
provided with the report, but also consulted. Instead, the objective standard in the determination of whether Section
2015 Order reiterated the passive implementation of public 34A is complied with harbours the seed of public scepticism
notification, where the access to an EIA report is considered over the exercise of the discretion in the administrative
a privilege and not a right ‘if the person so requested’. Alas, decision-making undertaken by the Director General of DOE
this could be deemed a missed opportunity to expand the under the said Section, as aptly illustrated by the maxim of
aperture to enable public participation found under Section quis custodiet ipsos custodes (who guards the guardians).
34A. CONCLUSION AND REFLECTION

In addition, the obligation to conduct EIA and the role of Following the preceding discussion, it could be surmised that
public participation are not meant to be narrowly construed the ambiguous nature of the public participation component
as a procedural right exercisable by the public prior to implicit in the obligation to conduct EIA stipulated under the
the approval of a prescribed activities. The process of EIA EQA 1974 and its proposed amendment, coupled with the
should be broadly understood to include specified ways of lack of legal force in enabling public participation, the EQA,
determining the applicability of the process, the assessment as a whole, had failed to realise the potential of Section
itself, its dissemination, the participatory processes that 34A as a possible aperture in enabling an inclusive and
occur through the process and any post-project monitoring participatory approach, especially where public participation
process directly related to the EIA process. In this regard, in environmental decision-making is of paramount
the recent text of a proposed amendment to subsection importance in achieving sustainable development. This
34A(7) might elicit some concern regarding the compliance assertion is reflected in an observation by a fellow colleague
of the conditions attached to the EIA report (i.e. the approval on the need to enable public participation in environmental
report). decision-making.

The proposed amendment to Section 34A, as stated “The local residents are the people who stay there and will be
in Section 21 of the Draft Bill focused primarily on the affected by the activities undertaken in the area. Since they will
incorporation of the obligation to “comply with the be living with the impact of the activity, they should have the
conditions attached to the approval report”, and the bigger say in the matter” (emphasis in bold by the author).
specification of the range of fine imposed on any person
who is convicted of an offence under Section 34A. Notably, With regards to the present subject matter discussed
no rationale or underlying objectives underpinning and – the EQA 1974 and sustainable development, perhaps
justifying the amendment proposed for Section 34A(7) is the ultimate question that should be asked, when the
forthcoming. It is observed that if the original text after the overarching aim of the legislation is to effect changes in
word ‘shall’ is ‘substituted’ with the obligation to “comply attitude, behaviour, beliefs, and values that are favourable
with the conditions attached to the approval report” without towards the attainment of sustainable development, on
specifying whether ‘sufficient proof’ needs to be tendered what foundation would such attainment be directed upon
in support of such compliance, it relegates the objective in order to avoid economic immobilism or stagnation, or

5
 The role of public is crucial in environmental decision-making process (foto: Nik Mohd Noor Faizul Md Saad).

other arising problems? If indeed the historical roots of our same vein, assuming that if the deployment of local or
ecologic crisis are attributable to the way humans view their community knowledge, developed through the foundation
relationship with nature, the answer to the question would of tradition and weaved into the rich fabric of the society
have to be found in the people and the society instead of is most suited to form the bedrock upon which sustainable
science and technology. development could be attained, the enabling of effective
public participation, through the process of EIA or
The public interest dimension of decisions made over the
otherwise, would be the most important link in translating
environment and the exploitation of natural resources is the rules stipulated under the EQA into actions on the
particularly acute due to the human rights (and the rights ground.
of the environment) at stake. As such, the diffusion of
knowledge, scientific or otherwise, and values, is crucial However, without an effective platform for the promotion of
to the understanding of, consent to, and ownership in the public participation, the people would have no role to play in
decisions made on matters relating to the environment supporting the implementation of the EQA 1974, and would
and natural resources, all of which are instrumental in form no part in charting a common future, theirs and their
directing the way forward for the country that balances children’s, in the country’s journey towards sustainable
development with environmental conservation. In the development.

a
Dr. Lee Jing (PhD) is a Research Fellow at Institute for Environment and Development (LESTARI), UKM.

6
LANGKAWI UNESCO GLOBAL GEOPARK:
CABARAN DAN HARAPAN
Kamal Roslan Mohameda | kamal@ukm.edu.my

PENGENALAN Geosains dan Geopark (IGGP), bersama-sama dengan

G
mewujudkan jawatan UNESCO Global Geopark dalam
eopark merupakan satu kawasan yang mengandungi program ini. Setelah hampir 15 tahun, geopark telah menjadi
beberapa tapak dan lanskap geologi bernilai sebahagian daripada program UNESCO dan semua geopark
antarabangsa dan diurus secara holistik dengan GGN telah menggunakan logo baru yang diiktiraf oleh
menggunakan konsep pemuliharaan, pendidikan dan UNESCO. Ia merupakan penjenamaan baru yang diharap akan
kelestarian (UNESCO, 2015). Geopark membawa gambaran melonjakkan lagi segala aktiviti yang tentunya memanfaat
yang sangat luas, ia bukan sekadar pemuliharaan sumber masyarakat tempatan di semua geopark yang sedia ada di
warisan geologi semata-mata, tetapi juga untuk manusia seluruh dunia. Pada masa kini terdapat sebanyak 120 Global
dan pembangunan lestari. Konsep geopark adalah berbeza Geopark UNESCO dari kalangan 33 buah negara.
dengan Taman Negara (TN). TN mementingkan pemuliharaan
sahaja. Manakala geopark turut melibatkan komuniti UNESCO Global Geopark berjaya merekodkan sejarah
dan aktiviti ekonomi dijalankan di dalamnya. Ia termasuk pembentukan dan perkembangan planet bumi 4,600 juta
penggunaan sumber semula jadi secara lestari, seperti tahun lalu, menjelaskan peristiwa geologi serta evolusi
perlombongan, pengkuarian atau lain-lain aktiviti yang hidupan yang pernah menghuni permukaan bumi termasuk
bermanfaat dan pada masa yang sama menghormati alam tamadun manusia. Selain daripada itu, mereka berjaya
sekitar dan menjaga integriti landskap. Aktiviti ekonomi, menunjukkan bukti perubahan iklim dan evolusi kehidupan
terutamanya yang berkaitan dengan pelancongan diberi masa yang lalu dan malahan memaklumkan kepada
penekanan tinggi. masyarakat tempatan cabaran yang mendatang di masa
hadapan, antaranya bencana alam seperti gempa bumi,
Geopark dikenali menerusi pendekatan yang menggabungkan tsunami dan letusan gunung berapi.
pemuliharaan, pembangunan dan penglibatan masyarakat
telah berjaya meningkatkan taraf kehidupan masyarakat LANGKAWI GEOPARK
setempat. Terdapat tiga komponen penting dalam pentakrifan
Geopark oleh UNESCO; iaitu (i) pemuliharaan sumber warisan Langkawi Geopark merupakan geopark yang pertama di
alam; (ii) pembangunan pelancongan untuk merangsang Malaysia dan juga di Asia Tenggara. Langkawi Geopark
aktiviti ekonomi masyarakat; dan (iii) memperkasa sosio- adalah istimewa dalam erti kata bahawa ia terdiri daripada 99
ekonomi menerusi penyertaan masyarakat. buah pulau yang membentuk kepulauan legenda Langkawi.
Dengan sokongan kuat daripada Kerajaan Negeri, Kerajaan
UNESCO GLOBAL GEOPARK Persekutuan dan masyarakat setempat, Langkawi telah
mengalami transformasi sebagai destinasi pelancongan
Penanda utama gerakan global geopark ialah apabila UNESCO modendan terkenal di dunia.
Advisory Committee on Geoparks bersetuju mewujudkan Global
Network of National Geoparks atau lebih dikenali sebagai Langkawi telah dikaji dengan teliti oleh ahli sains dan pencinta
Global Geoparks Network (GGN) (Ibrahim & Patzak, 2008). alam sekitar sejak sebelum zaman kemerdekaan lagi. Mereka
Penubuhan GGN bertujuan untuk meningkatkan nilai tapak- telah menemui pelbagai data penting mengenai biodiversiti
tapak tersebut dan pada masa yang sama mewujudkan dan geodiversiti yang menarik di pulau ini, dan mengesahkan
peluang pekerjaan dan merangsang pembangunan ekonomi. tanpa ragu-ragu bahawa Langkawi adalah sebuah kawasan
Walaupun bukan sebuah program penuh UNESCO, GGN telah yang mempunyai nilai warisan yang tinggi kepada dunia.
berfungsi secara sinergi dengan program-program UNESCO Melalui data-data yang dikumpulkan ini, pihak pengurusan
yang lain seperti Warisan Dunia serta dan Program Manusia Lembaga Pembangunan Langkawi (LADA) dengan bantuan
dan Biosfera. Semasa sesi ke-38 di Paris pada November Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM) telah menubuhkan
2015, Persidangan Agung UNESCO meluluskan ketetapan Langkawi Geopark di peringkat kebangsaan pada 31hb Mei
baru berkenaan menubuhkan Program Antarabangsa 2006, dan kemudiannya memohon untuk menganggotai

7
 GGN yang disokong oleh UNESCO. Status geopark bukan Penyelidikanyangdijalankanbukansahajauntukmendapatkan
sahaja akan membolehkan Langkawi bersinar dalam industri data saintifik, tetapi juga untuk mempertingkatkan kualiti
pelancongan yang kompetitif tetapi juga memberi LADA alam sekitar dan taraf hidup masyarakat Langkawi. Melalui
peranan dan tanggungjawab untuk mengurus, mengekalkan penyelidikan inilah dapat dikenalpasti warisan alam semula
dan menjadikan Langkawi sebagai sebuah pulau destinasi jadi (geologi dan biologi) serta warisan budaya Langkawi.
pelancongan utama di dunia. Semua warisan yang bernilai tinggi telah dikenal pasti dan
perancangan telah dibuat untuk memelihara dan memulihara
PENGURUSAN LANGKAWI GEOPARK warisan ini supaya kekal seperti sedia ada untuk diwarisi
kepada generasi yang akan datang.
Secara umum, Langkawi Geopark diuruskan oleh
LADA. Namun, peringkat negeri, terdapat satu Majlis Maklumat hasil penyelidikan perlu disebar kepada
Penasihat Langkawi Geopark telah ditubuhkan dan ia setiap lapisan masyarakat, dan ia melibatkan proses
dipengerusikan oleh Menteri Besar Kedah. Ahli-ahli Majlis pendidikan. UKM dan LADA menjalinkan kerjasama erat
Penasihat datang dari pelbagai kementerian dan agensi dalam penyampaian ilmu ini supaya boleh difahami oleh
kerajaan. Dalam struktur pengurusan LADA, Unit Geopark semua pihak berkepentingan. Sebagai sebuah kawasan
dipertanggungjawabkan untuk mengurus segala perkara yang hebat, Langkawi Geopark berfungsi sebagai makmal
berkaitan dengan Langkawi Geopark. Terdapat tiga lapangan dengan aktiviti-aktiviti pendidikan yang bertujuan
jawatankuasa yang menasihat badan induk serta memantau membolehkan kanak-kanak, pelajar juga orang dewasa
segala aktiviti Langkawi Geopark, iaitu (i) Jawatankuasa untuk menikmati dan belajar sambil mengalami persekitaran
Saintifik dan Pemuliharaan; (ii) Jawatankuasa Promosi mereka. Antara aktiviti yang dijalankan ialah kursus kepada
dan Pembangunan; dan (iii) Jawatankuasa Pendidikan pemandu pelancong, ceramah untuk semua peringkat
dan Keterlibatan Komuniti. Matlamat LADA ialah untuk umur dan boleh disesuaikan dengan keperluan individu atau
membangun dan mempromosikan Langkawi Geopark kumpulan dan meliputi pelbagai program seperti, Geopark to
sebagai destinasi menarik dan unik. Ahli-ahli yang terlibat di School, School to Geopark, Kem Geopark serta pameran dan
dalam kesemua jawatankuasa ini adalah dari pelbagai pihak promosi sumber asli Langkawi.
berkepentingan seperti agensi-agensi kerajaan, swasta serta
individu yang boleh memberi sumbangan untuk memajukan Beberapa siri bengkel dan persidangan peringkat kebangsaan
geopark ini. Pengerusi kepada Jawatan Kuasa Saintifik dan dan antarabangsa telah dianjurkan di Langkawi Geopark
Pemuliharaan ialah Pengarah Institut Alam Sekitar dan bagi tujuan menghebahkan hasil penyelidikan, mempromosi
Pembangunan (LESTARI), UKM. kaedah pendidikan yang terbaik dan berkongsi pengalaman
penguruskan geopark. Sebagai geopark GGN pertama di Asia
PENYELIDIKAN, PENDIDIKAN DAN PUSAT Tenggara, Langkawi Geopark telah menjadi aspirasi kepada
PENYELIDIKAN LANGKAWI geopark yang masih dalam perancangan dan dilihat sebagai
contoh pembangunan geopark yang terbaik di rantai Asia
Penyelidikan merupakan salah satu komponen penting Pasifik.
dalam sesebuah geopark. Para penyelidik UKM telah
menjalankan penyelidikan kepulauan Langkawi semenjak PEMULIHARAAN SUMBER WARISAN
awal penubuhan UKM, iaitu mulai tahun 1970. Saban
tahun penyelidik dan pelajar UKM menjadikan Langkawi Dalam geopark terdapat banyak sumber warisan semula
sebagai makmal lapangan terutama dalam bidang geologi jadi (geologi dan biologi) yang bernilai tinggi. Di Langkawi
dan biologi. Data-data yang terkumpul inilah yang telah Geopark terdapat tiga kawasan konservasi utama yang
mendatangkan ilham kepada pihak pengurusan LADA untuk dipanggil Taman georimba. Taman georimba ini mempunyai
menubuhkan Langkawi Geopark. Bagi merealisasikan kepelbagaian geologi yang penting dan menarik serta menjadi
Langkawi Geopark, UKM dan LADA telah menjalinkan habitat kepada kehidupan.
memorandum persefahaman (MoU), dan menerusi MoU
inilah tertubuhnya Pusat Penyelidikan Langkawi (PPL). Taman Georimba Kambrian Machinchang dianggarkan
Kompleks PPL telah dirasmikan oleh Duli Yang Maha Mulia berusia antara 450 hingga 550 juta tahun. Ia mengandungi
(DYMM) Yang Dipertuan Agong yang seterusnya berkenan batu-batu yang diketahui tertua di rantau ini dan bukti
menamakan kompleks PPL dengan nama Kampus Tuanku bahawa asal-usul geologi Malaysia dan juga seluruh Asia
Abdul Halim Mu’adzam Shah. Tenggara mungkin telah mula di sini. Taman Georimba

8
Kars Kilim adalah satu tarikan alam semula jadi bertaraf setiap geopark mematuhi syarat penubuhan geopark,
dunia yang menampilkan landskap batu kapur yang terutamanya dalam aspek pemuliharaan sumber geologi
cantik, sistem hutan bakau yang luas, pantai yang indah, dan alam sekitar, serta pengurusan yang baik. Jika semua
tanah lembap pantai dan pulau-pulau yang menakjubkan. syarat berkenaan dipatuhi, maka sesebuah geopark akan
Taman Georimba Marmar Dayang Bunting adalah salah disahkan keahliannya dalam GGN untuk tempoh empat
satu tarikan yang paling terkenal semulajadi Langkawi. Di tahun seterusnya.
sini terdapat satu tasik air tawar yang besar bertenggek
di tepi lautan luas. Ia terbentuk daripada keruntuhan Langkawi Geopark telah melalui dua kali penilaian semula,
sistem gua purba.
iaitu pada tahun 2011 dan yang terbaru ialah pada Ogos
2015. Dua penilai bebas yang dilantik oleh Majlis GGN
Selain taman georimba ini, terdapat banyak tapak-tapak
penting geologi ada juga biologi yang berada di luar kawasan semasa penilaian 2011 ialah Dr. Richard Watson daripada
konservasi taman georimba ini. Dengan kerjasama Jabatan Marble Arch Geopark, Ireland dan Dr. Mahito Watanabe
Warisan Negara, tapak-tapak geologi atau geotapak yang daripada Jabatan Penyiasatan Geologi Jepun. Walaupun
dikenal pasti telah diusahakan untuk diwartakan menjadi mendapat banyak teguran, Langkawi Geopark telah disahkan
tapak warisan kebangsaan. Pulau Ular dan Pulau Singa Kecil keahlian GGN dengan dengan mendapat Kad Hijau.
adalah antara monumen geologi yang berada dalam senarai
persetujuan kerajaan negeri untuk diwartakan. Untuk penilaian 2015, LADA telah membuat persediaan rapi
sejak dari awal lagi. Segala teguran yang diterima semasa
MEMPERKASA EKONOMI MASYARAKAT TEMPATAN penilaian 2011 telah diambil tindakan sewajarnya. Walau
bagaimanapun, terdapat beberapa perkara mengambil
Komponen ekonomi terutamanya yang berkaitan
masa panjang untuk ditangani lewat sehingga menimbulkan
dengan aktiviti pelancongan amat dititikberatkan dalam
kegusaran kepada beberapa pihak. Namun, LADA sebagai
pembangunan sesuatu geopark. Penjenamaan geopark
agensi utama yang membangunkan Langkawi telah
itu sendiri telah memberi kelebihan kepada Langkawi
mengambil komitmen tinggi terhadap penilaian semula
untuk bersaing dengan pulau peranginan lain seperti Bali
Langkawi Geopark 2015. Ia ditunjukkan menerusi kenyataan
di Indonesia dan Phuket di Thailand. Semenjak menyertai
yang dikeluarkan oleh, Tan Sri Khalid Ramli, Ketua Pegawai
GGN, pelbagai usaha dijalankan oleh LADA untuk
Eksekutif LADA:
mempertingkatkan kemudahan dan prasarana kepada
masyarakat tempatan dan pelancong dari luar. Geotapak
“... tiada apa yang lebih penting untuk Langkawi sekarang
telah dibangunkan secara lestari bagi membolehkan
selain Langkawi Geopark. Agenda ini akan dipromosikan
pelancong menikmati keindahan dan menghayati
secara agresif dalam setiap peluang dan kesempatan di
kebesaran Pencipta alam dan pada masa yang sama
sini dan luar negara. Langkawi Geopark akan menjadi yang
pemuliharaan juga ditekankan. terbaik di dunia dan akan menjadi contoh kepada semua
Geopark lain di dunia“.
Kejayaan Langkawi Geopark secara langsung telah
memberi manfaat kepada pelbagai pihak seperti agen- LESTARI menerusi PPL telah memberi kerjasama dan
agensi pelancongan, pemandu pelancong, pengusaha bot, sokongan padu kepada LADA. Beberapa siri mesyuarat
pemandu teksi, kedai runcit, restoran, kedai makan dan telah diadakan bagi membincangkan perancangan
cenderamata dan pusat-pusat kraftangan. Pembangunan dan aktiviti-aktiviti bagi menghadapi penilaian 2015.
pelancongan telah membawa peluang perniagaan dan
LADA telah memperuntukkan dana sehingga RM45.6
mewujudkan peluang pekerjaan kepada penduduk
juta melalui peruntukan Langkawi Tourism Blueprint
tempatan. Industri perlancongan yang berkembang pesat
2011-2015. Aktiviti-aktiviti pembangunan dan
di Langkawi telah menjana pendapatan negara menerusi
penyelenggaraan prasarana dan kemudahan di geotapak
aliran masuk pelancong asing.
dilakukan yang mana antaranya melibatkan jeti di Gua
PENGESAHAN SEMULA STATUS GEOPARK Kelawar ,aluan pejalan kaki di Tasik Dayang Bunting telah
diganti baru. Kemudahan awan juga telah dipertingkatkan
Global Geopark Network (GGN) dinilai semula setiap di Air Terjun Telaga Tujuh, tangga ke Gua Wang Buluh,
empat tahun. Tujuan penilaian ini ialah untuk memastikan Restoren 1Malaysia, Air Hangat Village dan banyak lagi.

9
 Selain memperbaiki prasarana, program pendidikan dan CABARAN DAN HARAPAN
kesedaran awam yang melibatkan pelajar sekolah dan
Langkawi Geopark berjaya melepasi ujian penilaian 2015
masyarakat setempat juga dipertingkatkan. Dengan bantuan dengan cemerlang. Bilangan teguran yang diberikan oleh
LADA, LESTARI UKM telah menyiapkan sebuah buku Pelan penilai-penilai telah berkurangan. Satu kebanggaan kepada
Pengurusan Langkawi Geopark, yang akan mengawal selia LESTARI khususnya dan UKM keseluruhannya. Peranan PPL
pengurusan Langkawi Geopark. dalam agenda Langkawi Geopark telah mendapat pujian dan
penghargaan daripada mereka. Cabaran yang seterusnya
Penilaian 2015 telah berlangsung dari 1 hingga 4 ialah bagi mengekalkan status Langkawi Geopark untuk
Ogos 2015. Dua panel penilai yang datang ialah Pablo empat tahun akan datang iaitu pada tahun 2019. Banyak isu
Rivas Paloma dari Sepanyol dan Pasquale Li Puma dan teguran daripada penilaian 2011 telah dapat diatasi dan
dari Itali. Profesor Dr. Che Aziz Ali daripada PPL telah terdapat juga beberapa yang masih belum dapat diselesaikan
memberi taklimat berkenaan dengan aktiviti dan hasil dengan baik, yang mana sekali lagi juga ditegur semasa
penyelidikan dan juga pemuliharaan yang dilaksanakan penilaian 2015.
di Langkawi Geopark dalam tempuh empat tahun yang
lepas. Penyelidik-penyelidik PPL juga berperanan sebagai Kelebihan mempunyai sumber kewangan yang kukuh
fasilitator bagi memberi penjelasan kepada dua penilai memberi ruang dan peluang luas kepada pihak LADA
berkenaan. Galeri PPL juga menjadi tempat lawatan dan untuk membangunkan pelbagai program merangkumi
kedua-dua penilai ini menzahirkan kekaguman dengan pembangunan fizikal dan pembangunan insan. Banyak
binaan model rumah tradisional Langkawi yang dihasilkan kejayaan telah dilakarkan oleh pihak LADA dalam aspek
oleh tukang tempatan.

Status Langkawi UNESCO Global Geopark mungkin boleh terancam jika kawasan pemuliharaan diceroboh
atau dibangunkan secara tidak lestari (foto: Kamal Roslan Mohamed).

10
pembangunan fizikal. Namun, masih ada ruang dalam mereka telah memusnahkan khazanah warisan yang
aspek untuk meningkatkan pemahaman mengenai menjadi tarikan pelancong dan untuk jangka masa yang
konsep geopark kepada masyarakat Langkawi dan panjang, mereka sebenarnya memusnahkan perlancongan
Malaysia. Pada masa kini kesedaran awam mengenai Langkawi.
geopark masih rendah. Masih ramai yang bertanyakan
Dua isu utama ini perlu ditangani dengan segera bagi
lokasi Langkawi Geopark walaupun mereka sudah berada
mengekalkan status Langkawi Geopark Walaupun telah
di bumi Langkawi. Masih ramai juga yang menganggap
banyak usaha dilakukan untuk menerap kefahaman
geopark ialah di Kilim, Gunung Machinchang dan Pulau
konsep Langkawi Geopark di kalangan masyarakat
Dayang Bunting sahaja. Walaupun telah banyak usaha Langkawi dan juga Malaysia, LADA, PPL dan semua pihak
yang dijalankan oleh LADA bersama agensi kerajaan dan yang berkepentingan perlu terus berusaha. Diharapkan
pihak swasta serta NGO, tetapi kesedaran awam masih generasi muda akan yang banyak didedahkan dengan
rendah. Oleh demikian usaha lebih giat diperlukan untuk konsep geopark di sekolah akan menjadi peneraju utama
mengatasi perkara ini. di masa hadapan.

Satu lagi ancaman kepada Langkawi Geopark ialah PPL yang menjadi pusat penyelidikan kepada Langkawi
pencerobohan kawasan pemuliharaan. Tiga kawasan Geopark perlu memainkan peranan lebih besar dengan
pemuliharaan utama dalam Langkawi Geopark ialah Taman berkembang ke peringkat global. Di rantau Asia-Pasifik,
Georimba. Kewujudan Taman Georimba inilah menjadikan masih banyak negara yang ingin mewujudkan geopark
salah satu faktor Langkawi diberi status global geopark. dan memerlukan bimbingan daripada rakan geopark yang
Namun, Taman-taman Georimba berhadapan ancaman telah berjaya. Idea dan usaha sedang dijalankan untuk
terhadap pencerobohan individu yang mencuri hasil hutan menjadikan PPL sebagai pusat rujukan atau menjadi
(seperti pokok bakau), dan pembukaan dan pembangunan pusat jaringan penyelidikan global geopark. Sekiranya
tanah di kawasan pemuliharaan oleh syarikat besar atas menjadi realiti, PPL dan UKM akan semakin menonjol di
dasar meningkatkan pelancongan. Secara tidak langsung peringkat global.

Langkawi
UNESCO Global
Geopark

Logo Langkawi UNESCO Global Geopark

a
Profesor Madya Dr. Kamal Roslan Mohamed (PhD) merupakan Pengerusi Pusat Penyelidikan Langkawi dan Felo Kanan di Institut
Alam Sekitar Dan Pembangunan (LESTARI), UKM.

11
 AMALAN KELESTARIAN
SUSTAINABILITY PRACTICES

12
 SUDUT KREATIVITI DAN INOVASI
CREATIVITY AND INNOVATION CORNER
Kitar Semula Kotak Kertas A4 Sebagai Kotak Simpanan Fail

1 2 3

5 7 8

1. Kotak A4 yang tidak digunakan lagi dipilih untuk dijadikan kotak simpanan fail.

2. Kotak A4 tersebut dipotong mengikut bentuk yang dikehendaki.

3. Kotak dibalut menggunakan pembalut hadiah yang digunapakai semula.

4. Kemasan dilakukan.

5. Lakaran dibuat mengikut tandaan yang dilakukan mengikut saiz kotak yang ingin dibalut.

6. Kotak simpanan fail tersebut dilabel mengikut kategori fail yang dikehendaki. Sebagai contoh, fail pengu-
rusan kewangan LESTARI.

7. Kotak simpanan fail telah siap, sedia untuk digunakan dan diletakkan di dalam bilik fail.

8. Inovasi ini bertujuan untuk memudahkan susunan fail di dalam bilik fail supaya mudah dicapai.

Sumbangan : Fazidah Baharin & Nuratikah Mahamad

13
 AKTIVITI LESTARI
LESTARI’S ACTIVITY
2016

Induksi Pelajar Baharu LESTARI 2016 ( 9 Ogos 2016, LESTARI UKM-University of Hong Kong Sharing Session
LESTARI, UKM, Bangi) on Environmental Protection Initiative ( 2 Mei 2016,
LESTARI,UKM Bangi)

Persidangan Kebangsaan Wasatiyyah Malaysia (24 Mei Preliminary Workshop on the Development of GHS
2016, Dewan Kuliah Utama, Pusat Siswazah UKM) Software (23 Jun 2016, Hotel Bangi-Putrajaya)

RTD on Environmental Governance & The Role of Public Wacana Kelestarian oleh Prof. Hugh P. Possingham (5
Participation - The Mobilisation of the Public for The Feb 2016, Bilik Majlis UKM)
Conservation of the Environment (19 Mei 2016, Hotel
Bangi-Putrajaya)
14
>> bersambung di m/s 23
KELESTARIAN PEMBANGUNAN SUMBER
MINERAL: PERSPEKTIF TADBIR URUS
Selamat Alimana | sba5648@gmail.com

PENGENALAN Mineral ialah sumber tabii yang tidak boleh diperbaharui

S
dengan letakan yang spesifik mengikut ketentuan geologi
ebelum penemuan petrolium pada tahun 1960- yang mendasari kewujudannya memainkan peranan penting
an, timah merupakan bahan mineral utama negara dalam sebagai bahan binaan, bahan mentah industri dan
dengan kedudukan Malaysia sebagai pengeluar utama komoditi dagang tetapi juga berperanan penting dalam
dunia. Hasil eksport timah dan lain-lain bahan mineral telah menyokong kesejahteraan masyarakat. Dalam jangka
digunakan dalam membangunkan infrastruktur dan pelbagai masa panjang, keperluan untuk menghasilkan produk yang
projek pembangunan, terutamanya di peringkat awal berkualiti atau membangunkan struktur yang lebih selamat
selepas kemerdekaan. Limpahan pelbagai sumber mineral tidak akan tercapai tanpa penghasilan bahan mineral dan
telah memberi manfaat kepada pembangunan negara dan bahan batuan secara lestari.
kesejahteraan rakyat.
Mineral merujuk kepada mineral berlogam, mineral
Walaupun pulangan eksport daripada industri mineral dan tidak berlogam dan mineral perindustrian serta bahan
perlombongan negara kian menguncup, namun kepentingan batuan yang masing-masing dalam konteks Malaysia
mineral sebagai bahan strategik negara tidak berubah. diekstrak menggunakan kaedah umum perlombongan

Pengeluaran bauksit tanpa kawalan telah mencetuskan bencana alam sekitar dan ganguan kesihatan awam (foto: Nik
Mohd Noor Faizul Md Saad).

15
 dan pengkuarian. Walaupun dari segi teknikal kaedah Walaupun Malaysia dilimpahi dengan 33 jenis mineral
dan aktiviti perlombongan dan pengkuarian tidak banyak dengan potensi nilaian ekonomi berbillion Ringgit, namun di
perbezaan, namun kedua-duanya dikawal oleh dua set sebalik permintaan yang berterusan di peringkat global dan
perundangan induk yang berbeza dan oleh demikian paras harga mineral yang meningkat dalam beberapa tahun
mempunyai definisi perundangan tadbir urus yang berbeza. lepas, industri mineral negara terus berada pada tahap yang
Aktiviti perlombongan dan pemprosesan melibatkan mineral perlahan. Jadual 1 dan Jadual 2 menunjukkan perangkaan
berlogam (timah, emas, bauksit dan besi) dan mineral tidak asas bagi mineral berlogam dan mineral tidak berlogam
berlogam (batu kapur, arang batu dan kaolin) adalah dikawal negara dalam konteks pengeluaran, bilangan unit pengeluar
pemilikan tenemennya oleh Enakmen Mineral Negeri, serta kuantiti import dan eksport mineral yang dihasilkan.
manakala operasinya oleh Akta Pembangunan Mineral Perangkaan menunjukkan tren pengeluaran dan eksport
1994. Aktiviti pengkuarian melibatkan bahan batuan seperti yang meningkat bagi mineral-mineral yang dihasilkan.
batu kapur dan granit dikawal terutamanya oleh Kanun Maklumat yang dipaparkan memberi sedikit gambaran
Tanah Negara 1965 dengan peneraju utama oleh Pejabat daripada aspek tadbir urus perjalanan operasi perlombongan
Pengarah Tanah dan Galian Negeri. mineral pada tahun-tahun berkenaan.

Jadual 1: Perangkaan Asas Pengeluaran Mineral Berlogam di Malaysia

Pengeluaran (tan) Import (tan) Eksport (tan)

Mineral/Tahun Bil. Pengeluar
(‘000 gm – emas) (‘000 gm – emas) (‘000 gm – emas)
Bauksit
2005 4,735 2 5,872 16,500
2010 124,474 2 8,193 28,624
2014 962,799 2 11,184 3,676,876
2015 255,985 (Mac) 3 (Mac) 8,882 (Jul) 12,142,811 (Jul)
Bijih Besi
2005 949,605 10 1,894,007 83,744
2010 3,557,813 50 2,555,182 281,424
2014 9,615,323 92 3,813,980 1,161,020
2015 8,58,893 (Mac) 91 7,638 (Mac) 750,057 (Jul)
Emas
2005 4,249.6 9 110,068 34,319
2010 3,765.9 14 54,191 5,712
2014 4,308.3 12 136,096 11,746
2015 965.0 (Mac) 13 (Mac) 44,346 (Jul) 2,635 (Jul)
Ilminit
2005 38,206 - 108,611 22,040
2010 19,039 - 149,047 3,340
2014 8,159 - 118,290 391
2015 2,061 (Mac) - 42,763 (Mei) 1,909 (Jun)
Timah
2005 2,858 16 567,882 297,886
2010 2,668 12 57,785 39,463
2013 3,697 17 2,106,150 2,613,925

Sumber: Malaysian Chamber of Mines (2015); JMG (2014)

16
Daripada data yang dipaparkan, terdapat satu lonjakan bauksit yang dieksport jauh lebih besar berbanding
luar biasa bagi pengeluaran dan eksport bauksit bantara jumlah yang dihasilkan sebagaimana dinyatakan
tahun 2005 hingga 2014. Tren pengeluaran dan eksport dalam perangkaan rasmi.
yang meningkat ini berterusan bagi 2015 di mana
sejumlah 255,985 tan bauksit telah dihasilkan sehingga 2. Operasi perlombongan yang sah adalah mereka yang
Mac 2015, manakala 12.1 juta tan telah dieksport sehingga beroperasi di atas Pajakan Lombong yang diluluskan di
Julai 2015. Lonjakan luar biasa pengeluaran dan eksport bawah Enakmen Mineral (Pahang) 2001 dan beroperasi
bauksit ini yang julung kalinya berlaku di Malaysia tentunya mengikut skim operasi yang diluluskan di bawah Akta
telah menarik perhatian pelbagai pihak. Perkembangan Pembangunan Mineral 1994.
ini berlatarbelakangkan apa yang berlaku di tapak operasi
perlu diambil perhatian dalam konteks kelestarian operasi 3. Sebahagian besar operasi perlombongan dipercayai
dan pembangunan sumber yang dilaksanakan. Analisis ke beroperasi menggunakan Lesen Bijih Mineral Bab 148
atas fakta-fakta yang dipaparkan mendedahkan anomali- atau menggunakan Permit Pemindahan Bahan Batuan,
anomali berikut: Borang 4C (Seksyen 72), Kanun Tanah Negara 1965.
Operasi menggunakan kaedah ini adalah tidak selaras
1. Berkemungkinan operasi perlombongan yang sah dengan kehendak Seksyen 63, Enakmen Mineral
adalah terlalu kecil berbanding dengan operasi (Pahang) 2001 dan Seksyen 10, Akta Pembangunan
perlombongan yang tidak sah oleh kerana kuantiti Mineral 1994.

Jadual 2: Statistik Asas Pengeluaran Mineral Tidak Berlogam / Mineral Perindustrian di Malaysia

Mineral/Tahun Pengeluaran (tan) Bil. Pengeluar Import (tan) Eksport (tan)

Aggregat
2005 62,762 314 570,824 118
2010 101,809,000 298 68,260 6,103,029
2013 153,173,000 356 29,372 144,510
Batu Kapur
2005 30,865,453 84 1,388,613 2,398,950
2010 32,398,583 81 1,489,680 5,567,713
2013 43,728,648 102 446,248 740,197
Arang Batu
2005 789,357 3 9,359,478 57,981
2010 2,397,340 9 5,552,968 205,928
2014 2,687,764 5 2,133,200 29,201
2015 462,292 (Mac) 6 (Mac) 1,095,399 (Jul) 12,959(Jul)
Kaolin
2005 451,675 20 5,303 17,627
2010 473,273 18 4,959 N.A
2014 207,694 17 38,663 543,255
2015 46,466 (Mac) 17 (Mac) 22,944 (Jul) 355,067
Ilminit
2005 38,206 - 108,611 22,040
2010 19,039 - 149,047 3,340
2014 8,159 - 118,290 391
2015 2,061 (Mac) - 42,763 (Mei) 1,909 (Jun)

Sumber: Malaysian Chamber of Mines (2015); JMG (2014)

17
 Utilisasi sumber mineral bukan sahaja menghasilkan kepentingan yang akhirnya menghasilkan dasar yang
produk yang memberi impak positif kepada kepentingan mantap (Kazancigil, 1998).
pembangunan negara tetapi juga menyumbang impak
negatif dalam bentuk kemerosotan kualiti alam sekitar. Perubahan fokus ekonomi negara dari sektor
Oleh itu bagi menjamin integriti ekologi yang terkesan pertanian kepada sektor perindustrian serta kepesatan
daripada kegiatan pengekstrakan ini, satu bentuk respon pembangunan fizikal negara meningkatkan lagi keperluan
perlu dilakukan terhadap tekanan impak yang terhasil. agar sumber mentah penting ini diurus tadbir secara lestari
Respon boleh dilakukan dalam pelbagai cara sama ada (Jamaluddin 2001). Industri mineral negara memerlukan
dalam bentuk mitigasi, pendekatan pelaksanaan atau perhatian khusus dalam konteks pengurusan sumber,
tadbir urus dalam pengendalian industri. operasi dan tadbir urus bagi memastikannya selaras
dengan konsep pembangunan lestari (Ibrahim & Selamat,
KELESTARIAN INDUSTRI MINERAL 2003). Keperluan semakin mendesak memandangkan
aktiviti melibatkan industri perlombongan membawa
Salah satu permasalahan utama pembangunan bersamanya pencemaran udara, air dan daratan (Khor,
sumber mineral negara ialah reputasi yang kurang 1995; Abdul Razak & Hamzah, 2002).
memberangsangkan pada pandangan masyarakat ke
atas pengurusan sumber dan pengendalian operasi
Malaysia telah menggubal dasar, undang-undang,
perlombongan serta aktiviti-aktiviti sekutu lain yang
peraturan sama ada di peringkat Kerajaan Persekutuan,
berkaitan. Sekiranya diandaikan semua keperluan asas
Negeri serta amalan agensi kerajaan serta industri yang
pengurusan sumber dan operasi telah tersedia dan
terpakai dan berhubungkait dengan konsep pembangunan
dilaksanakan dengan baik, maka pembangunan sumber
lestari dalam industri mineral negara. Aspek pengurusan
dan industri akan berada pada tahap yang sempurna.
sumber dan operasi industri berserta agensi dan institusi
Namun, masih terdapat lompang antara apa yang
yang terlibat dengan tadbir urus dan kawalan juga telah
dihajatkan oleh masyarakat dengan apa yang telah dan
tersedia. Peranan yang dimainkan oleh setiap agensi
sedang dilakukan oleh pengendali industri serta pihak
dalam tadbir sumber yang melibatkan industri mineral
berkuasa kawalan yang berkaitan. Aktiviti perlombongan
negara adalah pelbagai. Peranan agensi kerajaan dan
bauksit yang kini sedang berjalan di Negeri Pahang
kerangka urus tadbir sumber bagi industri mineral negara
sebagai contoh, membawa perkhabaran buruk kepada
ditentukan sumber tanah dan mineral, dan operasi yang
masyarakat atas kegagalan industri menguruskan
melibatkan aktiviti pengekstrakan dan pemprosesan.
operasinya secara berwibawa yang merupakan tuntutan
asas kelestarian dalam sektor ini.
Input berbentuk perundangan yang berkaitan aspek
Dalam konteks sumber mineral, pembangunan lestari tanah, perlesenan, percukaian, pematuhan dan
dikaitkan secara langsung dengan objektif utama penguatkuasaan perundangan merupakan sebahagian
sektor ini yang menghendakkan aktiviti mencari, daripada tadbir urus operasi yang menyumbang ke arah
mengekstrak, mengeluarkan, menokok nilai, mengguna, kelestarian industri mineral (JGM, 1995). Memandangkan
mengguna semula, mengitar semula produk mineral operasi perlombongan melibatkan aktiviti berbentuk
dan logam dilaksanakan dengan cara yang paling cekap, teknikal, input profesional dengan pengkhususan
menghormati keperluan dan nilai pengguna lain di tertentu adalah sebahagian daripada keperluan tadbir
samping mengekal dan mempertingkatkan kualiti alam urus industri (JGM, 1995). Antara agensi utama yang
sekitar untuk generasi masa kini dan masa hadapan terlibat dalam tadbir urus operasi industri mineral negara
(NRC, 1995).
ialah Jabatan Mineral dan Geosains (JMG), Pejabat Tanah
dan Galian (PTG), Jabatan Alam Sekitar (JAS), Polis Diraja
TADBIR URUS UNTUK KELESTARIAN INDUSTRI
Malaysia (PDRM) di samping beberapa agensi lain seperti
MINERAL
Jabatan Keselamatan dan Kesihatan Pekerjaan (JKKP)
Tadbir bagi sumber mineral bukan sahaja sebagai proses dan Jabatan Pengairan dan Saliran (JPS) yang memainkan
membuat keputusan tetapi menjangkau kepada aktiviti peranan sekunder atas dasar rujukan dari semasa ke
pengurusan harian dalam industri, dasar undang-undang, semasa (JGM, 1995; Perak, 2004a).
peraturan, birokrasi, dan prosedur. Bagi mencapai objektif
pembangunan lestari, tadbir urus berperanan sebagai Pada hakikatnya agensi kerajaan yang terlibat dalam
agen penyatu antara pihak-pihak berkepentingan sama tadbir urus operasi perlombongan terbahagi kepada
ada individu atau institusi yang mewakili pelbagai dua kategori iaitu agensi teknikal dan bukan teknikal.
18
Agensi teknikal seperti JMG, JAS, JKKP dan JPS dikenali Perak, 2004a). Keperluan lebih mendesak dalam aspek
dengan pengkhususan kepakaran masing-masing alam sekitar di mana setiap komponen dalam industri
dan penguatkuasaan yang spesifik (JGM, 1995; Perak, mineral itu sendiri mempunyai kaitan antara satu sama
2004a). PTG dan PDRM merupakan agensi bukan teknikal lain yang memberi kesan kepada integriti persekitaran
berperanan dalam aspek tadbir urus tanah dan pelesenan di mana operasi perlombongan itu dijalankan (Abdul
bahan letupan untuk kegunaan industri perlombongan Razak & Hamzah, 2002). Sebagaimana termaktub dalam
(JGM, 1995; Muhammad Zaidon, 2002; Perak, 2004a). Perlembagaan Persekutuan Malaysia, pengurusan alam
sekitar merupakan tanggungjawab bersama antara
Dalam konteks industri mineral negara konsep penurunan Kerajaan Negeri dan Kerajaan di mana agensi-agensi
dan perkongsian kuasa ini juga berlaku di mana Kerajaan kawalan dan penguatkuasaan industri bertangungjawab
Negeri bertanggungjawab tadbir urus dalam soal ke atas bidang kuasa yang diperuntukkan oleh undang-
pemilikan tanah dan sumber batuan manakala Kerajaan undang terbabit. Terdapat juga beberapa undang-undang
Persekutuan pula bertanggungjawab ke atas kawalan persekutuan yang dikuatkuasakan oleh agensi-agensi di
keselamatan operasi dan kawalan ke atas alam sekitar bawah Kerajaan Negeri seperti Akta Kerajaan Tempatan
(Perlembagaan Persekutuan Malaysia; JGM, 1995). 1976 dan Akta Jalan, Parit dan Bangunan 1974. Di
Perwakilan bagi penurunan dan perkongsian kuasa ini samping itu terdapat beberapa institusi yang terlibat
direalisasikan melalui institusi dan agensi kerajaan seperti secara tidak langsung dalam proses perancangan iaitu
Unit Perancang Ekonomi Negeri (UPEN), PTG, JMG, JAS, melalui kaedah urusan pentadbiran di mana institusi-
JKKP, dan beberapa agensi lain (Malaysia, 2006). Justeru, institusi berkenaan memberi maklum balas berdasarkan
strategi dalam penggunaan dan pengurusan sumber tabii rujukan mengikut keperluan (Mustapha, 2004). Jadual
diperlukan bagi memastikan ia mampu menjana peluang 3 menyenaraikan institusi-institusi yang terlibat dalam
pekerjaan, penggunaan sumber secara harmoni dengan pengurusan alam sekitar dan peranan masing-masing.
kehendak alam sekitar dan dapat mempertahankan
integriti ekosistem yang seterusnya membawa
KESIMPULAN
kesejahteraan kepada masyarakat keseluruhannya
(Abdullah Mohammad, 1999; Jamaluddin, 2001).
Aktiviti melibatkan industri mineral sering berhadapan
Pada umumnya industri mineral negara ditadbir urus dengan pelbagai isu dan cabaran disebabkan oleh
berdasarkan struktur perundangan dan pentadbiran operasinya yang mengganggu alam sekitar, lanskap dan
yang digubal dan dilaksanakan oleh agensi-agensi ancaman terhadap keselamatan dan kesihatan pekerja
tertentu selaras dengan skop tanggungjawab dan fungsi dan masyarakat. Oleh itu pengoperasian industri mineral
masing-masing (Shahar, 2004). Terdapat undang- secara lestari adalah satu keperluan dan semua pemain
undang dan peraturan yang mencukupi bagi mengawal serta pihak berkepentingan industri mempunyai peranan
industri mineral negara sama ada dari aspek pentadbiran dan tanggungjawab agar manfaatnya bukan sahaja
mahu pun teknikal (Perak, 2004a). Berdasarkan kepada dinikmati generasi masa kini tetapi juga generasi akan
struktur perundangan yang ada, terdapat beberapa datang.
agensi yang terlibat secara langsung atau tidak langsung
dalam aspek perancangan dan pentadbiran industri Isu kelestarian industri mineral agak rumit dan
ini sama ada di peringkat persekutuan, negeri atau memerlukan pendekatan yang dapat mengkamirkan
tempatan, namun skop keterlibatan sebahagian besar dimensi alam tabii, manusia dan ekologi. Walaupun
agensi terbabit amat terhad, hanya dalam bentuk konsep asasnya telah lama diperkenalkan di peringkat
sokongan walaupun mempunyai peranan yang tidak antarabangsa dan telah diterimapakai dalam Dasar
kurang pentingnya (Shahar, 2004). Isu utama yang wujud Pembangunan Negara dan Strategi Pemuliharaan
ialah aspek pelaksanaan dan penyelarasan prosedur Negara, namun penerapannya dalam industri mineral
serta penguatkuasaan peruntukan-peruntukan dalam agak baru. Namun masyarakat industri pada umumnya
set perundangan sedia ada. memahami kesan daripada ’jual beli’ yang dilakukan
ini. Unsur keseimbangan antara pemuliharaan dan
Setiap institusi dan agensi yang terlibat dalam utilisasi adalah aspek penting dalam penerapan
pengurusan dan pentadbiran industri mineral negara konsep pembangunan lestari dalam sektor mineral. Ia
mempunyai tanggungjawab untuk memberi input menyentuh aspek tadbir urus industri mineral negara
tertentu sama ada secara langsung atau sebaliknya untuk kelestarian yang merangkumi persoalan sumber,
dalam perancangan pembangunan industri (JGM, 1995; perancangan dan operasi industri.

19
 Jadual 3: Agensi atau Institusi dalam Tadbir Urus Industri Mineral Negara

Institusi/ Agensi Peranan dan Tanggungjawab

Kementerian Sumber Asli dan Alam Sekitar • Penggubalan dasar berhubung sumber tabii seperti mineral, tanah
dan hutan.
Jabatan Mineral dan Geosains • Pengurusan dan kawalan teknikal operasi perlombongan.
• Input teknikal operasi perlombongan.
• Pemantauan operasi perlombongan.
• Penguatkuasaan undang-undang dan peraturan.
• Penyelidikan dan Pembangunan (R&D).
• Penguji kompetansi sumber manusia; peletup, pengurus.
• Input geologi sumber mineral.
Pejabat Pengarah Tanah dan Galian • Pengurusan dan pentadbiran tanah.
• Sekretariat OSA bagi permohonan perlesenan kuari.
Pejabat Tanah dan Daerah • Pengurusan dan pentadbiran tanah.
• Pengeluaran permit pemindahan batu.
• Agensi kutipan bagi bayaran royalti.
Jabatan Perancang Bandar dan • Penyediaan pelan struktur dan tempatan untuk
Desa seluruh negeri.
• Pengawalan perancangan pembangunan.
• Pengawalan dan perancangan guna tanah.
Jabatan Alam Sekitar • Pengawalan sumber pencemaran daripada industri.
• Pemantauan ke atas pelepasan daripada industri.
Jabatan Pengairan dan Saliran • Kawalan alam sekitar kawasan pengairan.
• Kejuruteraan dan pemeliharaan sungai.
• Pembangunan sumber air untuk pengairan.
• Pemantauan sungai dan sumber air untuk pengairan.
• Penyelidikan dan pembangunan Pelan Pengurusan Sungai.
Unit Perancang Ekonomi Negeri • Kawalan perancangan pembangunan negeri.
Jabatan Perhutanan • Perlindungan hutan.
• Mengurus hutan negeri yang telah diwartakan.
• Pengurusan aktiviti perlombongan di kawasan hutan simpanan.
• Pembangunan sumber hutan meliputi penanaman semula.
Pihak Berkuasa Tempatan • Memberi input berhubung dengan pembangunan fizikal dan guna
tanah yang terletak dalam kawasan pentadbirannya.
• Mengawal perancangan dan pembangunan.
Institusi Penyelidikan • Penyelidikan dan Pembangunan (R&D).
Jabatan Polis Diraja Malaysia • Kawalan keselamatan bahan letupan.
• Pengeluaran permit pembelian, pemindahan, penstoran dan
penggunaan bahan letupan.
• Penguji kompetensi sumber manusia (cth: peletup).
Badan Bukan Kerajaan (NGO) • Aktiviti sosial, pendidikan dan ekonomi industri mineral.
• Kempen kesedaran awam berhubung alam sekitar dan industri
mineral
• Penyediaan ACOP untuk industri mineral.

20
RUJUKAN

Abdul Razak Abdul Manap & Hamzah Mohamad. 2002. Mustapha Mohd Lip. 2004. Penggubalan Dasar dan Hala
Implementation of EIA Procedures and Environmental Tuju Perundangan dalam Industri Mineral Negara. Kuala
Requirements for Quarrying Activities in Malaysia. Lumpur. Temu bual, Julai 2004.
Dlm. MQC 2002. Quarrying - Essential Element in
National Development. Kuala Lumpur: Malaysia Quarries NRC. 1995. Sustainable Development and Minerals and
Association, Institute of Quarrying Malaysia & Malaysian Metals: An Issues Paper. Ottawa: Natural Resources Canada.
Chamber of Mines.
Perak. 2004a. Dasar Kuari Negeri Perak. Pejabat Tanah
Ibrahim Komoo & Selamat Aliman. 2003. Towards dan Galian Perak.
Sustainable Limestone Quarrying in Malaysia. Dlm. Yuzer,
E., Ergin, H. & Tugrul, A. (Pnyt.). International Symposium on Shahar Effendi Abdullah Azizi. 2004. Penggubalan Dasar
Industrial and Building Stones, Istanbul, September 15-18, dan Hala Tuju Perundangan dalam Industri Mineral Negara.
2003. Istanbul: International Association for Engineing Kuala Lumpur. Temu bual, Julai 2004.
Geology and the Environment.
JMGM. 2014. Malaysian Minerals Yearbook 2013. Kuala
JGM. 1995. Granite, Limestone and Marble Resource Planning Lumpur: Jabatan Mineral dan Geosains Malaysia.
for the State of Perak. Kuala Lumpur: Jabatan Galian
Khor, P. S. 1995. Issues and Challenges in the Malaysian
Malaysia, Kementerian Perusahaan Utama Malaysia.
Quarry Industry. Dlm. Seminar Quarry Asia 1995, Kuala
Kazancigil, A. 1998. Governance and Science - Market- Lumpur. Kuala Lumpur: Institute of Quarrying Malaysia.
like Modes of Managing Society and Proucing Knowledge.
International Social Science 50(1): 69-75. Malaysian Chamber of Mines. 2015. Malaysian Minerals
and Metals Bulletin. Fortnightly Report. Malaysian Chamber
Muhammad Zaidon Pardi. 2002. Explosives - Safety and of Mines.
Security. Dlm. MQC 2002. Quarrying - Essential Element in
National Development. Malaysia Quarries Association, Institute Jamaluddin. 2001. Pengurusan Alam Sekitar di Malaysia. Siri
of Quarrying Malaysia & Malaysian Chamber of Mines. Syarahan Perdana UKM. Bangi: Penerbit UKM.

a
Dr. Ir. Selamat Aliman (PhD) merupakan bekas pelajar Doktor Falsafah di Institut Alam Sekitar dan Pembangunan (LESTARI), UKM.

BELASUNGKAWA
Nur Amira Fadzilah (1987-2016)
“Dari Allah kita datang, kepada Allah jua kita kembali”

Allahyarhamah Puan Nur Amira Fadzilah dilahirkan pada tanggal 6 Jun 1987,
berasal dari Kampung Kuah, Langkawi, Kedah dan merupakan anak sulung
daripada dua adik beradik. Pada tahun 2007, Allahyarhamah dianugerahkan
diploma dalam bidang grafik berkomputer dari Kolej Teknologi Cosmopoint, cawangan Sungai Petani, Kedah. Allahyarhamah
telah berkhidmat sebagai Pembantu Tadbir P/O N17 di Institut Alam Sekitar dan Pembangunan (LESTARI) selama 7 tahun
bermula dari 11 Jun 2009 dan ditempatkan di Pusat Penyelidikan Langkawi (PPL) sepanjang perkhidmatannya.

Allahyarhamah yang disahkan mengidap penyakit Lupus Eritematosus Sistemik (SLE/LUPUS) telah menghembuskan nafas
terakhir pada 26 Januari 2016, jam 3.00 pagi di Unit Rawatan Rapi Hospital Langkawi Kedah pada usia 29 tahun. Allahyarhamah
meninggalkan suami, Mohamad Faizi Abdullah serta dua orang anak.

Warga LESTARI, UKM sesungguhnya telah kehilangan seorang kakitangan dan sahabat yang amat berdedikasi dan baik budi
pekertinya. Kami dengan rasa dukacita ingin merakamkan ucapan takziah kepada keluarga Allahyarhamah dan mendoakan
agar rohnya di tempatkan dikalangan orang-orang yang beriman. Al-Fatihah.
21
 PENYELIDIKAN LESTARI
LESTARI’S RESEARCH
2016
Bil. TAJUK KETUA PEMBIAYA KATEGORI
DANA

1. Comparative Studies of Applying Dr. Rahmah Elfithri Humid Tropic Center, KL Dana Luar
Ecohydrology and IWRM for Upscaling
Water Security in Asia and Africa

2. Pemantapan Kerangka dan Modul Nik Mohd Noor Faizul Md. Yayasan Bank Rakyat Dana Swasta/
Lestari Rakyat Lanjutan Saad Industri

3. Vulnerability and Adaptation Assess- Dr. Lubna Alam Kementerian Pendidikan Dana Luar
ment Due to Impacts of Sea Level Rise Tinggi
on Fisheries Sector

4. Variation and Health Impact of Prof. Dr. Mohd Talib Latif Dana Universiti Penyeli- Dana UKM
Ground-Level Ozone in Malaysia: Miti- dikan
gation Procedures and Future Policy
Implementation

5. Mainstreaming,Institutionalizing and Prof. Dato’ Dr. Mazlin Dana Universiti Penyeli- Dana UKM
Up-Scaling Sustainable Develop- Mokhtar dikan
ment And Education For Sustainable
Development Initiatives in Malaysia for
SDSN Malaysia Chapter

6. Memperkasakan Program Lestari Dato’ Shaharuddin Mohd Dana Universiti Penyeli- Dana UKM
Rakyat melalui Siri Modul Ecosystem Ismail dikan
Discovery Journey (EDJ)

7. Public Risk Perception And Ethical Dr. Lee Khai Ern Dana Universiti Penyeli- Dana UKM
Governance Of Nanotechnology For dikan
Sustainability in Malaysia

8. Biodiversity and Biogeography of Bats Dr. Juliana Senawi Dana Universiti Penyeli- Dana UKM
in Langkawi Archipelago dikan

9. Pemetaan dan Pencirian Gua-Gua di Prof. Madya Dr. Kamal MAKMAL ALAMI Dana UKM
Langkawi Geopark Roslan Mohamed

22
>> sambungan dari m/s 14

AKTIVITI LESTARI
LESTARI ACTIVITY
2016

Lawatan UMS ke LESTARI, UKM (25 Julai 2016) Kem Pemimpin Muda Prihatin Air Peringkat Kebangsaan
(22-24 Mac 2016, Putrajaya)

Majlis Warna-warni Aidilfitri 2016 (2 Ogos 2016, Program Lestari Rakyat Siri 1/2016 (13-15 Mei 2016,
LESTARI, UKM) Nur Laman Bestari Ulu Yam Selangor)

Program Lestari Rakyat Siri 2/2016 (5-7 Ogos 2016, Program Pemerkasaan Komuniti Bestari (20-21 Mei
Nur Laman Bestari Ulu Yam Selangor) 2016. Kg Mengkarak, Bera, Pahang)

23
 PENERBITAN TERKINI
CURRENT PUBLICATION
MACHINCHANG CAMBRIAN GEOFOREST PARK: LANGKAWI
GEOPARK, MALAYSIA
Langkawi Island was endorsed as a Global Geopark by the UNESCO Global Network
of National Geopark (GGN) in 2007 for its effort in promoting and conserving
internationally significant geological features within the Machinchang Cambrian
Geoforest Park, alongside Kilim Karst Geoforest Park and Dayang Bunting Marble
Geoforest Park. Geoforest park is a unique concept first developed by the Forestry
Department of Peninsular Malaysia for the purpose of protecting geodiversity within
protected reserved forest of Langkawi. In essence, this particular forest showcases
remarkable heritage assets of both geology and biology. Coupled with nature
recreational activities within the forest and socio-economic activities within the
neighbouring areas, Machinchang Cambrian Geoforest Park has become increasingly
popular among visitors within and outside of Langkawi. This Machinchang Cambrian
Geoforest Park book expounds on geotourism in promoting knowledge through
captivating pictures and write-ups. This book captures the beauty of Langkawi’s
incredible rock features and landscapes and includes both factual and fascinating
accounts of their origin. Flora and fauna colour the pages, reflect the variety of nature’s most elegant creations. From man’s
first discovery of Langkawi, community, culture and traditions have developed against a backdrop of ancient myths about the
battle of two legendary giants. Here in the Machinchang Cambrian Geoforest Park, we find a fascinating world dating back to the
origins of early life, but reaching into todays’s vibrant and lively Geopark eco-experience.

Editor: Norhayati Ahmad, Mohd. Shafeea Leman dan Kamal Roslan Mohamed.

MEMBUDAYA PENYELIDIKAN SAINS KELESTARIAN

Kolokium Siswazah LESTARI 2014 adalah kali yang ke-6 dianjurkan oleh Institut
Alam Sekitar dan Pembangunan (LESTARI) di mana yang pertama adalah pada
tahun 2005. Ia merupakan medan atau ruang untuk para pelajar siswazah LESTARI
untuk berkongsi, bertukar-tukar pendapat dan menyampai perkembangan terkini
mengenai penyelidikan yang sedang mereka lakukan, dengan semua felo LESTARI dan
juga ahli-ahli akademik daripada fakulti/institut di UKM serta lain-lain universiti di
Malaysia. Sehubungan itu bagi menghargai penglibatan pelajar dalam kolokium ini
serta sumbangan mereka dalam meningkatkan citra LESTARI sebagai sebuah institusi
penyelidikan maka abstrak lanjutan (lisan) dan abstrak (poster) topik-topik yang telah
dibentangkan diterbit di dalam siri Abstrak LESTARI No. 4 ini. Siri ini mengandungi 41
topik pembentangan pelajar di mana 21 topik adalah dalam bentuk abstrak lanjutan
manakala 20 adalah abstrak. Pada tahun ini tema kolokium adalah ‘Membudaya
Penyelidikan Sains Kelestarian’ yang membawa mesej bahawa Sains Kelestarian
merupakan suatu gagasan yang menjadi teras LESTARI dalam penyelidikannya untuk
menangani isu-isu kelestarian dan pembangunan lestari di mana para pelajar siswazah merupakan salah satu komponen
utama dalam membawa gagasan tersebut. Justeru, siri penerbitan ini merupakan antara platform untuk pelajar berkongsi
hasil penyelidikan mereka serta dapat dimanfaatkan oleh pihak-pihak yang berkaitan lantas penyelidikan Sains Kelestarian
dan pembangunan lestari yang bersifat mencari penyelesaian terhadap sesuatu isu atau masalah. Akhir kata selamat maju
jaya kepada semua pelajar dan diharap siri ini dapat memberi manfaat yang signifikan kepada perkembangan dan kejayaan
penyelidikan semua pelajar.

Editor: Saiful Arif Abdullah, Rospidah Ghazali, Sharina Abdul Halim, Goh Choo Ta dan Lee Khai Ern.
24 Printed on Recycled Paper