Further questions on Mechanics

maximum score: 58 points

Bird
The northern gannet is the largest seabird in the
North Sea region. See figure 4a to the right.

It lives on fish, which it takes out of the water by a

rapid dive from the air. From a height of 130 m, it
dives straight down with no initial speed, landing in
the water at a speed of over 100 km/h.

4p 1 Show that this speed is not reached in a free figure 4a

fall over 30 m.

Competition

It would be possible for runner Dafne Schippers to challenge speed skater Ireen Wüst to a 100-
metre race: Schippers on the track, Wüst on the ice. Two completely different ways of gaining
speed with roughly the same finishing time. See figures 4b and 4c below.

figure 4b figure 4c

The times they need for 100 m are close to each other. Schipper’s record stands at 10.81 s and
Wüst’s fastest split time at 100 m is 10.87 s.

2p 2 Calculate the difference in average speed.

continue reading ►►►

 Figure 4d below show the course of the speeds of both athletes over the 100 m. The figure is
also shown on the worksheet.

figure 4d

3p 3 Using the figure on the worksheet, determine the acceleration of runner Schippers at the
start that follows from the figure.

3p 4 Using the figure above,

• indicate at what time the distance between runner Schippers and speed skater
Wüst is maximum.
• explain why at that time the distance is maximum.
• indicate how this maximum distance can be determined. (The determination does
not have to be carried out.)

continue reading ►►►

 Lifting crane
Figure 2a to the right shows a picture of a
folding crane.

The upper part of the crane is a lever. See

figure 3a below. This figure is to scale.

figure 2a

figure 3a

The rotation point of the lever is indicate in the figure by S. Point Z is the centre of gravity of the
lever. The mass of the lever is 880 kg. A load of 420 kg hangs from cable 1. Cable 2 keeps the
whole thing in balance. Other cables attached to the crane are disregarded. Figure 3a is shown
enlarged on the worksheet.

5p 5 Using the figure on the worksheet, determine the tension force in cable 2.
To do this, draw the arms of the forces.

The lever is rotated upwards about point S and thus moves to a steeper position. See figure 3b
below.

figure 3b

The load hanging on the lever is unchanged. The angle between cable 2 and the lever does not
change either.

3p 6 Argue whether the tension force in cable 2 has increased, has decreased or remained the
same.

The 420 kg load is suspended on two cables, as shown schematically in the figure on the
worksheet.

3p 7 In the figure on the worksheet, determine by construction the magnitude of the tension
forces in the two cables.

continue reading ►►►

 The crane is used to lift the load.

Figure 4a to the right shows two possible

(𝑣,𝑡)-graphs of the start of the lifting.

Line A represents the case when the electric

motor immediately operates at full power.
Line B represents the case when the power is
gradually increased.

figure 4a

3p 8 Using the figure, explain which case will be used in practice to prevent the cable from
breaking.

Forklift
A forklift lays concrete slabs for a schoolyard. Figure 2b below is a picture of the forklift and
figure 2c is a schematic drawing

figure 2b figure 2c

To pick up and move the concrete slabs, this forklift truck uses a special suction device attached
to the gripper arm.
The underside of this device consists of a large suction cup with a rubber rim. By sucking out air
under this suction cup, the slabs can be lifted and transported.
The suction device is able to lift up to 5,000 kg.
The suction cup is shaped like a rectangle with side of 60 cm and 85 cm.
The atmospheric air pressure is 1013 hPa.

4p 9 Calculate the greatest possible pressure under the suction cup in order to lift objects
weighing 5,000 kg.
.

continue reading ►►►

 Car
A car (𝑚 = 1520 kg) travels at a speed of 33.3 m/s (=
120 km/h) on a level road in windless weather. At 𝑡 =
0 s, the driver depresses the clutch pedal so that the
engine is no longer connected to the wheels. Now the
car `coasts’ and comes to a stop some time later. The
(𝑣,𝑡)-diagram of the coasting is shown in figure 5c.

To understand the movement of the car, a computer

model was created. The model is shown in figure 5d.
figure 5c
The results of this model are shown in figure 5e be-
low. Figure 5e also contains the graph of figure 5c.

The value of the parameters 𝑘 and 𝐹roll are not yet

chosen correctly, so the graph with the results of the
model does not match the measured graph of the first
figure.

figure 5d

figure 5e

4p 10 Explain:
- whether the starting value of 𝑘 should be chosen larger or smaller to ensure that
the graphs do match correctly.
- whether the starting value of 𝐹roll should be chosen larger or smaller to ensure
that the graphs do math correctly.

The model can be extended to also calculate the coasting distance. This is the distance the car
travels from moment the coasting starts until it stops.

1p 11 Describe what model line(s) should be added.

continue reading ►►►
 Looping
A spectacular feature of many roller coasters
is the looping. When the roller coasters’ train
moves through the looping from point A, the
passenger is upside-down. See figure 6a to the
right.

The train has a speed of 27.8 m/s at point A.

Before the train reaches point A, it moves

from standstill from a certain height above
point A down a slope. (This cannot be seen in
figure 6a.)

3p 12 Calculate this minimum height above

point A.
figure 6a
The passenger moves in track section CDE in a
semicircle with a diameter of 11.0 m.
When the passenger is in the highest point of the looping (and therefore hanging upside down),
he must not fall out of the cart. This requires the cart to have at least a certain speed at the
highest point of the looping.

3p 13 Calculate this speed.

David claims that the front carriage of the train passes the highest point D with a greater speed
than the middle carriage (see figure 6a).
Wouter claims that the rear carriage of the train passes the highest point D with a greater speed
than the middle carriage.

3p 14 Explain whether David is right and whether Wouter is right.

continue reading ►►►

 Point B in figure 6a is passed when the train moves into the looping and when the train leaves
the looping again. Frictional forces in the looping release heat.
In figure 6b below, the kinetic energy and the gravitational potential energy of the train during
the movement of the middle carriage through the looping (the trajectory BCDEB) are plotted as
a function of time..

figure 6b

4p 15 Using figures 3a and 3b, determine the average frictional force experienced by the train on
trajectory BCDEB.

continue reading ►►►

 Virial theorem
Almost all systems in nature consist of many particles and cannot be calculated exactly.
Nevertheless, with the help of conservation laws, important statements about the system can
be made. One such conservation law is the following relationship between the potential energy
and the kinetic energy: 𝐸p = −2𝐸 k . This relation is known as the virial theorem.

In the context of galaxies and other systems where the gravitational force plays a role, the
following form of the virial theorem is used:
𝐸g = −2𝐸 k (1)
in which 𝐸g is the gravitational potential energy and 𝐸k the kinetic energy.

The international space station ISS has a mass of 4.19·105 kg and orbits the Earth at an altitude
of 409 km.

4p 16 Using the virial theorem (formula (1)), calculate the speed of the ISS.

3p 17 Derive the virial theorem (formula (1)) for a satellite with mass 𝑚 orbiting a celestial body
with mass 𝑀 in a circular orbit.

The virial theorem also applies to collections of galaxies.

If one adds up all the gravitational energy of all particles in a star, or of all stars in one or more
galaxies, the result is:
3𝐺𝑀2
𝐸g = − (2)
5𝑅
in which 𝑀 is the total mass, 𝑅 is the radius of the system, and 𝐺 the gravitational constant.

The Coma cluster (see figure 7a) is a collection of

galaxies with a radius of 8.4·1022 m and a ‘visible
mass’ of 3.2·1044 kg. (This is the mass that was
observed until then.)

Doppler effect measurements show that the

average speed is equal to 1.7·106 m/s.

In 1933, the astronomer Zwicky concluded that

the mass that follows from the virial theorem is
much larger than the `visible mass’. With this,
Zwicky was the first to demonstrate the existence
of `dark matter’, which is the non-visible part of
figure 7a
the total mass..

3p 18 Calculate what percentage of the Coma cluster consists of dark matter.

Hint: use formula (1) and formula (2) to calculate the total mass of the cluster.
.

end ■
WORKSHEET 1 / 2

3
WORKSHEET 2 / 2

7
Wedstrijdje (ontleend aan examen vwo natuurkunde 2019 Dafne Schippers tegen Ireen Wüst)

1 Voorbeeld van een berekening:

100 100
Δ𝑣gem = − = 9,25 − 9,20 = 0,05 m/s
10,81 10,87
Δ𝑥
• gebruik van 𝑣gem = 1
Δ𝑡
• completeren van de berekening 1
Bij de beoordeling van deze vraag hoeft geen rekening gehouden te worden met
significantie.

2 Voorbeeld van een bepaling:

De versnelling bij de start is gelijk aan de helling van de raaklijn aan de grafiek bij de start.
Δ𝑣 12
Tekenen van de raaklijn en aflezen levert: 𝑎 = = = 10 m/s2.
Δ𝑡 1,2
• inzicht dat de versnelling overeenkomt met de helling van de raaklijn 1
Δ𝑣
• gebruik van 𝑎 = voor de raaklijn 1
Δ𝑡
• completeren van de bepaling 1

3 Voorbeeld van een antwoord:

− Op t = 6,0 s (met een marge van 0,2 s) is de onderlinge afstand maximaal.
− Totdat Wüst en Schippers dezelfde snelheid hebben, is de snelheid van Schippers hoger
en bouwt zij een voorsprong op. Na dat tijdstip wordt de voorsprong kleiner.
− Het gaat hier om de oppervlakte tussen de twee grafieken van t = 0 tot het snijpunt /
om het verschil in de oppervlakten onder de beide grafieken tot het snijpunt.
• aflezen van het tijdstip t = 6,0 s (met een marge van 0,2 s) 1
• inzicht dat tot t = 6,0 s de snelheid van Schippers groter is dan die van Wüst en
1
Schippers dus een voorsprong opbouwt
• inzicht dat deze onderlinge afstand gelijk is aan het verschil in de oppervlakten
1
onder de beide grafieken van t = 0 s tot het snijpunt
Voor het laatste scorepunt is het niet voldoende om alleen te noemen: de oppervlakte
onder de grafiek bepalen.

Vogeltje (ontleend aan examen vwo natuurkunde 2008 I Jan-van-gent)

4 Voorbeeld van een antwoord:
Voor een vrije val geldt: 𝑠y = ½𝑔𝑡 2 ⇒ 30 = ½ ⋅ 9,81 ⋅ 𝑡 2 ⇒ 𝑡 = 2,47 s.
De snelheid op het water is dan: 𝑣 = 𝑔𝑡 = 9,81 ⋅ 2,47 = 24,3 m/s.
Omgerekend in km/h is dat 24,3 ⋅ 3,6 = 87 km/h.
Dat is minder dan de 100 km/h die in werkelijkheid wordt gehaald.
• gebruik van 𝑠y = ½𝑔𝑡 2 1
• berekenen van de valtijd 1
• berekenen van de snelheid 1
• conclusie 1
Hijskraantje (ontleend aan examen vwo natuurkunde 2012 II Hijskraan)

5 Voorbeeld van een bepaling:

Opmeten in de figure levert:

De arm van de zwaartekracht is: rz = 5,9 cm.
De arm van de gewichtskracht is: rg =12,0 cm.
De arm van de spankracht in kabel 2 is: rspan = 3,3 cm.
Toepassen van de momentenwet levert op: ΣM = 0.
Fzrz + Fgrg − Fspanrspan = 0
of
mkraangrz + mlastgrg − Fspanrspan = 0
Invullen levert: 880⋅9,81⋅0,059 + 420⋅9,81⋅ 0,12 − Fspan⋅0,033 = 0.
Dit levert: Fspan = 3,0 ⋅10 N.
• tekenen van de armen van de zwaarte- en de gewichtskracht 1
• tekenen van de arm van de spankracht 1
• opmeten van de armen 1
• inzicht dat 𝐹z 𝑟z + 𝐹g 𝑟g − 𝐹span 𝑟span = 0 1
• completeren van de bepaling 1

6 Voorbeeld van een antwoord:

Door de hefboom te verdraaien worden de arm van de zwaartekracht en de arm van de
gewichtskracht kleiner. De momenten van deze twee krachten worden dientengevolge
ook kleiner.
Het moment van de spankracht zal ook kleiner moeten worden om evenwicht te
behouden. De arm van de spankracht blijft gelijk en dus zal de grootte van de spankracht
in kabel 2 afnemen.
• inzicht dat de armen van de zwaarte- en gewichtskracht kleiner worden 1
• inzicht dat de arm van de spankracht gelijk blijft 1
• completeren van het antwoord 1
7 Voorbeeld van een bepaling:
Voor de zwaartekracht geldt: Fz = 420 ⋅ 9,81 = 4,12 ⋅10 N.
De zwaartekrachtsvector kan verplaatst worden naar het knooppunt van de kabels. Deze
vector kan ontbonden worden in de richting van beide kabels.
Dit levert voor de spankracht: Fspan = 2,4 ⋅10 N.

• inzicht dat de lengte van de vector van 𝐹z overeenkomt met 4,12 ⋅103 N 1
• ontbinden van de zwaartekrachtsvector in de richting van de kabels 1
• completeren van de bepaling 1
of
Voor de zwaartekracht geldt: Fz = 420 ⋅ 9,81 = 4,12 ⋅10 N.
De zwaartekrachtsvector kan verplaatst worden naar het knooppunt van de
kabels. Deze vector kan ontbonden worden in de richting van beide kabels.
0,5𝐹z
Voor de spankracht in een kabel geldt: 𝐹s = .
cos(𝛼)
Opmeten uit de figure levert: 𝛼 = 29°.
0,5⋅4,12⋅103
Invullen levert: 𝐹s = = 2,4 ⋅ 103 N
cos(29)
• inzicht dat de lengte van de vector van 𝐹z overeenkomt met 4,12 ⋅103 N 1
0,5𝐹z
• inzicht dat 𝐹s = 1
cos(𝛼)
• completeren van de bepaling 1

8 Voorbeeld van een uitleg:

De richtingscoëfficiënt van (de raaklijn aan) het (v,t)-diagram is gelijk aan de versnelling.
Op tijdstip t = 0 s is de versnelling in situatie A veel groter dan de versnelling in situatie B.
De kracht in de hijskabel in situatie A kan hierdoor erg groot worden (waardoor de kabel
mogelijk breekt).
Daarom gebruikt men in de praktijk situatie B.
• inzicht dat de spankracht in de kabel beschouwd moet worden 1
• inzicht dat de versnelling in situatie A groter is dan in situatie B 1
• completeren van de uitleg 1
Een antwoord dat niet ingaat op de verschillen in versnelling, niet goed rekenen.
Heftruckje (ontleend aan examen vwo natuurkunde 2007 I Heftruck)

9 Voorbeeld van een berekening:

Op de plek van de zuignap drukt de buitenlucht de plaat naar boven; de lucht onder de
zuignap drukt de plaat naar beneden.
Als de plaat nog net kan worden opgetild, geldt voor het drukverschill:
𝐹
Δ𝑝 = 𝑝buiten − 𝑝onder zuignap = , waarin 𝐹 = 𝑚𝑔 = 5000 ⋅ 9,81 = 4,91 ⋅ 104 N en
𝐴
4,91⋅104
𝐴 = 0,60 ⋅ 0,85 = 0,51 m2. Hieruit volgt: Δ𝑝 = = 9,62 ⋅ 104 Pa.
0,51
De luchtdruk buiten is 1013 ⋅ 102 Pa.
De druk onder de zuignap is 1013 ⋅ 102 − 9,62 ⋅ 104 = 5,1 ⋅ 103 Pa.
𝐹
• gebruik van 𝑝 = 1
𝐴
• inzicht dat het zuigend oppervlak in m2 en de zwaartekracht in N berekend moet
1
worden
• inzicht dat de druk gelijk is aan de buitendruk min de onderdruk 1
• completeren van de berekening 1
Autootje (ontleend aan examen vwo natuurkunde 2018 I Uitrijden van een auto)

10 Voorbeelden van een antwoord:

- Bij hoge snelheid is de invloed van (𝐹lucht en dus van) 𝑘 het grootst.
We zien in de uitkomst van het model dat de (𝑣,𝑡)-grafiek in het begin te snel
daalt in vergelijking met de meetwaarden. Dat betekent dat de weerstandskracht
in het model bij hoge snelheid te groot is. De startwaarde van 𝑘 moet dus kleiner
gekozen worden.
- Bij lage snelheid is de invloed van 𝐹rol het grootst. De helling van de (𝑣,𝑡)-grafiek
volgens het model is niet groot genoeg. De startwaarde van 𝐹rol moet dus groter
gekozen worden.
• inzicht dat bij hoge snelheid het effect van 𝑘 het grootst is 1
• consequente conclusie voor 𝑘 1
• inzicht dat bij lage snelheid het effect van 𝐹rol het grootst is 1
• consequente conclusie voor 𝐹rol 1
of
- De invloed van (𝐹lucht en dus van) 𝑘 is het grootst bij hoge snelheid.
We zien in de uitkomst van het model dat de (𝑣,𝑡)-grafiek in het begin te snel
daalt in vergelijking met de meetwaarden. Dat betekent dat de weerstandskracht
in het model bij hoge snelheid te groot is. De startwaarde van 𝑘 moet dus kleiner
gekozen worden.
- 𝐹rol bepaalt het verloop van het laatste deel van de grafiek als de snelheid klein
is. De helling van de (𝑣,𝑡)-grafiek volgens het model is niet groot genoeg. De
startwaarde van 𝐹rol moet dus groter gekozen worden.
• constatering dat de helling bij hoge snelheid te groot is en bij lage snelheid niet
1
groot genoeg is
• inzicht dat het effect van 𝑘 bij hoge snelheid het grootst is en dat het effect van
1
𝐹rol bij lage snelheid het grootst is
• consequente conclusie voor 𝑘 1
• consequente conclusie voor 𝐹rol 1

11 Voorbeeld van een antwoord:

- Beschrijven van toe te voegen modelregels voor x ( en dx), bijvoorbeeld: x = x + dx
en dx = v · dt
• toevoegen van modelregel(s) voor x (en dx) 1
De formulering van de antwoorden hoeft niet volgens de afspraken van een
computermodel te zijn.
De beschrijving hoeft geen modelregel te zijn.
Loopingkje (ontleend aan examen vwo natuurkunde 2021 II Looping)

12 Voorbeeld van een berekening:

Voor het berekenen van de minimale hoogte ℎ geldt dat de wrijvingskracht te
1
verwaarlozen is. Voor de wet van behoud van energie geldt dan: 𝑚𝑔ℎ = 𝑚𝑣 2 dus:
2
𝑣2 27,82
ℎ= = = 39,4 m.
2𝑔 2⋅9,81
• inzicht in de wet van behoud van energie bij de minimale hoogte 1
1
• gebruik van 𝐸z = 𝑚𝑔ℎ en 𝐸k = 𝑚𝑣 2
1
2
• completeren de berekening 1

13 Voorbeeld van een berekening:

Bij de minimale snelheid geldt in het hoogste punt van de looping dat de
middelpuntzoekende kracht gelijk is aan de zwaartekracht.
𝑚𝑣 2
Er geldt dus = 𝑚𝑔, zodat:
𝑟
𝑣 = ඥ𝑔𝑟 = ඥ9,81 ⋅ 5,50 = 7,35 m/s
• inzicht dat in het hoogste punt 𝐹mpz geleverd wordt door 𝐹z r 1
𝑚𝑣 2
• gebruik van 𝐹𝑧 = 𝑚𝑔 en 𝐹mpz = 1
𝑟
• completeren van de berekening 1

14 Voorbeeld van een antwoord:

In de situatie van de figure is de zwaarte-energie van het treintje het grootst en de
kinetische energie van het treintje dus het kleinst. In de andere situaties is de zwaarte-
energie van het gehele treintje kleiner en de kinetische energie en de snelheid dus groter.
Omdat alle wagons van het treintje op een bepaald moment met dezelfde snelheid
bewegen, hebben Ineke en Rob allebei gelijk.
• inzicht dat in de situatie van figure 1 de zwaarte-energie van het gehele treintje
1
het grootst is / de kinetische energie van het gehele treintje het kleinst is
• inzicht dat alle wagons van het treintje op een bepaald moment met dezelfde
1
snelheid bewegen
• consequente conclusies aangaande de beweringen van David en van Wouter 1

15 Voorbeeld van een bepaling:

1 1
Het bovenste deel van de looping heeft een lengte van 𝜋𝑑 = 𝜋 ⋅ 11,0 = 17,3 m.
2 2
Uit een schaalbepaling volgt voor de stukken BC en EB een lengte van ongeveer 12 m. De
totale lengte van de looping kan daarmee bepaald worden op 41 m.
Als het treintje de looping verlaat, is de kinetische energie kleiner dan wanneer het
treintje de looping in beweegt. Uit dit energieverlies volgt de gemiddelde wrijvingskracht:
𝑊w = 𝐸k,in − 𝐸k,uit = 0,88 ⋅ 106 − 0,60 ⋅ 106 = 0,28 ⋅ 106 J.
𝑊𝑤 0,28⋅106
𝑊w = 𝐹w 𝑠 dus 𝐹𝑤 = = = 6,8 ⋅ 103 N (marge ±0,3 ⋅ 103 N).
𝑠 41
• inzicht dat de totale lengte van de looping bepaald kan worden uitgaande van de
1
gegeven diameter
• inzicht dat 𝑊w gelijk is aan Δ𝐸k over het hele traject 1
• gebruik van 𝑊 = 𝐹𝑠 1
• completeren van de bepaling
Viriaaltheoremaatje (ontleend aan examen vwo natuurkunde 2017 II De kracht van het viriaal-theorema)

16 Voorbeeld van een berekening:

𝑚𝑀 1
Er geldt: 𝐸g = −𝐺 en 𝐸k = 𝑚𝑣 2 . Invullen in 𝐸g = −2𝐸k met 𝑟 = 𝑅 + ℎ levert:
𝑟 2
𝑚⋅5,972⋅1024 1
−6,674 ⋅ 10−11 ⋅ (6,371+0,409)⋅106 = −2 ⋅ ⋅ 𝑚𝑣 2 .
2
Dit levert: 𝑣 = 7,67 ⋅ 103 m/s.
1
• gebruik van 𝐸k = 𝑚𝑣 2 1
2
𝑚𝑀
• gebruik van 𝐸g = −𝐺 1
𝑟
• inzicht dat 𝑟 = 𝑅 + ℎ 1
• completeren van de berekening 1

17 Voorbeeld van een antwoord:

𝑚𝑀 𝑚𝑣 2
Er geldt: 𝐹g = 𝐹mpz . Invullen levert: 𝐺 = .
𝑟2 𝑟
𝑚𝑀
Beide kanten vermenigvuldigen met −𝑟 levert: −𝐺 = −𝑚𝑣 2 .
𝑟
Dit is gelijk aan 𝐸g = −2𝐸k .
• inzicht dat 𝐹g = 𝐹mpz . 1
𝑚𝑀 𝑚𝑣 2
• gebruik van 𝐹g = 𝐺 en 𝐹mpz = 1
𝑟2 𝑟
• inzicht dat vermenigvuldigen met −𝑟 het gevraagde verband oplevert 1
Een rekenvoorbeeld levert geen scorepoints op. 1

18 Voorbeeld van een berekening:

3 𝐺𝑀2 1
Invullen van 𝐸g = −2𝐸k levert: − = −2 ⋅ ⋅ 𝑀𝑣 2 .
5 𝑅 2
2
5 𝑣2𝑅 5 ൫1,7⋅106 ൯ ⋅8,4⋅1022
Dit levert: 𝑀 = = = 6,1 ⋅ 1045 kg.
3 𝐺 3 6,67⋅10−11
6,1⋅1045 −3,2⋅1044
Van deze massa is dus = 0,95 = 95 % donkere materie.
6,1⋅1045
• invullen van de formules voor de grootheden in het viriaaltheorema 1
• uitrekenen van de massa die uit het viriaaltheorema volgt 1
• completeren van de berekening 1