Uztailaren 12
Uztailaren 12a gregoriotar egutegiaren urteko ehun eta laurogeita hamahirugarren eguna da, 194.a bisurteetan. 172 egun falta dira urtea amaitzeko.
Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.
Gertaerak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1936 – Ferrocarriles Vascongados enpresako Bilbotik zetorren trena Rezola zementu lantegiaren parean errailetatik irten eta lau hildako izan ziren.
- 1997 – Miguel Angel Blanco Alderdi Popularreko Ermuko zinegotziari garondoan bi tiro egin zizkioten ETAko kideek, bi egunez bahituta eduki eta gero. Biharamunean hil zen.
- 2020ko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeak: EAJk 31 eserleku lortu zituen; EH Bilduk 21, PSE-EEk 10, Elkarrekin Podemos-IUk 6, PP+Cs-ek 6 eta Voxek 1.
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1191 – Hirugarren Gurutzadaren barnean musulmanek Akre galdu zuten.
- 1562 – Maníko autofedearen ondorioz, Maia kodexak erretzea agindu zuen Yucatángo Maní herrian Diego de Landa frantziskotarrak, liburu katolikoak ez eta, gainera, maia herriaren erlijioarekin lotura hestua zutelako.
- 1730 – Klemente XII.a Eliza Katolikoaren Aita Santu aukeratu zuten.
- 1920 – Errusiak Lituaniaren independentzia politikoa aitortu zuen.
- 1975 – Sao Tome eta Principek independentzia lortu zuen.
- 1979 – Kiribatik independentzia lortu zuen.
- 1986 – Zientzialariak Titanic ontzia hondoratu zen tokira iritsi ziren, esploratzeko.
- 2006 –
- Hezbola taldeak Israelgo bi soldatu bahitu zituen, gertaera hau 2006ko Libanoko gerraren hasiera izango zelarik.
- Euskal Herritik joandako Judimendiko joaldunak eta Israelgo armada aurrez aurre izan ziren Bl'in-en, Ramallah ondoan. Armadak tiroka amaitu zuen.
- 2010 – Kubak 52 "preso politiko" aske utziko zituela esan zuen Miguel Angel Moratinos Espainiako gobernuko kanpo arazoetarako ministroak, uhartea bisitatu eta gero.
Arte eta kultura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1950 – Winchester '73 filma estreinatu zen, Anthony Mannek zuzendu eta James Stewart, Shelley Winters eta Stephen McNally aktoreek antzeztu zuten.
- 1962 – Rolling Stones musika talde ingelesa sortu zen, izena Muddy Watersen abesti batetik hartuz.
- 1991 – Point Break ("Body Deitzen zuten") filma estreinatu zen, Kathryn Bigelowek zuzendu eta Patrick Swayze, Keanu Reeves, Gary Busey eta Lori Petty aktoreek antzeztu zutelarik.
- 2002 – Road to Perdition filma estreinatu zen, Sam Mendesek eta Tom Hanks, Paul Newman, Jude Law, Daniel Craig eta Tyler Hoechlin aktoreek antzeztu zutelarik.
Zientzia eta teknologia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1764 – Charles Messier astronomo frantziarrak lehen nebulosa aurkitu zuen: M27 edo Pisuaren Nebulosa.
Kirolak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 2006ko Frantziako Tourreko 10. etapa Kanbon hasi eta Pauen amaitu zen. Etapak 190,5 kilometro zituen, eta Juan Miguel Mercado (Agritubel) espainiarrak irabazi zuen.
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Jaiotzak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1707 – Esteban Terreros, bizkaitar filologo eta lexikografoa (h. 1782).
- 1772 – Arnaud-Michel Abbadia-Ürrüstoi, zuberotar notarioa eta militarra (h. 1832).
- 1773 – Juan Bautista Erro, gipuzkoar arkeologoa, politikaria eta euskaltzalea (h. 1854).
- 1891 – François Latournerie, lapurtar soldadua, Lehen Mundu Gerran lehen hildako euskalduna (h. 1914).
- 1895 – Juan Telleria, gipuzkoar musikagilea (h. 1949).
- 1898 – Fortunato Agirre, nafar politikari jeltzalea eta Lizarrako alkatea (h. 1936).
- 1909 – Jean Errekart, euskal herritar politikaria (h. 1971).
- 1923 – Miguel Artola, gipuzkoar historialaria (h. 2020).
- 1926 – Juan Garmendia Larrañaga, tolosar etnografoa eta historialaria (h. 2015).
- 1933 – Alberto Albistegi Arizmendiarrieta, gipuzkoar futbolaria (h. 2015).
- 1939 – Jean Grenet, lapurtar kirurgilari eta politikaria, Baionako alkatea (h. 2021).
- 1940 – Karlos Otegi, euskal idazlea eta euskaltzain urgazlea.
- 1943 – Maite Idirin, euskal abeslaria (h. 2024).
- 1951 – Jaime Mayor Oreja, Alderdi Popularreko donostiar politikaria.
- 1954 – Ramon Etxezarreta, gipuzkoar idazle eta politikaria.
- 1957 – Allande Sokarros, zuberoar kazetari, itzultzaile, idazle, militante abertzale eta hautetsia (h. 2021).
- 1958 – Olga Uribe, bizkaitar ehulea, lihoan espezializatua.
- 1960 – Xabier Davalillo, bizkaitar saskibaloi jokalari ohia eta Bilbao Basketen presidente ohia.
- 1965 – Nekane Intxaurtza, Dimako emakumezko lehen alkatea, eta UEUko argitalpenen arduraduna.
- 1972 – Álvaro Iglesias, bizkaitar futbolaria ohia.
- 1974 – Martial Esnal, lapurtar izotz hockey jokalari ohia.
- 1975 – Eider Gardiazabal, bizkaitar politikaria.
- 1984 – Maria Lopez de Egilaz, bizkaitar belar hockey jokalaria.
- 1985 - Carlos Delgado Puente, nafar txirrindulari ohia.
- 1986 – Iker Zarate, bizkaitar futbolaria.
- 1987 – Eriz Goiria, bizkaitar futbolaria.
- 1988 –
- Aaron Carretero, arabar izotz hockey jokalaria.
- Igor Salutregi, bizkaitar futbolaria.
- 1989 – Iker Seguín, gipuzkoar futbolaria.
- 1997 – Ander Bidorreta, nafar futbolaria, Sorian.
- 2002 – Nicholas Williams, nafar futbolaria.
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1394 – Ashikaga Yoshinori, Ashikaga shogunerriko seigarren shoguna (h. 1441).
- 1651 – Margarita Austriakoa, Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperatriz ezkontidea (h. 1673).
- 1797 – Maren Elisabeth Bang, norvegiar sukaldari eta idazlea (h. 1884).
- 1813 – Claude Bernard, frantziar fisiologoa (h. 1878).
- 1815 – Mariana Grajales, abertzale eta independentziaren aldeko kubatar ospetsua (h. 1893).
- 1824 – Eugène Boudin, frantziar margolaria (h. 1898).
- 1828 – Nikolai Txernishevski, errusiar idazlea (h. 1889).
- 1829 – Edwin Long, ingeles margolari erromantikoa (h. 1891).
- 1843 – Mathias Mongenast, Luxenburgoko lehen ministroa (h. 1926).
- 1849 – William Osler, kanadar medikua (h. 1919).
- 1851 – Elizabeth Hughes, galestar pedagogoa, emakumeen heziketaren sustatzailea (h. 1925).
- 1852 – Hipólito Yrigoyen, euskal jatorriko argentinar politikaria, Argentinako presidentea (h. 1933).
- 1854 – George Eastman, estatubatuar asmatzailea eta industrialaria (h. 1932).
- 1863 –
- Albert Calmette, frantziar sendagile eta bakteriologoa (h. 1933).
- Charles Cottet, inpresionismo ondokoaren frantziar margolaria (h. 1925).
- Paul Drude, alemaniar fisikaria (h. 1906).
- 1866 – Emiliano Figueroa Larraín, Txileko presidentea (h. 1931).
- 1868 – Stefan George, alemaniar olerkari eta itzultzailea (h. 1933).
- 1870 – Luis II.a Monakokoa, Monakoko printzea (h. 1949).
- 1872 – Emil Hácha, Txekoslovakiako 3. Presidentea (h. 1945).
- 1876 – Max Jacob, frantziar margolari eta idazlea (h. 1944).
- 1879 - Margherita Piazzola Beloch, italiar matematikaria, geometria aljebraikoan, topologia aljebraikoan eta fotogrametrian aditua (h. 1976).
- 1884 –
- Louis B. Mayer, estatubatuar zinema enpresaria (h. 1957).
- Amedeo Modigliani, italiar margolari eta eskultorea (h. 1920).
- 1886 – Raoul Hausmann, austriar artista eta idazlea (h. 1971).
- 1892 – Bruno Schulz, judu jatorriko poloniar idazle, artista, literatura kritikari eta arte irakaslea (h. 1942).
- 1895 –
- Buckminster Fuller, estatubatuar diseinatzaile, ingeniari eta asmatzailea (h. 1983).
- Elena Sorolla, espainiar eskultore eta margolaria (h. 1975).
- 1904 –
- Rene Lacoste, frantziar tenislari eta enpresaria (h. 1996).
- Pablo Neruda, txiletar olerkaria, 1971ko Literaturako Nobel Saria (h. 1973).
- 1905 – Blanca Silveira, Venezuelako lehen astronomoa (h. 1989).
- 1907 –
- Weary Dunlop, australiar errugbilari, kirurgialari eta gerra-presoa (h. 1993).
- Isabel Ríos, galiziar sindikalista eta gerrillaria (h. 1997).
- 1908 – Alain Cuny, frantziar aktorea (h. 1994).
- 1913 – Willis Lamb, estatubatuar fisikaria, 1955eko Fisikako Nobel Saria (h. 2008).
- 1916 – Liudmila Pavlitxenko, Bigarren Mundu Gerran parte hartu zuen sobietar frankotiratzailea, historiako emakume frankotiratzaile arrakastatsuena (h. 1974).
- 1917 – Andrew Wyeth, estatubatuar margolaria (h. 2009).
- 1918 – Doris Grumbach, estatubatuar idazlea (h. 2022).
- 1920 – Vera Zakharova, sobiertar anbulantzia-hegazkin pilotua, lehenengo jakutiar emakume pilotua (h. 2010).
- 1928 – Elias James Corey, estatubatuar kimikaria, 1990eko Kimikako Nobel Saria.
- 1929 –
- Monte Hellman, estatubatuar zinema zuzendari, ekoizle, idazle eta muntatzailea (h. 2021).
- Awang Usman, malaysiar idazle eta poeta (h. 2001).
- 1932 – Otis Davis, estatubatuar lasterkaria (h. 2024).
- 1933 – Donald E. Westlake, estatubatuar idazlea (h. 2008).
- 1935 – Satoshi Ōmura, japoniar biokimikaria, 2015eko Medikuntzako Nobel Saria.
- 1937 –
- Bill Cosby, estatubatuar komiko eta aktorea.
- Lionel Jospin, Frantziako Lehen Ministroa.
- 1943 –
- Christine McVie, ingeles abeslari eta musikagilea, Fleetwood Mac taldeko kidea (h. 2022).
- Paul Silas, estatubatuar saskibaloi jokalari eta entrenatzailea (h. 2022).
- 1945 – Fikre Selassie Wogderess, Etiopiako lehen ministroa (h. 2020).
- 1946 –
- Robert Fisk, britainiar kazetaria, The Independent egunkariaren Ekialde Hurbilako berriemailea (h. 2020).
- Valentina Tolkunova, errusiar-sobietar abeslaria (h. 2010).
- 1947 –
- Gareth Edwards, galestar errugbilari ohia, meleko erdilari handienetako bat.
- Wilko Johnson, ingeles musikaria, Dr. Feelgood taldeko kidea (h. 2022).
- Mari Trini, espainiar abeslaria (h. 2009).
- 1948 – Richard Simmons, estatubatuar aktore eta umorista (h. 2024).
- 1951 – Cheryl Ladd, estatubatuar aktore eta abeslaria.
- 1952 – Irina Bokova, bulgariar politikaria, UNESCOko zuzendari nagusi ohia.
- 1955 – Bambi Woods, estatubatuar stripper eta aktore pornografiko ohia.
- 1956 –
- Cathal O Searcaigh, irlandar poeta, gaeleraz idazten duen ezagunenetarikoa.
- Gregg L. Semenza, estatubatuar irakaslea, 2019ko Medikuntzako Nobel Saria.
- 1957 – Menene Gras, kataluniar filosofoa, arte-kritikaria eta ikertzailea.
- 1958 – Michael Robinson, irlandar-britainiar futbolaria eta telebista aurkezlea (h. 2020).
- 1959 –
- Antonio Mourelos, galiziar aktorea.
- Tupou VI.a, Tongako erregea.
- 1961 - Esther Corral Diaz, galiziar filologoa.
- 1962 – Julio César Chávez, mexikar boxeolari ohia, estadistikoki, Mexikoko inoizko boxeolari onena.
- 1966 – Ana Torrent, espainiar aktorea.
- 1967 – Carmen Castro García, espainiar ekonomialaria, ikertzailea, aktibista eta feminista.
- 1969 –
- Briceida Cuevas, maya, poeta elebiduna, Mexikoko Hizkuntza Indigenetako Idazleen Elkartearen sortzailea.
- Black Rob, estatubatuar raperoa (h. 2021).
- 1970 – Mayumi Omatsu, japoniar futbolari ohia.
- 1971 –
- Patrick Puydebat, frantziar aktorea.
- Richard Scott, estatubatuar saskibaloi jokalari ohia.
- 1972 – Jake Wood, britainiar aktorea.
- 1973 – Christian Vieri, italiar futbolari ohia.
- 1975 – Kristen Michal, Estoniako lehen ministroa.
- 1978 –
- Michelle Rodriguez, estatubatuar aktorea.
- Aixa Villagrán, espainiar aktorea.
- 1980 –
- Esther Peña Camarero, espainiar soziologoa eta politikaria.
- Elizabeth J. Tasker, britainiar astrofisikoa, idazle zientifikoa eta JAXAko irakasle elkartua.
- 1982 –
- Benjamin Lacombe, frantziar ilustratzaile eta komikigilea.
- Shunta Nagai, japoniar futbolari ohia.
- 1984 –
- Victoria Anna Perea, Espainian in vitro ernalketa bidez jaio zen lehen umea.
- Eladio Sánchez, espainiar txirrindularia.
- 1988 – Saori Arimachi, japoniar futbolaria.
- 1989 – Phoebe Tonkin, australiar aktore eta modeloa.
- 1990 – Bebé, portugaldar futbolaria.
- 1991 –
- Pablo Carreño, espainiar tenislaria.
- Portia Woodman, zeelandaberritar errugbilaria.
- 1992 – Larrissa Miller, australiar gimnasta artistikoa.
- 1994 – Kanako Momota, japoniar idol abeslaria, Momoiro Clover Z taldeko liderra.
- 1996 – Moussa Dembélé, frantziar futbolaria.
- 1997 – Malala Yousafzai, pakistandar ikaslea, aktibista eta blogaria, 2014ko Bakearen Nobel Saria.
- 1999 – Joana Mocarzel, brasildar aktorea.
- 2000 – Vinícius Júnior, brasildar futbolaria.
- 2001 – Kaylee McKeown, australiar igerilaria.
- 2003 – Major Dodson, estatubatuar aktorea.
Heriotzak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1678 – Antonio III.a Agaramontarra, Gixuneko kondea eta Bidaxuneko printzea (j. 1604).
- 1801 – Manuel Enparan, gipuzkoar noble eta kapitaina, Gibraltarko itsasartean (j. 1754).
- 1843 – Jean-Baptiste Laffitte, lapurtar bankaria (j. 1775).
- 1960 – Julio Artetxe, euskal herritar bankari eta politikari liberala (j. 1878).
- 1970 – Nicasia Madariaga, bizkaitar paisaia eta erretratu margolaria (j. 1875).
- 1993 – Jesus Insausti, Uzturre, gipuzkoar politikari eta idazlea (j. 1912).
- 2004 – Augustin Zubikarai, bizkaitar apaiza eta euskal idazlea (j. 1914).
- 2014 – Nestor Basterretxea, bermeotar eskulturgile, artista eta zinemagilea (j. 1924).
- 2021 –
- Maria Rosario Arrizabalaga, bizkaitar gizarte-ekintzailea, feminista eta justizia sozialaren aldekoa (j. 1949).
- Santiago Bengoa, arabar sindikalista (j. 1955).
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 783 – Bertrada Laongoa, Frantziako erregina ezkontidea.
- 1429 – Jean Charlier de Gerson, frantziar teologo eta sermoilaria (j. 1363).
- 1441 – Ashikaga Yoshinori, Ashikaga shogunerriko seigarren shoguna (j. 1394).
- 1536 – Erasmo Rotterdamgoa, Pizkundeko herbeheretar idazle eta filosofoa.
- 1539 – Fernando Kolon, espainiar bibliografoa (j. 1488).
- 1637 – Willem van Haecht Flandriako margolaria (j. 1593).
- 1642 – Francesco Maria Carafa, italiar noble eta militarra, Nafarroako erregeordea.
- 1676 – Elixabete Sofia Mecklenburgekoa, Brunswick-Lüneburgeko dukesa, poeta eta musikagilea (j. 1613).
- 1682 – Jean Picard, frantziar astronomo eta apaiza (j. 1620).
- 1711 – Dorcas Hoar, Salemgo sorginkeria prozesuan urkara kondenatu eta ondoren parkatu zuten emakumea (j. c. 1634).
- 1712 – Richard Cromwell, ingeles politikaria, Ingalaterra, Eskozia eta Irlandako Errepublikako Lord Babeslea (j. 1626).
- 1751 – Tokugawa Yoshimune, Tokugawa shogunerriko zortzigarren shoguna (j. 1684).
- 1773 – Johann Joachim Quantz, alemaniar musikagilea eta flautista (j. 1697).
- 1804 – Alexander Hamilton, estatubatuar politikaria.
- 1825 – Dorothea Schlözer, alemaniar filosofoa, Alemanian filosofiako doktorego gradua jaso zuen lehen emakumea (j. 1770).
- 1836 – Coriolan Ardouin, haitiar poeta (j. 1812).
- 1845 – Henrik Wergeland, norvegiar olerkaria (j. 1808).
- 1849 – Dorethea Payne Todd Madison, Ameriketako Estatu Batuetako Lehen Dama (j. 1768).
- 1855 – Pavel Nakhimov, errusiar almirantea (j. 1802).
- 1867 – Francisco de Luxán, espainiako armadaburua (j. 1798).
- 1874 – Fritz Reuter, alemaniar idazlea (j. 1810).
- 1880 – Isaac Pereire, Frantziako Bigarren Inperioko industria-garapenean rol erabakigarria izandako negozio-gizona (j. 1806).
- 1885 – Maria Weston Chapman, estatubatuar abolizionista, esklabotzaren aurkako The Non-Resistant egunkariaren editorea (j. 1806).
- 1901 – Federico Errázuriz, Txileko presidentea (j. 1850).
- 1908 – William D. Coleman, Liberiako presidentea (j. 1842).
- 1923 – Ernst Otto Beckmann, alemaniar kimikaria (j. 1853).
- 1925 – Harry John Lawson, britainiar bizikleta diseinatzailea, txirrindularia, motorraren industriaren aitzindaria eta iruzurtia (j. 1852).
- 1926 – Gertrude Bell, britainiar idazle, bidaiari, politologo, arkeologo, espiatzaile eta gobernuko funtzionarioa (j. 1868).
- 1929 – Robert Henri, estatubatuar margolaria (j. 1865)
- 1931 – Nathan Söderblom, suediar artzapezpikua, 1930eko Bakearen Nobel Saria (j. 1866).
- 1935 –
- Alfred Dreyfus, frantziar militarra (j. 1859).
- Elia W. Peattie, estatubatuar idazle, kazetari eta kritikaria (j. 1862).
- 1945 – Wolfram von Richthofen, alemaniar mariskala, Gernikako bonbardaketaren arduradun nagusia (j. 1895).
- 1949 – Douglas Hyde, Irlandako Lehenengo Presidentea (j. 1860).
- 1959 – Carles Riba, kataluniar idazlea (j. 1893).
- 1973 – Lon Chaney Jr., estatubatuar aktorea (j. 1906).
- 1978 – Leodegária de Jesus, brasildar poeta, argitaratzaile eta irakaslea (j. 1889).
- 1981 – Boris Nikolaievitx Polevoi, errusiar idazlea (j. 1908).
- 1982 – Clara Lemlich, New Yorkeko ehungintzako langileen grebaren buruzagietako bat (j. 1886).
- 1983 – Chris Wood, ingeles musikaria, Traffic taldeko kide sortzailea (j. 1944).
- 1987 – Amelia de la Torre, espainiar aktorea (j. 1905).
- 1988 – Joshua Logan, estatubatuar zinema-zuzendaria (j. 1908).
- 1992 – Caroline Miller, estatubatuar eleberrigilea (j. 1903).
- 1994 – Irena Krzywicka, poloniar feminista, idazlea, itzultzailea eta emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea (j. 1899).
- 1997 – François Furet, frantziar historialaria (j. 1927).
- 2002 –
- Maria Rantho, hegoafrikar politikari eta aktibista (j. 1953).
- Josefina de la Torre, kanariar poeta, eleberrigilea, abeslari lirikoa eta antzezlea (j. 1907).
- 2005 – Willi Heinrich, alemaniar idazlea (j. 1920).
- 2010 – Harvey Pekar, estatubatuar komikigilea (j. 1939).
- 2012 – Else Holmelund Minarik, Haur Literaturako estatubatuar idazlea (j. 1920).
- 2013 – Pran, indiar aktorea (j. 1920).
- 2015 – Javier Krahe, espainiar kantautore satirikoa (j. 1944).
- 2018 – Xerardo Fernández Albor, Galiziako Xuntako presidentea (j. 1917).
- 2019 – Claudio Naranjo, txiletar psikiatra (j. 1932).
- 2020 –
- Judy Dyble, ingeles abeslari eta abestien egilea, Fairport Convention taldeko kide sortzailea (j. 1949).
- Hassan Abshir Farah, Somaliako lehen ministroa (j. 1945).
- Kelly Preston, estatubatuar aktorea eta modeloa (j. 1962).
- Wim Suurbier, herbeheretar futbolari eta entrenatzailea (j. 1945).
- 2024 –
- Bill Viola, estatubatuar bideoartista, ikusizko diseinatzaile eta zinema zuzendaria (j. 1951).
- Ruth Westheimer, alemaniar-estatubatuar sexu-terapeuta, irrati-esatari eta idazlea (j. 1928).
Jaiak eta urteurrenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Sehaska egutegiko izendegia: Erkuden eta Zurine/Zuriñe/Zuri/Xuri.
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
|
Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||