Scheme of Work Pre-Primary
Scheme of Work Pre-Primary
MINISITERI Y’UBUREZI
Kigali, 2018
© 2018 Ikigo Gishinzwe Guteza Imbere Uburezi mu Rwanda (REB)
Uburenganzira bwose burakomwe
IJAMBO RY’IBANZE
Mu rwego rwo gushyira mu bikorwa integanyanyigisho y’uburezi bw’inshuke ishingiye ku bushobozi yashyizwe ahagaragara mu
mwaka wa 2015, Ikigo Gishinzwe Guteza Imbere Uburezi mu Rwanda (REB) cyateguye inyoborabarezi ndetse n’imbumbanyigisho
z’amahugurwa mu mwaka wa 2016.
Mu rwego rwo gukomeza kunganira abarezi bo mu mashuri y’inshuke, nubwo bisanzwe bizwi ko isaranganyamasomo ritegurwa
n’umurezi ubwe, Ikigo Gishinzwe Guteza Imbere Uburezi mu Rwanda cyasanze ari ngombwa ko ritegurwa ku rwego rw’igihugu kugira
ngo abarezi baryifashishe bategura amasomo bagendera ku nsanganya-matsiko zimwe.
Iri saranganyamasomo ryateguwe hashingiwe ku byumweru 39 bigize umwaka w’amashuri aho gushingira ku ngengabihe y’umwaka
w’amashuri runaka. Kubera iyo mpamvu, abarezi bazarikoresha barasabwa kuzajya bahuza ibirikubiyemo n’ingengabihe ya buri mwaka
w’amashuri.
Iri saranganyamasomo rigaragaza uko ibyigwa biteganyijwe mu mwaka bigabanyije mu gihembwe ndetse no mu byumweru kandi
hubahirizwa uburyo bwo kwigisha ushingiye ku nsanganya-matsiko . Nta gushidikanya rero ko rizunganira abarezi igihe bategura
ibyigwa bya buri cyumweru.
Byongeye kandi rigaragaza ishyirwa mu bikorwa ry’amahame y’isuzuma rihozaho kandi rishingiye ku bushobozi aho ibivuye mu
isuzuma bishingirwaho mu kunoza imyigire. Abarezi barasabwa kubahiriza ibyumweru byagenewe isuzuma.
Ndashimira byimazeyo abafatanyabikorwa banyuranye mu burezi bw’inshuke bagize uruhare mu itegurwa ry’iri saranganyamasomo.
By’umwihariko, ndashima imiryango nterankunga mu burezi nka UNICEF na Save the Children kubera inkunga y’imari batanze kugira
ngo iyi nyoborabarezi itegurwe kandi ituburwe.
Mboneyeho kandi gusaba abazakoresha iri saranganyamasomo kuzatanga ibitekerezo byatuma rirushaho kunozwa.
d
IBIRIMO
IJAMBO RY’IBANZE............................................................................................................................................................c
INTANGIRIRO .......................................................................................................................................................................1
i
II. IMIBARE..........................................................................................................................................................................36
2.1. Umwaka wa 1 ............................................................................................................................................................................. 36
2.1.1. Igihembwe cya mbere....................................................................................................................................................... 36
2.1.2. Igihembwe cya 2............................................................................................................................................................... 38
2.1.3. Igihembwe cya 3............................................................................................................................................................... 40
2.2. Umwaka wa 2.............................................................................................................................................................................. 42
2.2.1. Igihembwe cya mbere....................................................................................................................................................... 42
2.2.2. Igihembwe cya 2............................................................................................................................................................... 44
2.2.3. Igihembwe cya 3............................................................................................................................................................... 46
2.3. Umwaka wa 3 ............................................................................................................................................................................. 48
2.3.1. Igihembwe cya mbere....................................................................................................................................................... 48
2.3.2. Igihembwe cya 2............................................................................................................................................................... 51
2.3.3. Igihembwe cya 3............................................................................................................................................................... 53
III. IKINYARWANDA...........................................................................................................................................................57
3.1. Umwaka wa mbere ..................................................................................................................................................................... 58
3.1.1. Igihembwe cya 1............................................................................................................................................................... 58
3.1.2. Igihembwe cya 2............................................................................................................................................................... 61
3.1.3. Igihembwe cya 3.............................................................................................................................................................. 65
3.2. Umwaka wa kabiri....................................................................................................................................................................... 71
3.2.1. Igihembwe cya 1............................................................................................................................................................... 71
ii
3.2.2. Igihembwe cya 2.............................................................................................................................................................. 78
3.2.3. Igihembwe cya 3.............................................................................................................................................................. 84
3.3. Umwaka wa gatatu ..................................................................................................................................................................... 91
3.3.1. Igihembwe cya 1............................................................................................................................................................... 91
3.3.2. Igihembwe cya Kabiri....................................................................................................................................................... 96
3.3.3. Igihembwe cya Gatatu.................................................................................................................................................... 104
iii
5. UBUGENI N’UMUCO...................................................................................................................................................137
5.1. Umwaka wa 1 ........................................................................................................................................................................... 137
5.1.1.Igihembwe cya 1.............................................................................................................................................................. 137
5.1.2. Igihembwe cya 2............................................................................................................................................................. 142
5.1.3. Igihembwe cya 3............................................................................................................................................................ 151
5.2. Umwaka wa 2............................................................................................................................................................................ 163
5.2.1. Igihembwe cya mbere..................................................................................................................................................... 163
5.2.2. Igihembwe cya 2............................................................................................................................................................. 169
5.2.3. Igihembwe cya 3 ............................................................................................................................................................ 176
5.3. Umwaka wa gatatu ................................................................................................................................................................... 184
5.3.1. Igihembwe cya mbere..................................................................................................................................................... 184
5.3.2. Igihembwe cya 2............................................................................................................................................................. 192
5.3.3. Igihembwe cya 3............................................................................................................................................................. 197
6. IBONEZABUZIMA ........................................................................................................................................................203
6.1. Umwaka wa mbere.................................................................................................................................................................... 203
6.1.1. Igihembwe cya mbere..................................................................................................................................................... 203
6.1.2. Igihembwe cya 2............................................................................................................................................................. 206
6.1.3. Igihembwe cya 3 ............................................................................................................................................................ 209
6.2. Umwaka wa kabiri..................................................................................................................................................................... 213
6.2.1. Igihembwe cya mbere..................................................................................................................................................... 213
iv
6.2.2. Igihembwe cya 2............................................................................................................................................................. 215
6.2.3. Igihembwe cya 3............................................................................................................................................................. 218
6.3. Umwaka wa 3............................................................................................................................................................................ 221
6.3.3. Igihembwe cya 1 ............................................................................................................................................................ 221
6.3.2. Igihembwe cya 2............................................................................................................................................................. 224
6.3.3. Igihembwe cya 3............................................................................................................................................................. 227
1. IKINYARWANDA............................................................................................................................................................................ 231
2. IMIBARE .......................................................................................................................................................................254
v
INTANGIRIRO
Nyuma yo gushyira mu bikorwa integanyanyigisho nshya y’uburezi bw’inshuke kuva ku myaka 3 kugeza ku myaka 6 muri
2015; hakurikiyeho gutegura Imfasha-nyigisho z’inyoborabarezi mu mashuri y’inshuke ndetse n’isaranganyamasomo.
Bisanzwe bizwi ko isaranganyamasomo ritegurirwa ku rwego rw’ishuri n’umurezi. Bitewe n’imbogamizi abarezi bo mu
mashuri y’inshuke bagaragaje yo kwikorera isaranganyamasomo bashingiye ku nsanganya-matsiko , iri saranganyamasomo
ryateguwe kugira ngo ribafashe gutegura amasomo ya buri cyumweru bashingiye ku nsanganya-matsiko mu buryo buboroheye.
Rizabafasha kandi gutanga ibyigwa bimwe ku rwego rw’igihugu.
Iyi mfashanyigisho igaragaza ibyumweru mirongo itatu n’ikenda (39) bigenwa n’amabwiriza aherekeza integanyanyigisho
nshya ishingiye ku bushobozi. Ibyigwa by’umwaka byagabanyijwe mu bihembwe bitatu, buri gihembwe kigizwe n’ibyumweru
cumi na bitatu (13) nubwo tuzi ko ingengabihe y’amashuri ya buri mwaka igenwa ikanatangazwa na Minisiteri y’Uburezi
itagaragaza ibyumweru 13 buri gihembwe. Abarezi barasabwa kwifashisha iyi mfashanyigisho bakora ubugororangingo aho
bikenewe bitewe n’ingengabihe y’umwaka w’amashuri.
Mu itangira rya buri mwaka w’amashuri, ibyumweru bibiri bya mbere bigenewe isuzuma ry’ibanze n’ibikorwa byo
kumenyereza abana bashya ishuri. Naho buri cyumweru cya mbere k’igihembwe cya kabiri n’icya gatatu, hateganyijwe
isubiramo ry’ibyizwe mbere. Mu byumweru bikurikiyeho hateganyijwe ibikorwa binyuranye byo kwiga no kwigisha ndetse
n’isuzuma rihoraho. Hagati mu gihembwe hateganyijwe icyumweru kimwe cyo gukora raporo yo kugaragaza iterambere
ry’umwana. Naho ibyumweru bibiri byanyuma bikaba biteganyirijwe gukora raporo isoza igihembwe. Iyo ari igihembwe
gisoza umwaka, hategurwa n’ibirori bisoza ikiciro.
Iri saranganyamasomo rigizwe n’ibyigwa bitandatu ari byo: Ubumenyi bw’ibidukikije, Imibare, Ikinyarwanda, Icyongereza,
Ubugeni n’umuco n’Ibonezabuzima.Ibikorwa bya buri kigwa bisaranganyijwe ku buryo buri kigwa giteguwe kikarangira
umwaka wose, ibyo bigakorwa mu myaka yose kugeza ibyigwa byose birangiye. Ikigwa k’Iterambere mu mbamutima
n’imibanire n’abandi ntikigaragara mu buryo bwihariye. Kigiye gisaranganyije mu masomo yose naho Uburere mboneramana
bugaragara mu masomo yose. Ku mugereka hagaragara uburyo bwasaranganyijwe mu nyigisho zishingiye ku nsanganyamtsiko.
1
Hari ibyigwa bigendera ku nsanganya-matsiko , Ubumenyi bw’ibidukikije, Ikinyarwanda, Icyongereza, Ubugeni n’umuco.
Nko mu kwigisha indimi, si ngombwa gukurikiza ibyatanzwe mu isaranganyamasomo nk’ihame. Umurezi akurikiza
igitekerezo k’ingenzi kiri mu mwandiko n’inkuru yifashishije (contexte) atagendeye gusa ku byigwa byatanzwe. Hari
n’ibindi bitagendera kuri izo nsanganya-matsiko aribyo: Iterambere mu mbamutima n’imibanire n’abandi, Ibonezabuzima
n’Imibare; aho usanga insanganya-matsiko zimwe na zimwe zigoye guhuza ibikorwa n’ibyo byigwa. Icyo gihe umurezi
asabwa kwifashisha izindi nsanganya-matsiko zizwe.
Insanganya-matsiko zose zakuwe mu kigwa cy’Ubumenyi bw’ibidukikije ariko kwigisha ugendeye ku nsanganya-matsiko
ntibivuze kwigisha ibyigwa mu bumenyi bw’ibidukikije. Ahubwo ni ukugendera kuri iyi nsanganya-matsiko hakigishwa
ibigenwa n’ubushobozi rusange bugamijwe kuri buri mutwe.
Mu mpera y’iri saranganyamasomo, usangamo umugereka ugaragaza uko Uburere mboneramana bwinjijwe mu bindi byigwa.
Ikindi, iri saranganyamasomo rishingiye ku myaka itatu abana b’inshuke bateganyirijwe kwiga. Ariko kandi, hatekerejwe
no ku mashuri y’inshuke yigisha umwaka umwe mbere y’uko abana batangira umwaka wa mbere w’amashuri abanza.
Bityo rero, igice cya nyuma k’iri saranganyamasomo gikusanya ibyingenzi abana bakwigishwa igihe bize umwaka umwe
gusa.
2
I. UBUMENYI BW’IBIDUKIKIJE
1.1. Umwaka wa mbere
1.1.1. Igihembwe cya mbere
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1 &2 Isuzuma ry’ibanze no kumenyereza abana ishuri
3 Ngewe Kwivuga - Kuvuga Amazina ye, imyaka - Igishushanyo kiriho
umwirondoro umwirondoro we ye, n’amazina abagize umuryango,
n’uw’ababyeyi be y'ababyeyi be. umuhungu, umukobwa
mu ruhame mu n’ababyeyi babo bombi.
ijwi ryumvikana - Ibipupe
agaragaza ko - Igitabo ngewe
yifitiye ikizere. n’umuryango wange
umwaka wa 1.
3
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
5 Ibigo Ishuri ryange Gutandukanya no - Abantu dusanga Abantu n’ inyubako
n’imirimo gusobanura abantu ku ishuri ryange: dusanga ku ishuri
ikorerwa n’inyubako babona umuyobozi
aho dutuye ku ishuri ryabo w’ikigo, abarezi,
abanyeshuri
n’abandi bakozi.
- Amazu agize ikigo
nigaho
6 Ibigo Ishuri ryange Gutandukanya Ibikoresho dusanga Ibikoresho binyuranye
n’imirimo ibikoresho ku ishuri. dusanga ku ishuri
ikorerwa n’ibikorwa babona
aho dutuye ku ishuri ryabo
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
Umubiri Ibice Kuvuga no Ibice by’ingenzi - Ibishushanyo n’amafoto
8 wange by’ingenzi kugaragaza ibice bigize umubiri bigaragaza ibice
bigize by’ingenzi bigize w’umuntu: umutwe, by’umubiri w’umuntu
umubiri umubiri w’umuntu igihimba, amaboko (Amashusho y’abantu
w’umuntu n’amaguru ntacagagurwa).
- Igitabo ngewe
n’umuryango wange
umwaka wa 1.
4
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
9 Umubiri Ibice Kuvuga no Akamaro k’umutwe, - Ibishushanyo n’amafoto
wange by’ingenzi kugaragaza igihimba, amaboko bigaragaza ibice
bigize akamaro kabyo. n’amaguru by’umubiri w’umuntu.
umubiri - Igitabo ngewe
w’umuntu n’umuryango wange
umwaka wa 1.
10 Umuryango Umuryango Kuvuga ku bagize - Abagize - Ibishushanyo
wange wange muto umuryango wabo umuryango muto: n’amafoto, by’abagize
muto. data, mama, umuryango muto,
abana; n’imyenda ibagaragaza.
- Igitabo ngewe
n’umuryango wange
umwaka wa 1.
11 Umuryango Umuryango Kuvuga isano - Isano n’uruhare - Ibishushanyo
wange wange muto bafitanye, n’uruhare rw’abagize n’amafoto, by’abagize
rwa buri wese mu umuryango: umuryango muto,
mibereho myiza data na mama; n’imyenda ibagaragaza.
y’umuryango. murumuna na - Igitabo ngewe
mukuru wange; n’umuryango wange
mushiki na musaza umwaka wa 1.
wange.
12 &13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe
5
1.1.2. Igihembwe cya 2
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya mbere
2 Umuryango Iwacu mu Gutandukanya ibice Ibice by’ingenzi - Igishushanyo
wange rugo. bigize urugo no bigize iwacu mu cy’urugo kigaragaza
kuvuga akamaro ka rugo n’akamaro ibice bitandukanye.
buri gice cy’urugo . kabyo: irembo, - Igitabo ngewe
urugo, imbuga, n’umuryango wange
inzu n’igikari. umwaka wa 1.
3 Ubutaka Amoko Gutandukanya amoko Amoko y’ubutaka - Ubutaka bunyuranye
y’ubutaka y’ubutaka no kwirinda n’akamaro kayo n’amazi
impanuka zaterwa
n’imiterere y’ubutaka.
4 Ibimera Ibimera tubona Gutandukanya no Ibimera biboneka - Ibimera binyuranye
iwacu kuvuga ku bimera iwacu: babonye aho
biboneka aho batuye. Ibihingwa: imboga, basuye, udukarita
imbuto, turiho amashusho
y’ibimera
- Igitabo k’ibiribwa,
ibinyobwa n’ibimera
umwaka wa 1, 2, 3.
6
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
5 Ibimera Ibimera tubona Gutandukanya, kuvuga Ibimera biboneka - Ibimera binyuranye
iwacu no kwitwararika igihe iwacu: babonye byateza
babonye ibimera ibiti, ibyatsi, impanuka, udukarita
byateza impanuka indabo n’ibindi. turiho amashusho
biboneka aho batuye. y’ibimera byateza
Ibimera byateza impanuka.
impanuka: - Igitabo: Ibiribwa,
ibibabana (isusa), ibinyobwa n’ibimera
ibifite amahwa, umwaka wa 1, 2, 3
ibifite amata
6 Ibiribwa Ibiribwa Kuvangura no Ibiribwa biboneka - Imfasha-nyigisho
n’ibinyobwa biboneka gutandukanya amoko iwacu no kubigirira zifatika, ibiribwa
iwacu y’ibiribwa biboneka isuku. n’amafoto
iwacu no kubigirira by’ibiribwa
isuku. binyuranye, amazi
n’ibesani.
- Igitabo: Ibiribwa,
ibinyobwa n’ibimera
umwaka wa 1,2,3.
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
7
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
8 Ibiribwa Ibinyobwa Kuvangura no Ibinyobwa - Imfasha-nyigisho
n’ibinyobwa biboneka gutandukanya amoko biboneka iwacu zifatika n’amafoto
iwacu y’ibinyobwa biboneka n’isuku yabyo. by’ibinyobwa
iwacu, kubigirira binyuranye, amazi
isuku no kwirinda n’ibesani.
ibisindisha. - Igitabo: Ibiribwa,
ibinyobwa n’ibimera
umwaka wa 1,2,3.
9 Inyamaswa Amatungo Gutandukanya no Amatungo aboneka - Amakarita ariho
aboneka aho kuvuga ku matungo aho dutuye. amashusho
dutuye. aboneka aho batuye y’amatungo
bagaragaza bimwe mu n’ amafoto
biyaranga. by’amatungo n’aho
aba.
- Igitabo cy’amatungo
umwaka wa 1
10 Inyamaswa Amatungo Kuvuga aho amatungo Aho amatungo - Amakarita ariho
aboneka aho aba, ibyo arya aba, ibyo arya amashusho y’ibyo
dutuye. n’akamaro kayo. n’akamaro kayo. amatungo arya n’aho
aba.
- Igitabo cy’amatungo
umwaka wa 1.
8
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
11 Amazi Akamaro Kuvuga akamaro Akamaro k’amazi - Amashusho
k’amazi k’amazi n’uburyo bwo ku bantu: kunywa, yerekana uburyo
kuyakoresha neza mu guteka, gukaraba, amazi akoreshwa,
buzima bwa buri munsi kwiyuhagira, ibivomesho,
gusukura no ibidahisho, ibyuhizo
kumesa. n’ibikoresho
Akamaro k’amazi by’isuku.
ku bihingwa: - Igitabo
kuhira ibihingwa cy’ibidukikije
kamere n’ibyakozwe
n’abantu.
12&13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe
9
1.1.3. Igihembwe cya gatatu
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1
Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe gishize
10
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
4 Uburyo bwo Uburyo bwo Gutandukanya Gutwara abantu - Amashusho n’ibikinisho
gutwara abantu gutwara uburyo bwo n’ibintu ku bigaragaza uburyo bwo
n’ibintu abantu n’ibintu gutwara abantu butaka: gutwara abantu n’ibintu
ku butaka n’ibintu ku - Kugenda ku butaka.
butaka no n’amaguru, - Igitabo: Ubwikorezi
gukoresha kwikorera n’itumanaho umwaka
umuhanda neza imitwaro, wa1, 2, 3.
birinda gukinira guheka abana,
mu muhanda. guheka abantu
barwaye mu
ngobyi.
5 Uburyo bwo Uburyo bwo Gutandukanya Gutwara abantu - Amashusho n’ibikinisho
gutwara abantu gutwara uburyo bwo n’ibintu ku bigaragaza uburyo bwo
n’ibintu abantu n’ibintu gutwara abantu butaka: gutwara abantu n’ibintu
ku butaka n’ibintu ku - Kugendera / ku butaka.
butaka no gutwara, ibintu - Igitabo: Ubwikorezi
gukoresha ku igare, ku n’itumanaho umwaka
umuhanda neza ipikipiki, mu wa1, 2, 3.
birinda gukinira modoka, ku
mu muhanda. ngorofani
n’ibindi.
11
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
6 Uburyo Uburyo Gutandukanya - Uburyo - Amashusho, ibikoresho
bw’itumanaho bw’itumanaho no gusobanura bw’itumanaho by’itumanaho
bukunze uburyo buboneka aho binyuranye biboneka aho
gukoreshwa bw’itumanaho batuye. dutuye.
bukoreshwa aho - Igitabo: Ubwikorezi
batuye batanga n’itumanaho umwaka
ubutumwa wa1, 2, 3.
nkuko babuhawe
bavugisha ukuri.
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8 Ibigo n’imirimo Urusengero Kuvuga abantu - Abantu - Umusaraba, Bibiliya,
ikorerwa aho n’inshingano dusanga mu Korowani, ibitabo
dutuye zabo, ibikoresho rusengero by’indirimbo, ishapure,
n’ibikorwa - Ibikoresho ingoma, buji, igitambaro,
babona mu dusanga mu indabo, ibinyuguri.
nsengero z’aho rusengero - Igitabo: Ibigo n’imirimo
basengera. ikorerwa aho dutuye
umwaka wa 1,2,3.
9 Ibigo n’imirimo Urusengero Kuvuga ibikorwa - Ibikorwa mu - Umusaraba, Bibiliya,
ikorerwa aho mu rusengero rusengero Korowani, ibitabo
dutuye n’iminsi - Iminsi by’indirimbo, ishapure,
basengeraho basengeraho ingoma, buji, igitambaro,
n’ibikorwa indabo, ibinyuguri.
babona mu - Igitabo: Ibigo n’imirimo
nsengero z’aho ikorerwa aho dutuye
batuye. umwaka wa 1,2,3.
12
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
10 Iminsi mikuru Iminsi mikuru Kuvuga ku - Iminsi mikuru - Amashusho agaragaza
ijyanye mu muryango minsi mikuru mu muryango: iminsi mikuru
n’umuco mu muryango Isabukuru n’indirimbo zijyanye
bagaragaza y’amavuko, nayo.
ibiranga kubatizwa, - Igitabo: Ngewe
iminsi mikuru kwita n’umuryango wange
n’imyitwarire umwana izina umwaka wa 1.
ikwiye mu minsi n’ubukwe.
mikuru.
11 Iminsi mikuru Iminsi mikuru Kuvuga ku - Ibiranga iminsi - Amashusho agaragaza
ijyanye mu muryango minsi mikuru mikuru iminsi mikuru
n’umuco mu muryango n’indirimbo zijyanye
bagaragaza nayo.
ibiranga - Igitabo: Ngewe
iminsi mikuru n’umuryango wange
n’imyitwarire umwaka wa 1.
ikwiye mu minsi
mikuru.
12 na 13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza umwaka.
13
1.2. Umwaka wa kabiri
1.2.1. Igihembwe cya mbere
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1 na 2 Isuzuma ry’ibanze no kumenyereza abana bashya
3 Umubiri Ibyumviro Kuvuga akamaro Ibyumviro: - Igishushanyo
wanjye by’umubiri k’ibyumviro - Kubona cy’umuntu
wacu by’umubiri, - Kumva kigaragaza neza ibice
gutandukanya ukoresheje by’umubiri
ibice by’umubiri amatwi - Ibikoresho by’isuku
bigaragaza ibyumviro binyuranye n’ibipupe
bitandukanye no - Igitabo: Ngewe
gutahura ibintu n’umuryango wange
byatuma ibyumviro umwaka wa 2.
bidakora neza.
4 Umubiri Ibyumviro Kuvuga akamaro - Kumva - Igishushanyo
wanjye by’umubiri k’ibyumviro ukoresheje cy’umuntu
wacu by’umubiri, uririmi kigaragaza neza ibice
gutandukanya - Kumva by’umubiri
ibice by’umubiri ukoresheje uruhu - Ibikoresho by’isuku
bigaragaza ibyumviro - Guhumurirwa binyuranye n’ibipupe
bitandukanye no - Igitabo: Ngewe
gutahura ibintu n’umuryango wange
byatuma ibyumviro umwaka wa 2.
bidakora neza.
14
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
5 Umuryango Umuryango Gukoresha uko Abagize - Amashusho
wange mugari bikwiye amagambo umuryango y’abagize umuryango
aranga amasano mugari: papa, mugari.
y’abantu bo mu mama, mukuru, - Igitabo: Ngewe
muryango mugari murumuna, n’umuryango wange
wabo. sogokuru, umwaka wa 2.
nyogokuru.
6 Umuryango Umuryango Kugaragaza uburyo Ubufatanye - Amashusho
wange mugari bubaha abagize bw’abagize y’abagize umuryango
umuryango . umuryango mugari.
- Igitabo: Ngewe
n’umuryango wange
umwaka wa 2.
7 Gukora raporo ku ntambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8 Umuryango Imyambaro Gutandukanya - Imyenda y’abana - Imyambaro
wanjye imyambaro no - Imyenda itandukanye
kugaragaza uruhare y’abakuru n’ibishushanyo
rwabo mu isuku yayo. - Isuku biriho imyambaro
y’imyambaro y’abana n’abakuru.
- Igitabo: Ngewe
n’umuryango wange
umwaka wa 2.
15
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
9 Ibihe Kwerekana Kuvuga ku bihe - Ibihe by’ikirere Igishushanyo
by’ikirere ibihe by’ikirere no - Imyambaro kigaragaza
by’ikirere kwerekana imyambaro yambarwa ku ibihe by’ikirere,
ijyanye nabyo. zuba, mu mbeho n’ibigaragaza igihe
no mu gihe k’ikirere kuri uwo
cy’imvura. munsi.
10 Umuryango Inzu Gutandukanya - Ibyumba - Igishushanyo k’inzu
wanjye y’iwacu ibyumba bigize by’ingenzi bigize na bimwe mu
inzu, akamaro ka inzu yacu n’ bikoresho bigaragara
buri cyumba cy’ akamaro kabyo. mu byumba by’inzu.
inzu n’ibikoresho - Mu nzu ya - Igitabo: Ngewe
bihaboneka. kijyambere n’umuryango wange
hiyongeraho umwaka wa 2.
igikoni,
urwiyuhagiriro,
n’ubwiherero.
11 Umuryango Inzu Gutandukanya Ibikoresho - Igishushanyo k’inzu
wanjye y’iwacu ibikoresho biboneka biboneka na bimwe mu
mu nzu. mu byumba bikoresho bigaragara
bitandukanye mu byumba by’inzu.
by’inzu. - Igitabo: Ngewe
n’umuryango wange
umwaka wa 2.
12 &13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe.
16
1.2.2. Igihembwe cya kabiri
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya 1
2 Ibimera Ibice bigize Gutandukanya - Ibice by’ikimera: - Ibimera n’ibice
ikimera ibice by’ikimera imizi, igihimba, by’ikimera,
n’akamaro amashami, amababi, amashusho
kabyo indabyo, imbuto y’ibice by’ibimera
bitandukanye,
umurima cyangwa
ubusitani bwo ku
ishuri.
- Igitabo: Ibiribwa,
ibinyobwa n’ibimera
umwaka wa 1,2,3.
3 Ibimera Ibice bigize Kuvuga - Akamaro kabyo: - Ibimera n’ibice
ikimera ku kamaro kuribwa, imiti, by’ikimera,
n’akamaro n’ubwuzuzanye inkwi/ amakara, amashusho
kabyo bwa buri gice. gutegura, kubaka, y’ibice by’ibimera
gukora intebe, bitandukanye,
ameza, umurima cyangwa
- Ubwuzuzanye ubusitani bwo ku
hagati y’ibice ishuri.
by’ikimera - Igitabo: Ibiribwa,
ibinyobwa n’ibimera
umwaka wa 1,2,3.
17
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
4 Ibiribwa Ibiribwa Gutandukanya - Ibiribwa bikomoka - Ibiribwa binyuranye
n’ibinyobwa bikomoka ku no gutanga ku bimera: imboga, biboneka aho dutuye
bimera. ingero z’ibiribwa ibijumba/ (imizi), - Amashusho
binyuranye imbuto . y’ibiribwa bikomoka
bikomoka ku ku bimera.
bimera. - Igitabo: Ibiribwa,
ibinyobwa n’ibimera
umwaka wa 1,2,3
5 Ibiribwa Ibinyobwa Gutandukanya no - Ibinyobwa - Ibinyobwa
n’ibinyobwa bikomoka ku gutanga ingero bikomoka ku binyuranye biboneka
bimera. z’ibinyobwa bimera: imitobe, aho dutuye
binyuranye icyayi, ikawa, - Amashusho
bikomoka ku ikigage, urwagwa, y’ibinyobwa
bimera. n’ibindi bikomoka ku bimera.
- Igitabo: Ibiribwa,
ibinyobwa n’ibimera
umwaka wa 1,2,3
6 Ibigo Ivuriro Kuvuga ku bantu, - Ivuriro Ibikoresho bimwe
by’ingenzi ibikorwa n’ibintu n’ibihakorerwa bigaragara mu ivuriro,
biri mu dusanga ku - Abantu bakorera ku amashusho yerekana
mudugudu ivuriro ivuriro ivuriro n’imirimo
wacu - Ibintu dusanga ku ihakorerwa, amashusho
ivuriro. y’abantu bakorera
ku ivuriro n’abaje ku
ivuriro.
18
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
7 Gukora raporo ku ntambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8 Iwacu mu Umudugudu Kuvuga umwirondoro - Umwirondoro - Ibishushanyo biriho
mudugudu. wacu n’ibintu wabo wongeyeho wongeyeho ibintu bitandukanye
bihaba. izina ry’umudugudu izina biboneka mu
batuyemo n’ibintu ry’umudugudu mudugudu.
bihaba cyangwa atuyemo. - Igitabo: Ibigo
bibakikije. - Abaturanyi n’imirimo ikorerwa
bacu. aho dutuye umwaka
- Ibintu wa 1, 2,3.
bidukikije biri
mu mudugudu
wacu.
9 Inyamaswa Inyamaswa Gutandukanya - Inyamanswa Amashusho
zo mu gasozi inyamanswa zo mu zo mu gasozi: atandukanye
n’udukoko gasozi no kwirinda inzovu, y’inyamaswa zo mu
duto izabagirira nabi. imbogo, intare, gasozi n’ay’udukoko
ingwe, impala, duto.
imparage, - Igitabo: Inyamaswa
ingagi, inzoka, zo mugasozi
inyoni, ingwe, n’udusimba duto
n’izindi umwaka wa 2.
19
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
10 Inyamaswa Inyamaswa Gutandukanya Udukoko duto Amashusho
zo mu gasozi udukoko harimo n’udutera atandukanye
n’udukoko dukwirakwiza indwara: isazi, y’inyamaswa zo mu
duto indwara n’utundi umubu, inzuki, gasozi n’ay’udukoko
tugira akamaro. amavubi, intozi duto.
- Igitabo: Inyamaswa
zo mu gasozi
n’udusimba duto
umwaka wa 2.
11 Amazi Amasoko Gusobanura uburyo Imvura, ibiyaga, Amashusho y’amasoko
y’amazi butandukanye imigezi, robine, y’amazi aboneka ku
bwo kubona amazi kano, ikigega ishuri no mu rugo,
aho batuye no cy’amazi. amacupa y’amazi
gutandukanya amazi atandukanye ( ameza
meza n’amazi mabi. n’amabi).
12 na 13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe
20
1.2.3. Igihembwe cya 3
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya kabiri
2 Ibitanga urumuri Ibitanga Kuvuga ku Ibitanga urumuri - Ibintu bifatika bitanga
urumuri bitanga urumuri byakozwe urumuri
byakozwe byakozwe n’abantu: - Ibishushanyo
n’abantu n’abantu itara, ikibiriti, by’ibitanga urumuri
ibuji,itoroshi, byakozwe n’abantu
amashyanyarazi
3 Ibitanga urumuri Ibitanga Kuvuga ku Ibitanga urumuri - Ibintu bifatika bitanga
urumuri bitanga urumuri n’ubushyuhe urumuri
byakozwe n’ubushyuhe - Ibishushanyo
n’abantu bikoreshwa by’ibitanga urumuri
iwabo. byakozwe n’abantu
4 Ibigo by’ingenzi Iduka Kuvuga - Iduka: abantu Ibintu bimwe bigaragara
biri mu ku maduka bakorera mu dusanga mu iduka,
mudugudu wacu bagaragaza iduka; ibintu amashusho yerekana
ibicuruzwa, dusanga mu amaduka n’ibyo
abayacururizamo, maduka tuhasanga n’amafaranga
n’ibirebana - Amafaranga mato (ibiceri n’inoti)
n’ibikorwa - Kugura no - Igitabo: Ibigo
byo kugura no kugurisha n’imirimo ikorerwa
kugurisha. aho dutuye umwaka
wa 1, 2,3.
21
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
5 Ibigo by’ingenzi Isoko Kuvuga ku bintu - Isoko - Bimwe mu bicuruzwa
biri mu no ku bantu - Abantu dusanga mu isoko,
mudugudu wacu dusanga ku isoko, bakorera ku amashusho yerekana
no ku mirimo isoko isoko n’ibyo
ihakorerwa. - Ibintu dusanga tuhasanga, amafaranga
mu isoko mato, ibiceri n’inoti.
- Ibikorwa - Igitabo: Ibigo
bikorerwa ku n’imirimo ikorerwa
isoko aho dutuye umwaka
wa 1,2,3.
6 Uburyo bwo Uburyo bwo Gutandukanya - Uburyo bwo Amashusho, impapuro,
gutwara abantu gutwara uburyo bwo gutwara abantu ibase n’amazi,
n’ibintu abantu n’ibintu
gutwara mu mazi: n’ibindi bikoresho byo
mu mazi no abantu n’ibintu ubwato kwifashisha mu dukino.
mu kirere bukoreshwa - Uburyo bwo
mu mazi no mu gutwara abantu
kirere babona aho n’ibintu mu
batuye kirere: indege
7 Gukora raporo ku ntambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8 Uburyo Uburyo Gutandukanya Uburyo - Amashusho
bw’itumanaho bw’itumanaho uburyo bw’itumanaho: y’ibikoresho
bakunze bw’itumanaho telefone, radiyo, by’itumanaho
gukoresha bukoreshwa aho televiziyo, - Ibikoresho
batuye. ibaruwa, by’itumanaho
ikinyamakuru binyuranye biboneka
aho dutuye.
22
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
9 Iminsi mikuru Iminsi Gusobanura Iminsi y’ingenzi: - Amashusho anyuranye
y’ingenzi iminsi mikuru - Umunsi agaragaza iminsi
ishingiye ku ishingiye ku mukuru wa mikuru itandukanye.
myemerere myemerere Noheli - Igitabo: Ngewe
yizihizwa iwabo. - Umunsi n’umuryango wange
w’Isabato umwaka wa 2.
- Eid-El-Filtr
- Umunsi
mukuru wa
Pasika
10 Ikoranabuhanga Kwihangira Kwihangira - gukora Udufuniko, imikwege,
mu bikorwa ibikinisho ibikinisho mu imodoka ibikenyeri,
bikoresho babona - gukora indege udukombe, udutambaro
aho batuye kandi - gukora inzu tw’imyenda,
bidahenze. - gukora udupfundikizo,
ibendera ubudodo,
- gukora uducupa twavuyemo
indorerwamo amazi, udukarito
- gukora ubwato. twavuyemo amasabune,
imiti,...
11 Gusubiramo ibyizwe mu mwaka
12 &13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza umwaka.
23
1.3. Umwaka wa Gatatu
1.3.1.Igihembwe cya mbere
Icyumweru
cya Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
1 na 2 Isuzuma ry’ibanze no kumenyereza abana bashya.
3 Umubiri Ibice by’umubiri Kugaragaza ibice Ibice bigize umubiri - Ibishushanyo
wange. w’umuntu n’isuku bigize umutwe n’isuku yabyo: by’umubiri
yabyo n’igihimba no kugira - ibice bigize w’umuntu
uruhare mu isuku umutwe; n’ibikoresho
yabyo. - Ibice bigize by’isuku
Kugaragaza uburyo igihimba bikenewe.
bwo kwita no kubaha - Igitabo: Ngewe
abafite ubumuga. n’umuryango
wange umwaka
wa 3.
4 Umubiri Ibice by’umubiri Kugaragaza ibice Ibice bigize umubiri - Ibishushanyo
wange. w’umuntu n’isuku bigize amaboko n’isuku yabyo: by’umubiri
yabyo n’amaguru no kugira - ibice bigize w’umuntu
uruhare mu isuku amaboko, n’ibikoresho
yabyo. - Ibice bigize by’isuku
Kuvuga uko bakorera amaguru. bikenewe.
isuku imyanya - Imyanya - Igitabo: Ngewe
ndangagitsina ndangagitsina. n’umuryango
n’uko bakwirinda wange umwaka
ihohoterwa rishingiye wa 3.
ku gitsinda.
24
Icyumweru
cya Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
5 Umuryango Abagize Kuvuga abagize Abagize umuryango - Amashusho
wange umuryango wange umuryango mugari no mugari: papa, mama, y’abagize
mugari gukoresha amagambo sogokuru, nyogokuru, umuryango wange
agaragaza amasano data wacu, mama mugari.
bafitanye. wacu, masenge, - Igitabo: Ngewe
marume, babyara n’umuryango
banjye. wange umwaka
wa 3.
6 Umuryango Ibyo abantu Gutahura ko - Ibyo abantu - Amafoto y’abantu
wange bahuriyeho n’ibyo abantu ari bamwe bahuriyeho n’ibyo batandukanye.
batandukaniyeho. n’ubwo bafite batandukaniyeho. - Igitabo: Ngewe
ibibatandukanya. n’umuryango
wange umwaka
wa 3
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8 Umuryango Iwacu mu rugo Gutandukanya ibice - Ibice bigize urugo -Igishushanyo
wanjye bigize urugo n’inzu. n’inzu cy’inzu na bimwe
- Ibikoresho mu bikoresho
bigaragara mu bice bigaragara mu
by’urugo n’inzu. bice by’urugo
n’iby’inzu.
- Igitabo: Ngewe
n’umuryango
wange umwaka
wa 3.
25
Icyumweru
cya Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
9 Umuryango Igihugu cyange Kuvuga izina - Izina ry’igihugu - Ifoto y’umukuru
wanjye ry’igihugu cyabo, - Amazina w’igihugu
n’iry’umukuru y’umukuru n’ibendera
w’igihugu, gutahura w’igihugu ry’igihugu.
ibendera ry’igihugu - Ibendera ry’igihugu - Igitabo: Ngewe
cyabo mu yandi n’amabara yaryo n’umuryango
mabendera no - Kuririmba wange umwaka
kuririmba indirimbo indirimbo wa 3.
yubahiriza igihugu. yubahiriza igihugu.
26
Icyumweru
cya Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
11 Ibigo Icungamutungo Kugaragaza uruhare - Ibigize umutungo - Amashusho
n’imirimo rirandeba rwabo mu micungire w’urugo y’ibintu bigize
ikorerwa y’umutungo mu n’ubufatanye umutungo,
aho utuye rugo no ku ishuri, bw’abagize ibiceri, inoti,
kuzigama no kugira umuryango mu n’ibindi bikoresho
ubunyangamugayo kuwitaho. byifashishwa mu
mu kuwukoresha. - Ibigize umutungo mikino.
w’ishuri. - Igitabo: Ibigo
- Akamaro n’imirimo
k’amafaranga, ikorerwa aho
kuyakoresha neza dutuye umwaka
no kuyazigama. wa 1, 2,3.
12 na 13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe.
27
1.3.2.Igihembwe cya kabiri
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya mbere
2 Ibimera Ibyo ibimera Kuvuga ku bintu - Ibimera bikenera: Ibimera binyuranye
bikenera by’ibanze ibimera ubutaka burimo bateye n’ibyo basuye.
kugirango bikenera kugiramgo ifumbire, amazi Igitabo: Ibiribwa,
bikure neza bikure neza. ibinyobwa n’ibimera
umwaka wa 1,2,3
3 Ibimera Ibyo ibimera
Gusobanura uburyo - Kwita ku bihingwa: Ibikoresho binyuranye
bikenera bunyuranye bwo gusukira, gusasira byifashishwa mu
kugirango kwita ku bihingwa no gufumbira kwita ku bimera.
bikure nezakugirango Igitabo: Ibiribwa,
bikure neza no ibinyobwa n’ibimera
kubibungabunga umwaka wa 1,2,3
4 Ibiribwa Ibiribwa Gutandukanya - Ibiribwa bikomoka - Ibiribwa bikomoka
n’ibinyobwa bikomokaku no gusobanura ku matungo. ku matungo
matungo. ibiribwa - Akamaro k’ibiribwa n’amashusho yabyo.
binyuranye ku mubiri wacu. - Igitabo: Ibiribwa,
bikomoka - Isuku y’ibiribwa. ibinyobwa n’ibimera
ku matungo - Ubwuzuzanye umwaka wa 1,2,3.
bagaragaza bw’ibiribwa
akamaro kabyo bikomoka ku
n’isuku yabyo matungo n’ibindi
no gushishikarira biribwa bazi.
kubirya.
28
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
5 Ibiribwa Ibinyobwa Gutandukanya - Ibinyobwa - Ibinyobwa
n’ibinyobwa bikomoka ibinyobwa bikomoka ku binyuranye
ku matungo. binyuranye matungo. biboneka aho
bikomoka - Akamaro dutuye n’amashusho
ku matungo k’ibinyobwa ku y’ibinyobwa
bagaragaza mubiri wacu. bikomoka ku
akamaro kabyo - Isuku y’ibinyobwa. matungo.
n’isuku yabyo - Ubwuzuzanye - Igitabo: Ibiribwa,
no gushishikarira bw’ibinyobwa ibinyobwa n’ibimera
kubinywa mu bikomoka ku umwaka wa 1,2,3.
kinyabupfura kandi matungo n’ibindi
ku rugero. binyobwa azi.
6 Inyamaswa Inyamaswa Gutandukanya Inyamaswa zo mu - Amashusho
zo mu mazi inyamaswa zo mazi y’inyamaswa zo
mu mazi no mu mazi, udutabo
kuzibungabunga tw’inkuru ku
nyamanswa zo mu
mazi.
- Igitabo:
Inyamanswa zo mu
mazi, umwaka wa 3.
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
29
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
8 Inyamaswa Inyamaswa Gutandukanya - Aho inyamanswa - Amashusho
n’aho ziba no gusobanura ziba: mu rugo, ku y’inyamanswa zo
inyamaswa, gasozi no mu mazi mu mazi, udutabo
bagaragaza aho tw’inkuru ku
ziba. nyamanswa zo mu
mazi.
- Igitabo:
Inyamanswa zo mu
mazi, umwaka wa 3.
9 Inyamaswa Inyamaswa Gusobanura - Ibyo inyamaswa - Amashusho
n’aho ziba ibyo inyamaswa zirya. y’inyamaswa, aho
zirya n’uko - Izakwirindwa ziba n’ibiribwa
bakwirinda n’uburyo bwo byazo.
izabagirira nabi. kuzirinda. - Igitabo: Inyamaswa:
umwaka wa 1,2,3.
10 Amazi Kunywa Gutandukanya no - Uburyo bwo kubona - Amazi, amashusho
amazi gusobanura uburyo amazi meza. yerekana uburyo
meza no bukoreshwa iwabo - Kunywa amazi butandukanye bwo
gukoresha mu rugo basukura meza. kubona amazi meza
amazi meza amazi no kugira yo kunywa.
akamenyero ko
kuyanywa.
30
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
11 Amazi Kunywa Kuvuga akamaro - Akamaro ko - Amazi, amashusho
amazi ko gukoresha amazi gukoresha amazi yerekana uburyo
meza no meza n’uburyo bwo meza. butandukanye bwo
gukoresha kutayasesagura. - Uburyo bwo kubona amazi meza
amazi meza gukoresha amazi yo kunywa
neza - Igitabo: Ibidukikije
kamere n’ibyakozwe
na muntu umwaka
wa 1,2,3
12 na 13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza ikiciro.
31
1.3.3 Igihembwe cya 3
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya kabiri
2 Ibihe by’ikirere Tumenye - Guteganya uko - Guteganya - Amafoto yerekana
guteganya ikirere kiri bube igihe witegereje imiterere
ibihe kimeze, bahereye imiterere y’ikirere: inyuranye y’igihe,
by’ikirere ku bimenyetso umunsi uri amashusho ajyanye
bakesha burangwe n’izuba, n’imyifatire ikwiye
kwitegereza. n’imvura. ijyanye n’umunsi
- Kugaragaza - Imyitwarire ikwiye uteganyijwe
imyitwarire bitewe n’ibihe - Igitabo:
ijyanye nuko biteganyijwe Ibidukikije kamere
ibihe by’ikirere n’ibyakozwe
biteganyije n’abantu umwaka
wa 1,2,3.
3 Ibitanga urumuri Tumenye - Gutandukanya - Gutandukanya - Ibitanga
gutandukanya ibitanga ibitanga urumuri urumuri bifatika
ibitanga urumuri kamere - Akamaro n’amashusho
urumuri n’ibyakozwe na k’urumuri y’ibitanga urumuri
muntu. - Kwirinda - Igitabo
- Kuvuga ku kamaro impanuka zaterwa k’iIbidukikije
k’urumuri n’uburyo na bimwe mu kamere
bwo kwirinda bitanga urumuri n’ibyakozwe
impanuka ziterwa n’abantu umwaka
na bimwe mu wa 1,2,3
bitanga urumuri
32
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
4 Ibidukukije Ibikorwa Gusobanura - Ibikorwa - Urugendoshuri,
byakozwe na by’abantu uko ibikorwa by’abantu: amashusho
muntu n’ibidukikije by’abantu bishobora amazu, imihanda, anyuranye,
kubangamira amateme, ibiraro ingemwe zo
ibidukikije n’akamaro bifitiye gutera, udutebo
banagaragaza abantu two kujugunyamo
imyitwaire ikwiye - Ingaruka imyanda.
irengera ibidukikije z’ibikorwa - Igitabo:
by’abantu ku Ibidukikije kamere
bidukikije n’ibyakozwe
- Kurengera n’abantu umwaka
ibidukikije wa 1,2,3.
5 Uburyo bwo Uburyo Kuvuga no - Uburyo bwo - Urugendoshuri,
gutwara abantu butandukanye gutandukanya uburyo gutwara abantu amashusho y’ibintu
n’ibintu bwo gutwara bwo gutwara abantu n’ibintu: ku byifashishwa mu
abantu n’ibintu n’íbintu ku butaka, butaka, mu mazi, gutwara abantu
mu mazi no mu mu kirere n’ibintu, ibikinisho.
kirere. - Imyitwarire ikwiye - Igitabo:
kuri buri buryo Ubwikorezi
bwo gutwara n’itumanaho
abantu n’ibintu umwaka wa1,2, 3.
- Gukora ibikinisho
bifitanye isano
n’uburyo bwo
gutwara abantu
n’ibintu
33
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
6 Uburyo bwo kwirinda Gutahura uburyo - Uburyo bwo - Urugendoshuri,
gutwara abantu impanuka mu butandukanye bwo kwirinda impanuka amashusho
n’ibintu muhanda kwirinda impanuka. ku muhanda. n’ibikoresho
Kwitwara neza ku - Bimwe mu byapa byifashishwa mu
muhanda bifashishije byifashishwa mu kwirinda impanuka
ibyapa bihaboneka kwirinda impanuka - Igitabo
n’amabwiriza areba mu muhanda. cy’ubwikorezi
abanyamaguru n’itumanaho
umwaka wa1,2, 3.
7 Raporo ku ntambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8 Uburyo Uburyo Gutandukanya - Uburyo - Amashusho,
bw’itumanaho butandukanye uburyo bw’itumanaho bw’itumanaho ibikoresho
bw’itumanaho bukoreshwa aho - Uko buri buryo by’itumanaho
batuye. bukoreshwa. binyuranye
biboneka
aho batuye
n’ibikinisho.
- Igitabo
cy’ubwikorezi
n’itumanaho
umwaka wa1,2, 3.
9 Iminsi mikuru Iminsi mikuru Kuvuga ibikorwa Iminsi mikuru: - Ibikoresho
n’umuco biranga iminsi mikuru Umunsi w’ Intwari. bijyanye no
nyarwanda ijyanye n’umuco Umuganura, kuririmba kubyina
Ubunani no guhamiriza.
34
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
10 Iminsi mikuru Iminsi mikuru kuvuga imivugo Kwizihiza iminsi - Ibikoresho
n’umuco migufi, mikuru: indirimbo, bijyanye no
nyarwanda Kuririmba, kuby- imbyino, imivugo, kuririmba kubyina
ina, no guhamiriza umuhamirizo, no guhamiriza.
bigararagaza umuco indirimbo zihimbaza
nyarwanda . Imana
11 Ikoranabuhanga Kwihangira - Kwihangira Ingero z’ibikinisho: - Udufuniko,
mu bikorwa ibikinisho ibikinisho Gukora imodoka, imikwege,
bifashishije indege, inzu, ibikenyeri,
ibikoresho ibendera, udukombe,
biboneka aho indorerwamo, udutambaro
batuye n’uburyo ubwato, umupira. tw’imyenda,
bworoheje. udupfundikizo
tw’indobo,
ubudodo, uducupa
twavuyemo
amazi, udukarito
twavuyemo
amasabuni, uduti,
n’ibindi bikoresho
biboneka aho
batuye.
- Igitabo: Ubugeni
n’umuco umwaka
wa 1,2,3.
12 na 13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza ikiciro.
35
II. IMIBARE
2.1. Umwaka wa 1
2.1.1. Igihembwe cya mbere
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1&2 Isuzuma ry’ibanze no kumenyereza abana ishuri
3 Ibara kubara mu Gukoresha Indirimbo, Ibishushanyo bigaragaza
ndirimbo, imikino amazina imivugo ibivugwa mu ndirimbo mu
n’imivugo y’imibare mu n’udukino mikino, udukarita turiho iyo
ndirimbo,mu birimo mibare.
mivugo no mu imibare
mikino migufi.
4 Gukora Kuvangura no Gutandukanya Amabara: Ibibabi by’ibiti, uturabo,
ibirundo gushyira hamwe amabara Umutuku, imifuniko y’amacupa,
ibintu bifite icyo umuhondo amakaye, amakaramu
bihuriyeho. n’ibindi bijyanye
n’insanganya-matsiko
igezweho ndetse n’izindi
bagendeyeho mbere.
5&6 Gukora Kuvangura no Kuvangura Gukora Indabo, imifuniko
ibirundo gushyira hamwe no gushyira ibirundo y’amacupa, amakaye,
ibifite icyo hamwe ibintu ushingiye amakaramu n’ibindi
bihuriyeho bifite amabara ku mabara bijyanye n’insanganya-
atandukanye. (umutuku, matsiko igezweho ndetse
umuhondo) n’izindi bagendeyeho
mbere.
36
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8 &9 Kugereranya Igereranya Kugereranya Kugereranya Avoka, amakaramu,
ibintu ry’ibintu 2 ibintu 2 ibintu: Ikinini uduti, amabuye, ibikombe
bakurikije ingano n’igito n’amacupa ya pulasitiki,
yabyo. imipira bakina n’ibindi
bikoresho bijyanye
n’insanganya-matsiko kandi
birutana mu bunini.
10 &11 Gukora Kuvangura no Gutandukanya Amabara: Imyambaro, indabo,
ibirundo gushyira hamwe amabara ubururu imifuniko y’amacupa,
ibintu bifite icyo impapuro, inkweto,
bihuriyeho amakaramu n’ibindi
bijyanye n’insanganya-
matsiko igezweho ndetse
n’izindi bagendeyeho
mbere.
12 &13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe
37
2.1.2. Igihembwe cya 2
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya mbere
2 Ibara Kubara mu Gukoresha amazina Indirimbo, Imfashanyisho zijyanye
ndirimbo, y’imibare mu imivugo n’ n’ibivugwa mu ndirimbo,
imikino ndirimbo, mu udukino birimo umuvugo cyangwa
n’imivugo mivugo no mu imibare umukino byigishijwe.
mikino migufi
3&4 Gukora Kuvangura Kuvangura no Gukora Indabo, imyambaro
ibirundo no gushyira gushyira hamwe ibirundo imifuniko y’amacupa,
hamwe ibintu ibintu bifite amabara ushingiye amakaye, amakaramu
bifite aho atandukanye. ku mabara n’ibindi bijyanye
bihuriye. (umutuku, n’insanganya-matsiko
umuhondo, igezweho ndetse n’izindi
ubururu) bagendeyeho mbere.
5&6 Kugereranya Igereranya Kugereranya ibintu 2 Kugereranya Uduti, amakaramu,
ibintu ry’ibintu 2 bakurikije uburebure ibintu: Ikirekire amakayi,
bwabyo. n’ikigufi
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8&9 Gukora Kuvangura Kuvangura no Ibara ry’icyatsi Imyambaro, amababi
ibirundo no gushyira gushyira hamwe kibisi y’ibiti inkweto, amakaramu
hamwe ibintu bifite amabara n’ibindi bijyanye
atandukanye. n’insanganya-matsiko
igezweho ndetse n’izindi
bagendeyeho mbere.
38
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
10 & 11 Gukora Kuvangura Gutandukanya Gukora Amababi y’ibiti, indabo,
ibirundo no gushyira amabara ibirundo imyambaro, imifuniko
hamwe ibintu ushingiye y’amacupa, amakaye,
ku mabara: amakaramu n’ibindi
umutuku, bijyanye n’insanganya-
umuhondo, matsiko igezweho ndetse
ubururu, icyatsi n’izindi bagendeyeho mbere.
kibisi
12&13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe
39
2.1.3. Igihembwe cya 3
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya kabiri
2,3 Gukora Kuvangura Kuvangura no Gukora ibirundo Ibibabi by’ibiti,
ibirundo no gushyira gushyira hamwe ushingiye ku uturabo, imifuniko
hamwe ibintu bifite amabara mabara (umutuku, y’amacupa, amakaye,
atandukanye. umuhondo, ubururu,amakaramu n’ibindi
icyatsi kibisi) bijyanye n’insanganya-
matsiko igezweho
ndetse n’izindi
bagendeyeho mbere.
4,5&6 Kugereranya Igereranya Kugereranya ibintu - Imyitozo yo Avoka, amakaramu,
ibintu ry’ibintu 2 2 bakurikije ubunini kugereranya: ikinini uduti, amabuye,
n’uburebure bwabyo n’igito;Ikirekire ibikombe n’amacupa
n’ikigufi, ya pulasitiki, imipira
- Imvugo iboneye bakina n’ibindi
mu kugereranya bikoresho bijyanye
ibintu. n’insanganya-matsiko .
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8 Igihe Ibikorwa Gukora ibikorwa mu Ibikorwa by’abana Amashusho agaragaza
by’umwana gihe cyabugenewe bya buri munsi mu ibihe binyuranye
bya buri munsi rugo no ku ishuri by’umunsi
n’igihe bikorerwa.
40
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
9 Igihe Indamukanyo Gukoresha Ibihe by’umunsi Amashusho agaragaza
mu bihe indamukanyo n’indamukanyo ibihe binyuranye
by’umunsi ijyanye n’igihe yabugenewe by’umunsi
bitandukanye cy’umunsi (Mu gitondo, ku
manywa, nijoro)
10 Amafaranga Gutandukanya - Gutandukanya - Itandukaniro Ibiceri, inoti n’ibindi
amafaranga amafaranga ry’amafaranga abana bakwishakira,
n’ibindi bintu n’ibindi bintu n’ibindi bintu ibibabi, udupapuro,
- Kuvuga - Akamaro udupfundikizo n’ibindi
ku kamaro k’amafaranga
k’amafaranga
11 Kuranga Gukoresha Kuranga aho ibintu Indangahantu: Ibishushanyo
aho ibintu indangahantu biri bakoresheje Imbere n’inyuma bigaragaza amerekezo,
biherereye amagambo Ku.na munsi; imipira, uduti,
yabugenewe hejuru no hasi. amacupa ya pulasitiki
n’ibindi bijyanye
n’insanganya-matsiko
12& 13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza umwaka
41
2.2. Umwaka wa 2
Ibyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1&2 Isuzuma ry’ibanze no kumenyereza abana ishuri
3&4 Gukora Gushyira Gutandukanya Amabara: Ibibabi by’ibiti,
ibirundo hamwe ibisa amabara Iroza, umukara uturabo, imifuniko
y’amacupa, amakaye,
amakaramu n’ibindi
bijyanye n’insanganya-
matsiko igezweho
ndetse n’izindi
bagendeyeho mbere.
5&6 Gukora Gushyira Kuvangura no Gushyira ibintu Ibibabi by’ibiti,
ibirundo hamwe ibisa gushyira hamwe bisa hamwe uturabo, imifuniko
ibintu bifite bashingiye ku y’amacupa, amakaye,
icyo bihuriyeho. mabara, ingano/ amakaramu n’ibindi
intego (shape), bijyanye n’insanganya-
umumaro, matsiko igezweho
uburebure, ndetse n’izindi
imiterere n’ibindi bagendeyeho mbere.
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
42
Ibyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
8 Kugereranya Igereranya Kugereranya Kugereranya Avoka, amakaramu,
ibintu ry’ibintu 3 ibintu 3 ibintu 3 birutana uduti, amabuye,
bitandukanye mu bunini, mu ibikombe n’amacupa
hakurikijwe burebure; mu ya pulasitiki, imipira
uburebure, buremere no mu bakina n’ibindi
ingano n’itwara itwara. bikoresho bijyanye
ryabyo n’insanganya-matsiko .
9 Igihe Iminsi Kuvuga - Iminsi Amakarita
y’icyumweru batajijinganya y’icyumweru ashushanyijeho
iminsi - Ibikorwa ibiranga igihe mu
y’icyumweru ku minsi minsi inyuranye
y’icyumweru
43
2.2.2. Igihembwe cya 2
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya 1
2 Gukora Gushyira Gutandukanya Amabara: Udupapuro tw’amabara
ibirundo hamwe ibisa amabara Umweru anyuranye, ibikoresho
by’ishuri, indabo,
uducupa n’udukombe twa
pulasitiki, udutambaro,
udufuniko tw’amacupa,
ibibabi by’ibimera, ingwa
z’amabara n’ibindi.
3&4 Gukora Gushyira Kuvangura Gushyira ibintu bisa Udupapuro tw’amabara
ibirundo hamwe ibisa no gushyira hamwe bashingiye ku anyuranye, ibikoresho
hamwe ibintu mabara, ireme/intego, by’ishuri, indabo,uducupa
bifite icyo umumaro, uburebure/ n’udukombe twa pulasitiki,
bihuriyeho. imiterere n’ibindi udutambaro, udufuniko
tw’amacupa, ibibabi
by’ibimera n’ibindi.
5&6 Kugereranya Igereranya Kugereranya Gukoresha amagambo Amakaramu,uduti,uducupa
ibintu ry’ibintu 3 ibintu 3 yabugenewe mu turimo ubusa n’uturimo
bitandukanye kugereranya: bingana amazi, ibikombe, amacupa,
hakurikijwe biruta, birutwa, kigufi, utujerekani turutana turimo
uburebure, kirekire; cyoroshye , amazi.
ingano n’itwara kiremereye,
ryabyo gito, kinini.
44
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8&9 Igihe Iminsi Gukoresha Gukoresha mu Amakarita ashushanyijeho
y’icyumweru uko bikwiye mvugo ejo hashize, ibiranga igihe mu minsi
imvugo none, ejo hazaza inyuranye.
igaragaza
ibihe: ejo
hashize, none
n’ejo hazaza.
10 Amafaranga Gutandukanya Gukoresha - Amagambo mashya: Inoti n’ibiceri, ibikoresho
ibiceri n’inoti amagambo birahenze, ni binyuranye abana
ajyanye angahe, kwishyura, bakoresha mu mikino
n’amafaranga kugarura yabo biri mu mfuruka bita
akoreshwa butike
n’umucuruzi
n’umuguzi
11 Amashusho Mpandeshatu Gukora Amashushongero Uduce tw’imigozi, indobo,
ngero amashusho ya mpandeshatu uduti, utubuye, amashusho
mpandeshatu akase mu bipapuro,
akoresheje ibikoresho n’ibikinisho
ibintu bifite amashusho
binyuranye anyuranye
12&13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza ighembwe.
45
2.2.3. Igihembwe cya 3
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya 2
2 Ibara Imibare kuva Kubara,gusoma Umubare 1 Uduti, imifuniko y’amacupa,
kuri 1-5 no kwandika ingwa, ibikombe, amabuye,
umubare 1 ibibabi,uturabo,udutambaro
n’ibindi.
3 Ibara Imibare kuva Kubara, Umubare 2 Imifuniko y’amacupa,
kuri 1-5 gusoma no ibikombe, amabuye, ibibabi,
kwandika uturabo, udutambaro
umubare 2 n’ibindi.
4 - Gukora - Gushyira - Kuvangura - Gushyira ibintu - Udupapuro tw’amabara
ibirundo hamwe ibisa no gushyira bisa hamwe anyuranye, ibikoresho
- Ibara - Imibare kuva hamwe ibintu bashingiye by’ishuri, indabo,
kuri 1-5 bifite icyo ku mabara, uducupa n’udukombe twa
bihuriyeho. amaforomo/ pulasitiki, udutambaro,
- Kubara, intego, udufuniko tw’amacupa,
gusoma no umumaro, ibibabi by’ibimera
kwandika uburebure/ n’ibindi.
umubare 3 imiterere - Amakaramu, amabuye,
n’ibindi. ibibabi, indabo, uduti,
- Umubare 3 ibikombe n’ibindi.
5 Ibara Imibare kuva Kubara, Umubare 4 Uduti, imifuniko y’amacupa,
kuri 1-5 gusoma no ingwa, ibikombe, amabuye,
kwandika ibibabi, uturabo, udutambaro
umubare 4 n’ibindi
46
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
6 Ibara Imibare kuva Kubara, Umubare 5 Uduti, imifuniko y’amacupa,
kuri 1-5 gusoma no ingwa, ibikombe, amabuye,
kwandika ibibabi, uturabo, udutambaro
umubare 5 n’ibindi
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8 Kugereranya Igereranya Kugereranya no gutondeka Amakaramu, uduti, uducupa
ibintu ry’ibintu 3 ibintu 2 cyangwa 3 hakurikijwe turimo ubusa n'uturimo
uburebure, ingano n’itwara ryabyo amazi, ibikombe, amacupa,
utujerekani turutana turimo
amazi
47
2.3. Umwaka wa 3
2.3.1. Igihembwe cya mbere
Icyumweru Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya nderwa
48
Icyumweru Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya nderwa
- Ibara - Imibare kuva - Kubara,gusoma no umumaro, udutambaro,
kuri 1-10 kwandika umubare uburebure/ udufuniko
3 imiterere tw’amacupa, ibibabi
n’ibindi by’ibimera n’ibindi.
- Umubare 3 - Uduti, amabuye,
amakaramu n’ibindi.
49
Icyumweru Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya nderwa
9 - Amashushongero - Mpandenye - Gushushanya, - Gushushanya Amakaramu,
- Ibara - Imibare kuva kubaka no kuvuga no gusiga; amakaramu
kuri 1-10 kuri mpandenye. kubaka no y’amabara, imigozi,
- Kubara, gusoma no kubumba indodo, uduti,
kwandika umubare mpandenye ibumba, utubuye
6 - Umubare 6 (kudutondeka)
50
2.3.2. Igihembwe cya 2
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya 1
2 Ibara Imibare kuva Kubara, gusoma Umubare 7 Imifuniko y’amacupa,
kuri 1-10 no kwandika ibikombe, utubuye,
umubare 7 ibibabi, uturabo n'ibindi
bikoresho bijyanye
n’insanganya-matsiko
3 Ibara Imibare kuva Kubara, gusoma Umubare 8 Ingwa, uduti, uducupa,
kuri 1-10 no kwandika imifuniko y’amacupa,
umubare 8 ibikombe, utubuye,
ibibabi, uturabo n'ibindi
bikoresho bijyanye
n’insanganya-matsiko
4 Gukora Gushyira hamwe Kuvangura no Gushyira ibintu Udupapuro tw’amabara
ibirundo ibisa gushyira hamwe bisa hamwe anyuranye, ibikoresho
ibintu bifite icyo bashingiye ku by’ishuri, indabo,
bihuriyeho. mabara,amaforomo, uducupa n’udukombe
umumaro, uburebure/ twa pulasitike,
imiterere n’ibindi udutambaro, udufuniko
tw’amacupa, ibibabi
by’ibimera n’ibindi.
5 Ibara Imibare kuva Kubara, gusoma Umubare 9 Imifuniko y’amacupa,
kuri 1-10 no kwandika ibikombe, utubuye,
umubare 9 ibibabi, uturabo nibindi
bikoresho bijyanye
n’insanganya-matsiko
51
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
6 Ibara Imibare kuva Kubara, gusoma Umubare 10 Imifuniko y’amacupa,
kuri 1-10 no kwandika ibikombe, utubuye,
umubare 10 ibibabi, uturabo n'ibindi
bikoresho bijyanye
n’insanganya-matsiko
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8 Kugereranya Gutondeka Gutondeka ibintu Gutondeka ibintu Amakaramu, uduti,
ibintu birenze 3. birenze 3 bakurikije uducupa turimo ubusa
uburemere, n’itwara n’uturimo amazi,
ryabyo. ibikombe, amacupa,
utujerikani, amazi.
9 Amashusho Mpandeshatu Gushushanya, Gushushanya no Amakaramu,
ngero Uruziga kubaka no gusiga, kubaka no amakaramu y’amabara,
kuvuga kuri kubumba ibintu imigozi, indodo, uduti,
mpandeshatu bifite ishusho ibumba, utubuye
n’uruziga. ya mpandeshatu (kudutondeka)
n’uruziga.
10 Aho ibintu Kuranga aho Gukoresha Indangahantu: Amashusho, ibikoresho
biherereye ibintu biri indangahantu imbere, inyuma by’ishuri n’ibindi
zikwiye mu ku, munsi, mu nzu bijyanye n’insanganya-
kugaragaza cyangwa mu ishuri, matsiko .
aho ibintu hafi, kure, hejuru,
biri cyangwa hasi, ibumoso
aho abantu n’iburyo.
baherereye Kuranga aho ibintu
biherereye
52
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
Kwifashisha
indangahantu
n’ibyerekezo
mu bikorwa
byo gusoma,
kwandika no mu
buzima bwa buri
munsi.
11 Uruhererekane Uruhererekane gutondeka ibintu Uruhererekane Ibintu binyuranye
rw’ibintu rwisubiramo byisubiramo rw’ibintu cyangwa biboneka mu bidukikije,
bakurikije amashusho ibikinisho, amashusho,
uruhererekane Uruhererekane ibitabo, n’ibindi.
bahawe cyangwa rw’ibintu
bihitiyemo, bava byisubiramo mu
ku byoroheje bidukikije no mu
bagana ku buzima bwa buri
bigoye; munsi.
12 &13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho mu mpera z’igihembwe cya 2 no gutegura ibirori bisoza
igihembwe.
53
2.3.3. Igihembwe cya 3
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya 2
2 Ibara Imibare kuva Kubara, gusoma no Imyitozo Imifuniko y’amacupa,
kuri 1-10 kwandika imibare y’isubiramo ku ibikombe, utubuye,
1-5 mibare 1-5 ibibabi, uturabo
n’ibindi bikoresho
bijyanye n’insanganya-
matsiko
3 Ibara Imibare kuva Kubara, gusoma no Imyitozo Imifuniko y’amacupa,
kuri 1-10 kwandika imibare y’isubiramo ku ibikombe, utubuye,
6-10 mibare 6-10 ibibabi, uturabo
n’ibindi bikoresho
bijyanye n’insanganya-
matsiko
4 Ibara Guteranya ibintu Guteranya ibintu Guteranya / Amakaramu, uduti,
bifatika bifatika igiteranyo gushyira hamwe ibibabi, indabyo,
kitarenga 10 igiteranyo imipfundikizo
kitarenga 10 y’amacupa, utubuye
ibintu bifatika n’ibindi bijyanye
n’insanganya-matsiko .
5 Ibara Gukuramo ibintu Gukuramo ibintu Gukuramo ibintu Amakaramu, uduti,
bifatika bifatika bitarenze 10. bifatika akavuga ibibabi, indabyo,
ibisigaye. imipfundikizo
y’amacupa, utubuye
n’ibindi bijyanye
n’insanganya-matsiko .
54
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
6 Ibara Kugabanya ibintu Kugabanya ibintu Kugabanya ibintu
Amakaramu, uduti,
bishira bishira bitarenze 10. bishira akavuga
ibibabi, indabyo,
umubare aha buri
imipfundikizo
wese. y’amacupa, utubuye
n’ibindi bijyanye
n’insanganya-matsiko .
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8 Amafaranga Gukoresha neza - Kugura ibintu Amafaranga y’u Inoti n’ibiceri,
amafaranga bakoresheje Rwanda: ibikoresho binyuranye
amafaranga - Ibiceri kuva abana bakoresha mu
atarenze 100 (Frw kuri F1 kugera mikino yabo biri mu
100); ku F100. nguni bita butiki.
- Kuvuga akamaro - Akamaro
k’amafaranga no k’amafaranga
kuyabika neza. - Kubika neza
amafaranga.
9 Igihe Ibikorwa bya buri Kurondora ibikorwa Ibikorwa bya buri Ibishushanyo
munsi na buri byabo bya buri munsi munsi na buri bigaragaza ibyo
cyumweru na buri cyumweru. cyumweru bikorwa by’abana mu
bihe bitandukanye.
Kugaragaza Akamaro ko
imyitwarire ikwiye kubahiriza igihe
mu birebana no
kubahiriza gahunda
y’ibikorwa biri ku
ngengabihe
55
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
10 Aho ibintu Kuranga aho Gukoresha Indangahantu: Amashusho, ibikoresho
biherereye ibintu biri indangahantu zikwiye imbere, inyuma by’ishuri n’ibindi
mu kugaragaza ku, munsi, mu bijyanye n’insanganya-
aho ibintu biri nzu cyangwa matsiko .
cyangwa aho abantu mu ishuri, hafi,
baherereye kure, hejuru,
hasi, ibumoso
Kwifashisha n’iburyo.
indangahantu
n’ibyerekezo mu Kuranga aho
bikorwa byo gusoma, ibintu biherereye
kwandika no mu
buzima bwa buri
munsi.
11 Uruhererekane Uruhererekane gutondeka ibintu Uruhererekane Ibintu binyuranye
rw’ibintu rwisubiramo byisubiramo rw’ibintu biboneka mu
bakurikije cyangwa bidukikije, ibikinisho,
uruhererekane amashusho amashusho, ibitabo,
bahawe cyangwa n’ibindi.
bihitiyemo, bava kuUruhererekane
byoroheje bagana kurw’ibintu
bigoye; byisubiramo mu
bidukikije no mu
buzima bwa buri
munsi.
12&13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho mu mpera z’umwaka no Gutegura ibirori bisoza igihembwe.
56
III. IKINYARWANDA
Muri iri saranganyamasomo ry’ikigwa k’ikinyarwanda, mu mwaka wa mbere biga imirongo, mu wa kabiri bakiga inyuguti nkuru
z’icyapa, mu wa gatatu bakiga inyuguti nkuru n’intoya z’icyapa zigize itonde ry’inyuguti z’ikinyarwanda. Buri cyumweru umurezi
yigisha inyuguti imwe gusa. Mu mwaka wa gatatu, buri nyuguti igezweho, yandikwa ibanjirijwe n’inyuguti nkuru yayo bize mu
mwaka wa kabiri. Urugero: Aa, Ii, Uu.
Kwigisha abana kwandika amazina yabo bitangira mu ntangiriro z’igihembwe cya kabiri cy’umwaka wa gatatu. Kwandika imigemo
bigenda bikorwa buhoro buhoro ingombajwi igezweho igahuzwa n’inyajwi uko ari eshanu. Amagambo magufi yigishwa mu
gihembwe cya gatatu cy’umwaka wa gatatu. Bishobora gukorwa mu buryo bw’imikino abana bakoresha udukarita tw’inyuguti
bakandika amagambo bakanayasoma.
Ku bijyanye n’ibitabo, muri iri saranganyamasomo ahagaragara ibitabo ni hake kuko mu nguni zateganyijwe, habamo inguni yo
gusoma ikoresha ibitabo kandi icyo gikorwa ni icya buri munsi.
57
3.1. Umwaka wa mbere
3.1.1. Igihembwe cya 1
Icyumweru Insanganya-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya matsiko
1&2 Isuzuma ry’ibanze no kumenyereza abana ishuri
3&4 Gutega Gutega - Kuvuga Kuvuga Amashusho
amatwi no amatwi no umwirondoro we umwirondoro y’umwana
Umwirondoro kuvuga kuvuga - Gutega amatwi mu (amazina ye, uri kwivuga
bifatiye ku gihe ay’ababyeyi be umwirondoro
nsanganya- - abandi bavuga n’imyaka ye imbere y’abandi
matsiko umwirondoro
wabo
Kwitoza Imyitozo - Gufata neza - Gufata Amakaramu
kwandika yo guca ikaramu akora ibikoresho byo y’ibiti, impapuro,
imirongo imisharabiko. kwandikisha marikeri, ikibaho,
inyuranye - Guca imirongo - Imisharabiko. ingwa…
ihagaze igororotse. - Umurongo
uhagaze
ugororotse.
58
Icyumweru Insanganya-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya matsiko
n’indirimbo nsanganya-
bifitanye isano matsiko “ishuri
n’ishuri ryange ”: ibiba
ku ishuri,
abantu dusanga
ku ishuri,...
Kwitoza Imyitozo Guca umurongo Guca umurongo Amakaramu
kwandika yo guca utambitse ugororotse utambitse y’ibiti, impapuro,
imirongo ugororotse marikeri , ikibaho,
inyuranye ingwa…
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8&9 Umubiri wange Gutega Gutega - Kugaragaza ko Inyungura- Amashusho
amatwi no amatwi no ateze amatwi magambo: y’umwarimu
kuvuga kuvuga asubiza ibibazo amagambo agaragaza uburyo
bifatiye ku ku nkuru, ku mashya ari mu yita ku bana
nsanganya- ndirimbo cyangwa nkuru ifatiye bakomeretse,
matsiko ku mivugo ku nsanganya- bavunitse,…
bijyanye n’umubiri matsiko
w’umuntu
- Gutekerereza
abandi
ibyamubayeho
(gusitara,
gutokorwa,
kugwa,…)
59
Icyumweru Insanganya-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya matsiko
Kwitoza Imyitozo - Guca imirongo Imirongo Amakaramu
kwandika yo guca ihagaze ihagaze y’igiti, impapuro,
imirongo n’itambitse n’itambitse marikeri, ikibaho,
inyuranye igororotse igororotse ingwa…
ifataniye hasi ifataniye hasi
10 & 11 Umuryango Gutega Gutega - Kugaragaza ko -Inkuru, -Ibitabo by’inkuru
wange muto amatwi no amatwi no ateze amatwi indirimbo ku bagize
kuvuga kuvuga asubiza ibibazo ku n’imivugo umuryango
bifatiye ku nkuru,indirimbo byerekeye -Amashusho
nsanganya- n’imivugo ku bagize n’amafoto
matsiko bijyanye umuryango y’abagize
n’insanganya- umuryango.
matsiko
12 &13 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe no gukora raporo isoza igihembwe
60
3.1.2. Igihembwe cya 2
Icyumweru Insanganya-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya matsiko
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya 1
2&3 Iwacu mu Gutega amatwi Gutega amatwi - Kugaragaza ko Inkuru, - Amashusho
rugo no kuvuga no kuvuga ateze amatwi indirimbo agaragaza
bifatiye ku anasubiza n’imivugo ibice bigize
nsanganya- ibibazo ku bijyanye urugo (irembo,
matsiko nkuru, indirimbo n’insanganya- imbuga,
n’imivugo matsiko igikari,…)
bijyanye
n’insanganya-
matsiko
Kwitoza Imyitozo yo Gufata ikaramu Umurongo Amakaramu
kwandika guca imirongo agaca imirongo uberamiye y’igiti, impapuro,
inyuranye iberamiye ibumoso marikeri, ikibaho
ibumoso ingwa…
4&5 Ibimera Gutega amatwi Gutega amatwi - Kugaragaza ko Inkuru, - Amashusho
tubona no kuvuga no kuvuga ateze amatwi indirimbo agaragaza
iwacu aho bifatiye ku anasubiza n’imivugo ibimera
dutuye nsanganya- ibibazo ku bijyanye bitandukanye
matsiko nkuru, indirimbo n’insanganya- (indabyo, ibiti,
n’imivugo matsiko imboga, imbuto,
bijyanye ibyatsi,…)
n’insanganya-
matsiko
61
Icyumweru Insanganya-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya matsiko
Kwitoza Imyitozo yo - Guca imirongo - Umurongo Amakaramu
kwandika guca imirongo iberamiye uberamiye y’ibiti, impapuro,
inyuranye iburyo iburyo marikeri, ikibaho,
ingwa…
62
Icyumweru Insanganya-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya matsiko
8&9 Ibinyobwa Gutega amatwi - Gutega Kugaragaza ko - Inkuru, Amazi, igikoma,
biboneka no kuvuga amatwi no ateze amatwi indirimbo icyayi, umutobe,
iwacu kuvuga asubiza ibibazo ku n’imivugo …
bifatiye ku nkuru, indirimbo bijyanye
nsanganya- n’imivugo n’ibinyobwa
matsiko bijyanye biboneka
n’insanganya- iwacu.
matsiko
Kwitoza Imyitozo yo - Guca imirongo - Imirongo Amakaramu
kwandika guca imirongo ibiri iberamye iberamye y’ibiti, impapuro,
inyuranye ihuriye hasi ibiri ihuriye marikeri, ikibaho,
hasi. ingwa…
10 & 11 Amatungo Gutega amatwi - Gutega Kugaragaza ko - Inkuru, Amashusho
y’iwacu no kuvuga amatwi no ateze amatwi indirimbo y’amatungo
kuvuga anasubiza n’imivugo anyuranye.
bifatiye ku ibibazo ku bijyanye Mu gihe
nsanganya- nkuru, indirimbo n’amatungo bishoboka,
matsiko n’imivugo y’iwacu. abana basohoka
bijyanye bakitegereza
n’insanganya- amatungo bari
matsiko kwigaho.
63
Icyumweru Insanganya-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya matsiko
Gusobanukirwa Gutandukanya Gutandukanya no Amajwi Amashusho
amajwi amajwi kwigana amajwi y’amatungo y’amatungo
n’amagambo y’amatungo abana anyuranye.
bamenyereye. Amatungo
agaragara igihe
bishoboka
Kwitoza Imyitozo yo - Guca imirongo - Imirongo Amakaramu
kwandika guca imirongo iberamye ihuriye ibiri y’ibiti, impapuro,
inyuranye ibumoso. iberamye marikeri, ikibaho,
- Guca imirongo ihuriye ingwa…
iberamye ihuriye ibumoso.
iburyo - Imirongo
ibiri
iberamye
ihuriye
iburyo.
12&13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori byo gusoza igihembwe
64
3.1.3. Igihembwe cya 3
65
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Ibiri mu bitabo Kumenya - Kwerekana - Ibigize Ibitabo birimo
n’inyandiko ibigize igitabo ibigize igitabo igitabo: amashusho
no kwitoza - Gutandukamya amashusho n’inyandiko
gusoma amashusho n’inyandiko
inyandiko n’inyandiko
- Kuvuga inkuru
akuye mu
gitabo ahereye
ku mashusho
Kwitoza Imyitozo yo - Guca imirongo - Umurongo Amakaramu
kwandika guca imirongo ihese ireba uhese ureba y’ibiti, impapuro,
inyuranye hejuru hejuru. marikeri,
amakaye,
ikibaho, ingwa…
6 Uburyo bwo Gusobanukirwa Gutandukanya - Gutandukanya - Kwigana - Amashusho,
gutwara amajwi amajwi amajwi amajwi ibikinisho,
abantu n’amagambo bifatiye ku y’ibinyabiziga y’ibitwara amafoto
n’ibintu nsanganya- bigendera abantu ku n’ibitabo
matsiko. ku butaka butaka bigaragaza
(imodoka,igare, uburyo bwo
ipikipiki gutwara abantu
n’ibintu ku
butaka
66
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
- Gusobanukirwa
no gukoresha
amagambo
yabugenewe
mu gutwara
abantu n’ibintu
ku butaka
Kwitoza Imyitozo yo - Gufata ikaramu - Umurongo Amakaramu
kwandika guca imirongo agaca imirongo uheteye y’ibiti, impapuro,
inyuranye iheteye iburyo. iburyo. amakayi
- Gufata ikaramu - Umurongo marikeri,
agaca imirongo uheteye ikibaho, ingwa…
iheteye ibumoso.
ibumoso
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
67
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
8&9 Uburyo Gusobanukirwa Gutandukanya Gutandukanya - Amajwi Ibikoresho
bw’itumanaho amajwi amajwi amajwi y’uburyo y’ibikoresho bifatika
n’amagambo bw’itumanaho by’itumanaho. by’itumanaho
buboneka aho (Ingoma,
dutuye ifirimbi,
inzogera,
telephone,
radio,televiziyo)
cyangwa
amashusho
yabyo
Ibiri mu bitabo Kumenya - Kwerekana - Ibigize Ibitabo birimo
n’inyandiko ibigize igitabo ibigize igitabo igitabo: amashusho
no kwitoza - Gutandukamya igifuniko n’inyandiko.
gusoma amashusho gikomeye,
inyandiko n’inyandiko inyandiko,
- Kuvuga inkuru amashusho
akuye mu - Inyandiko
gitabo ahereye n’amashusho
ku mashusho.
8&9 Kwitoza Imyitozo yo - Guca imirongo - Umurongo Amakaramu
kwandika guca imirongo ihese ifunze uhese ufunze y’ibiti, impapuro,
inyuranye amakaye
marikeri, …
68
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
10 & 11 Aho dusengera Kuvuga no Kuvuga no - Gusubiriramo Inyungura- Bibiliya,
gutega amatwi gutega amatwi bagenzi be magambo: kolowani, ibitabo
bifatiye ku ho ibyo bize mu by’indirimbo,…
dusengera rusengero Kumenya
- Gusubiramo amagambo
indirimbo mashya
yumvise mu ashingiye ku
rusengero. bibera aho
basengera.
Kwitoza Imyitozo yo - Guca imirongo - Umurongo Amakaramu
kwandika guca imirongo ivunaguye uvunaguye y’ibiti, impapuro,
inyuranye amakaye
marikeri,…
Iminsi mikuru Gutega amatwi Gutega - Gusubiza - Iminsi mikuru Amashusho
no kuvuga amatwi no ibibazo ku itandukanye agaragaza
kuvuga nkuru bamaze abantu bari mu
bifatiye ku gusomerwa minsi mikuru
nsanganya- yerekeye iminsi mu muryango
matsiko mikuru (Kwita izina,
ubukwe,
umunsi mukuru
w’amavuko na
batisimu)
69
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Ibiri mu bitabo Kumenya - Kwerekana - Ibigize Ibitabo birimo
n’inyandiko ibigize igitabo ibigize igitabo. igitabo: amashusho
no kwitoza - Gutandukamya igifuniko n’inyandiko
gusoma amashusho gikomeye,
inyandiko n’inyandiko. inyandiko,
- Kuvuga inkuru amashusho
akuye mu
gitabo ahereye
ku mashusho.
Kwitoza Imyitozo yo - Guca imirongo - Umurongo Amakaramu
kwandika guca imirongo igoronzoye ugoronzoye y’ibiti, impapuro,
inyuranye amakaye
marikeri,
ikibaho, ingwa…
12 & 13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza umwaka
70
3.2. Umwaka wa kabiri
3.2.1. Igihembwe cya 1
Icyumweru Insanganya-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya matsiko
1,2 Isuzuma ry’ibanze no kumenyereza abana ishuri
3,4 Ibyumviro Gutega amatwi Gutega amatwi - Kugaragaza ko - Inkuru, - Amashusho
by’umubiri no kuvuga no kuvuga ateze amatwi indirimbo agaragaza
wacu bifatiye ku ashyira mu cyangwa ibyumviro
nsanganya- bikorwa ibyo umuvugo bitandukanye
matsiko abwiwe birimo by’umubiri
- Gutanga ibyumviro w’umuntu
ubutumwa by’umubiri
bugufi abwiwe w’umuntu
- Gusubiza
ibibazo ku
nkuru, ku
ndirimbo
cyangwa
ku muvugo
yumvise
Ibiri mu bitabo Kumenya - Kwerekana - Ibigize - Ibitabo birimo
n’inyandiko ibigize igitabo ibigize igitabo igitabo: amashusho
no kumenya - Gutandukanya igifuniko aherekejwe
gusoma amashusho gikomeye, n’inyandiko
inyandiko n’inyandiko inyandiko
n’amashusho
71
Icyumweru Insanganya-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya matsiko
- Kuvuga inkuru
akuye mu
gitabo ahereye
ku mashusho
Gusobanukirwa Gutandukanya - Gutega amatwi - Inyuguti ya A - Amashusho
amajwi amajwi agakuru na B aherekejwe
n’amagambo y’inyuguti karimo n’amagambo
n’imigemo inyuguti A ayasobanura
na B arimo amajwi
- Gutahura y’inyuguti ya A
amajwi na B
y’inyuguti
A na B mu
magambo
amenyereye
kumva.
- Gutanga
ingero
z’amagambo
arimo amajwi
y’inyuguti
zizwe
Itonde Gusoma no - Gusoma no Inyuguti ya Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika Ana B y’ibiti, impapuro,
inyuguti nkuru inyuguti nkuru amakayi, marikeri,
z’icyapa …
72
Icyumweru Insanganya-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya matsiko
5&6 Umuryango Gutega amatwi Gutega amatwi - Kumva no Inkuru - Amashusho
mugari no kuvuga no kuvuga gusubiza ,umuvugo agaragaza abagize
bifatiye ku ibibazo ku cyangwa umuryango
nsanganya- nkuru zirebana indirimbo mugari.
matsiko n’umuryango bivuga ku - Ibitabo by’inkuru
mugari. muryango zivuga ku
- Gutekerereza mugari. muryango
abandi inkuru - Inyungura- mugari.
zijyanye magambo:
n’ibyo abagize
yabonye, umuryango
yumvise mugari.
cyangwa
yakoze yasuye
cyangwa
yasuwe n’abo
mu muryango
we mugari.
Itonde Gusoma no - Gusoma no Inyuguti ya C -Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika na D y’ibiti, impapuro,
inyuguti nkuru inyuguti nkuru amakayi marikeri,
z’icyapa C na D …
73
Icyumweru Insanganya-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya matsiko
Gusobanukirwa Gutandukanya - Gutega amatwi - Inyuguti ya C - Amashusho
amajwi amajwi agakuru na D aherekejwe
n’amagambo y’inyuguti karimo n’amagambo
n’imigemo inyuguti C ayasobanura
na D arimo amajwi
- Gutahura y’inyuguti ya C
amajwi na D
y’inyuguti
C na D mu
magambo
amenyereye
kumva
- Gutanga
ingero
z’amagambo
arimo amajwi
y’inyuguti
zizwe
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8&9 Imyambaro Gutega amatwi Gutega - Gutega amatwi Inkuru, - Imyambaro
no kuvuga amatwi no no gusubiza indirimbo itandukanye
kuvuga bifatiye ibibazo cyangwa ( iy’abana,
ku nsanganya- umuvugo n’iy’abakuru)
matsiko bivuga ku - Ibitabo birimo
myambaro amashusho
y’imyambaro
inyuranye
74
Icyumweru Insanganya-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya matsiko
- Gutekerereza
abandi ibyo
yabonye,
yumvise
cyangwa
ibyamubayeho
Gusobanukirwa Gutandukanya - Gutega amatwi - Inyuguti ya E - Amashusho
amajwi amajwi agakuru na F aherekejwe
n’amagambo y’inyuguti karimo n’amagambo
n’imigemo inyuguti E
na F
75
Icyumweru Insanganya-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya matsiko
Itonde Gusoma no Gusoma no Inyuguti ya E Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika na F y’ibiti, impapuro,
inyuguti nkuru inyuguti amakayi marikeri,
z’icyapa …
ya E na F
10 & 11 Inzu y’iwacu Gutega amatwi Gutega amatwi - Gutega amatwi - Inkuru, Amashusho
no kuvuga no kuvuga no gusubiza indirimbo n’ibitabo birimo
bifatiye ku ibibazo cyangwa ibice bigize inzu
nsanganya- - Gutekerereza umuvugo
matsiko abandi ibyo byerekeye ku
yakoze nzu y’iwacu
cyangwa
azakora
Ibiri mu bitabo Kumenya - Kwerekana
- Ibigize - Ibitabo birimo
n’inyandiko ibigize igitabo ibigize igitabo
igitabo: amashusho
no kumenya - Gutandukanya
igifuniko aherekejwe
gusoma amashushogikomeye, n’inyandiko
ibitabo. n’inyandiko.
inyandiko
n’amashusho
Gusobanukirwa Gutandukanya - Gutega amatwi - Inyuguti ya G - Amashusho
amajwi amajwi agakuru na H aherekejwe
n’amagambo y’inyuguti karimo n’amagambo
n’imigemo inyuguti G ayasobanura
na H arimo amajwi
y’inyuguti ya G
na H
76
Icyumweru Insanganya-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya matsiko
- Gutahura
amajwi
y’inyuguti
G na H mu
magambo
amenyereye
kumva
- Gutanga
ingero
z’amagambo
arimo amajwi
y’inyuguti
zizwe
77
3.2.2. Igihembwe cya 2
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya 1
2&3 Ibice bigize Gutega amatwi Gutega - Gutega amatwi - Inkuru, - Ibimera n’ibice
ikimera no kuvuga amatwi no yitonze indirimbo byabyo
kuvuga - Gusubiza ibibazo cyangwa - Amashusho
bifatiye ku umurezi amubajije umuvugo atandukanye
nsanganya- ku nkuru , bijyanye y’ibimera n’ibice
matsiko indirimbo cyangwa n’ibice bigize bibigize
umuvugo byerekeye ikimera
Ibice bigize ikimera n’akamaro
n’akamaro kabyo. kabyo.
- Inyungura-
magambo ku bice
bigize ikimera
n’akamaro kabyo.
Gusobanukirwa Gutandukanya - Gutega amatwi - Inyuguti ya I - Amashusho
amajwi amajwi agakuru karimo na J aherekejwe
n’amagambo y’inyuguti inyuguti I na J n’amagambo
n’imigemo - Gutahura amajwi ayasobanura
y’inyuguti ya I na arimo amajwi
J mu magambo y’inyuguti ya I
amenyereye kumva na J
- Gutanga ingero
z’amagambo arimo
amajwi y’inyuguti
zizwe
78
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Itonde Gusoma no - Gusoma no Inyuguti ya I Amakaramu y’ibiti,
ry’inyuguti kwandika kwandika inyuguti na J impapuro, amakayi
inyuguti nkuru nkuru I na J marikeri, …
z’icyapa
4 Ibiribwa Gutega amatwi Gutega amatwi - Gutega amatwi atuje Inkuru, Ibiribwa bifatika
no kuvuga no kuvuga - Gusubiza ibibazo indirimbo cyangwa
bifatiye ku umurezi amubajije cyangwa amashusho yabyo:
nsanganya- ku nkuru, indirimbo umuvugo Imboga, imbuto,
matsiko cyangwa umuvugo bijyanye ibinyabijumba,
byerekeye ku biribwa. n’ibiribwa ibinyamisogwe
- Kuvugira mu ruhame n’ibindi abana bazi.
ibiribwa akunda.
Gusobanukirwa Gutandukanya - Gutega amatwi - Inyuguti ya K - Amashusho
amajwi amajwi agakuru karimo aherekejwe
n’amagambo y’inyuguti inyuguti ya K n’amagambo
n’imigemo - Gutahura amajwi ayasobanura arimo
y’inyuguti ya K mu amajwi y’inyuguti
magambo amenyereye ya K.
kumva.
- Gutanga ingero
z’amagambo arimo
amajwi y’inyuguti
yizwe.
Itonde Gusoma no - Gusoma no kwandika Inyuguti ya K Amakaramu y’ibiti,
ry’inyuguti kwandika inyuguti ya K impapuro, amakayi
inyuguti nkuru marikeri,
z’icyapa
79
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
5 Ibinyobwa Gutega amatwi Gutega amatwi - Gutega amatwi atuje Inkuru, Ibinyobwa bifatika
no kuvuga no kuvuga - Gusubiza ibibazo indirimbo cyangwa amashusho
bifatiye ku umurezi amubajije cyangwa yabyo atandukanye.
nsanganya- ku nkuru , indirimbo umuvugo
matsiko cyangwa umuvugo bijyanye
byerekeye ku n’ibinyobwa
binyobwa bikomoka bikomoka ku
ku bimera bimera
- Kuvugira mu ruhame
ibinyobwa akunda
Gusobanukirwa Gutandukanya - Gutega amatwi - Inyuguti ya L - Amashusho
amajwi amajwi agakuru karimo aherekejwe
n’amagambo y’inyuguti inyuguti ya L n’amagambo
n’imigemo - Gutahura amajwi ayasobanura arimo
y’inyuguti ya L amajwi y’inyuguti
mu magambo ya L
amenyereye kumva
- Gutanga ingero
z’amagambo arimo
amajwi y’inyuguti
yizwe
Itonde Gusoma no - Gusoma no kwandika Inyuguti ya L Amakaramu y’ibiti,
ry’inyuguti kwandika inyuguti ya L impapuro, amakayi
inyuguti nkuru marikeri, …
z’icyapa
80
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
6 Ivuriro Gutega amatwi Gutega Gutega amatwi - Inkuru, - Amashusho
ry’iwacu no kuvuga amatwi no - Gusubiza ibibazo indirimbo y’ivuriro,
kuvuga umurezi amubajije cyangwa ay’abaganga
bifatiye ku ku nkuru , indirimbo umuvugo nay’ibikorwa
nsanganya- cyangwa umuvugo byerekeranye bihakorerwa
matsiko byerekeye ku n’abakorera
ivuriro (abahakorera ku ivuriro
n’ibihakorerwa). n’ibikorwa
- Gutekerereza abandi bihakorerwa
ibyamubayeho igihe
yari arwaye yagiye
kwa muganga
Gusobanukirwa Gutandukanya - Gutega amatwi Inyuguti ya M Amakaramu
amajwi amajwi agakuru karimo y’ibiti, impapuro,
n’amagambo y’inyuguti inyuguti ya M amakayi, marikeri,
n’imigemo - Gutahura amajwi …
y’inyuguti ya M
mu magambo
amenyereye kumva
- Gutanga ingero
z’amagambo arimo
amajwi y’inyuguti
yizwe
Itonde Gusoma no - Gusoma no Inyuguti ya M Amakaramu y’ibiti,
ry’inyuguti kwandika kwandika impapuro, amakayi
inyuguti nkuru marikeri, …
z’icyapa
81
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8&9 Inyamaswa Gutega amatwi Gutega - Gutega amatwi - Inkuru, - Amashusho
zo mu gasozi no kuvuga amatwi no - Gusubiza ibibazo indirimbo y’inyamaswa,
n’udukoko kuvuga umurezi amubajije cyangwa inyoni n’udukoko.
duto bifatiye ku ku nkuru , indirimbo umuvugo
nsanganya- cyangwa umuvugo byerekeranye - Ibitabo birimo
matsiko byerekeye ku n’ inyamaswa,
nyamaswa zo mu inyamaswa, inyoni ndetse
gasozi n’udukoko. inyoni n’udukoko duto
Kuvugira mu n’udukoko tunyuranye.
ruhame inyamaswa duto.
n’udukoko atinya.
Gusobanukirwa Gutandukanya - Gutega amatwi Inyuguti ya N Amakaramu
amajwi amajwi agakuru karimo na O y’ibiti, impapuro,
n’amagambo y’inyuguti inyuguti ya N na O amakayi, marikeri,
n’imigemo - Gutahura amajwi …
y’inyuguti ya N na
O mu magambo
amenyereye kumva
- Gutanga ingero
z’amagambo arimo
amajwi y’inyuguti
zizwe
Itonde Gusoma no - Gusoma no Inyuguti ya N Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika inyuguti na O y’ibiti, impapuro,
inyuguti nkuru nkuru. amakayi, marikeri,
z’icyapa …
82
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
10&11 Amazi Gutega amatwi Gutega Gutega amatwi - Inkuru, Amashusho
no kuvuga amatwi no indirimbo agaragaza aho
- Gusubiza ibibazo
kuvuga cyangwa amazi dukoresha
umurezi amubajije
bifatiye ku umuvugo aturuka
ku nkuru , indirimbo
nsanganya- byerekeranye
cyangwa umuvugo
matsiko n’amasoko
byerekeranye
y’amazi
n’amasoko y’amazi
Gusobanukirwa Gutandukanya Gutega amatwi Inyuguti ya P Amakaramu
amajwi amajwi agakuru karimo na R y’ibiti, impapuro,
n’amagambo y’inyuguti inyuguti ya P na R amakayi, marikeri,
n’imigemo - Gutahura amajwi …
y’inyuguti ya P na
R mu magambo
amenyereye kumva
- Gutanga ingero
z’amagambo arimo
amajwi y’inyuguti
zizwe
Itonde Gusoma no - Gusoma no Inyuguti ya P Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika inyuguti na R y’ibiti, impapuro,
inyuguti nkuru P na R amakayi, marikeri,
z’icyapa …
12 & 13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe
83
3.2.3. Igihembwe cya 3
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya 2
2&3 Ibitanga Gutega amatwi Gutega amatwi - Gutega amatwi - Inkuru, - Ibitanga urumuri
urumuri no kuvuga no kuvuga - Gusubiza indirimbo bifatika
byakozwe bifatiye ku ibibazo umurezi cyangwa - Amashusho
n’abantu nsanganya- amubajije ku umuvugo y’ibitanga urumuri
matsiko nkuru , indirimbo byerekeranye binyuranye
cyangwa umuvugo n’ibitanga byakozwe
byerekeranye urumuri n’abantu
n’ibitanga urumuri byakozwe
byakozwe n’abantu n’abantu
Gusobanukirwa Gutandukanya Gutega amatwi Inyuguti ya S Amakaramu y’ibiti,
amajwi amajwi agakuru karimo na T impapuro, amakayi,
n’amagambo y’inyuguti inyuguti ya S na T marikeri, …
n’imigemo - Gutahura amajwi
y’inyuguti ya S na
T mu magambo
amenyereye kumva
- Gutanga ingero
z’amagambo arimo
amajwi y’inyuguti
zizwe
Itonde Gusoma no - Gusoma Inyuguti ya S Amakaramu y’ibiti,
ry’inyuguti kwandika no kwandika na T impapuro, amakayi,
inyuguti nkuru marikeri, …
z’icyapa
84
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
4 Iduka Gutega amatwi Gutega amatwi- Gutega amatwi - Inkuru, - Amashusho
no kuvuga no kuvuga - Gusubiza ibibazo indirimbo y’iduka, ay’abantu
bifatiye ku umurezi amubajije cyangwa barikoreramo
nsanganya- ku nkuru, indirimbo umuvugo n’ay’ibihakorerwa
matsiko cyangwa umuvugo byerekeranye
byerekeranye n’iduka,
n’iduka( abantu abantu
bakorera mu iduka, tuhasanga
ibyo tuhasanga n’ibihakorerwa
n’ibikorwa
bihakorerwa
Gusobanukirwa Gutandukanya Gutega amatwi Inyuguti ya U Amakaramu y’ibiti,
amajwi amajwi agakuru karimo impapuro, amakayi,
n’amagambo y’inyuguti inyuguti ya U marikeri, …
n’imigemo - Gutahura amajwi
y’inyuguti ya U
mu magambo
amenyereye kumva
- Gutanga ingero
z’amagambo arimo
amajwi y’inyuguti
yizwe
Itonde Gusoma no - Gusoma no Inyuguti ya U Amakaramu y’ibiti,
ry’inyuguti kwandika kwandika inyuguti impapuro, amakayi,
inyuguti nkuru nkuru. marikeri, …
z’icyapa
85
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
5 - Inkuru, - Amashusho
indirimbo y’isoko, ay’abantu
cyangwa barikoreramo
umuvugo n’ay’ibihakorerwa
byerekeranye
n’isoko, abantu
tuhasanga
n’ibihakorerwa
Gusobanukirwa Gutandukanya Gutega amatwi Inyuguti ya V Amakaramu y’ibiti,
amajwi amajwi agakuru karimo impapuro, amakayi,
n’amagambo y’inyuguti inyuguti ya V marikeri, …
n’imigemo - Gutahura amajwi
y’inyuguti ya V
mu magambo
amenyereye kumva
- Gutanga ingero
z’amagambo arimo
amajwi y’inyuguti
yizwe
86
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
6 Uburyo bwo Gutega amatwi Gutega amatwi- Gutega amatwi - Inkuru, - Amashusho
gutwara no kuvuga no kuvuga - Gusubiza ibibazo indirimbo agaragaza ubwato
abantu bifatiye ku umurezi amubajije cyangwa butandukanye
n’ibintu nsanganya- ku nkuru, indirimbo umuvugo - Amashusho
matsiko cyangwa umuvugo byerekeranye agaragaza indege
byerekeranye n’uburyo bwo zitandukanye
n’uburyo bwo gutwara abantu
gutwara abantu n’ibintu mu
n’ibintu mu mazi mazi no mu
no mu kirere kirere
Gusobanukirwa Gutandukanya Gutega amatwi Inyuguti ya W Amakaramu y’ibiti,
amajwi amajwi agakuru karimo impapuro, amakayi,
n’amagambo y’inyuguti inyuguti ya W marikeri, …
n’imigemo - Gutahura amajwi
y’inyuguti ya W
mu magambo
amenyereye kumva
- Gutanga ingero
z’amagambo arimo
amajwi y’inyuguti
yizwe
Itonde Gusoma no - Gusoma no Inyuguti ya W Amakaramu y’ibiti,
ry’inyuguti kwandika kwandika inyuguti impapuro, amakayi,
inyuguti nkuru ya W marikeri, …
z’icyapa
87
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
8 Uburyo Gutega amatwi Gutega amatwi
- Gutega amatwi - Inkuru, - Ibikoresho
bw’itumanaho no kuvuga no kuvuga - Gusubiza indirimbo by’itumanaho
bifatiye ku ibibazo umurezi cyangwa bifatika
nsanganya- amubajije ku umuvugo (telephone,
matsiko nkuru , indirimbo byerekeranye ibinyamakuru,
cyangwa umuvugo n’uburyo radiyo….)
byerekeranye bw’itumanaho - Amashusho
n’uburyo bukunze y’ibikoresho
bw’itumanaho gukoreshwa bitandukanye
bukunze by’itumanaho
gukoreshwa
- Gutekerereza
abandi ibyo
yumvise kuri radiyo
cyangwa yabonye
kuri televiziyo
Gusobanukirwa Gutandukanya Gutega amatwi Inyuguti ya Y Amakaramu y’ibiti,
amajwi amajwi agakuru karimo impapuro, amakayi,
n’amagambo y’inyuguti inyuguti ya Y marikeri, …
n’imigemo - Gutahura amajwi
y’inyuguti ya Y
mu magambo
amenyereye kumva
- Gutanga ingero
z’amagambo arimo
amajwi y’inyuguti
yizwe
88
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Itonde Gusoma no - Gusoma no Inyuguti ya Y Amakaramu y’ibiti,
ry’inyuguti kwandika kwandika inyuguti impapuro, amakayi,
inyuguti nkuru ya Y marikeri, …
z’icyapa
9 & 10 Iminsi Gutega amatwi Gutega amatwi
- Gutega amatwi - Inkuru - Amashusho
y’ingenzi no kuvuga no kuvuga - Gusubiza ibibazo yerekeye atandukanye
ishingiye ku bifatiye ku umurezi amubajije iminsi mikuru agaragaza uko
myemerere nsanganya- ku nkuru yerekeye ishingiye ku iminsi mikuru
matsiko iminsi mikuru myemerere ishingiye ku
ishingiye ku myemerere
myemerere yizihizwa mu
- Gutekerereza buryo bunyuranye
abandi uko bizihiza
iminsi mikuru
iwabo
Gusobanukirwa Gutandukanya Gutega amatwi Inyuguti ya Z Amakaramu y’ibiti,
amajwi amajwi agakuru karimo impapuro, amakayi,
n’amagambo y’inyuguti inyuguti ya Z marikeri, …
n’imigemo - Gutahura amajwi
y’inyuguti Z
mu magambo
amenyereye kumva
- Gutanga ingero
z’amagambo arimo
amajwi y’inyuguti
zizwe
89
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Itonde Gusoma no - Gusoma no Inyuguti ya Z Amakaramu y’ibiti,
ry’inyuguti kwandika kwandika impapuro, amakayi,
inyuguti nkuru marikeri, …
z’icyapa
11, 12 & 13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza umwaka
90
3.3. Umwaka wa gatatu
3.3.1. Igihembwe cya 1
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
1 Gusubiramo ibyizwe mu mwaka wa kabiri
2&3 Umubiri Gusobanukirwa Gutandukanya - Kuririmba - Indirimbo, - Ishusho
wange amajwi amajwi indirimbo no imivugo n’inkuru y’umuntu
n’amagambo y’inyuguti kuvuga imivugo bifatiye ku mubiri
n’imigemo ivuga ku bice wange
by’umubiri
w’umuntu n’isuku
yabyo
- Gutandukanya
amajwi y’ibice
bigize umubiri
w’umuntu
(gukoma mu
mashyi, gukubita
akaguru hasi,
kuvugiriza)
Gusobanukirwa Guhimba no - Gutega amatwi Inyungura- Amashusho afite Buri nyuguti
amajwi kuvumbura agakuru karimo magambo amagambo ariho nto ibanzir-
n’amagambo amajwi inyuguti i na u (gusobanukirwa i na u irzwa
- Gutahura amagambo arimo nínyuguti
amagambo afite inyuguti ya i na u) nkuru yayo
amajwi y’inyuguti Urugero
i na u Ii, Uu
91
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Itonde Gusoma no Gusoma no Kwandika Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika inyuguti inyuguti nto y’ibiti, impapuro,
z’ikinyarwanda inyuguti nto nto zigize itonde z’icyapa i na u amakayi,
z’icyapa ry’ikinyarwanda marikeri, ikibaho,
ingwa…
Amashusho
aherekejwe
n’amagambo
arimo inyuguti ya
i na u
5&6 Umuryango Gutega amatwi Gutega - Kuririmba - Inyungura- - Amashusho
wange no kuvuga amatwi no indirimbo no magambo: arimo abagize
mugari kuvuga kuvuga imivugo -Gusobanukirwa umuryango
bifatiye ku bivuga ku amazina mugari
nsanganya- muryango wange y’abagize - Ibitabo birimo
matsiko mugari umuryango abagize
- Gutandukanya mugari. umuryango
amajwi y’abantu - Amagambo mugari
bagize umuryango yenda gusa - Indirimbo
(papa, mama, atandukaniye zirimo abagize
nyogokuru, ku ijwi rimwe. umuryango
sogokuru) (Nyogokuru, mugari.
sogokuru)
92
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Gusobanukirwa Gutandukanya Gutahura amajwi Inyungura- Amashusho
amajwi amajwi y’inyuguti zitangira magambo aherekejwe
n’amagambo y’inyuguti amagambo (gusobanukirwa n’amagambo
n’imigemo amenyereye amagambo arimo arimo inyuguti o
kumva; inyuguti ya o na a) na a
- Gutanga ingero
z’amagambo
cyangwa amazina
ahuje amajwi,
n’iz’amagambo
afite amajwi
yisubiramo.
Itonde Gusoma no - Gusoma no Kwandika Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika inyuguti Inyuguti nto y’ibiti, impapuro,
z’ikinyarwanda inyuguti nto ya o na a zaba ziri z’icyapa o na a amakayi,
z’icyapa zonyine cyangwa marikeri, ikibaho,
ziri mu magambo. ingwa…
Amashusho
aherekejwe
n’amagambo
arimo inyuguti ya
o na a
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
93
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
8&9 Ibikoresho Gutega amatwi Gutega - Gutega amatwi - Inyungura- - Ibitabo
byo mu no kuvuga amatwi no no kuvuga magambo bishushanyijemo
rugo kuvuga inkuru zivuga ku (Gusobanukirwa ibikoresho
bifatiye ku bikoresho byo mu amazina binyuranye byo
nsanganya- rugo y’ibikoresho byo mu rugo
matsiko mu rugo) - Amashusho
agaragaza ibice
bigize inzu
94
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
10 & 11 Imyuga Gutega amatwi Gutega - Gutega amatwi - Inyungura- - Ibitabo
ikorerwa no kuvuga amatwi no no kuvuga inkuru magambo bishusha-
aho dutuye kuvuga zivuga ku myuga (Gusobanukirwa nyijemo abantu
bifatiye ku ikorerwa aho imyuga ikorerwa bakora imyuga
nsanganya- dutuye aho dutuye) inyuranye
matsiko -Amashusho
agaragaza
imyuga
itandukanye
Ibiri mu bitabo Kumenya - Kwerekana ibigize - Ibigize igitabo: Ibitabo birimo
n’inyandiko ibigize igitabo igitabo igifuniko amashusho
no kwitoza - Gutandukamya gikomeye, n’inyandiko ku
gusoma amashusho inyandiko, myuga
inyandiko n’inyandiko amashusho
- Kuvuga inkuru - Inyandiko
akuye mu gitabo n’amashusho
ahereye ku - Gusoma ibitabo
mashusho by’inkuru
12 & 13 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe no gukora raporo isoza igihembwe
95
3.3.2. Igihembwe cya Kabiri
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya mbere
2&3 Ibimera Gusobanukirwa Gutandukanya -Kuririmba -Indirimbo, -Amashusho
amajwi amajwi indirimbo no imivugo n’inkuru ariho ibimera
n’amagambo y’inyuguti kuvuga imivugo bifatiye ku bimera
n’imigemo ivuga ku bimera
Gusobanukirwa Guhimba no Gutega amatwi Inyuguti b na c Amashusho afite
amajwi kuvumbura agakuru karimo amagambo arimo
n’amagambo amajwi inyuguti b na c inyuguti b na c
-Gutahura
amagambo
afite amajwi
y’inyuguti b
na c
Gutanga
ingero ubwabo
z’amagambo
arimo inyuguti
b na c
Itonde Gusoma no -Gutega amatwi Kwandika Inyuguti Amakaramu
ry’inyuguti kwandika agakuru karimo nto z’icyapa b na c y’ibiti, impapuro,
z’ikinyarwanda inyuguti nto inyuguti i na u amakayi,
z’icyapa marikeri, …
96
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
-Gusoma -Inyungura- Amashusho
inyuguti magambo aherekejwe
y’icyapa b na (gusobanukirwa n’amagambo
c zigize itonde amagambo arimo arimo inyuguti
ry’inyuguti inyuguti ya b na c) ya b na c
z’ikinyarwanda,
zaba ziri
zonyine
cyangwa
zanditse mu
magambo
4&5 Ibiribwa Gutega amatwi Gutega amatwi Kuvuga no -Inkuru, imivugo Amashusho,
n’ibinyobwa no kuvuga no kuvuga gutega amatwi n’indirimbo amafoto
bikomoka ku bifatiye ku udukuru, bishingiye n’ibitabo:
matungo nsanganya- imivugo ku biribwa Ibiribwa
matsiko bishingiye n’ibinyobwa n’ibinyobwa
ku biribwa bituruka ku bikomoka ku
n’ibinyobwa matungo matungo
bikomoka ku
matungo
Kuvuga amazina
y’ibinyobwa
bikomoka ku
matungo
97
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Gusobanukirwa Guhimba no Gutega amatwi Inyuguti d na f Amashusho afite
amajwi kuvumbura agakuru karimo amagambo arimo
n’amagambo amajwi inyuguti d na f inyuguti d na f
-Gutahura
amagambo
afite amajwi
y’inyuguti d
na f
Gutanga
ingero ubwabo
z’amagambo
arimo inyuguti
d na f
Itonde Gusoma no -Gutega amatwi Kwandika Inyuguti -Amakaramu
ry’inyuguti kwandika agakuru karimo nto z’icyapa d na f y’ibiti,
z’ikinyarwanda inyuguti nto inyuguti d na f -Inyungura- impapuro,
z’icyapa -Gusoma magambo amakayi,
inyuguti (gusobanukirwa marikeri,
z’icyapa d na amagambo arimo ikibaho n’ingwa
f zigize itonde inyuguti ya d na f) …
ry’inyuguti -Amashusho
z’ikinyarwanda. aherekejwe
n’amagambo
arimo inyuguti
ya d na f
98
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
6 Inyamaswa Gutega amatwi Gutega amatwi -Kuririmba -Inyungura- - Amashusho
zo mu mazi no kuvuga no kuvuga indirimbo no magambo: ariho inyamaswa
bifatiye ku kuvuga imivugo Gusobanukirwa zo mu mazi
nsanganya- bivuga ku amazina -Ibitabo birimo
matsiko nyamaswa zo y’inyamaswa inyamaswa zo
mu mazi zitandukanye ziba mu mazi
mu mazi. -Indirimbo
zirimo
inyamaswa zo
mu mazi
-Imivugo ivuga
ku nyamaswa
zo mu mazi
Gusobanukirwa Guhimba no Gutega amatwi Inyuguti g Amashusho afite
amajwi kuvumbura agakuru karimo amagambo arimo
n’amagambo amajwi inyuguti g inyuguti ya g
-Gutahura
amagambo
afite amajwi
y’inyuguti g
Gutanga
ingero ubwabo
z’amagambo
arimo inyuguti g
99
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Itonde Gusoma no -Gutega amatwi Gusoma no Amakaramu
ry’inyuguti kwandika agakuru karimo Kwandika Inyuguti y’ibiti, impapuro,
z’ikinyarwanda inyuguti nto inyuguti nto y’icyapa g amakayi,
z’icyapa g Gusoma -Inyungura- marikeri, …
inyuguti magambo Amashusho
y’icyapa g (gusobanukirwa aherekejwe
igize itonde amagambo arimo n’amagambo
ry’inyuguti inyuguti ya g arimo inyuguti
z’ikinyarwanda ya g
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8&9 Amazi Gutega amatwi Gutega amatwi -Gutega amatwi -Inkuru, indirimbo -Amashusho
no kuvuga no kuvuga no kuvuga n’imivugo bivuga agaraza uburyo
bifatiye ku inkuru zivuga ku kamaro ko bategura amazi
nsanganya- ku mazi kunywa amazi meza
matsiko meza no gukoresha
amazi neza.
Gutega amatwi Gutega amatwi -Gutega amatwi -Inkuru, indirimbo -Amashusho
no kuvuga no kuvuga no kuvuga n’imivugo bivuga agaraza uburyo
bifatiye ku inkuru zivuga ku kamaro ko bategura amazi
nsanganya- ku mazi kunywa amazi meza
matsiko meza no gukoresha
amazi neza.
100
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Gusobanukirwa Guhimba no Gutega amatwi Inyuguti h na j Amashusho afite
amajwi kuvumbura agakuru karimo amagambo arimo
n’amagambo amajwi inyuguti h na j h na j
-Gutahura
amagambo
afite amajwi
y’inyuguti h
na j
Gutanga
ingero ubwabo
z’amagambo
arimo inyuguti
h na j
Itonde Gusoma no -Gutega amatwi Kwandika Inyuguti Amakaramu
ry’inyuguti kwandika agakuru karimo nto z’icyapa h na j y’ibiti, impapuro,
z’ikinyarwanda inyuguti nto inyuguti h na j -Inyungura- amakayi,
z’icyapa -Gusoma magambo marikeri,
inyuguti (gusobanukirwa ikibaho,ingwa …
y’icyapa h na amagambo arimo Amashusho
j zigize itonde inyuguti ya h na j) aherekejwe
ry’inyuguti n’amagambo
z’ikinyarwanda arimo inyuguti
zanditse mu ya h na j
cyapa, zaba
ziri zonyine
cyangwa
zanditse mu
magambo
101
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
10&11 Imyuga Gutega amatwi Gutega amatwi -Gutega amatwi -Inyungura- -Ibitabo
ikorerwa aho no kuvuga no kuvuga no kuvuga magambo bishushanyijemo
dutuye bifatiye ku inkuru zivuga (Gusobanukirwa abantu bakora
nsanganya- ku myuga imyuga ikorerwa imyuga
matsiko ikorerwa aho aho dutuye) inyuranye
dutuye -Amashusho
agaraza imyuga
itandukanye
Ibiri mu bitabo Kumenya ibigize -Kwerekana -Ibigize igitabo: Ibitabo birimo
n’inyandiko igitabo no ibigize igitabo igifuniko amashusho
kwitoza gusoma -Gutandukamya gikomeye, n’inyandiko
inyandiko amashusho inyandiko,
n’inyandiko amashusho
-Kuvuga inkuru -Amashusho
akuye mu n’inyandiko.
gitabo ahereye -Gusoma ibitabo
ku mashusho by’inkuru
Gusobanukirwa Guhimba no -Gutega amatwi Inyuguti k na l Amashusho
amajwi kuvumbura agakuru karimo aherekejwe n’
n’amagambo amajwi inyuguti k na l amagambo arimo
-Gutahura inyuguti k na l
amagambo
afite amajwi
y’inyuguti k
na l
102
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Itonde Gusoma no -Gutega amatwi Kwandika Inyuguti Amakaramu
ry’inyuguti kwandika agakuru karimo nto z’icyapa k na l y’ibiti, impapuro,
z’ikinyarwanda inyuguti nto inyuguti k na l -Inyungura- amakayi,
z’icyapa -Gusoma magambo marikeri, …
inyuguti (gusobanukirwa Amashusho
y’icyapa k na amagambo arimo aherekejwe
l zigize itonde inyuguti ya k na l) n’amagambo
ry’inyuguti arimo inyuguti
z’ikinyarwanda. ya k na l
12&13 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe no gukora raporo isoza igihembwe
103
3.3.3. Igihembwe cya Gatatu
104
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
4&5 Uburyo bwo Gutega amatwi Gutega amatwi -Kuvuga no gutega -Inkuru, imivugo Amashusho,
gutwara no kuvuga no kuvuga amatwi udukuru, n’indirimbo amafoto
abantu bifatiye ku imivugo bishingiye ku bishingiye ku n’ibitabo
n’ibintu mu nsanganya- buryo bwo gutwara buryo bwo birimo
kirere matsiko abantu n’ibintu mu gutwara abantu ibikoresho byo
kirere n’ibintu mu gutwara abantu
kirere n’ibintu mu
kirere
Ibiri mu gitabo Imiterere Kwerekana ibigize -Ibigize igitabo: Ibitabo
n’inyandiko y’igitabo no igitabo, kugifungura Igifuniko, bitandukanye
gusoma uko bikwiye no kuvuga umutwe
ibyo abona kuri buri w’igitabo,
rupapuro umubare
w’impapuro
-Inyandiko
n’amashusho
-Gukora igitabo
Gusobanukirwa Guhimba no Gutega amatwi agakuru Inyuguti p na r Amashusho
amajwi kuvumbura karimo inyuguti p na r aherekejwe
n’amagambo amajwi -Gutahura amagambo n’ amagambo
afite amajwi y’inyuguti arimo inyuguti
p na r p na r
-Gutanga ingero
ubwabo z’amagambo
arimo inyuguti p na r
105
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Itonde Gusoma no -Gutega amatwi Kwandika Amakaramu
ry’inyuguti kwandika agakuru karimo Inyuguti nto y’ibiti,
z’ikinyarwanda inyuguti nto inyuguti p na z’icyapa p na r impapuro,
z’icyapa r -Gusoma no -Inyungura- amakayi,
kwandika inyuguti magambo marikeri, …
y’icyapa p na r zigize (gusobanukirwa Amashusho
itonde ry’inyuguti amagambo arimo aherekejwe
z’ikinyarwanda inyuguti ya p na n’amagambo
r) arimo inyuguti
ya p na r
6 Uburyo Gutega amatwi Gutega amatwi -Kuririmba indirimbo -Inyungura- -Amashusho
bw’itumanaho no kuvuga no kuvuga no kuvuga imivugo magambo: ariho
bifatiye ku bivuga ku buryo Gusobanukirwa ibikoresho
nsanganya- bw’itumanaho amazina bitandukanye
matsiko y’ibikoresho by’itumanaho
bitandukanye -Ibitabo birimo
by’itumanaho ibikoresho
-Kunoza bitandukanye
imvugo bavuga by’itumanaho
ibikoresho -Indirimbo
bitandukanye n’imivugo
by’itumanaho birimo
ibikoresho
bitandukanye
by’itumanaho
106
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Gusobanukirwa Guhimba no Gutega amatwi agakuru Inyuguti s na t Amashusho
amajwi kuvumbura karimo inyuguti s na t aherekejwe
n’amagambo amajwi -Gutahura amagambo n’amagambo
afite amajwi y’inyuguti arimo inyuguti
s na t s na t
-Gutanga ingero
ubwabo z’amagambo
arimo inyuguti s na t
Itonde Gusoma no -Gutega amatwi Kwandika Amakaramu
ry’inyuguti kwandika agakuru karimo Inyuguti nto y’ibiti,
z’ikinyarwanda inyuguti nto inyuguti s na t y’icyapa s na t impapuro,
z’icyapa -Gusoma no kwandika -Inyungura- amakayi,
inyuguti z’icyapa magambo marikeri, …
s na t zigize (gusobanukirwa Amashusho
itonde ry’inyuguti amagambo arimo aherekejwe
z’ikinyarwanda inyuguti ya s na t) n’amagambo
arimo inyuguti
ya s na t
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8&9 Iminsi mikuru Gutega amatwi Gutega amatwi -Gutega amatwi no -Inkuru, -Amashusho
n’umuco no kuvuga no kuvuga kuvuga inkuru zivuga indirimbo n’ibitabo
nyarwanda bifatiye ku ku minsi mikuru n’imivugo bigaragaza
nsanganya- bivuga ku minsi abantu bari
matsiko mikuru n’umuco mu minsi
nyarwanda mikuru
107
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Gusobanukirwa Guhimba no Gutega amatwi agakuru Inyuguti v na w Amashusho
amajwi kuvumbura karimo inyuguti v na w aherekejwe
n’amagambo amajwi -Gutahura amagambo n’ amagambo
afite amajwi y’inyuguti arimo inyuguti
v na w v na w
-Gutanga ingero
ubwabo z’amagambo
arimo inyuguti v na w
Itonde Gusoma no -Gutega amatwi Kwandika Amakaramu
ry’inyuguti kwandika agakuru karimo Inyuguti nto y’ibiti,
z’ikinyarwanda inyuguti nto inyuguti v na w z’icyapa v na w impapuro,
z’icyapa -Gusoma no kwandika -Inyungura- amakayi,
inyuguti z’icyapa magambo marikeri,
v na w zigize -(gusobanukirwa ingwa …
itonde ry’inyuguti amagambo arimo Amashusho
z’ikinyarwanda, zaba inyuguti ya v na aherekejwe
ziri zonyine cyangwa w) n’amagambo
zanditse mu magambo arimo inyuguti
ya v na w
108
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
10 & 11 Ibiri mu bitabo Ibiri mu bitabo - Kwerekana ibigize -Ibigize igitabo: Ibitabo birimo
n’inyandiko no n’inyandiko igitabo igifuniko amashusho
kwitoza gusoma -Gutandukamya gikomeye, n’inyandiko
inyandiko amashusho inyandiko,
n’inyandiko amashusho
-Kuvuga inkuru akuye -Inyandiko
mu gitabo ahereye ku n’amashusho
mashusho -Gusoma ibitabo
by’inkuru
Gusobanukirwa Guhimba no Gutega amatwi agakuru Inyuguti y na z Amashusho
amajwi kuvumbura karimo inyuguti y na z aherekejwe
n’amagambo amajwi -Gutahura amagambo n’amagambo
afite amajwi y’inyuguti arimo inyuguti
y na z y na z
-Gutanga ingero
ubwabo z’amagambo
arimo inyuguti y na z
Itonde Gusoma no -Gutega amatwi Kwandika Amakaramu
ry’inyuguti kwandika udukuru turimo Inyuguti nto y’ibiti,
z’ikinyarwanda inyuguti nto inyuguti y na z z’icyapa y na z impapuro,
z’icyapa -Gusoma no kwandika -Inyungura- amakayi,
inyuguti nto z’icyapa magambo marikeri,
y na z zigize ingwa…
(gusobanukirwa
Amashusho
itonde ry’inyuguti amagambo arimo aherekejwe
z’ikinyarwanda, zaba inyuguti ya y na z n’amagambo
ziri zonyine cyangwa arimo inyuguti
zanditse mu magambo ya y na z
109
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Kwandukura Kwandukura Kwandukura amazina Kwandukura Amakarita
amazina yabo amazina yabo yabo n’amamgambo amazina yabo y’inyuguti,
n’amamgambo n’amamgambo magufi mu buryo n’amagambo amakarita
magufi magufi bw’imikino bakoresheje magufi yanditseho
udukarita tw’inyuguti amazina
y’abana
12&13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza ikiciro
110
4. ENGLISH
4.1. Grade One
4.1.1 English term 1
111
English: Grade one- Term 1
Weeks Themes Sub-topic area Unit Competence Content TLM Comments
7 Report on child progress
8&9 My body Listening& Listening& Sing songs, recite Songs, rhymes, Pictures,
speaking speaking rhymes/ poems, games about body charts,
according to the play games about parts that include story
theme body parts the following books,picture
suggested cards etc
vocabularies:
head, trunk, limbs
(legs and arms)
Respond Jump please, come Skipping
appropriately here please, sit ropes, doors,
to simple oral down please, open windows,
instructions the door please, mats, chairs
close the door etc
please, sleep…
My nuclear Listening& Listening& Sing songs, recite songs, rhymes, Family chart,
10-11 family speaking speaking rhymes/poems poems and picture cards,
according to the and play games, games, Role play story books etc
theme role play related related to the
to the nuclear nuclear family
family that include some
of the following
suggested
vocabularies:
father, mother,
brother, sister
12-13 Termly report and preparation of end term celebrations
112
4.1.2: English term 2
113
English: Grade one- Term 2
Weeks Themes Sub-topic area Unit Competence Content TLM Comments
5 -6 Food and Listening& Use new Sing songs, Songs, rhymes, poems Pictures,
drinks speaking vocabularies recite rhymes/ and games about food charts, flash
found in about the poems and play and drinks that include cards real
environment theme games about some of the following food and
food and drinks suggested vocabularies: drinks
Tell their bananas, sweet potatoes,
favourite food irish potatoes, rice,
and drinks posho, cassava etc
water, juice, tea, milk,
porridge etc
7 Report on child progress
8-9 Domestic Listening& Use new Sing songs, Songs, rhymes, games, Real
animal speaking vocabularies recite rhymes/ poems, stories related animals,
about the poems, play to domestic animals charts,
theme games, stories that include some of pictures,
related to the following suggested story books
domestic vocabularies: cow, goat, flash cards,
animals sheep, pig, rabbit, dog videos etc
Imitate the , hen
animal sounds
through plays
114
English: Grade one- Term 2
Weeks Themes Sub-topic area Unit Competence Content TLM Comments
10-11 Water Listening& Use new Sing songs, Songs, rhymes, games, Water,
speaking vocabularies recite rhymes/ stories, related to the pictures,
about the poems, play use of water for people, charts, taps,
theme games, tell plants and animals tanks
stories related
to the use
of Water for
people, plants
and animals
12-13 Termly report and end of term celebrations
115
4.1.3. English term 3
116
English grade one /term 3
Sub-topic
Weeks Themes Unit Competence Content TLM Comments
area
8-9 Means of Listening& Use new Sing songs, reciteSongs, rhymes, Real objects,
communication speaking vocabularies rhymes/ poems, poems, games, role charts, toys,
about the play games, tell plays about the theme flash cards,
theme stories, role plays
that include some etc
about the theme of the following
vocabularies:Mobile
phone, radio,
television, newspaper,
letters, posters, oral
communication,
gestures and signs etc
10 Church /mosque Listening& Use new Sing songs, recite Gospel songs, Real objects,
speaking vocabularies rhymes/ poems, rhymes, games, flash cards,
about the play games, tell role plays related pictures,
theme stories, role plays to the theme that charts etc
related to the include some of the
theme following suggested
vocabularies: pastor,
priest, brothers,
sisters, Christians,
choir members,
apostles, sheikh,
Islamic members,
Bible, Quran
117
English grade one /term 3
Sub-topic
Weeks Themes Unit Competence Content TLM Comments
area
11 Special days in Listening& Use new Sing songs, recite Songs, rhymes, Charts,
Family speaking vocabularies rhymes/ poems, poems and games, pictures,
about the play games, tell role plays about videos,
theme stories, role plays the theme that charts, etc
about the theme include some of the
following suggested
vocabularies:
birthday, wedding,
new year,
anniversaries, etc
12-13 End of year report and celebrations
118
4.2. English: Grade 2
4.2.1 Engish term one
119
English: Grade two -Term 1
Weeks Themes Sub topic Unit 1 ompetence Content TLM Comments
area
Grandfather x 2
where are you?
Here I am x2
How do you do?
7 Report on child progress
8-9 Clothes we Listening& Listen to Sing songs, tell Songs, poems, stories and Real
wear speaking stories and stories and use rhymes about clothes that clothes,
participate in vocabularies include some of following picture,
singing short about clothes suggested vocabularies: charts,
songs and shorts, underwear, shirts,
rhymes related pullover, coat, jacket,
to the theme trousers, dress
120
English: Grade two -Term 1
Weeks Themes Sub topic Unit 1 ompetence Content TLM Comments
area
10-11 My house Listening Listen to Sing songs, tell Songs, poems, stories Real
& speaking stories and stories and use and rhymes about my materials,
participate vocabularies house that include some pictures,
in singing about my house of following suggested charts,
short songs vocabularies: bedroom,
and reciting dining room kitchen, toilet,
rhymes. bathroom, ceiling, roofing,
veranda,door, window ..
Polite language Use of Thanking and responding videos
in oral appropriate to thanks given by others.
communication expressions in Thank you! Thank you very
everyday oral much! You are welcome...!
communication You too...
through plays
Congratulate people
Well done
Good
Very good!
Congratulations!
121
4.2.2. English term 2
122
English Grade 2 - Term 2
Weeks Themes Sub topic area Unit 1 Competence Content TLM Comments
5 Drinks from Listening and Listen to stories Sing songs, tell
Songs, poems, Juice,
plants speaking and participate stories and usestories and rhymes pictures,
in singing vocabularies about drinks porridge,
short songs and about drinks from plants that charts, water,
rhymes related from plants include some of soya milk,
to the theme following suggested tea, coffee,
vocabularies: juice, herbal
porridge, tea... medicine...
6 Hospital Listening and Listen to stories Sing songs, tell Songs, poems, Apron,
speaking and participate stories and use stories and rhymes gloves,
in singing vocabularies about hospital that weighing
short songs and about hospital include some of scale,
rhymes related following suggested Pictures,
to the theme. vocabularies: Charts,
consultation, doctor, tables,
nurse, medicine, chairs...
tablets, laboratory...
7 Report on child progress
8-9 Wild animals Listening and Listen to stories Sing songs, tell Songs, poems, Pictures,
and insects speaking and participate stories and use stories and rhymes charts,
in singing vocabularies about wild animals videos,
short songs and about wild and insects that
rhymes related animals and include some of
to the theme. insects following suggested
vocabularies:
123
English Grade 2 - Term 2
Weeks Themes Sub topic area Unit 1 Competence Content TLM Comments
. elephant, lion,
zebra, giraffe,
butterfly,
mosquitoes, bee,
grasshoppers,
housefly,
cockroach....
Polite language Use of Present wishes to
in oral appropriate people
communication expressions Happy birthday
according to the of wishes in Welcome
theme everyday oral Have a nice day.
communication Have a good
weekend
Have a nice evening
Safe journey
Happy new year
Merry Christmas
10-11 Water Listening and Listen to stories Sing songs, tell Songs, poems, Charts,
speaking and participate stories and use stories and rhymes Pictures,
in singing vocabularies about water that water(dirty
short songs and about water. include some of &safe),
rhymes related following suggested videos,
to the theme. vocabularies:
source, tank, tap,
pipe, well, spring,
rain,
124
English Grade 2 - Term 2
Weeks Themes Sub topic area Unit 1 Competence Content TLM Comments
Example of a song:
Rain, rain, go
away!
Come again another
day, little children
want to play
Rain, rain, go away.
12-13 Termly report and end of term celebrations
125
4.2.3. English term 3
126
English grade two term 3
Weeks Themes Sub topic area Unit 1 Competence Content TLM Comments
6 Water transport Listening& Listen to Sing songs, tell Songs, role play, Timber, videos
speaking stories and stories, role poems, stories
participate play and use and rhymes that
in singing vocabularies include some of
short songs about water and the suggested
and rhymes transport following
related to vocabularies.
the theme. Water, transport,
boat...
7 Report on child progress
Means of Listening& Listen to Sing songs, tell Songs, role play, communication
8-9 Communication speaking stories and stories, role poems, stories tools, charts,
participate play and use and rhymes that pictures, …
in singing vocabularies include some of
short songs about means of the suggested
and rhymes Communication following
related to vocabularies:
the theme. television, radio,
telephone, drum,
whistle ...
127
English grade two term 3
Weeks Themes Sub topic area Unit 1 Competence Content TLM Comments
10-11 Faith based Listening& Listen to Sing songs, tell Songs, role play, Audio-visual
special days speaking stories and stories, role poems, stories materials …
participate play and use and rhymes that
in singing vocabularies include some of
short songs about faith the suggested
and rhymes based special following
related to days vocabularies:
the theme. baptism, Easter,
Eid el fitri,
Christmas,
Assumption
12-13 Termly report and end of term celebrations
128
4.3. English : Grade 3
4.3.1.Term 1
129
Weeks Theme Content Unit 1 Competence Content TLM Comments
5&6 Extended Listening& Listening& Dramatize Songs or stories Charts,
family speaking speaking simple songs about the theme that pictures,
according to and stories include some of the real people,
the theme about the theme following suggested puppets,
vocabularies: dolls, videos
Use expressions father, mother, sister, etc
related to the brother, grandfather,
theme while grandmother, aunt,
introducing uncle, cousins
family
members
through songs,
games and
poems
7 Report on child progress
8&9 Home objects Listening& Listen Sing songs, Songs, rhymes, Real,
speaking and Speak recite rhymes, games, role plays materials,
according to play games, about the theme that pictures,
the Theme role plays about include some of the charts
the theme following suggested
vocabularies:
sofas, tables, beds,
bed cover, bed
sheets, blanket, chair,
cupboards, cup,
plate, basins, soap,
towel,
130
Weeks Theme Content Unit 1 Competence Content TLM Comments
spongy, slippers,
tooth brush,
toothpaste, spoon,
fork, stove, dish
rice sacs, hoe, axe,
broom, charcoal etc
Use Song about some Real,
appropriately of the following materials,
prepositions suggested pictures,
in oral prepositions:in, charts
communication under, on, in front
of, behind, near,
between
10 & 11 Occupations Listening& Use new Sing songs, Songs, rhymes, Charts,
in our speaking vocabularies recite rhymes, games, role play, pictures,
environment about play games, stories about the videos, toys
occupations role play, read theme that include etc
stories about some of the
the theme following suggested
vocabularies:
Teacher- school
Shopkeeper- shop
Farmer- farm
Driver- car
Mason- construction
site
131
Weeks Theme Content Unit 1 Competence Content TLM Comments
Use This, that, these, charts,
demonstratives those pictures,
in oral videos, toys
communication
12&13 Termly report and end of term celebrations
132
4.3.2. Term 2
133
Weeks Theme Content Unit 1 Competence Content TLM Comments
7 Report on child progress
8&9 Water Listening& Use new Sing songs, Songs, rhymes, games, Real objects,
speaking vocabularies rhymes, games, poems related to water flash cards,
about poems about pictures, charts
drinking water etc
water
10&11 Occupations Listening& Use new Sing songs, recite Songs, rhymes, games Charts, pictures,
in our speaking vocabularies rhymes, play about institutions videos
environment about games about and occupations that
occupations. institutions and include some of the
occupations following suggested
vocabularies:
Teacher- school
Shopkeeper- shop
Farmer- farm
Driver- car
Mason- construction
site
12 & 13 Termly report and end of term celebrations
134
4.3.3. Term 3
Sub topic
Weeks Theme Unit 1 Competence Content TLM Comments
area
1 Revision of term two content
2&3 Sources of light Listening& Use new Sing songs, Songs, rhymes, Real
speaking vocabularies rhymes, poems, poems, games materials,
related to source games about about appropriate charts,
of light appropriate sources of light that pictures
sources of light include some of the
following suggested
vocabularies: moon,
stars, torch lamp, fire,
bulb…
4&5 Air transport Listening& Use new Sing songs, Songs, rhymes, stories, Real objects,
speaking vocabularies rhymes, poems, games about charts,
related toair stories,poems, air transport that can pictures,
transport games about air include some of the
transport… following suggested
vocabularies
Aeroplane, parachute,
drones etc.
135
Sub topic
Weeks Theme Unit 1 Competence Content TLM Comments
area
6 Means of Listening& Use new Sing songs, Songs, rhymes,
communication speaking vocabularies recite hymes, stories, games related
about means of stories, play to the theme that
communication games related to include some of the
the theme following suggested
vocabularies:
Television, telephone,
radio, newspaper, letter
whistles, bells…
136
5. UBUGENI N’UMUCO
5.1. Umwaka wa 1
5.1.1.Igihembwe cya 1
137
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Kuririmba Kuririmba Kuririmba no - Kuririmba akaririmbo Ingoma,
indirimbo no kubyina kubyina imbyino karimo ibice ibinyuguri,
bamenyereye n’indirimbo by’ingenzi bigize ibikoresho
bamenyereye. umubiri w’umuntu by’iyumvabona.
138
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
5&6 Ishuri Gushushanya Guhanga Guhanga ibintu - Gushushanya ishuri Ikaramu y’igiti,
ryange amashusho bitandukanye - Gushushanya amakaramu
bihitiyemo bakoresha ibikoresho byo ku y’amabara;
cyangwa ibikoresho ishuri irangi,uburoso,
bahawe by’ubugeni - Gusiga amabara/
mberajisho biri irangi ahari
aho imiryango,
bari. amadirishya
by’ishuri.
Kubumba Kubumba kubumba ibintu Kubumba ibikoresho Ibumba,
amashusho bifite intego by’ishuri igitaka, ibumba
yoroheje (iforomo) zoroheje rya kizungu
bigana ibintu (plasticine),
babona aho batuye ibikoresho
no gusobanurira byifashishwa
abandi icyo nk’iforomo
babumbye.
Kuririmba Kuririmba kuririmba no - Kuririmba akaririmbo Ingoma,
indirimbo no kubyina kubyina imbyino kavuga ku kamaro ibinyuguri,
bamenyereye n’indirimbo k’ishuri ibikoresho
bamenyereye - Umuvugo uvuga by’iyumvabona.
ku kamaro k’ishuri,
utaka umurezi,
umuyobozi w’ikigo,
umunyeshuri
w’intangarugero
139
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8, 9 & 10 Umuryango Gushushanya Guhanga Guhanga ibintu - Gushushanya abagize Ikaramu y’igiti,
wange muto amashusho bitandukanye umuryango muto urupapuro
bihitiyemo bakoresha ( papa,mama n’abana) n’ikayi
cyangwa ibikoresho - Gusiga amashusho byabugenewe,
bahawe by’ubugeni y’abagize umuryango umukasi, irangi,
mberajisho biri muto. uburoso.
aho batuye.
Kubumba Kubumba Kubumba ibintu - Kubumba abagize Ibikoresho
amashusho bifite intego umuryango muto bikoreshwa
yoroheje (iforomo) zoroheje mu kubumba:
bigana ibintu ibumba,
babona aho batuye igitaka, ibumba
no gusobanurira rya kizungu
abandi icyo (plasticine),
babumbye. ibikoresho
byifashishwa
nk’iforomo
Kuririmba Kuririmba Kuririmba no - Kuririmba indirimbo Ibikoresho
indirimbo no kubyina kubyina imbyino zirimo abagize byifashishwa
bamenyereye n’indirimbo um umuryango mu gutanga
bamenyereye. banazibyina injyana :ingoma,
- Imivugo itaka abagize ibinyuguri,
umuryango cyane ibikoresho
cyane ababyeyi by’iyumvabona.
140
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Ubukorikori Ibikoresho Kuvuga ku Ibikoresho biva Ibipupe, igiseke,
biva mu bikoresho biva mu mu bukorikori umusambi,
bukorikori bukorikori akunze byifashishwa mu inkoko/intara,
kubona agaragaza gukina imikino imodoka yo mu
ubwiza n’akamaro y’abagize umuryango bikenyeri...
kabyo. muto
11 Gukora imyitozo y’isubiramo
12 & 13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe
141
5.1.2. Igihembwe cya 2
142
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
4&5 Ibimera Gushushanya Guhanga Guhanga ibintu - Gusiga amabara/ Ikaramu y’igiti,
tubona iwacu amashushobitandukanye irangi ibimera amakaramu
aho dutuye bihitiyemo
bakoresha ibikoresho bitandukanye y’amabara, irangi,
cyangwa by’ubugeni bahawe. uburoso.
bahawe mberajisho biri aho - Gutera irangi
bari. bakoresheje
ikibabi
Kubumba Kubumba kubumba ibintu - Kubumba bimwe Ibumba, igitaka,
amashusho bifite intego mu bice bigize ibumba rya kizungu
yoroheje (iforomo) zoroheje ikimera (plasticine),
bigana ibintu babona ibikoresho
aho batuye no byifashishwa
gusobanurira abandi nk’iforomo
icyo babumbye.
Kuririmba Kuririmba Kuririmba no - Kuririmba Indirimbo
indirimbo no kubyina kubyina imbyino indirimbo n’imbyino bijyanye
bamenyereye n’indirimbo zivuga akamaro n’insanganya-
bamenyereye k’ibimera, zivuga matsiko igezweho.
ku moko n’ubwiza
bw’indabo.
- Imivugo irata
uburyohe
bw’imbuto
zitandukanye
n’akamaro kazo.
143
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Ubukorikori Ibikoresho Kuvuga ku Gukora imitako - indabo
biva mu bikoresho biva mu inyuranye - imizenibare
bukorikori bukorikori akunze ukoresheje indabo - imikindo
kubona agaragaza n’ibindi bimera
ibyo abona, ubwiza byabugenewe.
bwabyo n’ akamaro
kabyo.
Kubaka Kubaka Kubaka ibintu Kubaka ibintu Ibiti, impapuro
ibintu binyuranye bitandukanye zikomeye.
binyuranye bifashishije bifite iforomo
ibikoresho nk’iy’ibimera bimwe
bitandukanye biri na bimwe.
aho batuye
Ibikoresho Inkomoko Gutandukanya Gutandukanya Ibiti,ibikenyeri,
bya muzika y’amajwi amajwi akomoka amajwi y’ibikoresho amashara….
ku bintu binyuranye bya muzika
ahura na byo mu byakozwe mu bimera
bidukikije bitandukanye.
144
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Kubumba Kubumba kubumba ibintu Kubumba ibiribwa Ibumba, igitaka,
amashusho bifite intego biboneka iwabo. ibumba rya kizungu
yoroheje (iforomo) zoroheje (plasticine),
bigana ibintu babona ibikoresho
aho batuye no byifashishwa
gusobanurira abandi nk’iforomo
Kubumba Kubumba Kubumba ibintu Kubumba ibiribwa Ibumba, igitaka,
amashusho bifite intego biboneka iwabo. ibumba rya kizungu
yoroheje (iforomo) zoroheje (plasticine),
bigana ibintu babona ibikoresho
aho batuye no byifashishwa
gusobanurira abandi nk’iforomo
Kubumba Kubumba kubumba ibintu Kubumba ibiribwa Ibumba, igitaka,
amashusho bifite intego biboneka iwabo. ibumba rya kizungu
yoroheje (iforomo) zoroheje (plasticine),
bigana ibintu babona ibikoresho
aho batuye no byifashishwa
gusobanurira abandi nk’iforomo
Kuririmba Kuririmba kuririmba no - Kuririmba Ibice by’amashusho
indirimbo no kubyina kubyina imbyino akaririmbo y’ibiribwa
bamenyereye n’indirimbo kajyanye n’akamaro binyuranye
bamenyereye. k’ibiribwa
- Umuvugo urata
ibiribwa biboneka
iwabo.
145
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Kubaka Kubaka Kubaka ibintu Guteranya Ibice by’amashusho
ibintu binyuranye amashusho y’ibiribwa
binyuranye bifashishije y’ibiribwa. binyuranye.
ibikoresho
bitandukanye biri
aho batuye.
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8&9 Ibinyobwa Gushushanya Guhanga Guhanga ibintu - Gushushanya Ikaramu y’igiti
biboneka amashusho bitandukanye ibikoresho n’ay’amabara,
iwacu bihitiyemo bakoresha ibikoresho byifashishwa mu irangi, uburoso.
cyangwa by’ubugeni kunywa ibintu
bahawe mberajisho biri aho bitandukanye
bari. (amacupa,
ibikombe,
ibirahuri,
urukebano,
ibicuma, ibyansi,..)
- Gusiga amabara
cyangwa gusiga
irangi ibikoresho
bitandukanye
bikoreshwa mu
kunywa.
146
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Kubumba Kubumba kubumba ibintu - Kubumba Ibumba, igitaka,
amashusho bifite intego ibikoresho ibumba rya kizungu
yoroheje (iforomo) zoroheje biboneka iwabo (plasticine),
bigana ibintu babona bikoreshwa mu ibikoresho
aho batuye no kunywa. byifashishwa
gusobanurira abandi nk’iforomo
icyo babumbye.
147
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
10 & 11 Amatungo Gushushanya Guhanga Guhanga ibintu - Gushushanya Ikaramu y’igiti,
y’iwacu amashusho bitandukanye amatungo urupapuro n’ikayi
bihitiyemo bakoresha ibikoresho atandukanye (ihene, byabugenewe,
cyangwa by’ubugeni intama, ingurube, irangi, uburoso,
bahawe mberajisho biri aho injangwe...) amashusho.
bari. - Gusiga amatungo
amabara
atandukanye.
Kubumba Kubumba kubumba ibintu - Kubumba amatungo Ibikoresho
amashusho bifite intego atandukanye bikoreshwa mu
(iforomo) zoroheje (inka, ihene, intama, kubumba: ibumba,
bigana ibintu babona ingurube) igitaka, ibumba rya
aho batuye no kizungu (plasticine),
gusobanurira abandi ibikoresho
icyo babumbye. byifashishwa
nk’iforomo
148
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
- Imivugo
irata ubwiza
bw’amatungo
atandukanye
n’akamaro kayo.
149
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Ubukorikori Kuvuga ku Ibikoresho biva mu - Impu
bikoresho biva mu bukorikori: - Amahembe
bukorikori akunze - Amahembe yazo - Amase
kubona anagaragaza avamo imitako.
ubwiza n’akamaro - impu zivamo
kabyo imyenda, inkweto,
imitako, ibikapu,
imikandara,
ingoma…
Ibikoresho Gutandukanya Amajwi atangwa - Amahembe
bya muzika amajwi akomoka na bimwe mu - Impu
ku bintu binyuranye bice by’umubiri - Amagufwa
ahura nabyo mu w’amatungo.
bidukikije. Urugero: amahembe
avamo umwirongi,
amakondera...
12 & 13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe.
150
5.1.3. Igihembwe cya 3
151
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Kuririmba Kuririmba kuririmba no - Kuririmba Ingoma,
indirimbo no kubyina kubyina imbyino indirimbo zivuga ibinyuguri,
bamenyereye n’indirimbo akamaro k’amazi ibikoresho
bamenyereye mu buzima bwa by’iyumvabona.
buri munsi.
- Imivugo irata
ubwiza bw’amazi
n’akamaro kayo.
Kubaka Guhanga Kuvuga ku Kubaka amasoko - Icyondo
amashusho bikoresho biva mu y’amazi, ibibumbiro. - Amabuye
bihitiyemo bukorikori akunze - Umucanga
cyangwa kubona agaragaza - Ibiti
bahawe ibyo abona, ubwiza
bwabyo n’akamaro
kabyo.
152
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
4&5 Ibitanga Gushushanya Guhanga Guhanga ibintu - Gushushanya Ikaramu y’igiti,
urumuri amashusho bitandukanye ukwezi, izuba, urupapuro
kamere bihitiyemo bakoresha n’inyenyeri. n’ikayi
cyangwa ibikoresho byabugenewe,
bahawe by’ubugeni - Gusiga ukwezi, irangi, uburoso,
mberajisho biri aho izuba n’inyenyeri amashusho,
bari. amabara ingwa z’amabara
atandukanye atandukanye.
Kubumba Kubumba Kubumba ibintu - Kubumba ukwezi, Ibumba,
amashusho bifite intego inyenyeri, izuba. igitaka, ibumba
yoroheje (iforomo) zoroheje rya kizungu
bigana ibintu (plasticine),
babona aho batuye ibikoresho
no gusobanurira byifashishwa
abandi icyo nk’iforomo
babumbye.
Kuririmba Kuririmba kuririmba no Kuririmba indirimbo Ingoma,
indirimbo no kubyina kubyina imbyino zivuga akamaro ibinyuguri,
bamenyereye n’indirimbo k’inyenyeri, izuba ibikoresho
bamenyereye n’ukwezi. by’iyumvabona
Imivugo irata
ubwiza n’akamaro
k’ukwezi,inyenyeri
n’izuba
153
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Ubukorikori Ibikoresho Kuvuga ku Ibikoresho Ibirere
biva mu bikoresho biva bitandukanye mu Ibikenyeri
bukorikori mu bukorikori iforomo y’ukwezi, Ibiti
akunze kubona izuba n’inyenyeri. Ubudodo
anagaragaza Impapuro
ubwiza n’akamaro zikomeye
kabyo umukasi
Kubaka Kubaka Kubaka ibintu Kubaka ibintu Amabuye
ibintu binyuranye bitandukanye Uduti
binyuranye bifashishijwe bifite iforomo Irangi
ibikoresho y’ukwezi,izuba rishushanya
bitandukanye biba n’inyenyeri Impapuro
aho batuye. zikomeye
6 Uburyo bwo Gushushanya Guhanga Guhanga ibintu - Gushushanya Ikaramu y’igiti,
gutwara amashusho bitandukanye imodoka, igari, urupapuro
abantu bihitiyemo bakoresha ibitogotogo, n’ikayi
n’ibintu ku cyangwa ibikoresho ingorofani, moto, byabugenewe,
butaka bahawe by’ubugeni umuntu wikoreye. irangi, uburoso,
mberajisho biri aho - Gusiga imodoka, amashusho,
bari. moto, igari, ingwa z’amabara
igitogotogo, atandukanye.
ingorofani.
Kubumba Kubumba Kubumba ibintu - Kubumba Ibumba, igitaka,
amashusho bifite intego ibikoresho ibumba rya
yoroheje (iforomo) bikoreshwa kizungu
154
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
zoroheje bigana mu gutwara abantu (plasticine),
ibintu babona n’ibintu (imodoka, ibikoresho
aho batuye no igare.) byifashishwa
gusobanurira nk’iforomo
abandi icyo
babumbye
Kuririmba Kuririmba Kuririmba no Kuririmba indirimbo Ingoma,
indirimbo no kubyina kubyina imbyino zivuga akamaro ibinyuguri,
bamenyereye n’indirimbo ko gutwara abantu ibikoresho
bamenyereye n’ibintu by’iyumvabona.
Imivugo irata
akamaro k’imodoka,
igare.
Kubaka Kubaka Kubaka ibintu Guteranya Ibice
ibintu binyuranye amashusho by’amashusho
binyuranye bifashishije y’ibinyabiziga y’ibinyabiziga
ibikoresho
bitandukanye biri
aho batuye.
Ubukorikori Ibikoresho Kuvuga ku Ibikoresho byo - Igitogotogo
biva mu bikoresho biva mu gutwara abantu - Igare
bukorikori bukorikori akunze n’ibintu biva mu - Imodoka
kubona agaragaza bukorikori
ibyo abona, ubwiza
bwabyo n’akamaro
kabyo.
155
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Ibikoresho bya Inkomoko Gutandukanya Amajwi -imodoka
muzika y’amajwi amajwi akomoka y’ibinyabiziga -ipikipiki
ku bintu bitandukanye.
binyuranye
ahura na byo mu
bidukikije.
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8&9 Uburyo Gushushanya Guhanga Guhanga ibintu Gushushanya Ikaramu y’igiti,
bw’itumanaho amashusho bitandukanye telefoni,radiyo na urupapuro
bihitiyemo bakoresha televiziyo n’ikayi
cyangwa ibikoresho - Gusiga telefoni, byabugenewe,
bahawe by’ubugeni radiyo na irangi, uburoso,
mberajisho biri aho televiziyo amashusho,
bari. ingwa z’amabara
atandukanye.
Kubumba Kubumba Kubumba ibintu - Kubumba Ibumba,
amashusho bifite intego telefoni, radiyo na igitaka, ibumba
yoroheje (iforomo) zoroheje televiziyo rya kizungu
bigana ibintu (plasticine),
babona aho batuye ibikoresho
no gusobanurira byifashishwa
abandi icyo nk’iforomo
babumbye
156
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Kuririmba Kuririmba Kuririmba no Kuririmba indirimbo Ingoma,
indirimbo no kubyina kubyina imbyino zivuga akamaro ibinyuguri,
bamenyereye n’indirimbo k’itumanaho. ibikoresho
bamenyereye Imivugo irata by’iyumvabona.
akamaro ka telefoni,
televiziyo na radiyo.
Kubaka Kubaka Kubaka ibintu - Guteranya Ibice
ibintu binyuranye amashusho by’amashusho
binyuranye bifashishije y’ibikoresho y’ibikoresho
ibikoresho by’itumanaho by’itumanaho
bitandukanye biri
aho batuye.
Ubukorikori Guhanga Kuvuga ku Ibikoresho - ibikarito
amashusho bikoresho biva mu by’itumanaho biva - ibipapuro
bihitiyemo bukorikori akunze mu bukorikori bikomeye
cyangwa kubona agaragaza - ibikenyeri
bahawe ibyo abona, ubwiza - ibirere
Ibikoresho bwabyo n’akamaro by’ingabo
biva mu kabyo.
bukorikori
Ibikoresho bya Inkomoko Gutandukanya Amajwi y’ibikoresho - Radiyo
muzika y’amajwi amajwi akomoka by’itumanaho - Televiziyo
ku bintu bitandukanye - Telefone
binyuranye
ahura na byo mu
bidukikije.
157
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Kubaka Kubaka Kubaka ibintu - Guteranya Ibice
ibintu binyuranye amashusho by’amashusho
binyuranye bifashishije y’ibikoresho y’ibikoresho
ibikoresho by’itumanaho by’itumanaho
bitandukanye biri
aho batuye.
Ubukorikori Guhanga Kuvuga ku Ibikoresho - ibikarito
amashusho bikoresho biva mu by’itumanaho biva - ibipapuro
bihitiyemo bukorikori akunze mu bukorikori bikomeye
cyangwa kubona agaragaza - ibikenyeri
bahawe ibyo abona, ubwiza - ibirere
Ibikoresho bwabyo n’akamaro by’ingabo
biva mu kabyo.
bukorikori
158
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
10 Aho Gushushanya Guhanga Guhanga ibintu Gushushanya no Ikaramu y’igiti,
dusengera amashusho bitandukanye gusiga amabara amakaramu
bihitiyemobakoresha urusengero/umusigiti y’amabara,
cyangwa ibikoresho irangi, uburoso.
bahawe by’ubugeni
mberajisho biri aho
bari.
Kubumba Kubumba Kubumba ibintu Kubumba ibikoresho Ibumba,
amashusho bifite intego bikoreshwa aho igitaka, ibumba
yoroheje zoroheje bigana dusengera rya kizungu
ibintu babona aho (plasticine),
batuye. ibikoresho
byifashishwa
nk’iforomo
Kuririmba Kuririmba Kuririmba no Kuririmba indirimbo Indirimbo
indirimbo no kubyina kubyina imbyino zihimbaza Imana n’imbyino
bamenyereye n’indirimbo Imivugo itaka Imana, bijyanye
bamenyereye gushimira Imana n’insanganya-
ibyiza yatugiriye. matsiko
igezweho.
Kubaka Guhanga kubaka ibintu Guhuza ibice Ibice bigize
amashusho binyuranye bigize amashusho amashusho
bihitiyemo bifashishije y’urusengero. y’urusengero.
cyangwa ibikoresho
bahawe bitandukanye biri
aho batuye.
159
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Ubukorikori Ibikoresho Kuvuga ku Ibikoresho biva mu Ibikoresho biva
biva mu bikoresho biva mu bukorikori biboneka mu bukorikori
bukorikori bukorikori akunze aho basengera.
kubona agaragaza
ibyo abona, ubwiza
bwabyo n’akamaro
kabyo.
Ibikoresho bya Inkomoko Gutandukanya Gutandukanya Ibikoresho bya
muzika y’amajwi amajwi akomoka amajwi y’ibikoresho muzika n’ibindi
ku bintu bitandukanye bya bitanga amajwi
binyuranye muzika biboneka aho anyuranye.
ahura nabyo mu dusengera
bidukikije
11 Iminsi mikuru Gushushanya Guhanga Guhanga ibintu Gusiga amabara/ Ikaramu y’igiti,
amashusho bitandukanye irangi amashusho amakaramu
bihitiyemo bakoresha ahawe agaragaza y’amabara,
cyangwa ibikoresho abantu bakorewe urupapuro
bahawe by’ubugeni umunsi n’ikayi
mberajisho biri aho mukuru(abageni, byabugenewe,
bari uwabatijwe, uwiswe irangi, uburoso
izina)
160
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Kubumba Kubumba Kubumba ibintu Kubumba bimwe Ibumba,
amashusho bifite intego mu bikoresho igitaka, ibumba
yoroheje zoroheje bigana bikoreshwa mu minsi rya kizungu
ibintu babona mikuru (amacupa, n’ibikoresho
aho batuye no imigati...) ndetse byifashishwa
gusobanurira n’ahantu hakorewe nk’ikaramu
abandi ibyo iminsi mikuru
babumbye
Kuririmba Kuririmba Kuririmba no Kuririmba Ingoma,
indirimbo no kubyina kubyina indirimbo akaririmbo no ibinyuguri
bamenyereye bamenyereye kuvuga umuvugo n’ibikoresho
bivuga ku kamaro by’iyumva bona
k’iminsi mikuru
itandukanye mu
buzima bwacu
Ubukorikori Ibikoresho - Kuvuga ku - Ibikoresho biva Ibiseke,
biva mu bikoresho biva mu bukorikori imisambi, intara,
bukorikori mubukorikori byifashishwa mu inkoko, ingofero,
akunze kubona. minsi mikuru ibikapu, amasaro
- Gutunga - Gukora urunigi n’ibindi
amasaro
161
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Kubaka Kubaka Kubaka ibintu Gukora ishusho Igishushanyo
ibintu binyuranye y’igisharagati/ k’igisharagati,
binyuranye bifashishije ibintu aho iminsi mikuru uduce
bitandukanye biri ikorerwa tw’udupapuro,
aho batuye ubujeni...
12 & 13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza umwaka.
162
5.2.Umwaka wa 2
5.2.1. Igihembwe cya mbere
163
Icyumweru Insanganya- Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikito-
cya matsiko nderwa
Muzika Kuririmba Kuririmba - Kuririmba Indirimbo,
no kubyina no kubyina indirimbo ibinyuguri, ingoma,
hubahirizwa indirimbo zivuga akamaro gitari, radio.
injyana nyarwanda k’ibyumviro.
ndetse - Imivugo itaka
n’iz’ahandi ibyumviro.
bubahiriza
injyana.
5&6 Umuryango Gushushanya Guhanga Gushuahanya - Gushushanya Ikaramu y’igiti,
mugari amashusho no guhanga abagize urupapuro n’ikayi
amashusho umuryango byabugenewe,
bakoresheje mugari (papa, ,umukasi,irangi,
uburyo mama, mukuru, uburoso
n’ibikoresho murumuna,
binyuranye sogokuru,
by’ubugeni nyogokuru
mberajisho n’abana).
- Gusiga
amashusho
y’abagize
umuryango
mugari
- Gusubira mu
ishusho bahawe
164
Icyumweru Insanganya- Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikito-
cya matsiko nderwa
Kubumba Kubumba kubumba - Kubumba Ibumba,
ibintu ibintu babona abagize igitaka, ibumba rya
bitandukanye aho batuye no umuryango kizungu
kuvuga ku cyo mugari (plasticine),
babumbye ibikoresho
byifashishwa
nk’iforomo
Muzika Kuririmba Kuririmba - Kuririmba Indirimbo,
no kubyina no kubyina indirimbo ibinyuguri, ingoma,
hubahirizwa indirimbo zirimo abagize gitari, radio.
injyana nyarwanda um umuryango
ndetse banazibyina.
n’iz’ahandi - Imivugo
bubahiriza itaka abagize
injyana. umuryango
cyane cyane
ababyeyi
7. Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8&9 Imyambaro Gushushanya Guhanga Gushushanya - Gushushanya Ikaramu y’igiti,
amashusho no guhanga imyambaro urupapuro n’ikayi
amashusho y’abana byabugenewe,
bakoresheje n’iy’abakuru umukasi, irangi,
uburyo - Gusubira uburoso
n’ibikoresho mu ishusho
binyuranye y’umwenda
by’ubugeni yahawe.
mberajisho
165
Icyumweru Insanganya- Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikito-
cya matsiko nderwa
- Gusiga amabara
ibice bigize
umwenda.
- Gutera irangi
imyenda
itandukanye.
Kubumba Kubumba Kubumba Kubumba Ibumba, igitaka,
ibintu ibintu babona imyambaro ibumba rya kizungu
bitandukanye aho batuye no itandukanye. (plasticine),
kuvuga ku cyo ibikoresho
babumbye byifashishwa
nk’iforomo
Muzika kuririmba Kuririmba Indirimbo zivuga Indirimbo
no kubyina no kubyina ku kamaro n’imbyino
hubahirizwa indirimbo k’imyenda. bijyanye
injyana nyarwanda Imivugo itaka n’insanganya-
ndetse imyenda matsiko igezweho.
n’iz’ahandi n’akamaro kayo Ingoma, ibinyuguri,
bubahiriza amakondera…
injyana.
Kubaka Guteranya guteranya Guteranya Ibice by’amashusho
ibice bigize ibice bigize amashusho y’ibice y’imyenda
ishusho ibintu bifatika bigize umwenda
n’amashusho bagakora
y’ibintu umwenda wuzuye
basanzwe bazi
166
Icyumweru Insanganya- Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikito-
cya matsiko nderwa
10 & 11 Inzu y’iwacu Gushushanya Guhanga Gushushanya - Gushushanya Ikaramu y’igiti,
amashusho no guhanga ibice urupapuro n’ikayi
amashusho - by’ingenzi bigize byabugenewe,
bakoresheje inzu y’iwacu irangi, uburoso
uburyo n’ibikoresho
n’ibikoresho biboneka
binyuranye mu byumba
by’ubugeni bitandukanye
mberajisho - Gusiga amabara
ibice bigize inzu
n’ibikoresho
biboneka mu
byumba.
- Gutera irangi
inkuta, ibyumba.
Kubumba Kubumba Kubumba Kubumba inzu, Ibumba rya kizungu
ibintu ibintu babona ibikoresho (plasticine),
bitandukanye aho batuye no biboneka mu ibikoresho
kuvuga ku cyo byumba (ibitanda, byifashishwa
babumbye ameza, intebe...) nk’iforomo
167
Icyumweru Insanganya- Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikito-
cya matsiko nderwa
Muzika kuririmba Kuririmba Indirimbo zivuga Indirimbo
no kubyina no kubyina ku kamaro k’inzu. n’imbyino bijyanye
hubahirizwa indirimbo Imivugo itaka n’insanganya-
inyana nyarwanda bimwe mu matsiko igezweho.
ndetse bikoresho byo mu Ingoma, ibinyuguri,
n’iz’ahandi byumba n’akamaro amakondera…
bubahiriza kabyo.
injyana.
Kubaka Guteranya guteranya - Kubaka inzu Amashusho
ibice bigize ibice bigize - Guteranya Ibiti
ishusho ibintu bifatika amashusho Ibyondo
n’amashusho bayabyazemo Amazi
y’ibintu inzu Imishipiri
basanzwe bazi Ibirere
Imisumari
isakaro
Ubukorikori Guhanga Guhanga - Gukora inzu - Ibirere
ibikoresho/ ibikoresho byo bakoresheje - Ibikenyeri
ibikinisho mu bukorikori ibikoresho - Ibipapuro/
bifashishije binyuranye ibikarito
bumwe biboneka aho - Uduti
mu buryo batuye
bworoheje
12 & 13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe
168
5.2.2. Igihembwe cya 2
169
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Ubukorikori Guhanga Guhanga ibikoresho - Gukora bimwe Imipira ibanze mu
ibikoresho byo mu bukorikori mubikoresho birere, umugozi
cyangwa bifashishije bumwe bifashishije ibice wo gusimbuka,
ibikinisho mu by’ibimera ikiziriko, igiseke,
buryo bworoheje umusambi,
inkoko/ intara,
impapuro, ubujeni,
amakaramu y’igiti
n’ay’amabara,
imakasi, ubudodo,
imigozi.
4 Ibiribwa Muzika Kuririmba Kuririmba no Indirimbo Ingoma, ibinyuguri,
no kubyina kubyina indirimbo n’imivugo bivuga ku amakondera,
hubahirizwa nyarwanda ndetse biribwa. ifirimbi
injyana n’iz’ahandi
bubahiriza injyana.
Gushushanya Guhanga Guhanga amashusho - Gushashanya Ikaramu y’igiti,
amashusho bakoresheje uburyo ibiribwa urupapuro n’ikayi
n’ibikoresho binyuranye byabugenewe,
binyuranye - Gusiga amabara irangi, uburoso,
by’ubugeni ku bishushayo amakaramu
mberajisho. by’ ibiribwa y’amabara
binyuranye
170
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Gushushanya Guhanga Guhanga amashusho - Gushashanya Ikaramu y’igiti,
amashusho bakoresheje uburyo ibiribwa urupapuro n’ikayi
n’ibikoresho binyuranye byabugenewe,
binyuranye - Gusiga amabara irangi, uburoso,
by’ubugeni ku bishushayo amakaramu
mberajisho. by’ ibiribwa y’amabara
binyuranye
- Gusiga, gukata
no komeka
amashusho
y’ibiribwa
Kubumba Kubumba Kubumba ibiribwa - Kubumba ibiribwa Ibumba, igitaka,
ibiribwa babona aho batuye binyuranye ibumba rya kizungu
bitandukanye no kuvuga ku cyo - Kubumba (plasticine),
babumbye ibikoresho byo mu ibikoresho
buriro byifashishwa
nk’iforomo
5 Ibinyobwa Muzika Kuririmba Kuririmba no Indirimbo zivuga ku Indirimbo
no kubyina kubyina indirimbo biribwa. n’imbyino bijyanye
hubahirizwa nyarwanda ndetse n’ ibiribwa.
injyana n’iz’ahandi Ingoma, ibinyuguri,
bubahiriza injyana. amakondera,
ifirimbi n’ibindi.
171
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Kubumba Kubumba Kubumba ibintu Ibumba, igitaka,
ibintu babona aho batuye - Kubumba ibumba rya kizungu
bitandukanye no kuvuga ku cyo ibikoresho (plasticine),
babumbye byifashishwa mu ibikoresho
kunywa byifashishwa
nk’iforomo
Gushushanya Guhanga Guhanga amashusho - Gushashanya, Ikaramu y’igiti,
amashusho bakoresheje uburyo gusiga amabara urupapuro n’ikayi
n’ibikoresho gusiga irangi, byabugenewe,
binyuranye gukata no komeka irangi, uburoso,
by’ubugeni amashusho amakaramu
mberajisho. y’ibikoresho y’amabara, umukasi
byifashishwa mu
kunywa
6 Ivuriro Guhanga Guhanga - Gushashanya Ikaramu y’igiti,
ry’iwacu amashusho amashusho ivuriro urupapuro n’ikayi
bakoresheje - Gusiga amabara byabugenewe,
uburyo ku bishushayo irangi, uburoso,
n’ibikoresho by’ ibikoresho amakaramu
binyuranye binyuranye y’amabara,
by’ubugeni biboneka ku ibikoresho by’isuku
mberajisho. ivuriro
- Gusiga ibikoresho
bikoreshwa ku
ivuriro
172
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Kubumba Kubumba kubumba ibintu Kubumba abantu Ibumba, igitaka,
ibintu babona aho batuye n’ibintu biboneka ku ibumba rya kizungu
bitandukanye no kuvuga ku cyo ivuriro (plasticine),
babumbye ibikoresho
byifashishwa
nk’iforomo
Muzika Kuririmba Kuririmba no - Indirimbo zivuga Indirimbo
no kubyina kubyina indirimbo ku kamaro n’imbyino bijyanye
hubahirizwa nyarwanda ndetse k’abakozi bo ku n’ivuriro
injyana n’iz’ahandi ivuriro Ingoma, ibinyuguri,
bubahiriza injyana. - Imivugo ku amakondera,
baganga banataka ifirimbi…
ibyiza by’ivuriro.
Kubaka Kubaka ibintu Guteranya ibice Ibice by’amashusho Ibice by’amashusho
binyuranye by’amashusho y’ibikoresho y’ibikoresho
y’ibintu basanzwe basanga ku ivuriro. basanga ku ivuriro.
bazi ku ivuriro
173
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Kubumba Kubumba kubumba ibintu - Kubumba Ibumba, igitaka,
ibintu babona aho batuye inyamaswa ibumba rya kizungu
bitandukanye no kuvuga ku cyo n’udukoko duto (plasticine),
babumbye ibikoresho
byifashishwa
nk’iforomo
Muzika Kuririmba Kuririmba no - Indirimbo zivuga Ingoma, ibinyuguri,
no kubyina kubyina indirimbo ku kamaro amakondera,
hubahirizwa nyarwanda ndetse k’udusimba duto ifirimbi
injyana n’iz’ahandi - Imivugo
bubahiriza injyana. inyamaswa zo mu
gasozi n’udukoko
duto.
Kubaka Kubaka ibintu Guteranya Guteranya Amashusho
binyuranye amashusho amashusho y’inyamaswa
y’inyamaswa y’inyamaswa n’udusimba duto
n’udusimba n’udusimba duto.
biboneka aho batuye
Gushushanya Guhanga Gushushanya no - Gushushanya, Ikaramu y’igiti,
amashusho guhanga amashusho gusiga amabara urupapuro n’ikayi
bakoresheje uburyo gusiga irangi, byabugenewe,
n’ibikoresho gukata no komeka umukasi, irangi,
binyuranye amashusho uburoso, amacupa
by’ubugeni y’ibikoresho y’amabara
mberajisho bishyirwamo anyuranye,
amazi ibikombe, ijerikani,
ibasi, amazi
174
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
10 & 11 Amazi Kubumba Kubumba kubumba ibintu - Kubumba Ibumba, igitaka,
ibintu babona aho batuye ibikoresho ibumba rya kizungu
bitandukanye no kuvuga ku cyo bitandukanye (plasticine),
babumbye bijyamo amazi ibikoresho
byifashishwa
nk’iforomo, ibibindi
Muzika Kuririmba Kuririmba no - Indirimbo zivuga Ingoma, ibinyuguri,
no kubyina kubyina indirimbo ku kamaro k’amazi amakondera,
hubahirizwa nyarwanda ndetse - Imivugo itaka ifirimbi n’ibindi
injyana n’iz’ahandi amazi
bubahiriza injyana.
175
5.2.3. Igihembwe cya 3
176
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Kubaka Kubaka ibintu guteranya Guteranya ibice Ibice by'amashusho
binyuranye ibice bigize bigize ikintu y'ibitanga urumuri
ibintu bifatika gitanga urumuri byakozwe n’abantu
n’amashusho (isitimu).
y’ibintu basanzwe
bazi
Gushushanya Guhanga Gushushanya - Gushashanya Ikaramu y’igiti,
amashusho no guhanga iduka urupapuro n’ikayi
amashusho - Gushushanya, byabugenewe,
bakoresheje uburyo gusiga umukasi, irangi,
n’ibikoresho amabara, uburoso
binyuranye gusiga irangi,
by’ubugeni gukata no
mberajisho komeka ibintu
dusanga mu
iduka
4 Iduka Kubumba Kubumba kubumba ibintu Kubumba Ibumba, igitaka,
ibintu babona aho batuye ibikoresho ibumba rya kizungu
bitandukanye no kuvuga ku cyo bikoreshwa mu (plasticine),
babumbye iduka ibikoresho
byifashishwa
nk’iforomo
Muzika kuririmba Kuririmba no Indirimbo zivuga Ingoma, ibinyuguri,
no kubyina kubyina indirimbo ku kamaro amakondera,
hubahirizwa nyarwanda ndetse k’iduka ifirimbi…
injyana n’iz’ahandi Imivugo itaka
bubahiriza injyana. akamaro k'iduka.
177
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Kubaka Kubaka ibintu Guteranya Guteranya ibice Ibice by'amashusho
binyuranye ibice bigize bigize iduka
ibintu bifatika
n’amashusho
y’ibintu
5 Isoko Gushushanya Guhanga Gushushanya - Gushashanya Ikaramu y’igiti,
amashusho no guhanga isoko urupapuro n’ikayi
amashusho - Gushushanya, byabugenewe,
bakoresheje uburyo gusiga umukasi, irangi,
n’ibikoresho amabara, uburoso
binyuranye gusiga irangi,
by’ubugeni gukata no
mberajisho komeka ibintu
dusanga mu
isoko
178
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Kubaka Guteranya Guteranya Guteranya ibice Ibice by'amashusho
ibice bigize ibice bigize bigize isoko
ishusho ibintu bifatika
n’amashusho
y’ibintu basanzwe
bazi
6 Uburyo bwo Gushushanya Guhanga Guhanga ibintu - Gushushanya Ikaramu y’igiti,
gutwara abantu amashusho bitandukanye imodoka, igari, urupapuro n’ikayi
n’ibintu mu bihitiyemo bakoresha ibitogotogo, byabugenewe,
mazi cyangwa ibikoresho ingorofani, irangi, uburoso,
bahawe by’ubugeni moto, umuntu amashusho,
mberajisho biri aho wikoreye. ingwa z’amabara
bari. - Gusiga atandukanye.
imodoka,
moto, igari,
igitogotogo,
ingorofani.
Kubumba Kubumba kubumba ibintu - Kubumba Ibumba, igitaka,
ibintu babona aho batuye ibikoresho ibumba rya kizungu
bitandukanye no kuvuga ku cyo bikoreshwa mu (plasticine),
babumbye gutwara abantu ibikoresho
n’ibintu mu byifashishwa
mazi. nk’iforomo
179
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Muzika kuririmba Kuririmba no - Indirimbo Ingoma, ibinyuguri,
no kubyina kubyina indirimbo n'imivugo amakondera,
hubahirizwa nyarwanda ndetse bivuga ku ifirimbi…
injyana n’iz’ahandi kamaro
bubahiriza injyana. k’ibikoresho
bikoreshwa mu
gutwara abantu
n’ibintu mu
mazi no mu
kirere.
Kubaka Kubaka ibintu Guteranya - Guteranya Amashusho
binyuranye ibice bigize ibice bigize y’ibikoresho
ibintu bifatika ibikoresho byifashishwa mu
n’amashusho bikoreshwa mu gutwara abantu
y’ibintu basanzwe gutwara abantu n'ibintu
bazi n’ibintu mu
mazi.
Ubukorikori Guhanga Guhanga - Gukora ubwato Ibikoresho biboneka
ibikoresho/ ibikoresho byo n'indege aho abatuye
ibikinisho mu bukorikori
bifashishije bumwe
muri ubwo buryo
bworoheje
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
180
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
8&9 Uburyo Gushushanya Guhanga Gushushanya - Gushushanya, Ikaramu y’igiti,
bw’itumanaho amashusho no guhanga gusiga urupapuro n’ikayi
amashusho amabara, byabugenewe,
bakoresheje uburyo gusiga irangi, umukasi, irangi,
n’ibikoresho gukata no uburoso
binyuranye komeka
by’ubugeni ibikoresho
mberajisho by'itumanaho
181
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Kubaka Kubaka ibintu Guteranya Guteranya ibice Ibice by'amashusho
binyuranye ibice bigize bigize ibikoresho y’ibikoresho
ibintu bifatika by'itumanaho by’itumanaho
n’amashusho
y’ibintu basanzwe
bazi
Ubukorikori Guhanga Guhanga - Gukora radiyo Ibirere, migwegwe,
ibikoresho/ ibikoresho byo - Gukora impapuro zoroshye
ibikinisho mu bukorikori telephone n’izikomeye,
bifashishije bumwe - Gukora ubudodo, umukasi,
muri ubwo buryo televiziyo ubugeni, agakarito
bworoheje k’ikibiriti,
ibikenyeri n’ibindi
182
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Kubumba Kubumba Kubumba ibintu - Kubumba Ibumba, igitaka,
ibintu babona aho ibintu biranga ibumba rya kizungu
bitandukanye basengera ku minsi iminsi mikuru (plasticine),
mikuru no kuvuga ishingiye ku ibikoresho
ku cyo babumbye myemerere byifashishwa
nk’iforomo
12 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza umwaka.
183
5.3. Umwaka wa gatatu
5.3.1. Igihembwe cya mbere
184
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Ubukorikori Guhanga Guhanga - Gukora umuntu - Imyenda
ibikoresho ibikoresho ukoresheje - Impapuro
n’ibikinisho n’ibikinisho byo ibikoresho
byo mu mu bukorikori bitandukanye.
bukorirkori bifashishije
ibikoresho
biboneka
aho batuye,
bakoresheje
uburyo
bunyuranye.
Kuririmba kuririmba kuririmba, - Kuririmba no Ingoma,
indirimbo no kubyina kubyina no kubyina indirimbo ibinyuguri,
bamenyereye no guhimba guhimba zivuga ku kamaro amakondera,
indirimbo indirimbo zabo k’umubiri ifirimbi
bagaragaza w’umuntu.
imbamutima - Imivugo irata
zikwiye kandi ubwiza bw’umuntu.
bifitiye icyizere
Ibikoresho Gukoresha Gukoresha Gukoresha ibikoresho Gitari, ingoma,
bya muzika ibikoresho bya ibikoresho bya bitandukanye ibinyuguri,
muzika muzika bakunze bikoreshwa mu muco umwirongi,
kubona bifitiye nyarwanda akoresheje inanga,umuduri
ikizere bimwe mu bice
by’ingenzi bigize
umubiri we.
185
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
5&6 Umuryango Gushushanya Guhanga ibintu Gushushanya - Gushushanya Ikaramu y’igiti,
wange agaragaza inkuru no inkuru y’abagize urupapuro
mugari ibitekerezo bye gusobanurira umuryango wange n’ikayi
n’imbamutima bagenzi mugari ( papa, byabugenewe,
babo ibyo mama, mukuru, umukasi,
bashushanyije murumuna, irangi, uburoso,
bagaragaza nyogokuru, amashusho
ibitekerezo sogokuru, data
n’imbamutima wacu, mama
zabo. wacu,masenge,
marume, babyara
banjye)
- Gusiga amabara
mubyo yashushanije.
- Gusobanura
inkuru yifashishije
amashusho yayo.
Kubumba Kubumba Kubumba ikintu - Kubumba abagize Ibumba,
ibintu basanzwe bazi umuryango wange igitaka, ibumba
batekereje ariko batakireba mugari. rya kizungu
biboneka aho no gusobanurira - Gusobanurira abandi (plasticine),
batuye abandi icyo ibyo yabumbye ibikoresho
babumbye byifashishwa
nk’iforomo
186
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Ubukorikori Guhanga Guhanga - Kuzinga amashusho Ibirere
ibikoresho ibikoresho y’abagize n'ibisigazwa
n’ibikinisho n’ibikinisho byo umuryango wange by'imyenda
byo mu mu bukorikori mugari.
bukorikori bifashishije
ibikoresho
biboneka
aho batuye
bakoresheje
uburyo
bunyuranye.
Kuririmba kuririmba kuririmba, - Kuririmba indirimbo Ingoma,
indirimbo no kubyina kubyina no zijyanye n’akamaro ibinyuguri,
bamenyereye no guhimba guhimba ko kuba mu amakondera,
indirimbo indirimbo zabo muryango, abagize ifirimbi
bagaragaza umuryango.
imbamutima - Imivugo itaka
zikwiye kandi ababyeyi.
bifitiye icyizere
187
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
8&9 Ibikoresho Gushushanya Guhanga ikintu gushushanya - Gushushanya inkuru Ikaramu
byo mu rugo agaragaza inkuru no igaragaza ibikoresho y’igiti,
ibitekerezo bye gusobanurira byo mu rugo urupapuro
n’imbamutima bagenzi - Gusiga amabara, n’ikayi
babo ibyo gukata no komeka byabugenewe,
bashushanyije ibikoresho byo mu umukasi,
bagaragaza rugo irangi,
ibitekerezo uburoso,
n’imbamutima amashusho
zabo.
Kubaka Kubaka afite Kubaka ibintu Guteranya amashusho Ibice
intego binyuranye y' ibikoresho byo mu by'amashusho
bihimbiye mu rugo y' ibikoresho
mutwe cyangwa byo mu rugo
bigana ibyo
babona mu
bidukikije no
kwishimira ibyo
yakoze.
Kubumba Kubumba kubumba ikintu Kubumba ibikoresho Ibumba,
ibintu basanzwe bazi byo mu rugo igitaka,
batekereje ariko batakireba ibumba rya
biboneka aho no gusobanurira kizungu
batuye abandi icyo (plasticine),
babumbye ibikoresho
byifashishwa
nk’iforomo
188
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Ubukorikori Guhanga Guhanga - Gukora bimwe mu Ibikoresho
ibikoresho/ ibikoresho bikoresho byo mu biboneka aho
ibikinisho byo
n’ibikinisho byo rugo batuye
mu bukorirkori
mu bukorikori
bifashishije
ibikoresho
biboneka
aho batuye,
bakoresheje
uburyo
bunyuranye.
Kuririmba kuririmba kuririmba, - Kuririmba indirimbo Ingoma,
indirimbo no kubyina kubyina no no kuvuga imivugo ibinyuguri,
bamenyereye no guhimba guhimba bivuga ku kamaro amakondera,
indirimbo indirimbo zabo k’ibikoresho byo mu ifirimbi
bagaragaza rugo
imbamutima
zikwiye kandi
bifitiye ikizere
Ibikoresho Gukoresha Gukoresha Gukoresha bimwe mu Ingoma
bya muzika ibikoresho bya ibikoresho bya bikoresho bya muzika Gitari
muzika muzika bakunze babona iwabo cyangwa Ibinyuguri
kubona bifitiye aho batuye. Inanga...
ikizere.
189
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
10 & 11 Imyuga Gushushanya Guhanga ikintu Gushushanya - Gushushanya, gusiga Ikaramu
ikorerwa aho agaragaza no gusobanurira amabara, gusiga y’igiti,
dutuye ibitekerezo bye bagenzi irangi, gukata no urupapuro
n’imbamutima babo ibyo komeka ibikoresho n’ikayi
bashushanyije byifashishwa mu byabugenewe,
bagaragaza myuga ikorerwa aho umukasi,
ibitekerezo dutuye irangi,
n’imbamutima uburoso,
zabo. amashusho
Kubumba Kubumba kubumba ikintu Kubumba ibikoresho Ibumba,
ibintu basanzwe bazi bitandukanye. igitaka,
batekereje ariko batakireba ibumba rya
biboneka aho no gusobanurira kizungu
batuye abandi icyo (plasticine),
babumbye ibikoresho
byifashishwa
nk’iforomo
Kubaka Kubaka afite Kubaka ibintu - Kubaka amazu Amashusho
intego binyuranye akorerwamo imyuga y’ibyo bubaka.
bihimbiye mu itandukanye.
mutwe cyangwa - Guteranya
bigana ibyo amashusho
babona mu y'ibikoresho
bidukikije no bikoreshwa mu
kwishimira ibyo myuga ikorerwa aho
bakoze. dutuye
190
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Kuririmba kuririmba kuririmba, - Kuririmba Ingoma,
indirimbo no kubyina kubyina no indirimbo zivuga ku ibinyuguri,
bamenyereye no guhimba guhimba kamaro k’imyuga amakondera,
indirimbo indirimbo zabo itandukanye mu ifirimbi
bagaragaza buzima bwa buri
imbamutima munsi.
zikwiye kandi
bifitiye icyizere
Ubukorikori Guhanga Guhanga Gukora ibikoresho Ibikoresho
ibikoresho ibikoresho by’imyuga biboneka
n’ibikinisho n’ibikinisho byo bitandukanye aho batuye
byo mu mu bukorikori bakurikije
bukorirkori bifashishije imyuga
ibikoresho bahisemo
biboneka
aho batuye
bakoresheje
uburyo
bunyuranye.
Ibikoresho Gukoresha Gukoresha Gukoresha ibikoresho Ingoma
bya muzika ibikoresho bya ibikoresho bya bya muzika mu Gitari
muzika muzika bakunze gutunganya indirimbo. Umwirongi
kubona bifitiye Umuduri
ikizere. Ikembe
Inanga
ibinyuguri
12 & 13. Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe
191
5.3.2. Igihembwe cya 2
192
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
5&6 Ibiribwa Gushushanya Guhanga gushushanya inkuru - Gushushanya Ikaramu y’igiti,
n’ibinyobwa ikintu no gusobanurira inkuru ivuga ku urupapuro
bikomoka ku agaragaza bagenzi babo ibyo biribwa n’ibinyobwa n’ikayi
matungo ibitekerezo bashushanyije bikomoka ku byabugenewe,
bye bagaragaza matungo umukasi,
n’imbamutima ibitekerezo - Gusiga amabara no irangi, uburoso,
n’imbamutima zabo. gusobanura ibyo amashusho
bashushanyije.
193
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Ubukorikori Guhanga Guhanga ibikoresho Gukora bimwe Ibikombe
ibikoresho n’ibikinisho byo mu bikoresho Amasahano
n’ibikinisho mu bukorikori byifashishwa mu Ibiyiko
byo mu bifashishije kurya no kunywa. Ibirahuri
bukorirkori ibikoresho biboneka Amakanya
aho batuye
bakoresheje uburyo
bunyuranye.
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8, 9 & 10 Inyamaswa Gushushanya Guhanga Gushushanya inkuru - Gushushanya inkuru Ikaramu y’igiti,
zo mu mazi ikintu no gusobanurira ivuga ku Nyamaswa urupapuro
agaragaza bagenzi babo zo mu mazi n’ikayi
ibitekerezo ibyo bashushanyije (imvubu, ingona) byabugenewe,
bye bagaragaza - Gusiga amabara umukasi,
n’imbamutima ibitekerezo inyamaswa zo mu irangi, uburoso,
n’imbamutima zabo. mazi amashusho
194
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Kuririmba Kuririmba Kuririmba, kubyina - Kuririmba indirimbo Ingoma,
indirimbo no guhimba indirimbo zivuga ku kamaro ibinyuguri,
bamenyereye zabo bagaragaza k’inyamaswa zo mu amakondera,
imbamutima zikwiye mazi. ifirimbi
kandi bifitiye icyizere
195
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Kubumba Kubumba Kubumba ikintu Kubumba amasoko Ibumba,
ibintu basanzwe bazi y’amazi igitaka, ibumba
batekereje ariko batakireba no rya kizungu
biboneka aho gusobanurira abandi (plasticine),
batuye icyo babumbye ibikoresho
byifashishwa
nk’iforomo
Kuririmba kuririmba Kuririmba, kubyina - Kuririmba indirimbo Ingoma,
indirimbo no kubyina no guhimba indirimbo no kuvuga imivugo ibinyuguri,
bamenyereye no guhimba zabo bagaragaza bivuga ku kamaro amakondera,
indirimbo imbamutima zikwiye ko kunywa no ifirimbi
kandi bifitiye icyizere gukoresha amazi
meza.
12 & 13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe
196
5.3.3. Igihembwe cya 3
197
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Ubukorikori Guhanga Guhanga ibikoresho Gukora bimwe - Impapuro
ibikoresho n’ibikinisho byo mu bitanga - Ibikarito
n’ibikinisho mu bukorikori urumuri - Ibirere
byo mu bifashishije
bukorirkori ibikoresho biboneka
aho batuye
bakoresheje uburyo
bunyuranye.
4&5 Uburyo Gushushanya Guhanga ikintu gushushanya inkuru - Gushushanya Ikaramu y’igiti,
butandukanye agaragaza no gusobanurira inkuru ivuga urupapuro
bwo gutwara ibitekerezo bye bagenzi babo ibyo ku buryo n’ikayi
abantu n’ibintu n’imbamutima bashushanyije butandukanye byabugenewe,
bagaragaza bwo gutwara umukasi,
ibitekerezo abantu n’ibintu irangi, uburoso,
n’imbamutima zabo. - Gusiga amabara, amashusho
gusiga irangi,
gukata no
komeka uburyo
bwo gutwara
abantu n'ibintu
Kubumba Kubumba ibintu kubumba ikintu Kubumba bimwe Ibumba,
batekereje basanzwe bazi mu bikoresho igitaka, ibumba
biboneka aho ariko batakireba no bikoreshwa mu rya kizungu
batuye gusobanurira abandi gutwara abantu (plasticine),
icyo babumbye n’ibintu
198
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
ibikoresho
byifashishwa
nk’iforomo
Kubaka Kubaka afite Kubaka ibintu Kubaka ikiraro Ibiti
intego binyuranye imodoka ,igare, Amabuye
bihimbiye mu moto bicaho. Amazi
mutwe cyangwa icyondo
bigana ibyo babona
mu bidukikije no
kwishimira ibyo
yakoze.
Kuririmba kuririmba kuririmba, kubyina - Kuririmba Ingoma,
indirimbo no kubyina no guhimba indirimbo ibinyuguri,
bamenyereye no guhimba indirimbo zabo zivuga ku amakondera,
indirimbo bagaragaza myitwarire ifirimbi
imbamutima zikwiye ikwiye kuri
kandi bifitiye buri buryo bwo
icyizere gutwara abantu
n’ibintu.
4&5 Ubukorikori Guhanga Guhanga ibikoresho Gukora ibikinisho - Ibiti
ibikoresho n’ibikinisho bifitanye isano no - Impapuro
n’ibikinisho biboneka aho batuye gutwara abantu - Ibikarito
byo mu bakoresheje uburyo n’ibintu - Ibirere
bukorirkori bunyuranye.
199
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
6 Uburyo Gushushanya Guhanga ikintu gushushanya inkuru - Gushushanya Ikaramu y’igiti,
bw’itumanaho agaragaza no gusobanurira ibikoresho urupapuro
bukunze ibitekerezo bye bagenzi babo ibyo by’itumanaho n’ikayi
gukoreshwa n’imbamutima bashushanyije biboneka iwacu byabugenewe,
bagaragaza - Gusiga umukasi,
ibitekerezo amabara ibyo irangi, uburoso,
n’imbamutima zabo. bashushanyije. amashusho
200
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Ubukorikori Guhanga Guhanga ibikoresho Gukora - Ibikenyeri
ibikoresho n’ibikinisho byo ibikoresho - Ibipapuro
n’ibikinisho mu bukorikori by'itumanaho - Ibikarito
byo mu bifashishije - Ibirere
bukorirkori ibikoresho biboneka
aho batuye
bakoresheje uburyo
bunyuranye.
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8&9 Iminsi mikuru Gushushanya Guhanga ikintu gushushanya inkuru - Gushushanya Ikaramu y’igiti,
n’umuco agaragaza no gusobanurira inkuru ivuga ku urupapuro
nyarwanda ibitekerezo bye bagenzi babo ibyo minsi mikuru n’ikayi
n’imbamutima bashushanyije itandukanye byabugenewe,
bagaragaza - Gusiga umukasi,
ibitekerezo amabara ibyo irangi, uburoso,
n’imbamutima zabo. bashushanyije. amashusho
Kuririmba kuririmba kuririmba, kubyina - Kuririmba - Indirimbo
indirimbo no kubyina no guhimba indirimbo no n’imbyino
bamenyereye no guhimba indirimbo zabo kuvuga imivugo bijyanye
indirimbo bagaragaza bivuga ku n’insanganya-
imbamutima zikwiye minsi mikuru matsiko
kandi bifitiye itandukanye, igezweho.
icyizere - Kubyina no
guhamiriza
201
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
- Ingoma,
ibinyuguri,
amakondera,
ifirimbi,
amayugi.
Guhanga Guhanga ibikoresho Gukora imitako - Ibyenda bishaje
ibikoresho n’ibikinisho byo no gutaka - Ibipapuro
n’ibikinisho mu bukorikori ibyifashishwa mu - Ibikarito
byo mu bifashishije iminsi mikuru - Ibirere
bukorirkori ibikoresho biboneka itandukanye. - Ibipirizo
aho batuye
bakoresheje uburyo
bunyuranye.
Ibikoresho Gukoresha Gukoresha Gukoresha Gitari,
bya muzika ibikoresho bya ibikoresho bya ibikoresho ingoma,
muzika muzika bakunze bitandukanye ibinyuguri,
kubona bifitiye bya muzika umwirongi,
ikizere bikoreshwa mu inanga,
minsi mikuru umuduri
itandukanye.
10,11
Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no.gutegura ibirori bisoza ikiciro.
12 & 13
202
6. IBONEZABUZIMA
6.1. Umwaka wa mbere
6.1.1. Igihembwe cya mbere
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1&2 Isuzuma ry’ibanze no kumenyereza abana ishuri
3 Imiyego Gukora Gukora imiyego Imyitozo yo hanze : Urwego rwubakiye,
y’ingingo imiyego itandukanye Kugenda, amapine, imipira,
nini y’ingingo nini uko babyifuza kurira,kuzamuka no umuserebeko, imigozi,
bagaragaza ko kumanuka ,gusimbuka, imyicungo etc
bifitiye ikizere no kwiruka, kwizunguza,
gukorera hamwe gusesera
4 na 5 Imiyego Gukoresha Gufata uko bikwiye Imyitozo yo gufata ibintu Amakaramu
y’ingingo ingingo nto ibintu n’ibikoresho bito: n’impapuro,
nto afata ibintu bito bitandukanye Gufata ikaramu,gufata Ibishyimbo, utubuye
n’ibikoresho no kunoza ibyo utundi tuntu duto
akora
6 Ubuzima Ibikorwa Gusobanura uko Ibikorwa bibungabunga Amashusho yerekana
bwange bibungabunga biyumva mu ubuzima: ibikorwa bibungabunga
ubuzima mubiri bavuga Kuvuga ibyo akeneye, ubuzima
ibyo bakeneye kuvuga ko ashonje, afite
n'ibibabangamiye inyota, ananiwe, ashonje,
birebana n’imirire ashaka kuryama, arwaye.
n’ibindi bigamije
ubuzima bwiza
7 Gukora raporo igaragaza intambe umwana agezeho no gufata ingamaba zikwiye
203
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
8 Isuku Kugira umuco Kugaragaza Ibikorwa / imyitwarire Amazi meza, ibase,
w’isuku ku uruhare rwabo mu bitoza abana isuku: isabune, isume
mubiri isuku y’umubiri - Gukaraba intoki, mu
babifashijwemo maso n’ibindi bice
n’abarezi hamwe by’umubiri
n’abandi bose
babitaho
9 Isuku Kugira isuku Kugaragaza Ibikorwa / imyitwarire Amazi meza, ibase,
y’imyambaro uruhare rwabo mu bitoza abana isuku isabune, isume
isuku y’imyambaro y'imyambaro
babifashijwemo
n’abarezi hamwe
n'abandi bose
babitaho no
guharanira
kwambara imyenda
isukuye
Indwara Indwara Kuvuga indwara Indwara zikunze Amashusho ariho
zikunze zikunze kwibasira kwibasira abana abantu barwaye
kwibasira abana n’izandura n’izandura indwara zitandukanye
abana n’uko bazirinda Malariya, ibicurane, n’abatarwaye
inkorara, amaso,
ubuheri, ibihushi,
204
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
10 iseru, ibihara,
amashamba, inzoka zo
mu nda na bwaki
11 Kwiyitaho Kwiyitaho Kugaragaza - Kwiyitaho Amazi meza yo
no kwita ku ubushake bwo - Kujya mu bwiherero gukaraba
bintu bye. kwitoza kwiyitaho aherekejwe Urupapuro rw’isuku,
no kwita ku - Kwigaburira agatambaro ko
bintu byabo - Kwimyira kwimyiza
babifashijwemo - Kwiyambika no
n’abarezi kwiyambura
n’ababyeyi.
12 & 13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe
205
6.1.2. Igihembwe cya 2
206
Icyumweru Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
6 Isuku Kwita ku isuku Kugaragaza uruhare Ibikorwa bitoza Amazi meza, ibase,
y’ibikoresho rwabo mu isuku abana kwita ku isabune, agatanda,
y’ibikoresho isuku y’ibikoresho : agatambaro gahanagura,
babifashijwemo Koza ibikoresho,
n’abarezi n'abanadiguhanagura,
babitaho gupfundikira,
kumesa, gushyira
ibikoresho mu
mwanya wabyo
7 Gukora raporo igaragaza intambe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8 Ubuzima Ibikorwa Gusobanura uko - Ibikorwa Amashusho yerekana
bwiza bibungabunga biyumva mu mubiri bibungabunga ibikorwa bibungabunga
ubuzima wabo bavuga ibyo ubuzima ubuzima,
bakeneye - Kuvuga ibyo
n'ibibabangamiye akeneye: Afite
birebana n’imirire inyota, inzara,
ananiwe, ashaka
n’ibindi bigamij e - kuryama,
ubuzima bwiza. arwaye, kujya
Kwitwararika mubwiherero,
baharanira kugira - Kuryama bihagije,
uruhare mu bikorwa kwirinda urusaku.
bibungabunga
ubuzima
207
Icyumweru Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
9 Indwara Indwara Kuvuga indwara Indwara zikunze Amashusho ariho
zikunze zikunze kwibasira kwibasira abana abantu barwaye
kwibasira abana abana n’izandura n’izandura indwara zitandukanye
n’izandura Malariya, ibicurane, n’abatarwaye
inkorora,amaso, Imfasha-nyigisho
ubuheri, ibihushi, y’iyumva-bona (audio-
inzoka zo mu nda, visual materials)
bwaki Inzitiramubu
- Indwara zandura
- Iseru, ibihara,
amashamba,
korera,
- igituntu, ise, SIDA
10 Kwiyitaho Kwiyitaho no Kugaragaza - Kwiyitaho Amazi meza yo gukaraba
kwita ku bintu ubushake bwo - Kujya mu Urupapuro rw’isuku,
bye n’ibyabandi kwitoza kwiyitaho no bwiherero agatambaro ko
kwita ku bintu byabo - Kwigaburira kwimyiza, udukombe
babifashijwemo - Kwimyira two kunyweramo
n’abarezi n’ababyeyi - Kwita ku
bikoresho byabo
- Gusaba ubufasha
aho afite ikibazo
11,12 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe
208
6.1.3. Igihembwe cya 3
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya kabiri
2,3 Imiyego Gukora Gukora imiyego Imyitozo: - Urwego rwubakiye,
y’ingingo imiyego itandukanye uko Kugenda, kurira, amapine, imipira,
nini y’ingingo nini babyifuza bagaragaza kwiruka kuzamuka no umuserebeko
ko bishimiye gukorera kumanuka. - Imyicungo, imigozi,
hamwe bifitiye gusimbuka, gusesera no imyicungo
ikizere, banihanganira kwicunda
gutsindwa
209
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
birebana n’imirire Kuryamya
n’ibindi bigamije bihagije,kwirinda
ubuzima bwiza. urusaku.
Kwitwararika - Kwirinda ibintu
baharanira kugira bishobora gutera
uruhare mu bikorwa impanuka (umuriro,
bibungabunga ibyuma, amashanyarazi,
ubuzima bwiza imyobo)
7 Gukora raporo igaragaza intambe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8 Isuku Kugira umuco Kugaragaza uruhare Ibikorwa/imyitwarire Amazi meza, ibase,
w’isuku rwabo mu isuku bitoza abana isuku: isabune, isume,
y’umubiri babifashijwemo - Gukaraba intoki no mu uburoso bw’amenyo,
n’abarezi hamwe maso, gukaraba umubiri umuti wo koza
n'abandi bose wose, gusokoza, koza amenyo, igisokozo,
babitaho amenyo, kwimyira agatambaro ko
akoresheje agatambaro kwimyiza
kameshe
8 - Kwambara inkweto
zihanaguye cyangwa
zogeje, kwambara
imyenda imeshe
210
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
9 Isuku Kugira umuco Kugaragaza uruhare Ibikorwa bitoza Amazi meza, ibase,
w’isuku rwabo mu isuku abana kwita ku isuku isabune, ikiroso,
y’ibikoresho y’ibikoresho y’ibikoresho :
babifashijwemo Koza ibikoresho,
n’abarezi hamwe guhanagura,
n’abandi babitaho gupfundikira, kumesa,
gushyira ibikoresho mu
mwanya wabyo
10 Indwara Indwara Kuvuga indwara Indwara zikunze Amashusho ariho
zikunze zikunze kwibasira kwibasira abana abantu barwaye
kwibasira abana abana. n’izandura indwara zitandukanye
- Malariya, ibicurane, n’abatarwaye
inkorora, maso, Imfasha-nyigisho
ubuheri, ibihushi, y’iyumva-bona
inzoka zo mu nda, (audio-visual
bwaki materials)
- Indwara zandura:Iseru, Inzitiramubu
ibihara, amashamba,
korera, igitunu,ise,
SIDA
211
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
11 Kwiyitaho Kwiyitaho no Kugaragaza ubushake Kwiyitaho: Amazi meza yo
kwita ku bintu bwo kwitoza Kujya mu bwiherero gukaraba
bye kwiyitaho no kwita aherekejwe Urupapuro rw’isuku,
ku bintu byabo Kwigaburira agatambaro ko
babifashijwemo Kwimyira kwimyiza
n’abarezi n’ababyeyi Kwita ku bikoresho Udukombe two
byabo kunkweramo
Gusaba ubufasha aho
afite ikibazo
Kwiyambika no
kwiyambura imyenda
n’inkweto, kwifungira
ibipesu n’imishumi
y’inkweto.
12&13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza ikiciro
212
6.2. Umwaka wa kabiri
Ibyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1-2 Gusubiramo ibyizwe mu mwaka wa mbere
213
Ibyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
8-9 Isuku Kwitoza isuku Kwisukura ubwabo, Isuku y’umubiri Amazi meza,
kugira uruhare mu (intoki, amazuru, isabuni, uburoso
isuku yo ku ishuri, amenyo) bw’amenyo,u
mu rugo no gusaba - Gukoresha neza muti w’amenyo,
ubufasha igihe umusarani impapuro zigenewe
babukeneye. - Gutoragura gukoreshwa mu
ibipapuro bwiherero, amavuta,
agatambaro kameshe
ko kwimyiza
10-11 Imirire Ibiryo Gutandukanya ibiryo Ibiranga ibiryo Ibiryo bitandukanye:
myiza n’ibinyobwa cyangwa ibinyobwa byiza n’ibyangiritse ibyiza
bimeze neza byiza n’ibyangiritse n’ibyangiritse;
nk’umugati, imbuto
12-13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe
214
6.2.2. Igihembwe cya 2
Ibyumweru Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya nderwa
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya 1
2-3 Indwara Ibitera indwara - Kuvuga ibitera - Ibitera indwara zikunze Amashusho ariho
zikunze indwara zikunze kwibasira abana: abantu barwaye
kwibasira abana kwibasira abana (malariya, ibicurane, zimwe mu ndwara
n’izandura n’zandura , inkorora, amaso, zikunze kuboneka,
- Gufata ingamba guhitwa ubuheri ,bwaki, inzitiramubu, amazi
zirebana no umusonga.. n’isabune
kwirinda kwandura - Indwara zandura:
cyangwa gukwira SIDA, iseru, ibihara,
kwiza izo ndwara igitunu, ibihushi,
amashamba
4 Kwiyitaho Imyitwarire Kugaragaza Imyitwarire myiza Ibikinisho,
myiza ubushobozi bifitemo Kubana n’abandi neza amashusho, inkuru
mu myitwarire zishushanyije,
myiza no kwirinda ingoma, amayugi,
imyitwarire yabatera ikinamico, Imfasha-
ibibazo mu buzima nyigisho y’iyumva-
bwabo bwa buri bona (audio-visual
munsi materials)
215
Ibyumweru Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya nderwa
5 Imiyego Kwitoza imiyego - Gukora imyitozo Imyitozo: Imipira minini
y’ingingo itandukanye inyuranye - Kwiruka, guteresha n’imito (udutenesi),
nini bakoresheje umupira amaguru, imigozi,
ingingo nini bahuza gutera aboneza udukarito,
imiyego kandi akoresheje amaboko, ikirundo
bagaragaza ko gusimbuka arenga cy’umucyanga
bifitiye icyizere ibintu
6 Imiyego Kwitoza imiyego - Gukora imyitozo Imyitozo: Imipira minini
y’ingingo itandukanye inyuranye - Kwiruka, guteresha n’imito (udutenesi),
nini bakoresheje umupira amaguru, imigozi,
ingingo nini bahuza gutera aboneza udukarito,
imiyego kandi akoresheje amaboko, ikirundo
bagaragaza ko gusimbuka arenga cy’umucyanga
bifitiye ikizere ibintu
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zihamye
8-9 Imiyego Gufata Gufata mu buryo Gukoresha ibikoresho Amakaramu,
y’ingingo ibikoresho bukwiye ibikoresho binyuranye: impapuro, amasaro,
nto bitandukanye byifashishwa mu - Ibyo kwandika, imakasi, inkweto
kwandika n’ibindi gufunga no gufungura n’imishumi yazo,
bikoresho ibipesu, imishumi imyenda ifite
y’inkweto,gusiga ibipesu, uburoso
amarani,gukata busiga amarangi
akoresheje imakasi.
216
Ibyumweru Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya nderwa
10 Isuku Kwitoza isuku Kwisukura Isuku y’umubiri (intoki, Amazi meza,
ubwabo,kugira amazuru, amenyo) isabune, uburoso
uruhare mu isuku yo - Gukoresha neza bw’amenyo,
ku ishuri, mu rugo umusarani,gutoragura umuti w’amenyo,
no gusaba ubufasha ibipapuro,guhanagura impapuro zigenewe
igihe babukeneye. ameza gukoresha mu
bwiherero, amavuta,
agatambaro kameshe
ko kwimyiza.
11 Imirire myiza Ibiryo Gutandukanya Ibiranga ibinyobwa byiza Ibinyobwa
n’ibinyobwa ibinyobwa byiza n’ibyangiritse bitandukanye: ibyiza
bimeze neza n’ibyangiritse n’ibyangiritse;
igikoma, amata,
icyayi cyirimo
amata cyacitse
n’ibindi
12-13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe
217
6.2.3. Igihembwe cya 3
Icyumweru Imfashanyigisho
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Ikitonderwa
cya
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya kabiri
2-3 Indwara Ibitera - Kuvuga ibitera Ibitera indwara Amashusho ariho
indwara indwara zikunze zikunze kwibasira abantu barwaye zimwe
zikunze kwibasira abana abana: (malariya, mu ndwara zikunze
kwibasira n’zandura , ibicurane, inkorora, kuboneka; inzitiramubu
abana - Gufata ingamba amaso, guhitwa no
n’izandura zirebana no kuruka, ubuheri,
kwirinda bwaki, umusonga.
kwandura Indwara zandura:
cyangwa SIDA, iseru, ibihara,
gukwira kwiza igitunu, ibihushi,
izo ndwara ubuheri, amashamba
218
Icyumweru Imfashanyigisho
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Ikitonderwa
cya
6 Imiyego Kwitoza Imyitozo:
- Gukora imyitozo Imipira minini
y’ingingo nini imiyego inyuranye - kwiruka, guteresha n’imito(udutenesi),
itandukanye bakoresheje umupira amaguru, imigozi,
ingingo gutera aboneza udukarito,
nini bahuza akoresheje amaboko, kirundo cy’umucyanga,
imiyego kandigusimbuka arenga uducupa , amapine
bagaragaza koibintu, gutera
no gusama,
bifitiye icyizere
kwigengesera.
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye.
8-9 Imiyego Kwitoza -Gukora imyitozo Imyitozo: Imipira minini
y’ingingo nini imiyego inyuranye -kwiruka, guteresha n’imito(udutenesi),
itandukanye bakoresheje umupira amaguru, imigozi,
ingingo nini gutera aboneza udukarito, ikirundo
bahuza imiyego akoresheje amaboko, cy’umucyanga, uducupa
kandi bagaragaza gusimbuka arenga ,amapine
ko bifitiye ibintu, gutera
icyizere no gusama,
kwigengesera.
Imiyego Gufata Gufata mu Gukoresha Amakaramu, impapuro,
y’ingingo nto ibikoresho buryo bukwiye ibikoresho amasaro, imakasi,
bitandukanye ibikoresho binyuranye: inkweto n’imishumi
byifashishwa mu -Ibyo kwandika, yazo, imyenda ifite
kwandika n’ibindi gufunga ibipesu, ibipesu, indodo,
bikoresho uburoso busiga
amarangi
219
Icyumweru Imfashanyigisho
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Ikitonderwa
cya
gufunga imishumi
y’inkweto, gusiga
amarani, gukata
akoresheje imakasi,
gutunga ku rudodo no
kuboha
10-11 Isuku Kwitoza Kwisukura Isuku y’umubiri Amazi meza, isabuni,
isuku ubwabo,kugira (intoki, amazuru, uburoso bw’amenyo,
uruhare mu isuku amenyo, imyanya umuti w’amenyo,
yo ku ishuri, mu ndangagitsina) impapuro zigenewe
rugo no gusaba -Gukoresha neza gukoresha mu
ubufasha igihe umusarani, gutoragura bwiherero, amavuta,
babukeneye. ibipapuro, guhanagura agatambaro kameshe ko
ameza. kwimyiza.
12-13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza ikiciro
220
6.3. Umwaka wa 3
6.3.3. Igihembwe cya 1
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1 Gusubiramo ibyizwe mu mwaka wa kabiri
2 Imiyego Gukora imiyego Gukorera hamwe Imikino n’imyitozo Ibikinisho
y’ingingo atadandabira imikino n’imyitozo biteza imbere bitandukanye, imipira,
nini biteza imbere ingingo nini: imigozi, ingoma,
ingingo nini kwiruka, gusimbuka, inzego zo kurira,
bagaragaza guhuza kwigengesera, n’ibindi.
imiyego kandi kugenda, gutera
bifitiye icyizere aboneza, gusesera,
kwizunguza,
kuzamuka no
kumanuka
3& 4 Imiyego Gufata Gukora ibintu Gufata no Amakaramu
y’ingingo ibikoresho uko binyuranye bafata gukoresha uko y’amabara, ibumba,
nto bikwiye ibikoresho uko bikwiye ibikoresho imakasi, inkweto
bikwiye, bahuza binyuranye: n’imishumi, amakaye
ijisho n’imiyego amakaramu, n’impapuro.
y’intoki n’ikiganza imakasi, ibitabo,
kandi bagaragaza impapuro,ibikinisho.
ko bifitiye icyizere,
kwihangana no
gukorera ku ntego
221
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
5 Isuku Kugira umuco Kwigirira isuku Isuku Ibikoresho by’isuku
w’isuku y’ibanze mu buzima y’umubiri,ibikoresho (Urupapuro rw’isuku,
y’umubiri bwabo bwa buri n’ahantu: Gukoresha amazi, isabune,
munsi no kwirinda ubwiherero, gukaraba amashusho agaragaza
gutamira ibyo intoki no mumaso, ibikorwa by’isuku
abonye byose gukaraba umubiri n’ibindi
wose, gusokoza,
koza amenyo,
kwimyira akoresheje
agatambaro kameshe
Kwambara inkweto
zihanaguye cyangwa
zogeje, kwambara
imyenda imeshe.
6 Isuku Kugira umuco Kugaragaza uruhare Ibikorwa bitoza Amazi meza, ibase,
w’isuku rwabo mu isuku abana kwita ku isuku isabune, ikiroso
y’ibikoresho y’ibikoresho y’ibikoresho :
babifashijwemo Koza ibikoresho,
n’abarezi hamwe guhanagura,
n’abandi babitaho gupfundikira,
kumesa, gushyira
ibikoresho mu
mwanya wabyo
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
222
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
8 Imirire Akamaro ko Kuvuga akamaro ko Indyo yuzuye: Amashusho
myiza kurya indyo kurya indyo yuzuye Indyo ni iki? y’ibiribwa, ibikoresho
yuzuye Akamaro ko kurya n’ibiribwa bakenera
ibiryo binyuranye mu mukino wo guteka.
9 Imirire Indyo yuzuye Akamaro k’indyo Kuzana ibikoresho no Ibiribwa: Imboga,
myiza yuzuye guteka indyo yuzuye ibirayi, ibishyimbo,
(practice) amagi………
10 Indwara Indwara zikunze Kuvuga indwara Indwara zikunze Amashusho y’abana
kwibasira abana zikunze kwibasira kwibasira abana: bafite bimwe mu
abana no kugaragaza Malariya, ubuheri, bimenyetso biranga
imyifatire yo bihushi, nkorora, indwara z’abana
kwirinda kuzandura bicurane,
no kuzikwirakwiza kuruka, guhitwa,
ibihara,
bwaki, amashamba,
SIDA, iseru,
umusonga
- Ibimenyetso
by'indwara
11 Kwiyitaho Kwirinda Kuvuga no Kwirinda ibintu Buji, ikibiriti, insinga
impanuka kugaragza bishobora guteza z’amashanyarazi,
imyitwarire ikwiye impanuka ku bana: imiti, iziko
birinda ibintu byose amashanyarazi,
byahungabanya umuriro, amazi
ubuzima bwabo ashyushye
12&13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe
223
6.3.2. Igihembwe cya 2
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya mbere
224
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
5 Isuku Kugira umuco Kwigirira isuku Gukoresha ubwiherero, Ibikoresho
wo kugira isuku y’ibanze mu gukaraba intoki, by’isuku:
y’umubiri buzima bwabo isuku y’umubiri urupapuro
bwa buri munsi, n'iy’imyambaro. rw’isuku, amazi,
gufatanya n’abandi isabune, amashusho
no kugaragaza agaragaza ibikorwa
umuco w’isuku by’isuku n’ibindi
aho ari hose
6 Isuku Kugira umuco Kugaragaza Ibikorwa bitoza Ibikoresho
w’isuku uruhare rwabo mu abana kwita ku isuku by’isuku(urupapuro
y’ibikoresho isuku y’ibikoresho y’ibikoresho : rw’isuku, amazi,
babifashijwemo Koza ibikoresho, isabune, amashusho
n’abarezi hamwe guhanagura, agaragaza ibikorwa
n’abandi babitaho. gupfundikira, kumesa, by’isuku n’ibindi
Kugira umuco wo gushyira ibikoresho mu
gushyira ibintu mu mwanya wabyo
mwanya wabyo
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8 Imirire Akamaro ko Kuvuga akamaro Indyo yuzuye: Amashusho
myiza kurya indyo ko kurya indyo y’ibiribwa,
yuzuye yuzuye Indyo ni iki? ibikoresho
- Akamaro ko kurya n’ibiribwa bakenera
ibiryo binyuranye? mu mukino wo
- Isuku y’ibiribwa mbere guteka.
yo kurya
225
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
9 Imirire Indyo yuzuye Akamaro ko kurya Guteka indyo Ibikoresho byo mu
myiza indyo yuzuye itandukanye gikoni n’ibiribwa
bitandukanye
10 Indwara Indwara zikunze Kuvuga Indwara zikunze Amashusho
kwibasira abana indwara zikunze kwibasira abana: y’abana bafite
kwibasira abana Malariya, ubuheri, bimwe mu
no kugaragaza ibihushi, inkorora, bimenyetso biranga
imyifatire ibicurane, kuruka, indwara z’abana
yo kwirinda guhitwa, ibihara, bwaki,
kuzandura no amashamba, SIDA,
kuzikwirakwiza iseru, umusonga,
ibimenyetso by'indwara
11 Kwiyitaho Kwirinda Kuvuga no Kwirinda ibintu Buji, ikibiriti,
impanuka kugaragaza bishobora guteza insinga
imyitwarire ikwiye impanuka ku bana: z’amashanyarazi,
birinda amashanyarazi, umuriro, imiti, iziko,
ibintu byose amazi ashyushye, amahwa y’ibiti
byahungabanya ibimera bibabana, bitandukanye
ubuzima bwabo ibimera bifite amahwa,
ibiti bifite amata.
12&13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe
226
6.3.3. Igihembwe cya 3
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya 2
2 Imiyego Gukora imiyego Gukora imikino Imikino n’imyitozo Ibikinisho
y’ingingo atadandabirana n’imyitozo biteza biteza imbere bitandukanye,
nini imbere ingingo nini imipira,imigozi,
bagaragaza guhuza Ingingo nini: ingoma, inzego zo
imiyego kandi kwiruka, gusimbuka, kurira, imyicundo,
bifitiye ikizere kwigengesera, n’ibindi
kugenda, kujugunya
aboneza, gushira
impungenge, gusama
neza.
3&4 Imiyego Gufata Gukora ibintu Gufata no gukoresha Amakaramu y’am-
y’ingingo ibikoresho uko binyuranye bafata uko bikwiye abara, ibumba,
nto bikwiye ibikoresho uko ibikoresho binyuranye: imakasi, inkweto
bikwiye, bahuza amakaramu, imakasi, n’imishumi,
ijisho n’imiyego ibitabo, impapuro, amakaye n’impap-
y’intoki n’ikiganza ibikinisho. uro
kandi bagaragaza ko
bifitiye ikizere
227
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
5 Isuku Umuco wo Kwigirira isuku Gukoresha ubwiherero,
Ibikoresho
kugira isuku y’ibanze mu buzima gukaraba intoki, by’isuku:
y’umubiri bwabo bwa buri isuku y’umubiri, urupapuro
munsi, gufatanya n'iy’imyambaro. rw’isuku
n’abandi no amazi, isabune,
kugaragaza umuco amashusho
w’isuku aho ari hose agaragaza
ibikorwa by’isuku
n’ibindi
6 Isuku Umuco wo Kugaragaza uruhare Ibikorwa bitoza Ibikoresho
kugirira isuku rwabo mu isuku abana kwita ku isuku by’isuku:
y’ibikoresho y’ibikoresho y’ibikoresho : urupapuro
babifashijwemo Koza ibikoresho, rw’isuku,
n’abarezi hamwe guhanagura, amazi, isabune,
n’abandi babitaho. gupfundikira, kumesa, amashusho
Kugira umuco wo gushyira ibikoresho mu agaragaza
gushyira ibintu mu mwanya wabyo ibikorwa by’isuku
mwanya wabyo n’ibindi
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
Imirire Akamaro ko Kuvuga akamaro ko Indyo yuzuye: Amashusho
myiza kurya indyo kurya indyo yuzuye Indyo ni iki? y’ibiribwa,
8&9 yuzuye - Akamaro ko kurya ibikoresho
ibiryo binyuranye? n’ibiribwa
bakenera mu
mukino wo
guteka.
228
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
- Isuku y’ibiribwa Amashusho
mbere yo kurya y’abana bagize
- Ingaruka yo kurya imirire mibi
indyo ituzuye
10 Indwara Indwara zikunze Kuvuga indwara Indwara zikunze Amashusho
kwibasira abana zikunze kwibasira kwibasira abana: y’abana bafite
abana no kugaragaza Malariya, ubuheri, bimwe mu
imyifatire yo ibihushi, inkorora, bimenyetso
kwirinda kuzandura ibicurane, kuruka, biranga indwara
no kuzikwirakwiza guhitwa, ibihara, z’abana,
bwaki, amashamba, inzitiramibu
SIDA, iseru, n’ibindi
umusonga Ibimenyetso
by’indwara
Uburyo bwo kwirinda
indwara zikunze
kwibasira abana.
11 Kwiyitaho Kwirinda Kuvuga no Kwirinda ibintu
impanuka kugaragaza bishobora guteza
imyitwarire ikwiye impanuka ku bana:
birinda ibintu byose amashanyarazi,
byahungabanya umuriro, amazi
ubuzima bwabo ashyushye, ibimera
bibabana, ibimera bifite
amahwa, ibiti bifite
amata.
229
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
11 - Ibikinisho
n’ibikoresho,
ibisimba, imikino
naho bakinira.
12 na 13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza ikiciro
230
ISARANGANYAMASOMO KU BANYESHURI BIGA UMWAKA UMWE W’INSHUKE
1. IKINYARWANDA
Muri iri saranganyamasomo ry’ikigwa k’ikinyarwanda, abanyeshuri biga umwaka umwe gusa w’ikiciro k’inshuke bigishwa inyuguti
nkuru n’intoya z’icyapa zigize itonde ry’inyuguti z’ikinyarwanda. Buri cyumweru, umurezi yigisha inyuguti imwe gusa. Buri nyuguti
igezweho, yandikwa ibanjirijwe n’inyuguti nkuru yayo. Urugero: Aa, Ii, Uu.
Kwigisha abana kwandika amazina yabo bikorwa barangije itonde ry'ínyuguti. Kwandika imigemo bigenda bikorwa buhoro buhoro
ingombajwi igezweho igahuzwa n’inyajwi uko ari eshanu. Amagambo magufi nayo yigishwa mu gihembwe cya gatatu, inyuguti
zirangiye. Bishobora gukorwa mu buryo bw’imikino abana bakoresha udukarita tw’inyuguti bakandika amagambo bakanayasoma.
Ku bijyanye n’ibitabo, muri iri saranganyamasomo ahagaragara ibitabo ni hake kuko mu nguni zateganyijwe, habamo inguni yo gusoma
ikoresha ibitabo kandi icyo gikorwa ni icya buri munsi.
231
Igihembwe cya mbere
232
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
indirimbo
n’imivugo
bijyanye
n’insanganya-
matsiko.
Kwitoza Imyitozo yo Gufata ikaramu Imirongo Amakaramu
kwandika guca imirongo no guca imirongo iberamiye y’igiti, impapuro,
inyuranye iberamiye iburyo iburyo marikeri, ikibaho
n’ibumoso n’ibumoso; n'ingwa
233
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
6 Ishuri ryange Gutega Gutega -- Kugaragaza ko Inkuru, - Amashusho
amatwi no amatwi no ateze amatwi indirimbo - Ibitabo
kuvuga kuvuga anasubiza n’imivugo
bifatiye ku ibibazo ku bijyanye
nsanganya- nkuru, indirimbo n’insanganya-
matsiko n’imivugo matsiko
bijyanye
n’insanganya-
matsiko.
Kwitoza Imyitozo yo Gufata ikaramu Imirongo Amakaramu
kwandika guca imirongo no guca imirongo ihese ireba y’igiti, impapuro,
inyuranye ihese ireba hasi, hasi n’ireba marikeri, ikibaho
ireba hejuru, hejuru, iburyo ingwa
iburyo n’ibumoso n’ibumoso.
Ibiri mu Kumenya --Kwerekana --Ibigize Ibitabo birimo
bitabo ibigize igitabo ibigize igitabo igitabo: amashusho
n’inyandiko no kwitoza --Gutandukamya igifuniko n’inyandiko.
gusoma amashusho gikomeye,
inyandiko n’inyandiko inyandiko
--Kuvuga inkuru n'amashusho
akuye mu gitabo
ahereye ku
mashusho.
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
234
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
8 Umubiri wange Gutega Gutega --Kugaragaza ko Inkuru, Amashusho
amatwi no amatwi no ateze amatwi indirimbo y'abantu
kuvuga kuvuga anasubiza n’imivugo agaragaza neza
bifatiye ku ibibazo ku bijyanye ibice by'umubiri
nsanganya- nkuru, indirimbo n’insanganya- w'umuntu
matsiko n’imivugo matsiko
bijyanye
n’insanganya-
matsiko.
Itonde Gusoma no --Gusoma no Inyuguti ya I/i Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika y’ibiti, impapuro,
inyajwi wandika inyajwi amakayi,
I/i nkuru n’intoya marikeri.
zanditse mu Amashusho
cyapa aherekejwe
n’amagambo
arimo inyuguti
ya I/i
Ibiri mu Kumenya --Kwerekana --Ibigize Ibitabo birimo
bitabo ibigize igitabo ibigize igitabo igitabo: amashusho
n’inyandiko no kwitoza --Gutandukamya igifuniko n’inyandiko.
gusoma amashusho gikomeye,
inyandiko n’inyandiko inyandiko
n'amashusho
235
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
--Kuvuga inkuru
akuye mu gitabo
ahereye ku
mashusho.
Itonde Gusoma no --Gusoma no Inyuguti ya U/u Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika y’ibiti, impapuro,
inyajwi inyajwi U/u nkuru amakayi,
n’intoya zanditse marikeri.
mu cyapa Amashusho
aherekejwe
n’amagambo
arimo inyuguti ya
U/u
9 Umubiri wange Gutega Gutega -- Kugaragaza ko Inkuru, --Amashusho
amatwi no amatwi no ateze amatwi indirimbo --Ibitabo
kuvuga kuvuga anasubiza n’imivugo
bifatiye ku ibibazo ku bijyanye
nsanganya- nkuru,indirimbo n’insanganya-
matsiko n’imivugo matsiko
bijyanye
n’insanganya-
matsiko
236
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Gutega Gutega -- Kugaragaza ko Inkuru, --Amashusho
amatwi no amatwi no ateze amatwi indirimbo --Ibitabo
kuvuga kuvuga anasubiza n’imivugo
bifatiye ku ibibazo ku bijyanye
nsanganya- nkuru,indirimbo n’insanganya-
matsiko n’imivugo matsiko
bijyanye
n’insanganya-
matsiko
Itonde Gusoma no --Gusoma no Inyuguti ya O/o Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika y’ibiti, impapuro,
inyajwi inyajwi O/o nkuru amakayi,
n’intoya zanditse marikeri.
mu cyapa Amashusho
aherekejwe
n’amagambo
arimo inyuguti ya
O/o
10 Umuryango Gutega Gutega -- Kugaragaza ko Inkuru, --Amashusho
wange amatwi no amatwi no ateze amatwi indirimbo --Ibitabo
kuvuga kuvuga anasubiza n’imivugo
bifatiye ku ibibazo ku bijyanye
nsanganya- nkuru,indirimbo n’insanganya-
matsiko n’imivugo matsiko
bijyanye
n’insanganya-
matsiko
237
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Itonde Gusoma no --Gusoma no Inyuguti ya A/a --Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika y’ibiti,
inyajwi inyajwi A/a nkuru impapuro,
n’intoya zanditse amakayi,
mu cyapa marikeri,
--Amashusho
aherekejwe
n’amagambo
arimo inyuguti
ya A/a
Gutega Gutega -- Kugaragaza ko Inkuru, Amashusho
amatwi no amatwi no ateze amatwi indirimbo agaragaza abagize
kuvuga kuvuga anasubiza n’imivugo umuryango
bifatiye ku ibibazo ku bijyanye wange
nsanganya- nkuru,indirimbo n’insanganya-
matsiko n’imivugo matsiko
bijyanye
n’insanganya-
matsiko
Itonde Gusoma no --Gusoma no Inyuguti ya E/e Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika inyajwi y’ibiti, impapuro,
inyajwi E/e nkuru amakayi,
n’intoya zanditse marikeri, …
mu cyapa Amashusho ariho
amagambo arimo
inyajwi E/e
238
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
11 Umuryango Itonde Gusoma no -Gusoma no Inyuguti ya B/b Amakaramu
wange ry’inyuguti kwandika kwandika y’ibiti, impapuro,
ingombajwi ingombajwi B/b amakayi,
nkuru n’intoya marikeri, …
zanditse mu cyapa Amashusho ariho
amagambo arimo
inyuguti B/b
12,13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe
239
Igihembwe cya Kabiri
240
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
3 Ubutaka Gutega amatwi Gutega amatwi Gutega amatwi -Inkuru, Amashusho,
no kuvuga no kuvuga no kuvuga imivugo amafoto n’ibitabo
bifatiye ku udukuru n’indirimbo bigaragaza
nsanganya- n’imivugo bishingiye amoko y'ubutaka
matsiko bishingiye ku k'ubwoko
nsanganya- bw'ubutaka
matsiko
Inyungura-
magambo
ishingiye ku
nsanganya-
matsiko
Itonde Gusoma no -Gusoma no Inyuguti ya -Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika D/d y’ibiti, impapuro,
inyajwi inyuguti nkuru amakayi,
n’intoya ya D/d marikeri,
z’icyapa
-Amashusho
aherekejwe
n’amagambo
arimo inyuguti ya
D/d
241
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
4 Ibimera tubona Gutega amatwi Gutega amatwi Gutega amatwi Inyungura- - Amashusho
iwacu no kuvuga no kuvuga no kuvuga magambo -Ibitabo
bifatiye ku udukuru -Indirimbo
nsanganya- n’imivugo -Imivugo
matsiko bishingiye ku
nsanganya-
matsiko
Itonde Gusoma no Gusoma no Inyuguti ya -Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika F/f y’ibiti, impapuro,
ingombajwi iinyuguti nkuru amakayi,
n’intoya F/f marikeri,
z’icyapa. -Amashusho
aherekejwe
n’amagambo
arimo inyuguti
ya F/f
5 Ibimera tubona Gutega amatwi Gutega amatwi Gutega amatwi Inyungura- - Amashusho
iwacu no kuvuga no kuvuga no kuvuga magambo -Ibitabo
bifatiye ku udukuru -Indirimbo
nsanganya- n’imivugo -Imivugo ku
matsiko bishingiye ku bimera tubona
nsanganya- iwacu
matsiko
242
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Itonde Gusoma no Gusoma no Inyuguti Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika nkuru n’into y’ibiti, impapuro,
z’ikinyarwanda ingombajwi inyuguti nkuru ya G/g amakayi,
n’intoya G/g marikeri, …
z’icyapa Amashusho
aherekejwe
n’amagambo
arimo inyuguti ya
G/g
6 Ibiribwa Gutega amatwi Gutega amatwi Gutega amatwi Inyungura- - Amashusho
no kuvuga no kuvuga no kuvuga magambo -Ibitabo
bifatiye ku udukuru -Indirimbo
nsanganya- n’imivugo -Imivugo
matsiko bishingiye ku
nsanganya-
matsiko
Itonde Gusoma no Gusoma no Inyuguti ya Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika H/h y’ibiti, impapuro,
z’ikinyarwanda ingombajwi inyuguti H/h amakayi,
nkuru n’into marikeri,
z’icyapa ikibaho,ingwa …
Amashusho
aherekejwe
n’amagambo
arimo inyuguti ya
H/h
243
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8 Ibinyobwa Gutega amatwi Gutega amatwi -Inkuru, -Amashusho
no kuvuga no kuvuga -Gutega amatwi indirimbo -Ibitabo
bifatiye ku no kuvuga n’imivugo.
nsanganya- inkuru
matsiko
Itonde Gusoma no Gusoma no Inyuguti ya Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika J/j y’ibiti, impapuro,
z’ikinyarwanda ingombajwi inyuguti J/j amakayi,
nkuru n’into marikeri,
z’icyapa ikibaho,ingwa …
Amashusho
aherekejwe
n’amagambo
arimo inyuguti
ya J/j
244
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Itonde Gusoma no Gusoma Inyuguti ya Amakaramu
ry’inyuguti kwandika no K/k y’ibiti, impapuro,
z’ikinyarwanda ingombajwi kwandika amakayi,
inyuguti marikeri,
K/k ikibaho,ingwa …
nkuru Amashusho
n’into aherekejwe
z’icyapa. n’amagambo
arimo inyuguti ya
K/k
10 Amatungo Gutega amatwi Gutega amatwi Gutega amatwi Inyungura- Ibitabo
no kuvuga no kuvuga no kuvuga magambo -Amashusho
bifatiye ku inkuru, gusubiza
nsanganya- ibibazo,
matsiko kuririmba no
kuvuga imivugo
Itonde Gusoma no Gusoma Inyuguti ya Amakaramu
ry’inyuguti kwandika no L/l y’ibiti, impapuro,
z’ikinyarwanda ingombajwi kwandika amakayi,
inyuguti marikeri,
L/l ikibaho,ingwa …
nkuru Amashusho
n’into aherekejwe
z’icyapa. n’amagambo
arimo inyuguti
ya L/l
245
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
Icyumweru Insanganya- Imfasha- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa
cya matsiko nyigisho nderwa
11 Amazi Gutega amatwi Gutega amatwi Gutega amatwi Inyungura- - Ibitabo
no kuvuga no kuvuga no kuvuga magambo n'amashusho
bifatiye ku inkuru, gusubiza bigaragaza
nsanganya- ibibazo, inkomoko
matsiko kuririmba no y'amazi
kuvuga imivugo
Itonde Gusoma no Gusoma Inyuguti ya Amakaramu
ry’inyuguti kwandika no M/m y’ibiti, impapuro,
z’ikinyarwanda ingombajwi kwandika amakayi,
inyuguti marikeri,
M/m ikibaho,ingwa …
nkuru Amashusho
n’into aherekejwe
z’icyapa. n’amagambo
arimo inyuguti ya
M/m
12&13 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe no gukora raporo isoza igihembwe
246
Igihembwe cya Gatatu
247
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Gutega amatwi Gutega Gutega amatwi -Inkuru, Amashusho,
no kuvuga amatwi no no kuvuga imivugo amafoto n’ibitabo
kuvuga udukuru n’indirimbo bigaragaza ibihe
bifatiye ku n’imivugo bishingiye by'ikirere
nsanganya- bishingiye ku ku bihe
matsiko nsanganya- by'ikirere
matsiko
Inyungura-
magambo
ishingiye ku
nsanganya-
matsiko
Itonde Gusoma no -Gusoma no Inyuguti ya -Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika P/p y’ibiti, impapuro,
inyajwi inyuguti nkuru amakayi, marikeri,
n’intoya ya P/p
z’icyapa -Amashusho
aherekejwe
n’amagambo arimo
inyuguti ya P/p
248
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
4 Uburyo bwo Gutega amatwi Gutega Gutega amatw Inyungura- - Amashusho
gutwara abantu no kuvuga amatwi no i no kuvuga magambo -Ibitabo
n’ibintu kuvuga udukuru ku buryo -Indirimbo
bifatiye ku n’imivugo bunyuranye -Imivugo
nsanganya- bishingiye ku bwo twara ku buryo
matsiko nsanganya- abantu bunyuranye bwo
matsiko n'ibintu ku twara abantu
butaka n'ibintu ku butaka
Itonde Gusoma no Gusoma no Inyuguti ya -Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika R/r y’ibiti, impapuro,
ingombajwi inyuguti R/r amakayi, marikeri,-
nkuru n’intoya Amashusho
z’icyapa. aherekejwe
n’amagambo arimo
inyuguti ya R/r
5 Uburyo bwo Gutega amatwi Gutega Gutega amatw Inyungura- - Amashusho
gutwara abantu no kuvuga amatwi no i no kuvuga magambo -Ibitabo
n’ibintu kuvuga udukuru ku buryo -Indirimbo
bifatiye ku n’imivugo bunyuranye -Imivugo
nsanganya- bishingiye ku bwo twara ku buryo
matsiko nsanganya- abantu bunyuranye bwo
matsiko n'ibintu mu twara abantu
kirere no mu n'ibintu mu kirere
mazi no mu mazi
249
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Itonde Gusoma no Gusoma no Inyuguti Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika nkuru n’into y’ibiti, impapuro,
z’ikinyarwanda ingombajwi inyuguti S/s ya S/s amakayi, marikeri,
nkuru n’intoya …
z’icyapa Amashusho
aherekejwe
n’amagambo arimo
inyuguti ya S/s
6 Itumanaho Gutega amatwi Gutega -Inkuru, -Amashusho
no kuvuga amatwi no -Gutega amatwi indirimbo -Ibitabo
kuvuga no kuvuga n’imivugo.
bifatiye ku inkuru
nsanganya-
matsiko
Itonde Gusoma no Gusoma no Inyuguti Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika nkuru n’into y’ibiti, impapuro,
z’ikinyarwanda ingombajwi inyuguti T/t ya T/t amakayi, marikeri,
nkuru n’intoya …
z’icyapa Amashusho
aherekejwe
n’amagambo arimo
inyuguti ya T/t
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
250
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
8 Urusengero Gutega amatwi Gutega -Inkuru, -Amashusho
no kuvuga amatwi no -Gutega amatwi indirimbo -Ibitabo bigaragaza
kuvuga no kuvuga n’imivugo insengero
bifatiye ku inkuru ku nsengero zinyuranye
nsanganya- zinyuranye
matsiko
Itonde Gusoma no Gusoma no Inyuguti ya Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika V/v y’ibiti, impapuro,
z’ikinyarwanda ingombajwi inyuguti V/v amakayi, marikeri,
nkuru n’into ikibaho,ingwa …
z’icyapa Amashusho
aherekejwe
n’amagambo arimo
inyuguti ya V/v
9 Urusengero Gutega amatwi Gutega -Inyungura- -Ibitabo
no kuvuga amatwi no -Gutega amatwi magambo -Amashusho
kuvuga no kuvuga
bifatiye ku inkuru
nsanganya-
matsiko
251
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
Itonde Gusoma no Gusoma no Inyuguti ya Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika W/w y’ibiti, impapuro,
z’ikinyarwanda ingombajwi inyuguti W/w amakayi, marikeri,
nkuru n’into ikibaho,ingwa …
z’icyapa. Amashusho
aherekejwe
n’amagambo arimo
inyuguti ya W/w
10 Iminsi mikuru Gutega amatwi Gutega Gutega Inyungura- -Ibitabo
no kuvuga amatwi no amatwi no magambo ku -Amashusho
kuvuga kuvuga inkuru, minsi mikuru bigaragaza minsi
bifatiye ku gusubiza inyuranye mikuru mu
nsanganya- ibibazo, muryango
matsiko kuririmba no
kuvuga imivugo
Itonde Gusoma no Gusoma no Inyuguti ya Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika Y/y y’ibiti, impapuro,
z’ikinyarwanda ingombajwi inyuguti Y/y amakayi, marikeri,
nkuru n’into ikibaho,ingwa …
z’icyapa. Amashusho
aherekejwe
n’amagambo arimo
inyuguti ya Y/y
252
Icyumweru Insanganya- Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya matsiko nderwa
11 Iminsi mikuru Gutega amatwi Gutega Gutega Inyungura- -Ibitabo
no kuvuga amatwi no amatwi no magambo ku -Amashusho
kuvuga kuvuga inkuru, minsi mikuru bigaragaza iminsi
bifatiye ku gusubiza y'imico mikuru mu muco
nsanganya- ibibazo, nyarwanda nyarwanda
matsiko kuririmba no
kuvuga imivugo
Itonde Gusoma no Gusoma no Inyuguti ya Amakaramu
ry’inyuguti kwandika kwandika Z/z y’ibiti, impapuro,
z’ikinyarwanda ingombajwi inyuguti Z/z amakayi, marikeri,
nkuru n’into ikibaho,ingwa …
z’icyapa. Amashusho
aherekejwe
n’amagambo arimo
inyuguti ya Z/z
Kwandika Kwandika Kwandika Kwandika Amakaramu
amazina yabo amazina amazina yabo amazina y’ibiti, impapuro,
yabo bakoresheje yabo. amakayi, marikeri,
inyuguti nkuru ikibaho
z’icyapa
253
2. IMIBARE
Igihembwe cya mbere
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1&2 Isuzuma ry’ibanze no kumenyereza abana ishuri
3 Ibara Imibare kuva Kubara,gusoma Umubare 1 Imifuniko y’amacupa,
kuri 1-10 no kwandika ingwa, ibikombe,
umubare 1 utubuye, ibibabi,
uturabo n’ibindi
bikoresho bijyanye
n’insanganya-matsiko
Gukora ibirundo Kuvangura no Kuvangura no Umutuku Ibibabi by’ibiti,
gushyira hamwe gushyira hamwe n’umuhondo uturabo, imifuniko
ibintu bifite icyo ibintu bisa y’amacupa, amakaye,
bihuriyeho amakaramu.
Amashushongero Mpandenye Gushushanya, Gushushanya no Amakaramu,
kubaka no kuvuga gusiga; kubaka amakaramu
kuri mpandenye. no kubumba y’amabara, imigozi,
mpandenye indodo, uduti, ibumba,
utubuye (kudutondeka)
4 Ibara Imibare kuva Kubara,gusoma Umubare 2 Uduti, ingwa,
kuri 1-10 no kwandika udutafari, imifuniko
umubare 2 y’amacupa,
ibikombe, utubuye,
ibibabi,uturabo nibindi
bikoresho bijyanye
n’insanganya-matsiko
254
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
Igihe Indamukanyo Gukoresha Ibihe by’umunsi Amashusho agaragaza
mu bihe indamukanyo n’indamukanyo ibihe binyuranye
by’umunsi ijyanye n’igihe yabugenewe by’umunsi
bitandukanye cy’umunsi (Mu gitondo, ku
manywa, nijoro)
Amafaranga Gutandukanya -Gutandukanya -Itandukaniro Ibiceri, inoti
amafaranga amafaranga ry’amafaranga n’ibindi bintu abana
n’ibindi bintu n’ibindi bintu. n’ibindi bintu. bakwishakira,
ibibabi, udupapuro,
-Kuvuga -Akamaro udupfundikizo
ku kamaro k’amafaranga. tw’amacupa n’ibindi.
k’amafaranga
5 Ibara Imibare kuva Kubara,gusoma Umubare 3 Uduti, ingwa,
kuri 1-10 no kwandika udutafari, imifuniko
umubare 3 y’amacupa, ibikombe,
utubuye, ibibabi,
uturabo n’ibindi
bikoresho bijyanye
n’insanganya-matsiko.
Kugereranya Igereranya Kugereranya Kugereranya Avoka, amabuye,
ibintu ry’ibintu 2 ibintu 2 bakurikije ikinini n’igito ibikombe, imipira
ingano yabyo bakina...
Gukora ibirundo Kuvangura no Gutandukanya Amabara: Imyambaro, indabo,
gushyira hamwe amabara Ubururu imifuniko y’amacupa,
ibintu bifite icyo n’icyatsi kibisi impapuro, inkweto,
bihuriyeho amakaramu n’ibindi.
255
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
6 Gukora ibirundo Gushyira hamwe Kuvangura no Gushyira ibintu Udupapuro
ibisa gushyira hamwe bisa hamwe tw’amabara
ibintu bifite icyo bashingiye: anyuranye, ibikoresho
bihuriyeho. ku mabara, by’ishuri, indabo,
amforomo / uducupa n’udukombe
intego, twa pulasitika,
umumaro, udutambaro,
uburebure udufuniko
/ imiterere tw’amacupa, ibibabi
n’ibindi by’ibimera n’ibindi.
Ibara Imibare kuva Kubara,gusoma Umubare 4 Amakaramu, uduti,
kuri 1-10 no kwandika ibibabi, indabyo,
umubare 4 imipfundikizo
y’amacupa, utubuye
n’ibindi bijyanye
n’insanganya-matsiko
.
Igihe Ibikorwa Gukora ibikorwa Ibikorwa Amashusho agaragaza
by’umwana bya mu gihe by’abana bya ibihe binyuranye
buri munsi cyabugenewe buri munsi mu by’umunsi
rugo no ku
ishuri n’igihe
bikorerwa
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
256
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
8 Kugereranya Gutondeka Gutondeka ibintu Gutondeka Amakaramu, uduti,
ibintu birenze 3. ibintu birenze uducupa turimo ubusa
3 bakurikije n’uturimo amazi,
uburebure ibikombe, amacupa,
n’ubunini utujerikani, amazi.
bwabyo
Ibara Imibare kuva Kubara,gusoma Umubare 5 Amakaramu, uduti,
kuri 1-10 no kwandika ibibabi, indabyo,
umubare 5 imipfundikizo
y’amacupa, utubuye
n’ibindi bijyanye
n’insanganya-matsiko .
Igihe Iminsi Kuvuga Iminsi Amakarita
y’icyumweru batajijinganya y’icyumweru. ashushanyijeho
iminsi ibiranga igihe mu minsi
y’icyumweru Ibikorwa inyuranye
ku minsi
y’icyumweru
9 Amashushongero Mpandeshatu Gukora Amashusho- Uduce tw’imigozi,
amashusho ya ngero ya uduti, utubuye,
mpandeshatu mpandeshatu amashusho akase mu
akoresheje ibintu bipapuro, ibikoresho
binyuranye. n’ibikinisho bifite
amashusho ya
mpandeshatu.
257
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
Ibara Imibare kuva Kubara,gusoma Umubare 6 Amakaramu, uduti,
kuri 1-10 no kwandika ibibabi, indabyo,
umubare 6 imipfundikizo
y’amacupa, utubuye
n’ibindi bijyanye
n’insanganya-matsiko .
10 Aho ibintu Kuranga aho Gutandukanya Amerekezo: Amashusho, ibikoresho
biherereye ibintu biri iburyo n’ibumoso Ibumoso, by’ishuri n’ibindi
iburyo. bijyanye n’insanganya-
matsiko .
Amafaranga Gutandukanya Kuvuga Akamaro Ibiceri, inoti, n’ibindi
amafaranga ku kamaro k’amafaranga abana bakwishakira,
n’ibindi bintu k’amafaranga ibibabi, udupfundikizo
11 Uruhererekane Uruhererekane Gutondeka ibintu Itondeka Ibintu binyuranye
rw’ibintu rwisubiramo byisubiramo ry’ibintu biboneka mu
bakurikije binyuranye bidukikije, ibikinisho,
uhererekane byisubiramo. amashusho, ibitabo,
bahawe cyangwa n’ibindi.
bihitiyemo bava
ku byoroheje
bajya ku bigoye.
12 & 13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe.
258
Igihembwe cya 2
Icyumweru Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya nderwa
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya 1
2 Ibara Imibare kuva Kubara,gusoma no Umubare 7 Imifuniko
kuri 1-10 kwandika umubare 7 y’amacupa,
ibikombe,
utubuye, ibibabi,
uturabo nibindi
bikoresho bijyanye
n’insanganya-
matsiko
Amashushongero Uruziga Gushushanya Ishushongero ry’ Uduce tw’imigozi,
amashusho y’uruziga uruziga utubuye,
amashusho
y’uruziga akase
mu bipapuro,
ibikoresho
n’ibikinisho
bifite amashusho
y’uruziga
259
Icyumweru Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya nderwa
3 Ibara Imibare kuva Kubara,gusoma no Umubare 8 Ingwa, uduti,
kuri 1-10 kwandika umubare 8 uducupa ,
imifuniko
y’amacupa,
ibikombe,
utubuye, ibibabi,
uturabo nibindi
bikoresho bijyanye
n’insanganya-
matsiko
Kugereranya Igereranya Kugereranya ibintu Kugereranya ibintu Avoka,
ibintu ry’ibintu 3 bitatu bitandukanye 3 birutana mu amakaramu, uduti,
hakurikijwe bunini, mu burebure, amabuye, imipira
uburebure, ingano mu buremere no mu bakina n’ibindi.
n’itwara ryabyo itwara.
Amafaranga Gutandukanya Gukoresha Amagambo mashya: Inoti n’ibiceri,
ibiceri n’inoti amagambo akoreshwa birahenze, ni ibikoresho
n’umucuruzi angahe, kwishyura, binyuranye abana
n’umuguzi. kugarura. bakoresha mu
mikino yabo biri
mu mfuruka bita
butike.
260
Icyumweru Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya nderwa
4 Gukora ibirundo Gushyira hamwe Kuvangura no Gushyira ibintu Udupapuro
ibisa gushyira hamwe bisa hamwe tw’amabara
ibintu bifite icyo bashingiye:ku anyuranye,
bihuriyeho. mabara, amaforomo, ibikoresho
umumaro, uburebure by’ishuri, indabo,
/ imiterere n’ibindi uducupa
Gukora ibirundo Gushyira hamwe Kuvangura no Gushyira ibintu twa pulasitike,
ibisa gushyira hamwe bisa hamwe udutambaro,
ibintu bifite icyo bashingiye:ku udufuniko
bihuriyeho. mabara, amaforomo, tw’amacupa,
umumaro, uburebure ibibabi by’ibimera
/ imiterere n’ibindi n’ibindi.
261
Icyumweru Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya nderwa
6 Ibara Imibare kuva Kubara,gusoma no Umubare 10 Imifuniko
kuri 1-10 kwandika umubare 10 y’amacupa,
ibikombe,
utubuye, ibibabi,
uturabo n'ibindi
bikoresho bijyanye
n’insanganya-
matsiko
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8 Kugereranya Gutondeka Gutondeka ibintu Gutondeka ibintu Amakaramu,
ibintu birenze 3. birenze 3 bakurikije uduti, uducupa
uburemere, n’itwara turimo ubusa
ryabyo. n’uturimo amazi,
ibikombe,
amacupa,
utujerikani, amazi.
9 Amashushongero Mpandeshatu Gushushanya, Gushushanya no Amakaramu,
Uruziga kubaka no kuvuga gusiga; kubaka no amakaramu
kuri mpandeshatu kubumba iibintu y’amabara,
n’uruziga. bifite ishusho imigozi,
ya mpandeshatu indodo, uduti,
n’uruziga. ibumba, utubuye
(kudutondeka)
262
Icyumweru Ikito-
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho
cya nderwa
10 Aho ibintu Kuranga aho Gukoresha Indangahantu: Amashusho,
biherereye ibintu biri indangahantu zikwiye imbere, inyuma ibikoresho
mu kugaragaza ku, munsi, mu nzu by’ishuri
aho ibintu biri cyangwa mu ishuri, n’ibindi bijyanye
cyangwa aho abantu hafi, kure, hejuru, n’insanganya-
baherereye hasi, ibumoso matsiko .
Kwifashisha n’iburyo.
indangahantu Kuranga aho ibintu
n’ibyerekezo mu biherereye
bikorwa byo gusoma,
kwandika no mu
buzima bwa buri
munsi.
11 Uruhererekane Uruhererekane gutondeka ibintu Uruhererekane Ibintu binyuranye
rw’ibintu rwisubiramo byisubiramo rw’ibintu cyangwa biboneka mu
bakurikije amashusho bidukikije,
uruhererekane Uruhererekane ibikinisho,
bahawe cyangwa rw’ibintu amashusho,
bihitiyemo, bava ku
byisubiramo mu ibitabo, n’ibindi.
byoroheje bagana ku
bidukikije no mu
bigoye; buzima bwa buri
munsi.
12 &13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza igihembwe.
263
Igihembwe cya 3
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
1 Gusubiramo ibyizwe mu gihembwe cya 2
2 Ibara Imibare kuva Kubara, gusoma no Imyitozo Imifuniko
kuri 1-10 kwandika imibare y’isubiramo ku y’amacupa,
1-5 mibare 1-5 ibikombe,
utubuye, ibibabi,
uturabo n'ibindi
bikoresho bijyanye
n’insanganya-
matsiko
Ibara Imibare kuva Kubara,gusoma no Imyitozo Imifuniko
kuri 1-10 kwandika imibare y’isubiramo ku y’amacupa,
6-10 mibare 6-10 ibikombe,
utubuye, ibibabi,
uturabo nibindi
bikoresho bijyanye
n’insanganya-
matsiko
3 Gukora Gushyira hamwe Kuvangura no Gushyira ibintu Udupapuro
ibirundo ibisa gushyira hamwe bisa hamwe tw’amabara
ibintu bifite bashingiye:ku anyuranye,
icyo bihuriyeho mabara, ibikoresho by’ishuri,
bashingiye ku amaforomo/ indabo, uducupa
ngingo 2 bihitiyemo intego, umumaro, n’udukombe
bakanabisobanura uburebure/ twa pulasitika,
imiterere n’ibindi udutambaro,
264
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
4 Ibara Guteranya ibintu Guteranya ibintu Guteranya / Amakaramu, uduti,
bifatika bifatika igiteranyo gushyira hamwe ibibabi, indabyo,
kitarenga 10 igiteranyo imipfundikizo
kitarenga 10 ibintu y’amacupa, utubuye
bifatika n’ibindi bijyanye
n’insanganya-
matsiko .
5 Ibara Gukuramo Gukuramo ibintu Gukuramo ibintu Amakaramu, uduti,
bifatika bitarenze 10. bifatika akavuga ibibabi, indabyo,
ibisigaye. imipfundikizo
y’amacupa, utubuye
n’ibindi bijyanye
n’insanganya-
matsiko .
6 Amafaranga Gukoresha neza - Kugura ibintu Amafaranga y’u Inoti n’ibiceri,
amafaranga bakoresheje Rwanda: ibikoresho
amafaranga - Ibiceri kuva kuri binyuranye abana
atarenze 100 (Frw F1 kugera ku bakoresha mu
100); F100. mikino yabo biri mu
- Kuvuga akamaro - Akamaro nguni bita butiki.
k’amafaranga no k’amafaranga
kuyabika neza. - Kubika neza
amafaranga.
265
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
Ibara Kugabanya Kugabanya ibintu Kugabanya ibintu Amakaramu, uduti,
bifatika bitarenze bigashira ibibabi, indabyo,
10 bigashira imipfundikizo
y’amacupa, utubuye
n’ibindi bijyanye
n’insanganya-
matsiko
7 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gufata ingamba zikwiye
8 Ibara Gukuramo Gukuramo ibintu Gukuramo ibintu Amakaramu, uduti,
bifatika bitarenze 10. bifatika akavuga ibibabi, indabyo,
ibisigaye. imipfundikizo
y’amacupa, utubuye
n’ibindi bijyanye
n’insanganya-
matsiko .
9 Igihe Ibikorwa bya buri Kurondora ibikorwa Ibikorwa bya buri Ibishushanyo
munsi na buri byabo bya buri munsi na buri bigaragaza
cyumweru munsi na buri cyumweru ibyo bikorwa
cyumweru. by’abana mu bihe
Akamaro ko bitandukanye.
Kugaragaza kubahiriza igihe
imyitwarire ikwiye
mu birebana no
kubahiriza gahunda
y’ibikorwa biri ku
ngengabihe
266
Icyumweru
Inyigisho Umutwe Ubushobozi Ikigwa Imfashanyigisho Ikitonderwa
cya
10 Aho ibintu Kuranga aho Gukoresha Indangahantu: Amashusho,
biherereye ibintu biri indangahantu imbere, inyuma ibikoresho by’ishuri
zikwiye mu ku, munsi, mu n’ibindi bijyanye
kugaragaza aho nzu cyangwa n’insanganya-
ibintu biri cyangwa mu ishuri, hafi, matsiko .
aho abantu kure, hejuru, hasi,
baherereye. ibumoso n’iburyo.
Kwifashisha Kuranga aho
indangahantu ibintu biherereye
n’ibyerekezo
mu bikorwa byo
gusoma, kwandika
no mu buzima bwa
buri munsi.
11 Uruhererekane Uruhererekane Gutondeka ibintu Uruhererekane Ibintu binyuranye
rw’ibintu rwisubiramo byisubiramo rw’ibintu cyangwa biboneka mu
bakurikije amashusho bidukikije,
uruhererekane ibikinisho,
bahawe cyangwa Uruhererekane amashusho, ibitabo,
rw’ibintu
bihitiyemo, bava ku n’ibindi.
byisubiramo mu
byoroheje bagana ku
bigoye; bidukikije no mu
buzima bwa buri
munsi.
12&13 Gukora raporo igaragaza intambwe umwana agezeho no gutegura ibirori bisoza ikiciro.
267